جه‌مالی ده‌لاك
(به‌رله‌هه‌مووشت كوردم و شانازی ده‌كه‌م كه كوردم )
ئه‌و ده‌نگه‌ی له‌بۆكانه‌وه تێیچریكاند و به‌قه‌ندیل دا گوزه‌ری كردو له‌سلێمانی بۆهه‌میشه هه‌واری هه‌ڵدا...!
(سووتاندی دڵم كۆچی لە ناكاوی تۆ
ئاوا بوو لە من خۆری بزە و چاوی تۆ
ڕۆیشتی بەڵام هەر لە دڵمدا زیندوون
سەد بیرەوەریی سەوزی بەجێماوی تۆ)
(ئه‌مین گه‌ردیگلانی)
له‌گه‌ڵ ته‌واوبوونی نوسینه‌كه‌م ده‌رباره‌ی هونه‌رمه‌ندی جوانه‌مه‌رگ ( عه‌تاچاوشین1/2/1961_ 22/6/2020) ڕۆژی هه‌ینی (24/11/2023) بیرو هزرو خامه‌م كه‌مه‌ندكێشی كردم بۆلای ژیان و گوزه‌ران و مێژووی تێكۆشانی هونه‌ری هونه‌رمه‌ندی سروودبێژو گۆرانیبێژ
( تایه‌ری خه‌لیلی)
ڕۆژی شه‌ممه كێوماڵێكم كرد به‌نێو یاده‌وه‌رییه‌كان و ئه‌رشیفه‌كه‌م له‌ته‌ك هونه‌رمه‌ند(تایه‌ری خه‌لیلی) و بڕیارم دا وه‌ك جاره‌كانی پێشوو به‌یانی په‌یوه‌ندی پێوه‌ده‌كه‌م و هه‌ندێك پرسیاری دیكه‌ی ئاراسته بكه‌م،
وه‌ك ڕۆژه‌كانی دیكه و سه‌ره‌تای هه‌فته چوومه سه‌ركار له‌دیوانی وه‌زاره‌تی ڕۆشنبیری ، له‌كاتژمێر (1) ی نیوه‌ڕۆ له‌گه‌ڕانه‌وه‌دا بووم په‌یوه‌ندییه‌كی ته‌له‌فۆنیم بۆهات و وتی: ئه‌وه‌ی كاك تایه‌ری خه‌لیلی ڕاسته..؟ !
منیش وتم چی ڕاسته برا ...؟ وتی : ئێستا بڵاوكراوه‌ته‌وه كه هونه‌رمه‌ند تایه‌ری خه‌لیلی كۆچی دوایی كردووه؟
ئای چ هه‌واڵێكی ناخ هه‌ژێن بوو، بڕیار وابوو له‌پاش نیوه‌ڕۆی ئه‌وڕۆژه (یه‌كشه‌ممه 26/11/2023) په‌یوه‌ندی پێوه‌بكه‌م و زانیاری زێده‌تری لێوه‌ربگرم، ناچار به‌په‌له په‌یوه‌ندیم كرد به دوو هاوڕێی زۆر نزیكی هونه‌رمه‌ند( تایه‌ری خه‌لیلی) به‌ڕێزان ( عوسمان عه‌به پێنجوێنی یان عوسمان قه‌ڵادزه‌یی) و( جه‌واد حه‌یده‌ری) به‌داخه‌وه وتیان به‌ڵێ ڕاسته و كۆچی دوایی كردووه؟
هونه‌رمه‌ند و پێشمه‌رگه ، سروودبێژ و گۆرانیبێژ ( تایه‌ری خه‌لیلی)، ده‌نگ و چریكه‌یه‌كی بڵند بوو بۆ شۆڕش و شاخ و پێشمه‌رگه و نه‌ته‌وه‌ی كورد به‌گشتی ، هونه‌رمه‌ندێك بوو له‌سه‌ره‌تای شۆڕشی گه‌لانی ئێرانه‌وه وه‌ك كوردێك و پاشان وه‌ك هونه‌رمه‌ندێك چه‌كی خه‌باتی كرده شان و به‌رگی پیرۆزی پێشمه‌رگایه‌تی پۆشیی و وه‌ك هاوڕێ و هاوسه‌نگه‌رانی تێكۆشا و بووه خه‌باتگێڕێك له‌پێناو ڕزگاری و سه‌ربه‌خۆیی كوردستان، ئه‌و هونه‌رمه‌نده سروودبێژه گه‌رووه پاراوه كوردییه هه‌موو گه‌نجی و جه‌وانی خۆی به‌خشی به‌ڕێبازی كوردایه‌تی، هونه‌رمه‌ندێك بوو ده‌نگی دلێر و گه‌رووی خستبووه خزمه‌ت هونه‌ری به‌رگری و پته‌وكردنی مه‌ته‌رێزه‌كانی پێشمه‌رگه‌و هه‌میشه هێزو ووزه‌ی به‌رز و پۆڵاینی به‌ده‌نگ و سرووده‌كانی ده‌به‌خشییه پێشمه‌رگه‌و خه‌ڵكی كورد به‌گشتی، سرووده‌كانی هه‌تائێستاش كاریگه‌رییان هه‌یه‌و هه‌بووه له‌سه‌رده‌می شاخ و شار و به‌رله‌ڕاپه‌ڕینی سه‌رتاسه‌ری كوردستان و له‌هه‌موو یاد و بۆنه نیشتمانی و نه‌ته‌وه‌ییه‌كی گه‌لی كورد دا ، سروودی ( هێزی پێشمه‌رگه نابه‌زن) یان به‌وشێوه‌یه‌ی كه وێردی سه‌رزاری خه‌ڵكی ڕه‌نجده‌ر و تێكۆشه‌رو كوردپه‌روه‌ره سروودی ( له‌قه‌ندیلی سه‌ربه‌رزه‌وه) به‌په‌رۆشه‌وه ده‌یڵێنه‌وه .
تایه‌ری خه‌لیلی له بۆكانه‌وه بۆ ته‌ره‌غه و له‌وێشه‌وه بۆ لوتكه‌ی قه‌ندیل ...!
به‌رله‌وه‌ی باس له كاره هونه‌رییه‌كانی بكه‌ین و به‌تایبه‌ت سرووده شاكاره‌كه‌ی له‌قه‌ندیلی سه‌ربه‌رزه‌وه، پێم باشه بگه‌ڕێینه‌وه بۆ ڕۆژه‌كانی سه‌ره‌تا و ئه‌و ژینگه‌یه‌ی هونه‌رمه‌ند تایه‌ری خه‌لیلی تێدا له‌دایكبووه و تێیدابارهاتووه و گه‌شه‌ی كردووه...!
