^{(خوەنینێگ لە ئەفسانەیل و مەتەڵەیل کوردی ئیلامی لە ڕەوانگاێ گریماس)}

^{دوکتور عەلی حەسەن سوهرابنژاد/ ئوستاد زانستگاێ پەیام نوور ئیلام}

^{ئەدەبیات زوانی(شفاهی)، بەشێگ یە فولکلور و میرات سنەتایل چیروکی و ناچیروک پێشینیان ئیمەن. ئیلامیەیل، بەشێ ژە کوردن و وە شارستانیەت کوانە و گەنج گران لە فەرهەنگ دەژ زوانی(زوان دەس ناخواردگ) خوەێان، خاوەن ئەفسانە و مەتەڵەیل قەدیمەێگن و چەنێگە کەتێەسە وەر چاو موحققەیل و پێجورەیل بەش فولکلور. فرە لە ڕەخنەیل ئمڕوو، بنچینەێان ئستراکچراڵە. ئستراکچرالیستەیل، هە لە شوون یە بۆنە تا وە مێەت ئستراکچر، مەتەڵەیل بخوەنن و بگەردن.}

^{مەبەست ئیمە لەێ جورینە(گەڕانە)؛ هۆردەو بۆن لە سەر مەتەڵەیل و ئەفسانە و چیروکەیل کوردی ئیلامی لە ڕوانگاێ گریماسه.}

^{وە بووت نەۆن کارەیل زانستی و زەرورەت خوەنین ئستراکچراڵ؛ هەر جوور، ناوگیر بۆن ئێ تزە، خوازیم جواوئی پرسێارە بنچینەئیە بەیمن:}

^{حاسڵ و دەسکەفت خوەنین ئێ مەتەڵ و چیروک و ئەفسانەیل کوردی}

فەرەیدوون پەروازە

^{رێخستنە بریکارییەکانی (نیابتی ) وڵاتانی زلهێز لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا نەخشە رێگایەک بۆ سەرهەڵدانی شەڕێکی گشتگیر لە چەشنی شەڕی ویستفاڵی لە رۆژهەڵاتی ناویندا دادەڕێژێ. شەڕی ئیستە بە تەنیا شەڕی سەربازی نیە بەڵکوو لە بوارەکانی ئابووری و بایکوتەکان، مادەی هۆشبەر، تیرۆریزم، کۆچاندن و ،،،تاد رەنگی داوەتەوە. سیستەمە سیاسییە سەقەت و دواکەوتووەکانی ناوچەکە هەم هۆکاری هەڵگیرسانی شەڕن و هەم هۆکاری پەلکێش کردنی زلهێزەکانن بۆ ناوچەکە.}

^{بەشێک لە دەوڵەتانی ناوچەکە لە بەر دژایەتی ئەمریکا و رۆژئاوا بە تەمەنا و دڵخوازانە دوو وڵاتی چین و روسیایان بۆ ناوچەکە و ماڵی خۆیان پەلکێش کردووە لە حاڵێکدا خەساری ئەو دوو وڵاتەش لە رۆژئاوا کەمتر نیە.}

^{دەوڵەتی چین بە هەر ناو و بە هەر جۆرێک روو بکاتە هەر وڵاتێک خەسارەکانی لە بەرژەوەندییەکانی زیاترە.}

^{سەقامگیر بوونی چین لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا بۆ ساڵ و دوو ساڵ}

^{زۆر بەرێزان جەنابی سەرۆک و سکرتێری پارتی دیمۆکراتی کوردستان
ئەندامانی هێژای سەرکردایەتی و مەکتەبی سیاسی}