هه‌ركات ناوی (بۆكان) شاری هونه‌رو جوانی و گۆرانی دێته گوێمان ڕاسته‌وخۆ ناوی بلیمه‌ت و هونه‌رمه‌ندی نه‌مر ( حه‌سه‌ن زیره‌ك 1921_26/6/1972) پێشه‌نگی هونه‌رمه‌ندان به‌رجه‌سته ده‌بێت، دواتر هونه‌رمه‌ندان ( قادرعه‌بدوڵڵازاده ، ناسراو به‌قاله‌مه‌ڕه21/12/1925_ 22/5/2009) ، عه‌لی خه‌ندان ، عه‌به‌ده‌ڕژێ ، عوسمان محه‌مه‌دی ناسراو به‌عوسمانه سوور باڵه‌بانژه‌ن ، سمایل ئاغای چه‌وگالی ،حه‌سه‌نی ده‌رزی و تایه‌ری خه‌لیلی و ...تاد) كه‌واته ئه‌و شاره ، شاری هونه‌ر و هونه‌رمه‌ندانی ده‌نگخۆش و ده‌نگ زوڵاڵ و ده‌ست و په‌نجه‌و سینه پڕ هه‌ناسه‌یه،
له‌ساڵی (1956) له‌ناوشاری بۆكان كۆرپه‌یه‌ك به‌دنیا دێت و نێوی ده‌نێن ( تایه‌ر) ،ئه‌و كۆرپه‌یه‌ی بنه‌ماڵه دێرینه‌ی بۆكان ناوی ته‌واوی ( تاهیر حسێن عه‌بدوڵڵا) یه، له‌نێوه‌ندی دنیاری هونه‌ر و خه‌بات و تێكۆشانی پێشمه‌رگایه‌تیدا به ( تایه‌ری خه‌لیلی) ناسراوه،
تایه‌ری خه‌لیلی ده‌ڵێت ( باوكم ده‌نگی خۆش بوو، به‌ڵام له‌كۆڕو كۆبوونه‌وه‌دا گۆرانی نه‌ده‌خوێند، وه یه‌كێك بووه له‌هاوڕێكانی هونه‌رمه‌ندی گه‌وره( حه‌سه‌ن زیره‌ك).
سه‌باره‌ت به خانه‌واده‌و ژیانی منداڵی هونه‌رمه‌ند تایه‌ری خه‌لیلی، ( محه‌مه‌د فه‌رهادزاده) خزمی نزیكی هونه‌رمه‌ند به‌و شێوه‌یه ئاشنامان ده‌كات به‌خانه‌واده‌كه‌ی تایه‌ری خه‌لیلی( کاک تاهیر خەلیلی کوڕی میرزاحسێن خەلیلی( کارمەندی قەدیمی دەرمانگای بۆکان ) و سارا خانمی دایکیشی هەروەها کارمەندی دەرمانگای بۆکان بوو کە دەبێتە ئامۆزازای باوکم، بە هۆی ئەوەی کە میرزاحسێن لەگەڵ سارا خانمی دایکی کاک تاهیر جیابوونەوە و ژنی دووهەمی هێنابوو و سارا خانمیش شووی کرد بە کاک (حەسەن ڕەوشەنفکر) سەرپەرەستی کاک تاهیر کە ئەوکات زۆر منداڵ بوو کەوتە ئەستۆی مام و ئامۆژنی میرزا حسین کە ئێمە هەموومان پێمان دەگوت ( مام مینە) و (ئامۆژنە گوڵێ)،
مام مینە زۆر پیاوێکی زەحمەتکێش بوو و لە ڕێگای داشقەچێتییەوە بژێوی ژیانی ژن و منداڵەکەی خۆی و هەروەها کاک تاهیری دەردێنا، هەر بۆیە لە بۆکان بە کاک تاهیریان دەگوت: ( تاهیری مێنۆغڵی( مینە اۆغڵی) واتە تاهیری کوڕی مینە ، کاک تاهیر ژیانێکی زۆر سەخت و دژواری لە هەڕەتی لاوێتییەوە تێپه‌ڕاند، بەڵام زۆر لاوێکی خوێنگەرم و دەنگخۆش بوو)(1).
له‌وسه‌ر‌ده‌مه‌دا به‌هۆی شه‌پۆله‌كانی په‌خشی ڕادیۆی كوردی به‌غدا بۆ ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان، ده‌نگ و هونه‌ری هه‌ریه‌ك له‌هونه‌رمه‌ندان( مامۆستا عه‌لی مه‌ردان 1904_24/7/1981) ،(تایه‌ر تۆفیق )و(حه‌سه‌ن جزیری 1917_9/7/1983) و ..تاد) كاریگه‌ری له‌سه‌ر هه‌ست و نه‌ستی زۆر له‌هۆگرانی ڕادیۆ و هونه‌ری كوردی له‌ڕۆژهه‌ڵات به‌گشتی و شاری بۆكان داده‌نێ،
تایه‌ری منداڵ له‌ڕێی ده‌نگ وگه‌روو و گۆرانییه‌كانی هونه‌رمه‌ندان( حه‌سه‌ن زیره‌ك1921_26/6/1972) ،( محه‌مه‌دی ماملێ 1925_ 23/1/1999) ، ( تایه‌ر تۆفیق 1922_20/10/1987) و( حه‌مه ساڵه‌ح دیلان 1927_28/10/1990) په‌روه‌رده بووه ، گۆرانیه‌كانیان كاریگه‌ری له‌سه‌ر هه‌ستی تایه‌ر داده‌نێن و به‌رده‌وام له‌گه‌ڵیاندا ده‌ژی و ده‌یانڵێته‌وه و له‌گه‌ڵیاندا گه‌شه ده‌كات و گه‌وره ده‌بێت.
كه‌واته له‌ته‌مه‌نی منداڵییه‌وه ،هێشتا له (7) به‌هاری ته‌مه‌ندا بووه، سه‌رسام و سه‌رمه‌ست بووه به‌ده‌نگی خۆشیی ئه‌و كه‌ڵه هونه‌رمه‌ندانه‌و گوێی لێگرتوون و گۆرانییه‌كانی ئه‌وانی له‌ماڵ و كۆڕی منداڵانی كوچه‌و گه‌ڕه‌كه‌یدا خوێندووه، له‌وكاته‌وه له‌لایه‌ن خانه‌واده‌وه ده‌وروبه‌ره‌كه‌یه‌وه هه‌ست به‌تواناو به‌هره‌ی ده‌نگخۆشیی تایه‌ر كراوه،
(هەر وەک باوکم و مامم باسیان دەکرد هەر لە منداڵییەوە كاك تاهیر دەنگی زۆر خۆش بووه و هەر لەبەر ئەو دەنگە خۆشەی بووه هەموو خەڵکی بۆکان و دەوروبەر خۆشیان دەویست)(2).
ئه‌و عه‌شق و خولیایه‌ی بۆ هونه‌ری گۆرانی له‌ناخیدا ڕۆژ به‌ڕۆژ چرۆ و په‌لكێشی ناو دنیا جوانه‌كه‌ی هونه‌ری مۆسیقا و گۆرانی ده‌كات ، تایه‌ری خه‌لیلی له‌ساڵی(1971) واته له‌ته‌مه‌نی (15) ساڵیدا گۆرانی تۆمارده‌كات و ناو و ناوبانگی به‌شاره‌كانی ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستاندا بڵاو ده‌بێته‌وه،ئه‌و ناوبانگ په‌یداكردنه‌وه ده‌بێته هۆی ئه‌وه‌ی ڕێگای چوونه ڕادیۆ و ته‌له‌فزیۆن له‌به‌رده‌میدا ڕۆشن و ئاوه‌ڵابێت.
له ته‌مه‌نی (17) ساڵیدا(1973) هونه‌رمه‌ند تایه‌ری خه‌لیلی به‌هاوكاری هه‌ردوو هونه‌رمه‌ند ( ئیسماعیلی شاهیی و جه‌عفه‌ری مینایی) له‌ڕادیۆ و ته‌له‌فزیۆنی مه‌هاباد بۆ یه‌كه‌مجار (3) گۆرانی ناوازه تۆمارده‌كات ،
گۆرانییه‌كانی بریتی بوون له ( كیژۆڵه‌ی كوردستان ، گوڵی مه‌هاباد و شه‌وی تاریك و بێده‌نگی ) .
1/ گۆرانی كیژۆڵه‌ی كوردستان، ئاوازو هۆنراوه‌ی خۆی بووه.
2/ گۆرانی شه‌وی تاریك و بێده‌نگی، ئاوازو هۆنراوه‌ی خۆی بووه،پاشان هاوڕێیه‌كی نزیكی خۆی به‌ناوی ( عومه‌ری حیسامی) هۆنراوه‌كه‌ی بۆ ڕێكخستووه.
3/ گۆرانی گوڵی مه‌هاباد ،هۆنراوه‌ی ( محه‌مه‌دی ئه‌فخه‌می) ئاوازه‌كه‌ی وه‌رگیراوه ،
به‌مه‌به‌ستی زانیاری وه‌رگرتن له‌سه‌ر گۆرانی ( گوڵی مه‌هاباد) له‌م ساڵانه‌ی دوایی له‌ڕێی سۆشیاڵ میدیاوه ئه‌و گۆرانییه بڵاو بۆوه و بینه‌ر و هه‌وادارانی پێی ئاشنابوون، له‌ڕێكه‌وتی ( 17/4/2020) په‌یوه‌ندیم كرد به هونه‌رمه‌ند تایه‌ری خه‌لیلی یه‌وه و ده‌رباره‌ی ئه‌و گۆرانییه زانیاری پێبه‌خشیم ،
( ئه‌و گۆرانیه‌م له‌ته‌له‌فزيۆنى شارى مه‌هاباد تۆماركرد،له سه‌رده‌مى شاداله‌و كاته‌دا من سه‌ربازى هه‌ڵاتوو بووم، ڕۆژێك هونه‌رمه‌ندى ژه‌نيار كاك (سمايلى شاهى) وتى ئاوازێك هه‌يه بۆنايخوێنى زۆر خۆشه كاتێك گوێم لێبوو به‌ڕاستى زۆرم له‌لا په‌سه‌ندبوو ، به‌ڵام ئه‌و ميلۆدييه پێشتر له‌باشوورى كوردستان بۆ كه‌سایه‌تی خوله‌پيزه خوێندرابوو، منيش چه‌ندڕۆژێك ئاوازه‌كه‌م ده‌خوێند و سه‌ربه‌نده‌كه و يه‌ك كۆپله‌م له‌سه‌ر دانا و مه‌به‌ستم له گۆرانی ( گوڵی مه‌هاباد) زياتر بۆ گيانى پاكى شه‌هيدى پێشه‌وا (قازى محه‌مه‌د 1900_ 22/1/1946) بوو ، سه‌ربه‌ندو كۆپله هۆنراوه‌كه‌م دا به‌براى شاعيرى خه‌ڵكى بۆكان كاك ( محه‌مه‌دى ئه‌فخه‌مى ) دواتر هۆنراوه‌كه‌ى به‌وشێوه‌يه بۆته‌واو كردم و منيش له‌ته‌له‌فزيۆنى مه‌هاباد خوێندم).
له‌وه‌ڵامه‌كه‌ی هونه‌رمه‌ند تایه‌ری خه‌لیلی ئاماژه‌ی به‌میلۆدییه‌كه‌دا كه پێشتر له‌باشووری كوردستان ئه‌و ئاوازه خوێندراوه،دوای گه‌ڕان و به‌دواداچوونم بۆ دۆزینه‌وه‌ی گۆرانییه‌كه به‌ناوی ( كاڵی وه‌ی كاڵی) ئه‌و هونه‌رمه‌نده‌ی ئه‌و میلۆدییه‌ی خوێندووه به‌ناوی
( ئه‌حمه‌دی ئه‌رشه‌دی) یه ژیان و به‌سه‌رهاتی كه‌سایه‌تی(مه‌حمود محه‌مه‌د ئه‌مین ، ناسراو به خوله پیزه) به‌ده‌نگی خۆیی و به‌و ئاوازه خۆشه تۆماركردووه و له‌تۆمارگای ( خه‌یام) ئه‌و كاسێته بوونی هه‌یه.
هونه‌رمه‌ند تایه‌ری خه‌لیلی دوای تۆماركردنی ئه‌و سێ گۆرانییه له ڕادیۆ ته‌له‌فزیۆنی مه‌هاباد، ڕووده‌كاته شاری سنه، له‌ته‌له‌فزیۆنی سنه گۆرانییه‌كی نوێ به‌ناوی ( ئه‌وڕۆ ئه‌وڕۆ ) تۆمارده‌كات له‌گه‌ڵ ئه‌و سێ گۆرانییه‌ی پێشوو جارێكی دیكه بۆی تۆمارده‌كه‌نه‌وه(3).