^{١٦ی ئاب، ٧٧هەمین ساڵیادی دامەرزاندنی پارتی دێموکڕاتی کوردستانە، ئەو پارتەی کە لە پرۆسێسی دامەزراندن، شکلگرتن و پەرەگرتنی‌دا وەک پارتێکی مۆدێرن و سەردەمیانە، بە کردەوە توانی ئەرک و رەساڵەتی ئۆرگانیزەکردنی ڕیزەکانی گەل بەجێ بگەێنێ و لەڕاستای تەبدیلی ئیرادەی گەلی مافخۆراویی کورد، بە ئیرادەیەکی سیاسی/ نەتەوەیی و شووناسخوازانە، بەرپرسانە ڕۆڵی پارتێکی مێژووساز و پڕ لە شانازی و سەروەریسازانە بنوێنێت. ئاشکرایە کە پارتی دێموکڕات لە مێژووی ٧٧ ساڵ ژیان و تێکۆشانی سیاسی‌دا، تووشی قۆناغگەلێکی پڕ لە هەوراز و نەشێوو، لێژاو لە سەرکەوتن و داکەوتن هاتووە، بەڵام سەرئەنجام لە ئەنجامی پەیڕەوکردنی سیاسەتی نەتەوەخوازانە، حەکیمانە و جەماوەرپەسەندی‌دا، بە هەماهەنگی و هاوکاری دەگەڵ لایەنەکانی دیکەی گۆڕەپانی خەبات، توانی لە بەرەکانی شەڕ و ئاشتی و حەوزەی هەڵسوکەوتی سیاسی و دیپلۆماسی‌دا، ڕێگا و ڕەوڕەوەی خەباتی سەختی کورد و کوردایەتی بەرەو ئاسۆی سەرکەوتن و لوتکەی هیوا و ئامانجەکانی نەتەوەیی کورد هیدایەت بکات، و لە ئەنجام‌دا عەمەلەن شکلێکی موومکین لە سەروەری سیاسی کوردان، لەسەر ئاستی ئەسڵی مافی دیاریکردنی چارەنووس لە باشووری کوردستان‌دا، بچەسپێنێت. سەروەرییەک کە لەژێر هیدایەتی حەکیمانەی سەرۆک بارزانی، و بەشداری چالاکانەی نیشتمان خۆشەویستان و دانی دەنگی نێزیک بە ٩٣: "بەڵێ"ی خەڵک لە پرۆسێسی رێفراندۆمی ٢٥/٩/٢٠١٧ دا، بەرەو ساغکردنەوەی دەوڵەت/نەتەوە-دێموکڕاتیک، و ڕاگەیاندنی "کیانی سەربەخۆی کورد" لە باشووری کوردستان‌، جەهەتدار کرابوو، بەڵامم مەخابن ئەم پرۆژەی دەوڵەت/ نەتەوەسازیە لەئەنجامی مئامرە و ساتووسەودای بەرژەوەندیخوازانەی زلهێزانی جیهانی و ناوچەیی و هەروەها کارەساتە دڵتەزێن و چاوەروان نەکراوەکەی کەرکوک، ئیمکانی بە ئەمری واقیعکردنی، لێ قەتیس کرا.}

^{بزوتنەوەی کۆماریخوازانی رۆژهەڵاتی کوردستان، دەگەڵ ئاراستەکردنی پیرۆزبایی بەبۆنەی ٧٧هەمین ساڵڕۆژی دامەزرانی پارتی دێموکڕاتی کوردستان، و هەروەها بەبۆنەی لەدایکبوونی بەرێز سەرۆک مەسعود بارزانی، پیرۆزبایی}