دوای تۆماركردنی ئه‌و به‌رهه‌مانه‌و په‌یداكردنی ناو ناوبانگ و ده‌نگ و هونه‌ره‌كه‌ی به خه‌ڵك ئاشنا ده‌بێت،
هونه‌رمه‌ند ده‌چێته ته‌له‌فزیۆنی تاران له‌وێش گۆرانی تۆمارده‌كات، به‌ڵام به‌داخه‌وه به‌هۆی گۆڕینی سیسته‌می فه‌رمانڕه‌وایی له‌ئێران و ئه‌میش كه‌سێكی خه‌باتگێڕ و دژ به ده‌سه‌ڵاتی ڕژێمی ئێستای ئێرانه ، ئه‌و به‌رهه‌مانه هه‌موویان قه‌ده‌غه‌كراون و سانسۆریان له‌سه‌ره و بڵاوكردنه‌وه‌یان ڕاگیراوه..!
له‌گه‌ڵ گه‌شه‌كردنی ده‌نگ و هونه‌ره‌كه‌ی و په‌یداكردنی نێو و ناوبانگ، ئه‌م گه‌نجه پڕ ووزه و دڵسۆز به‌خاك و نیشتمان، تێكه‌ڵاو به‌كاری سیاسی ده‌بێت ، وه‌ك كه‌سێكی كوردپه‌روه‌ر له‌كاری ڕێكخراوه‌یدا به‌نهێنی له‌شاری بۆكان كاری ڕێكخستن ده‌كات، دوای ئاشكرابوونی له‌كاری نهێنی له‌ساڵی (1979)ناچار ده‌بێت خۆی ده‌رباز بكات و په‌یوه‌ندی به‌هێزی پێشمه‌رگه‌وه ده‌كات و له‌ڕیزه‌كانی پێشمه‌رگه‌ی كۆمه‌ڵه‌ی شۆڕشگێڕی زه‌حمه‌تكێشانی ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان ده‌بێته پێشمه‌رگه،
تایه‌ری خه‌لیلی پێشمه‌رگه‌ی سه‌نگه‌ر و پێشمه‌رگه‌یه‌كی هونه‌رمه‌ندی كۆڕی هونه‌ری به‌رگری درێژه‌ی به‌خه‌باتی سیاسی و هونه‌ری داوه و به‌شداری چالاكییه نه‌به‌رده‌كانی پێشمه‌رگه‌ی به‌رامبه‌ر دوژمنی داگیر كردووه وه‌ك شه‌ڕی ( جامه‌رد ، ئاڵه‌شین و سێ مانگه‌ی سابڵاغ) له‌و پێناوه‌شدا به‌جه‌سته بریندار بووه ( په‌نجه‌ی ده‌ستی چه‌پی په‌ڕیوه) .
هونه‌رمه‌ند له‌ساڵی (1980) دێته باشووری كوردستان، له‌شاری ( قه‌ڵادزێ) له‌لایه‌ن پیاوه‌كانی ڕژێمی به‌عس ده‌گیرێت و ماوه‌ی ( 4) مانگ زیندانی ده‌كرێت، دوای لێكۆڵینه‌وه كه ده‌زانن خه‌ڵكی ڕۆژهه‌ڵاته‌وه و پێشمه‌رگه‌ی حیزبه‌كانی ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستانه ئازادی ده‌كه‌ن.
سروودی له‌ته‌ره‌غه‌ی سه‌ربه‌رزه‌وه بۆ قه‌ندیلی سه‌ربه‌رزه‌وه..؟!
له‌گه‌ڵ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی شۆڕشی نوێی گه‌له‌كه‌مان له باشوور و له‌ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان، هونه‌ری به‌رگری هه‌رده‌م پێگه‌یه‌كی به‌رزی هه‌بووه له‌نێو شۆڕشدا، له ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان له‌سه‌رده‌می شۆڕشی گه‌لانی ئێران له‌ساڵی (1979) كۆمه‌ڵه هونه‌رمه‌ندێكی دڵسۆز و خاوه‌ن گه‌روویه‌كی بڵند بۆ شۆڕش هه‌ڵكه‌وتن به‌سرووده‌كانیان شان به‌شانی خه‌باتی پێشمه‌رگه تێكۆشانی هونه‌ریان ئه‌نجامدا، له‌شاری سنه‌ی سه‌ربه‌رزه‌وه هونه‌رمه‌ندان ( ناسری ڕه‌زازی و نه‌جمه‌دینی غوڵامی و( غوڵام عه‌لی ئاته‌شی ، ناسراو به‌كاڵێ ) و (مه‌رزیه‌ی فه‌ریقی 1958_18/9/2005) و ...تاد) ، له موكریانیشه‌وه كۆمه‌ڵه ده‌نگێكی به‌سۆز به‌گه‌رووه كوردانه‌كه‌یان سروودیان بۆ شۆڕشی كوردستان چڕی وه‌ك ( شه‌هیدجه‌مالی مفتی1956_19/7/1981 ) و شه‌هید كه‌ریمی بلووری ) و( میكائیل و به‌كری له‌گزی و تایه‌ری خه‌لیلی و ..تاد) هه‌روه‌ها له‌باشووری كوردستانیش به‌هه‌مان شێوه، ئه‌و ده‌نگه به‌رزانه‌ی شۆڕشی كوردستان له‌باشوور و ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان به‌سرووده‌كانیان هه‌رده‌م ببوونه هاوڕێ و هاوده‌می خه‌باتی پێشمه‌رگه قاره‌مانه‌كان.
هونه‌رمه‌ند و پێشمه‌رگه تایه‌ری خه‌لیلی ده‌ڵێت( من كاری هونه‌ریم له‌شاری بۆكانه‌وه ده‌ستپێكرد ، له‌ته‌مه‌نێكی كه‌مه‌وه هاتم و بوومه پێشمه‌رگه،وه‌كو شۆڕشگێڕێك شان به‌شانی پێشمه‌رگه كاری هونه‌ریم كرد، سروود و گۆرانیم گووت بۆئه‌م خاكه تێكۆشاوم و ته‌نانه‌ت برینداریش بووم ،سه‌باره‌ت به‌سروودی له‌قه‌ندیلی سه‌ربه‌رزه‌وه، ئه‌و سرووده سه‌ره‌تا ناوه‌كه‌ی ( له‌ته‌ره‌غه‌ی سه‌ربه‌رزه‌وه) به‌ناوی كێوێكه له‌بۆكان، من ئه‌و هۆنراوه‌یه‌م دانا هه‌رچه‌نده شاعیر نیم ، به‌ڵام ئه‌و هه‌سته له‌ناخمدا هه‌بوو حه‌زم لێبوو شیعر دابنێم ،
شیعره‌كه درێژبوو ..! به‌ڵام به‌و شێوه‌یه‌ی كه‌خوێندوومه وانه‌بوو ، سوپاسی كاك ( جه‌لیلی گادانی 1934 _6/8/2020) ده‌كه‌م ئه‌و شیعره‌كه‌ی خۆمی بۆ ڕێكخستم ، كاتێك كه‌هاتم و قه‌ندیل م بینی سه‌ربه‌ندی سرووده‌كه‌م كرد به ( له‌قه‌ندیلی سه‌ربه‌رزه‌وه)، پاشان به‌و ناوه‌وه و تۆمارم كردوو بۆته ناسنامه‌ی تایه‌ری خه‌لیلی) (4).