^{زۆر بەرێزان ئەندامانی بنەماڵەی گەورەی حیزبی دیمۆکڕاتی کوردستانی ئێران
بەرپرسی ناوەندی بەرێوەبەرایەتی گشتی بەرێز کاک مستەفا هیجری و
ئەندامانی سەرکردایەتی و
خەڵکی بەشەرف و مافخوراویی کوردستان
بزووتنەوەی کۆماریخوازانی رۆژهەڵاتی کوردستان، به بۆنەی ٧٨هەمین ساڵرۆژی دامەزرانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی ئێران و تێپەراندنی ٧٨ساڵ خەبات و کۆڵنەدان له پێناو دەستەبەرکردنی ئامانجی رزگاری و دەستەبەرکردنی سەروەری سیاسی/نەتەوەیی بۆ نەتەوەی مافخوراویی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان، پڕ بە دڵ پیرۆزبایی لە بەرێزان بەرپرس ناوەندی بەڕێوەبەری گشتی حدكا، ئەندامانی سەرکردایەتی و گشت کادر، و ئەندامان و لاینگرانی بنەماڵەی گەورەی حیزبی دێموکڕات واتە حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی ئێران ئاراستە دەکات.
بزووتنەوەی کۆماریخوازی رۆژهەڵاتی کوردستان، دامەزراندنی حیزبی دێموکڕات وەک یەکەم دامەزراوەی مۆدێرنی کورد لە شکلی حیزبێکی خاوەن پێڕەو و پرۆگرامی سیاسی پێشکەوتوو، بە ساختارێکی ئۆرگانیزەکراوی ڕێک و پێک لەو سەردەمی کوردستان دا، کە لە سەر بنەما و بیری ژێکاف ساغکرابووە، بە نوختە وەرچەرخانێکی گرنگی سیاسی و مێژووی لە بزاڤی کورد پێناسە دەکات، هەر بۆیە بزوتنەوەی کۆماریخوازان دەستکەوتەکانی ٧٨ساڵ خەباتی پڕ لە هەوراز و نەشێویی بنەماڵەی گەورەی حیزبی دێموکڕات بە یەکێک لە قۆناغە زێڕینەکانی ئەو حیزبە و مێژووی کورد هەژمار دەکات، و ساخکردنەوەی سەروەری سیاسی/نەتەوەیی کوردان لە شکلی مومکیندا، واتە کۆماری میللی/ دیمۆکراتیک و دیفاکتۆی کوردستان کە وەک دەستکەوتی هەرە گەورە و نوێنگەی ئێرادەی نەتەوەیی کوردان بەگرینگ و رۆڵی نەمران پێشەوا قازی محەممەد و دەوری نەمر بارزانی لە پێکهێنان و پاراستنی کۆمار}

^{دلێر محەمەد نوری}

^{دەقی وتارێکە کە بۆ زیاد لە پێنج ڕۆژنامەی نەرویجی نێڕدراوە، بە بێ ئەوەی یەکێکیان ئامادە بن بڵاوی بکەنەوە. وا دیارە دڵخۆشی جەماوەری ئەوروپی بە ئەندامبوونی سوید لە ناتۆ و تێکنەدانی مەزاجی سیاسی نەرویجییەکان، زۆر گرنگترە لە میسداقییەتی مێژوویی و ڕۆژنامەگەری. هەر بۆیە کورد دوای سەدد ساڵ هەمان پرسیار ئاراستەی ویژدانی مرۆڤایەتی و کۆمەڵگای نێو دەوڵەتی ئەکات: ئایا شەرم نیە لە سەر خوێنی گەلی کورد دووبارە و لە دوای ١٠٠ ساڵ دیسان ئاسایشی خۆتان توندوتۆڵ دەکەنەوە!؟
پەیمانی سیڤەر (١٠ی ئابی ١٩٢٠) پەیمانێک بوو کە لە دوای جەنگی جیهانی یەکەم، لە نێوان زلهێزە سەرکەوتووەکانی هاوپەیمانان و نوێنەرانی حکومەتی تورکیای عوسمانی ئەنجامدرا. ئەو پەیماننامەیە کە بووە هۆی هەڵوەشاندنەوەی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و داوای لە تورکیاش کرد کە دەستبەرداری هەموو مافەکانی خۆی له ئاسیای عەرەبی و باکوری ئەفریقا بێت. هەروەها ڕێککەوتنەکە دەستەبەرکردنی دروستکردنی ئەرمینیای سەربەخۆ و کوردستانی سەربەخۆ و زاڵبوونی یۆنان لە کەناراوەکانی ڕۆژئاوای ئەنادۆڵ و هەروەها کۆنتڕۆڵیان بەسەر دوورگەکانی}