هونه‌رمه‌ند تایه‌ری خه‌لیلی وه‌ك پێشمه‌رگه دێته باشوور و له‌ناوچه ئازادكراوه‌كان له‌گه‌ڵ تیپی مۆسیقای چه‌وساوه‌كان ( تیپێكی هونه‌ری به‌رگری گه‌ڕۆك بوون) كاری هونه‌ری ئه‌نجام ده‌دات، هونه‌رمه‌ند و پێشمه‌رگه، ژه‌نیاری ئامێری كه‌مانچه(مه‌جید خۆشناو) سه‌رپه‌رشتاری تیپی مۆسیقای ناوبراو بووه ، بۆیه‌كه‌مجار هونه‌رمه‌ند تایه‌ری خه‌لیلی له‌مانگی (11ی ساڵی 1983) سروودی له‌قه‌ندیلی سه‌ربه‌رزه‌وه و چه‌ند سروودێكی دیكه له( بالیسان ) ده‌خوێنێ ،
هونه‌رمه‌ند ( مه‌جید خۆشناو ) ده‌ڵێت ( ئەو ڕۆژانەی بەفر و كڕێوه وبەستەڵەک،تەنگی پێ هەڵچنی بووین، هەموومان، لەژێریەک خێمەو یه‌ك سەنگەردابووین، هاوڕێیانم له‌تیپی مۆسیقای چه‌وساوه‌كان( وشیارئه‌حمه‌د ئەسوەد، لالۆ ڕەنجدەر، مه‌ریوان قانع ،ئازاد ئه‌حمه‌د ئەسوەد، کاکە قەمبەر، عەلی عەزیز، هه‌موومان بەورەیەکی پۆڵایینه‌وه، پرۆڤەی سروود و ئاوازەکانی هێزی پێشمەرگە نابەزن، چی بوو تاوانی ئەوانەی وا لە سێدارە دران ،هۆ کاکەی شوان، هەردێمەوە، شیرین گیانی شیرین ئەکرد، ئای چ سەربەرز بووین،کە پێشمەرگە سەنگەری لەدووژمن کردبووە کونە مشک ، بەبیرت دێت سروودی (قۆچی قوربانی وڵاتم) لە هۆنراوەی ڕەوانشاد دکتۆر (مارف عومەر گوڵ 1/7/1956_ 15/1/2022) ئاوازم بۆدانا، چەند دڵخۆش بووی..! ئەی ئاهەنگی بالیسان و چلەی دەیان پێشمەرگەی شەهید) (5).
له‌ساڵی (1984) مفاوه‌زاتی نێوان یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان و حكومه‌تی عێراقی بوو، پێشمه‌رگه ئازادبوون ده‌هاتنه‌وه ناوشار بۆ دیده‌نی كه‌س و كاریان، له‌وساڵه‌دا كۆمه‌ڵێك كاری هونه‌ری به‌رز و كاریگه‌ر له‌شاری سلێمانی تۆماركرا، هونه‌رمه‌ند تایه‌ری خه‌لیلی دێته شاری سلێمانی ، هونه‌ردۆست و خه‌مخۆری هونه‌ر( محه‌مه‌دی حاجی عه‌بدولكه‌ریم ، ناسراو به‌حه‌مه‌ی ئاسنگه‌ر) به‌داخه‌وه ئه‌م كه‌سایه‌تیه له‌ڕێكه‌وتی ( 26/10/2021له‌وڵاتی ئه‌ڵمانیا كۆچی كرد) ده‌ناسێ ، دواتر له‌ڕێی كاكه حه‌مه‌ی ئاسنگه‌ره‌وه ئاشنا ده‌بێت به كۆمه‌ڵێك هونه‌رمه‌ندانی ژه‌نیار له‌شاری سلێمانی ، له‌مانگی (4ی ساڵی 1984) هونه‌رمه‌ند و پێشمه‌رگه تایه‌ری خه‌لیلی (2) كاسێت سروود و گۆرانی تۆمارده‌كات ، كاسێتی یه‌كه‌م به‌ناوی ( له‌قه‌ندیلی سه‌ربه‌رزه‌وه) ، كاسێتی دووه‌م به‌ناوی ( هۆكاكه‌ی شوان یان شیرین شیرین) ،
له‌تۆماركردنی ئه‌و سروود و گۆرانیانه ئه‌م هونه‌رمه‌نده به‌ڕێزانه له‌و ڕۆژگاره هاوكار و پشتیوانی ده‌نگ و هونه‌ری تایه‌ری خه‌لیلی بوون ، هونه‌رمه‌ندان :
(فه‌ره‌یدون قادر ( كه‌مانچه) ، گۆران ئیبراهیم خه‌یات ( كه‌مانچه) ، محه‌مه‌د ڕه‌شید شه‌ریف ( ئۆكۆردیۆن) ، عه‌بدولڕه‌حمان ڕه‌شید شه‌ریف ( ئۆكۆردیۆن) ، سالار حه‌مادی ( قانوون) ، عه‌بدولواحید ( كلارنێت) ، نه‌ورۆز ( كلارنێت) ، خالید محه‌مه‌د ناسراو به‌خالیدی كه‌لسوم ( زه‌ڕب) ، فریاد مه‌لاكه‌ریم ( بانگۆز و زه‌ڕب) ، فه‌رهاد قادر ( مثلث) ، دیاری عه‌بدوڵڵا میدیا ( گیتار) ، ڕه‌حیمی نه‌ی ( باڵه‌بان و ساز) ئه‌و به‌رهه‌مانه له‌ماڵی ( حه‌مه‌ی ئاسنگه‌ر و حه‌سه‌نی ئوتوچی) به‌ئامێری ته‌سجیلی( گرۆندیك) كاك محه‌مه‌دی ئاسنگه‌رتۆماری كردوون، هه‌روه‌ها( جه‌لالی حاجی ڕه‌شید ناسراو به‌جه‌لاله قه‌ڵه) وێنه‌ی كاتی تۆماركردنی سروود و گۆرانیه‌كانی به‌كامێری ڤیدیۆ تۆماركردووه.
له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌و دووبه‌رهه‌مه له دووماڵ و دوو كاتی جیاواز تۆماركراون ناوی هونه‌رمه‌نده به‌شداربووه‌كان هه‌مووم پێكه‌وه نووسیوه تا ناویان له‌یاد نه‌كه‌ین ، داوای لێبوردن ده‌كه‌م ئه‌گه‌ر ناوی یه‌كێك له‌و هونه‌رمه‌نده ئازیزانه‌م له‌یادكردبێت.
له‌شاری سلێمانی تۆمارگای (پیرۆزه) یه‌كه‌م تۆمارگابوو هه‌ردوو سروودی ( له‌قه‌ندیلی سه‌ربه‌رزه‌وه) ی تایه‌ری خه‌لیلی و( ئه‌ی به‌ندینخانه) ی هونه‌رمه‌ند( لالۆ ڕه‌نجده‌ر) ی بڵاوكرده‌وه، هه‌ردوو سروود به شێوه‌یه‌ك كاریگه‌ری له‌سه‌ر خه‌ڵك دانا، هه‌ستی كوردبوون و شۆڕشگێڕی له ناخی تاكی كوردا دروست ده‌كرد ، ده‌توانم بڵێم ئه‌و سروودانه له‌وسه‌ر‌ده‌مه‌دا هه‌ستی ده‌یان گه‌نج و لاوی ده‌بزواند و هانی ده‌دان ڕێ بگرنه به‌ر و به‌ره‌و پیشمه‌رگایه‌تی وچه‌ك هه‌ڵگرتن هه‌نگاو هه‌ڵگرن.
گۆرانیی و سرووده‌كانی هونه‌رمه‌ند تایه‌ری خه‌لیلی له‌شاری سلێمانی خوێندونی بریتی بوون له:
1/ چی بوو تاوانی ئه‌وانه‌ی واله‌سێداره دران،
2/ ئه‌گه‌ر سبه‌ی وه‌فدێك ( مه‌قام) هۆنراوه‌ی
( عه‌بدوڵڵا په‌شێو).
سروودی هێزی پێشمه‌رگه نابه‌زن ( هۆنراوه و ئاوازی تایه‌ری خه‌لیلی )
( له‌قه‌ندیلی سه‌ربه‌رزه‌وه، وه‌ڵامت بۆ ده‌نێرمه‌وه
شه‌هیدبوونم شانازییه ، هاوڕێ ڕه‌نگه نه‌تبینمه‌وه
هێزی پێشمه‌رگه نابه‌زن ، هه‌موو شۆڕشگێڕن ئه‌وڕۆ
شه‌هیدبوونمان شانازییه، دایكان بۆمان مه‌كه‌ن ڕۆڕۆ).
3/ هه‌ردێمه‌وه چۆن دێمه‌وه ڕۆژێ له‌ڕۆژان دێمه‌وه
هۆنراوه‌ی ( ئازاد ئه‌حمه‌د ئه‌سوه‌د) و ئاوازی تایه‌ری خه‌لیلی.
( هه‌ردێمه‌وه چۆن دێمه‌وه ، ڕۆژێ له‌ڕۆژان دێمه‌وه
ده‌ست له‌ناو ده‌ست دڵداره‌كه‌م ، دڵداره‌كه‌م ئه‌نێمه‌وه
).
4/ قۆچی قوربانی وڵاتم ، هۆنراوه‌ی ( دكتۆر مارف عومه‌ر گوڵ 1/7/1956_ 15/1/2022) ، ئاوازی هونه‌رمه‌ند( مه‌جید خۆشناو)
(قۆچی قوربانی وڵاتم
سوته‌مه‌نی ڕێی خه‌باتم
له‌پرسه‌مدا نه‌كه‌ن بگرین
ڕزگارییه ڕێی ئاواتم
ڕابه‌ری ڕێی تێكۆشانم
كێوی بڕوا و كۆڵنه‌دانم
شه‌ومی مه‌ینه‌ت دائه‌گیرسێ
چرای بیر و هێزی گیانم
ده‌ستی زۆرداران ئه‌شكێنم
گه‌شه و خۆشی بۆ گه‌ل دێنم
بۆیه بوومه پێشمه‌رگه‌ی كورد
تۆوی ژینێكی نوێ بێنم).
5/ سروودی ڕاپه‌ڕین، هۆنراوه‌ی ( دكتۆر مارف عومه‌ر گوڵ) ، ئاوازی هونه‌رمه‌ند ( تایه‌ری خه‌لیلی)
( ژیان وه‌رزێكه كورت یا درێژه
تۆوی خه‌بات و چاكه بڕێژه
ئه‌وه‌ی پشت له‌گه‌ل هه‌ڵكا و نه‌یناسێ
تۆبه‌ردی تۆڵه‌ی لێ بهاوێژه ).
6/ شه‌وی تاریك و بێده‌نگی، هۆنراوه‌و ئاوازی هونه‌رمه‌ند تایه‌ری خه‌لیلی ( دواتر هونه‌رمه‌ند عه‌دنان كه‌ریم دووباره‌ی كردۆته‌وه) .
7/ گۆڵم هه‌ی گوڵم
8/ هۆكاكه‌ی شوان
9/ شیرین شیرین، ئاوازو هۆنراوه‌ی هونه‌رمه‌ند تایه‌ری خه‌لیلی .
(شیرین شیرین شیرین گیانی شیرینم
لە نێو باخی دڵمدا تەنیا گوڵی ئەوینم).
10/ وه‌ته‌ن دێوانه‌كه‌ی خۆتم
11/ ئه‌ی كیژۆڵه‌ی كوردستان
12/ زینده‌گی ( فارسی)
13/ بازه‌ران ( لوڕی) گۆرانی ( محه‌مه‌د ڕه‌زای سه‌قای یه).
لێره‌دا پرسیارێك سه‌رهه‌ڵده‌دا، هونه‌رمه‌ند تایه‌ری خه‌لیلی زاده‌ی ناوچه ده‌وڵه‌مه‌نده‌كه‌ی موكریانه‌و ئایا ده‌بێ هۆكار چ بێ هه‌وڵی داوه گۆرانی به زاراوه‌ی لوڕی بخوێنێ ؟!