^{هاونیشتیمانە بەرێزەکان
‎خەڵکی مافخوازی کوردستانی رۆژهەلات
‎رۆژی ٢٢ی پووشپەڕ رۆژێکی پر لەکارەساتە لە مێژوویی خەباتی حیزبی دێمۆکرات و بزووتنەوەی رزگاریخوازی کوردستانی رۆژهەڵات‌دا. دروست ٣٤ساڵ لەمەوپێش لەم رۆژە شوومەدا، گەورە سیاسەتوان و دیپڵۆماتکار و بگرە دەوڵمەردی بلیمەتی کورد، دکتور عەبدولڕەحمان قاسملوو سکرتێری گشتی حیزبی دیمۆکراتی کوردستانی ئێران و کاک عەبدوڵای قادری ئازرە و دوکتۆر فازل رەسووڵ، کە لەپێناو چارەسەرکردنی ئاشتیانەی پرسی کوردی رۆژهەڵات دەگەل نوێنەرانی دەسەڵاتی ئێران لە ویەن پێتەختی وەڵاتی ئوتریش لە ووتوێژ و مزاکرەدا بوون، شەهید دەکرێن.}

^{‎دوکتور قاسملوو هەر لەسەرەتای دەستپێکی شۆرشی گەلانی ئێران و هاتنەسەرکاری کۆماری ئیسلامی، بڕوای قووڵی بە رێگاحەللی ئاشتیانەی کەیسی کورد لە کوردستانی رۆژهەڵات هەبوو، هەر بۆیەشە لە‌م‌پەیوەندییەدا گشت چالاکیی سیاسی، دیپلۆماتیک و مێدیاتیکی حیزبی لەپێناو چەسپاندنی گووتاری ئاشتی و سوودوەرگرتن لە مکانیزمی دیالۆگ و دانووستاندنی ئاشتەوایی بۆ حەللی کێشەکان دەگەل تاران، تەرخان کردبوو، وە هەر لەم راستایەشدا دوای شەری ٣مانگە و ئیعلامی لەببەیک بە "پەیامی سولحی خومەینی"، وەک گووتەبێژی هەیئەتی حووسنی نییەتی کوردستان دەگەڵ هەیئەتی نێردراوەیی تاران، واریدی ووتوێژ و دانووستاندنی ئاشتەوایی بوو، وە چەندین دانیشتنیان بەمەبەستی دۆزینەوەی رێگاحەللی ئاشتیانەی پرسی کورد، دەگەڵ هەیئەتی نێردراو کرد. بەڵام بەداخەوە شەرخوازان سەرئەنجام توانیان رەوتی ئاشتەوایی بەرەو گرژی و سەپاندنی شەری بەرگری نەتەوەیی جهەتدار و هیدایەت بکەن، شەرێک کە ئێستاشی دەگەلڵدا بێت، هەر درێژەی هەیە.
‎کارەساتی دڵتەزێنی ٢٢ی پووشپەر دەگەڵ ئەوەش کە خەسارەکان و لێکەوتە سەلبییەکانی، بە روخسار و پەیکەری بزووتنەوەی رزگارخوازی کوردستانی رۆژهەڵات و بە تایبەتی حیزبی دێمۆکراتەوە هەنووکەش هەر بەزەقی دیارن، بەڵام لەهەمانکاتیشدا دەکرێت ئەم کارەساتە وەک نووقتە گۆرانێکی مێژوویی لە خەبات و رەوشی کاری ئەکتەرەکانی دەخیل لە خەباتی نەتەوەخوازی کورد دا حیسابی بۆ بکرێت. نووقتەگۆرانێک کە رەوتی خەباتی لە لووتکەوە بەرەو نزمی و لاوازی وەرچەرخاند، وە سەرئەنجام ئافەتی کەمپ‌نشینی و چەقبەستوویی نەخوازراویی، تووشگیر ی تێکۆشەران و رەوتی خەبات کرد.
‎بزووتنەوەی کۆماریخوازانی رۆژهەڵاتی کوردستان، وەک بزووتنەوەیەکی سەردەمییانە و خاوەن پرۆژەی ئاشتەوایی، کە ئیستراتێژی و ئامانجی ئیستراتێژیکی بزووتنەوەی لەسەر ئاستی بنەما فیکری و فەلسەفییەکانی سەردەمی کۆمارە کە بە رێبەرایەتی پێشەوا و پشتیوانی هێزی نەمر بارزانی،و هەروەها ئازموونە بەنرخەکانی رەوشی کاری شەهید دوکتور قاسملوو لەپێناو ئاشتی دا دارشتووە، خۆی بە رێبواری راستەقینەی رێبازی ئاشتەوایی ئەم شەهیدانە دەزانێ،و هەر لەسەر ئەم بنەمایەش پرۆژەی ئاشتەوایی حەللی کێشەی کوردی رۆژهەڵاتی بۆ گشت حاڵەتەکان، لەسەر ئاستی بنەما یاسایی و}

^{بەداخەوە شەوی هەینی رێکەوتی ۱۶ی پووشپەڕی ۲۷۲۳ی کوردی (۷/۷/٢۰۲۳)  کاتژمێر نێزیک بە یەکی شەو لە شارۆچکەی «هەڵشۆی» واتە نزیک لە خاڵی سنووری رۆژهەڵات و باشووری کوردستان کە سەر بە ناوچەی قەڵادزێیە، لە کاتی سەیران و گەشتی هاورێیانە دا دوو پێشمەرگەی حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی ئێران و ئەندامێکی بزووتنەوەی کۆماریخوازانی رۆژهەڵاتی کوردستان کەوتوونەتە بەر هێرش و پەلاماری تیرۆریستی خائین و بەکرێگیراوێک، کە بەداخەوە دوو پێشمەرگەی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران بە ناوەکانی لوقمان ئاجی ناسراو بە «لوقمان گەرگولی» و عادڵ موهاجیر ناسراو بە «سەرباز » خەڵکی پیرانشار لە لایەن پێشمەرگەیەکی پێشووی حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی ئێران بە ناوی «رەسووڵ ئازەرەخش» بە پیلانی لەپێش داڕێژراو ناجوانمێرانە شەهید کران، کە دواتر دەوترێت بکووژ زوو شوێنەکەی جێهێشتووە، هەروەها «سەعدی مرادپوور» ئەندامی بزووتنەوەی کۆماریخوازانی رۆژهەڵاتی کوردستان( پێشمەرگەی پێشووی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران )کە لەو گەشتە دۆستانەیەدا لەگەڵیان بووە، لە دوای ڕووداوەکە دەستبەجێ دەزگای ئاسایش و لایەنە پەیوەندیدارەکانی لەو بابەتە ئاگادار کردۆتەوە.}

^{بزووتنەوی کۆماریخوازانی رۆژهەڵاتی کوردستان بە تووندی ئەم کردەوە تیرۆریستییە ئیدانە و شەرمەزار دەکات، هاوکات لەگەڵ بەداخ بوونی بۆ شەهیدکرانی دوو پێشمەرگەی بەوەج و تێکۆشەری حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی}

سالار مەحموود

_{سەد ساڵ لەمەوبەر دابەشبونێكی بنەڕەتی لە نەخشەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دروست بوو، نەخشەی ناوچەكە لەسەر بنەمای لەگۆڕنانی رێكەوتننامەی سیڤەرو لەبەرچاونەگرتنی بەشێك لە دیدگاكانی دانیشتنەكانی كۆنگرەی قاهیرە لە ساڵی ١٩٢٠ داڕێژرایەوە. كورد بووە قوربانیی یەكەم و خاك و خەڵكەكەی دابەشكرا بەسەر وڵاتانی تازە دروستبوودا.بەر لە سەد ساڵ بەبێ ئامادەیی هێزێكی سیاسیی كاریگەری كوردستانی، بیرۆكەی دروستكردنی دەوڵەت بۆ كورد گەڵاڵە بوو، بەڵام توركیا ئەو خەونەی بە پیلان و كەمپیەینی دیبلۆماسی گۆڕی بۆ سڕینەوەی خەونی كورد لە چواچێوەی لۆزاندا. نەك هەر ئەوە، بیرۆكەی دروستبوونی كۆماری سووری كوردستانیش لە سۆڤیەت لەلایەن توركیا بە رێكەوتن لەگەڵ یەكێتی شورەوی بەتاڵكرایەوە.ئەوانەی بەناوی ماركسیەت و چەپەوە دروشمی بەرگریان لەخەباتی چەوساوەكان و گەلانی بندەست هەڵگرتبوو، بوونە بەشێك لە پەرتكردن و راگواستنی كورد.لۆزان دەوڵەتێكی نوێی بەناوی توركیا دروستكرد، دەوڵەت بۆ توركەكان و زیندانێكی گەورە بۆ كوردەكان.سڕینەوەی زمانی نەتەوەی دووەم لە توركیا سەپاندنی زمانی تورك بەسەر گەلانی ناو وڵاتەكە.بۆچی كورد پرسی پێ نەكرا لەلۆزان؟كورد خۆی}