( ئه‌و ناوچه‌یه زۆر دڵگیر و ده‌وڵه‌مه‌ندن له‌باری هونه‌ره‌وه ده‌نگخۆشیان زۆره‌و و زۆر سه‌رسامم به‌ده‌نگ و هونه‌ری ( ڕه‌زای سه‌قایی، 10/4/1939_ 18/7/2010) و (حیشمه‌ت لوڕ نه‌ژاد 1947_ 16/9/1995) له‌خۆشه‌ویستی ده‌نگی ئه‌وانه‌وه من گۆرانی لوڕیم وتووه ، هیوادارم چاكم وتبێ، ویستوومه له‌وهونه‌ره‌دا جێ په‌نجه‌م دیاربێ و ده‌خاله‌تم له‌فه‌رهه‌نگیان نه‌كردووه به‌ڵام ویستوومه خزمه‌ت به‌هونه‌ره‌كه‌یان بكه‌م) (6).
دوای بڵاوبوونه‌وه‌ی هه‌ردوو كاسێتی هونه‌رمه‌ند تایه‌ری خه‌لیلی له‌لایه‌ن جه‌ماوه‌ره‌وه پێشوازییه‌كی گه‌وره‌ی لێكرا ، له‌كوچه و گه‌ڕه‌ك و بازاڕو شوێنه گشتییه‌كاندا ،له‌قه‌ندیلی سه‌ربه‌رزه‌وه ده‌بیستراو وێردی سه‌رزاری گه‌وره‌و بچوك بوو.
ئاهه‌نگی جه‌ژنی نه‌ورۆز و بینینی هونه‌رمه‌ند تایه‌ری خه‌لیلی ..!
به‌بۆنه‌ی جه‌ژنی نه‌ورۆزی ساڵی (1984) له‌نێوانی سورداش و كۆته‌ڵ، گه‌وره‌ترین ئاهه‌نگی جه‌ژنی نه‌ورۆز سازكرا، له‌هه‌موو شارو شارۆچكه‌و گوندێكی كوردستانه‌وه خه‌ڵك هاتبوون بۆ پیرۆزكردنی ئه‌و جه‌ژنه نه‌ته‌وه‌ییه، له‌و یاده پیرۆزه‌دا له‌نزیكه‌وه سیمای ئه‌و هونه‌رمه‌نده خه‌باتگێڕو سروود بێژه‌م بینی، له‌گه‌ڵ تیپی هونه‌ری چه‌وساوه‌كان سروودی له‌قه‌ندیلی سه‌ربه‌رزه‌وه‌ی بۆ جه‌ماوه‌ری ئاماده‌بووی خوێند،
له‌ڕێكه‌وتی (8/7/1984) ئه‌وكاته له سه‌رتاشخانه‌ی ئاوات كارم ده‌كرد، پێش نیوه‌ڕۆی ئه‌و ڕۆژه هونه‌رمه‌ند و پێشمه‌رگه تایه‌ری خه‌لیلی هات بۆ شوێنی كاره‌كه‌م و له‌نزیكه‌وه به‌دیداری شاد بووم، دوای قژ بڕین و ڕیش تاشین، له‌سه‌رداوای برای هونه‌رمه‌ندی بواری شانۆ و دراما( ئه‌حمه‌د جۆڵا) هه‌رسێكمان وێنه‌یه‌كمان بۆ مێژوو گرت، دوای ئه‌و دیداره چه‌ند جارێكی دیكه به‌خزمه‌تی گه‌یشتمه‌وه، دوا دیدارمان له‌سلێمانی پێی وتم دووبه‌یانی ده‌چم بۆ كۆته‌ڵ بۆلای( مه‌مه‌نده ڕه‌ش) ئه‌گه‌ر ده‌رفه‌تت هه‌بوو پێم خۆشه بێیت...!
منیش پێم وت دێم زۆریشم پێخۆشه، به‌ڵام حه‌زت به‌چییه بۆت بێنم ؟
وتی: من خه‌ڵكی بۆكان و شاره‌كه‌ی زیره‌كی نه‌مرم ، ده‌زانی زیره‌كی نه‌مر حه‌زی به‌چی بوو؟ وتم نا!
وتی هه‌م زیره‌ك و هه‌م من به‌قه‌ولی خۆتان حه‌زمان له‌یاپراخه، وتم ئای به‌سه‌رچاو ...
له‌كاتی دیاریكراودا له‌كۆته‌ڵ له‌لای ( مه‌مه‌نده‌ڕه‌ش) یادی به‌خێر له‌چایخانه‌ی غه‌ریبه ، به‌دیداری شاد بوومه‌وه ، ئه‌وڕۆژه كه‌مالی براشم له‌گه‌ڵمدابوو،
كاك تایه‌ر كه‌مه‌نجه‌ڵه یاپراخه‌كه‌‌ی بینی له‌خۆشیدا نه‌یده‌زانی چی بكات و زۆرپه‌له‌ی بوو هه‌ڵیڕێژین و بیخوات، به‌هه‌رحاڵ یاپراخ خوراو چا شمان نۆش كردو جگه‌رشمان داگیرساند، كاك تایه‌ر كه‌مێك بێده‌نگ بوو و كه‌وته خه‌یاڵه‌وه ، مه‌مه‌نده ڕه‌ش پێی گووت چییه؟ خێره بۆ وابێده‌نگ بووی؟ ده‌ی شتێك بخوێنه باله‌و نائومێدییه ڕزگارت بێ،
هونه‌رمه‌ند تایه‌ری خه‌لیلی تێیچریكاند و به‌ده‌نگێكی به‌رز و شیرین گۆرانی ( شیرین شیرین) ی خوێند، كۆپله‌ی یه‌كه‌م و دووه‌می خوێند، سه‌ری نه‌وی كردو ده‌سماڵێكی ئاوریشمی به‌ده‌سته‌وه بوو، به‌ده‌سماڵه‌كه فرمێسكه‌كانی ڕووخساری ده‌سڕی، بێده‌نگ بوو ، ئێمه‌ش پێمان ووت كاكه بۆ واده‌كه‌یت خێره هیچ بووه؟
له‌وه‌ڵامدا وتی : نا هیچ نه‌بووه بیری ئه‌و ئازیزه ده‌كه‌م كه‌ئه‌و گۆرانییه‌م بۆ گوتووه، به‌ڕاستی كه‌ده‌نگی هه‌ڵبڕی و شیرین شیرینی خوێند ، ئه‌وه‌نده به‌عه‌شقه‌وه ده‌یخوێند له‌قوڵایی هه‌ناو و گه‌روویه‌وه وشه‌كان ده‌هاتنه ده‌ره‌وه، به‌داخه‌وه ئه‌وه دوادیداربوومان و هیچ هه‌واڵێكی نه‌بوو ، به‌ڵام ده‌نگ و هونه‌ر و به‌رهه‌مه‌كانی به‌رده‌وام له‌گه‌ڵماندا ده‌ژیا.