^{بە ناوی خودای مەزن و دلۆڤان و بێ هاوتا}

^{خەڵکی موسڵمان و خۆراگری کوردستان !}

^{بزووتنەوەی کۆماریخوازی رۆژهەلاتی کوردستان، بەبۆنەی هاتنی جێژنی پیرۆزی قوربان، واتە جێژنی عەهد و پەیمان و وەفاداری موسلمانان، کە خەلکی موسلمانی کوردستانیش هاوكات دەگەل گشت ولاتانی‌ ئیسلامی، به ‌رێزه‌وه‌ به‌ پێشوازی‌ ئه‌و جه‌ژنه پیرۆزەوە ‌ ده‌چن، پیرۆزبایی ئاراستەی گشت لایەک دەکات‌و ئاواتەخوازە تاعەت و خواپەرستی گشت خوشکان و برایانی موسڵمان، پەسندی پەروەردگاری بێهاوتا و  بەخشەندە و میهرەبان بێت، بزووتنەوەی کۆماریخوازان هیوادارە ئەم جێژنەش هەر وەک هەموو جێژنەکانی دیکە، سه‌ره‌تایه‌ك بێت بۆ تەبایی و ئاشتی نەتەوەیی، و هەروها بکرێت بە جێژنی یەکانگیری و سازانی نیشتیمانی،و بەرخۆدانی هاووەڵاتیان‌و سه‌رجه‌م موسلمانانی‌ كوردستان، لەپێناو ئاشتی نەتەوەیی و ئازادکردنی خاک و نیشتمانی کوردان لەدەست ستەمکاران، و دژبەران، وە گرانەوەی ئاشتی و دیالۆگ و کۆتایی}

^{د. سالم ئیبراهیم}

^{دیموکراسی سیستەمێکی بە ڕەچەڵەک ڕۆژئاوایی بەڕێوەبردنی وڵاتە، کە چەند خەسڵەتێک پێناسەی دەکات، لەوانە سەروەری و سەربەخۆیی یاساو دەستەڵاتی دادوەری، سەربەخۆیی لایەنی جێبەجێکاری یاسا، ئازادی تاک و ڕادەربڕین و ڕۆژنامەگەری، پابەندبوون بە پاراستنی مافەکانی مرۆڤ بێ ڕەچاوکردنی بیرو ڕاو پاشخانی سیاسیی و ڕەگەزو باکگراوندی ئاینی، یەکسانی و دادپەروەریی کۆمەڵایەتی و هەڵبژاردنی پاک و شەفاف و ئازادانەو دەستاودەستکردنی ئاشتیانەی دەسەڵات لەم چوارچێوەیەدا. هەر وڵاتێک پابەندی ئەم بەهایانە بێت، دەکەوێتە چوارچێوەی سیستەمێکی دیموکراسی لیبڕاڵ.}

^{دیموکراسی و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست}

^{مۆدێلەکانی دیموکراسی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەک سیستەمی سیاسی ئیمپراتۆرە بێجلەکەوان – چیرۆکی ئەو کەسەی کە لە ڕێگەی هەڵبژاردنەوە دەبێتە سەرۆکی وڵات و دواتر دەبێتە دیکتاتۆرێکی خۆسەپێن و وڵات بە خاک و سامانەکەیەوە لەسەر خۆی تاپۆ دەکات و پاوانی دەکات لە هاونیشتیمانیانی.}

^{ئیمپراتۆر خودی خۆی کەسێکی ناشیاوو ناکارامەیە بۆ سەرۆکایەتیکردنی وڵات، وە هەموو خەڵکیش ئەم ڕاستیە دەزانن، بەڵام کەس ناوێرێت ڕووبەڕووی ئەم ڕاستیە ببێتەوە لەبەر بەرژەوەندیەکانیان، چونکە}