تایه‌ری خه‌لیلی هونه‌رمه‌ندی خه‌باتكه‌ر و سروودبێژی نه‌ته‌وه‌كه‌مان، له‌ساڵی (1986) خۆی ڕاده‌ستی كۆماری ئیسلامی ئێران ده‌كاته‌وه، له‌یادمه ساڵی(1989) له‌یه‌كێك له پێشمه‌رگه‌كانی كۆمه‌ڵه‌ی شۆڕشگێڕی زه‌حمه‌تكێشانی ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان، كه‌بۆسه‌رتاشین هاتبوو بۆلام ، ده‌رباره‌ی هه‌واڵی تایه‌ری خه‌لیلی لێم پرسیی ، ئایا ئێوه وه‌ك كۆمه‌ڵه هیچ هه‌واڵێكی نازانن؟ پێی ڕاگه‌یاندم وتی ئه‌وه‌نده‌ی ئێمه بزانین له‌شاری بۆكانه و له شاره‌وانی كارده‌كات ، چاودێری شاره‌وانی یه له‌سه‌رشه‌قامه‌كانی بۆكان.
له‌كۆتایی به‌هاری ساڵی (1993) ڕۆژێك له‌ناكاو هونه‌رمه‌ند تایه‌ری خه‌لیلی هاته دوكانه‌كه‌م ئه‌وكاته له خوار (ئه‌حه‌ی گوڵه‌ی جگه‌رچی) یه‌وه له‌سه‌رتاشخانه‌ی ( پێشه‌نگ) كارم ده‌كرد، دوای له‌ئامێزگرتن و سه‌رتاشین و هه‌واڵپرسین لێی ، وتی هاتوومه‌ته‌وه ده‌مه‌وێت بچمه كۆیه بۆلای براده‌رانی( حیزبی دیموكرات) ، زۆر خۆشحاڵبوو به‌گه‌ڕانه‌وه‌ی و دوای هه‌اڵپرسینی هونه‌رمه‌ند ( ناسری ڕه‌زازی) ، هه‌واڵی نزیكترین هاوڕێی دێرینی خۆی به‌ڕێز ( عوسمانی عه‌به پێنجوێنی) یان ( عوسمان قه‌ڵادزه‌یی) لێپرسیم، وتی من كارم هه‌یه ده‌بێ بڕۆم ، ئه‌گه‌ر كاك عوسمانت بینی پێی بڵێ كه هاتوومه‌ته‌وه و له‌كۆیه ده‌بم.
ماوه‌یه‌ك له‌شاری كۆیه له‌لای براده‌رانی حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران مایه‌وه ، له‌و ماوه‌یه‌دا وه‌ك هونه‌رمه‌ندێكی سروود بێژ و گۆرانیبێژ له‌شاری كۆیه به‌شداری كارو چالاكییه هونه‌رییه‌كان بووه،
له‌ساڵی (1995) به‌هاوكاری تیپی مۆسیقای باواجی كۆیه، گۆرانی ( خاسه‌كه‌و) له‌هۆنراوه‌ی( سه‌یدكامیلی ئیمامی _ ئاوات 1903_27/7/1989) له‌ئاوازو وتنی خۆی و ئاماده‌كردنی مۆسیقا له‌لایه‌ن هونه‌رمه‌ند (سه‌ردار ئه‌حمه‌د(باب سه‌ردار) 1945_17/3/2019) و تۆماركردنی ده‌نگ له‌لایه‌ن هونه‌رمه‌ند( جه‌لال عه‌زیز زه‌ینه‌ڵ) بووه.
دوای مانه‌وه‌ی چوارساڵ، له‌گه‌ڵ خانه‌واده‌كه‌ی له‌ڕێگای نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كانه‌وه به‌ره‌و هه‌نده‌ران هه‌نگاو هه‌ڵده‌گرێت و ، له‌وڵاتی ( نه‌رویج) مافی په‌نابه‌رێتی ده‌درێتێ ، له‌هه‌نده‌رانیش به‌هه‌مان گوڕو تینی پێشمه‌رگایه‌تی و ژیانی له‌كوردستان درێژه به‌كاره هونه‌رییه‌كانی ده‌دات و به‌شداری ئاهه‌نگ و بۆنه و جه‌ژنه نه‌ته‌وایه‌تییه‌كان ده‌كات و له‌ده‌ره‌وه‌ی وڵات به‌شداری چه‌ندین به‌رنامه‌ی كه‌ناڵه ئاسمانیه‌كانی ده‌كات ، پاشان له‌دوای پرۆسه‌ی ئازادی عێراق ساڵی (2003) دوای به‌سه‌ربردنی چه‌ندین ساڵ له‌ژیانی ئاواره‌یی و ده‌ربه‌ده‌ریی ده‌گه‌ڕێته‌وه كوردستانی باشوور و له‌شاری سلێمانی نیشته‌جێ ده‌بێت ، هه‌ركات ده‌رفه‌تی بۆ ڕه‌خسابێت له‌هه‌نده‌رانه‌وه گه‌ڕاوه‌ته‌وه كوردستان، چونكه به‌رده‌وام بیرو هۆشیی هه‌رله‌لای كوردستان بووه ( بۆ هه‌میشه دێمه‌وه كوردستان ، ده‌مه‌وێت لێره له‌كوردستان بژیم ، چونكه تاراوگه هه‌م ژیانی لێ سه‌ندم و هه‌م هونه‌ره‌كه‌م) ( 7) .
هونه‌رمه‌ند ئه‌و كاته‌ی له‌باشووری كوردستان بووه به‌په‌رۆشه‌وه به‌شداری یاد و بۆنه‌و كاره‌ساته تراژیدیاكان كه‌به‌سه‌ر گه‌له‌كه‌ماندا هاتووه به‌خۆیی و ده‌نگ و سرووده‌كانییه‌وه به‌شداری كردووه، جیا له‌و به‌رنامانه‌ی له‌كه‌ناڵه ئاسمانی و لۆكالییه‌كان له‌گه‌ڵیدا سازكراوه و به‌سروود و گۆرانییه‌كانی دڵی ئاماده‌بووان و بینه‌رانی خۆش كردووه،
هونه‌رمه‌ندتایه‌ری خه‌لیلی ، ئه‌و هونه‌رمه‌نده ده‌نگ به‌رزو زوڵاڵه له‌ماوه‌ی ژیانی هونه‌ریدا زیاتر له (50) سروود و گۆرانی نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانی خسته سه‌ر خه‌رمانی گه‌نجینه‌ی سروود و گۆرانی كوردی، به‌بێ ئه‌وه‌ی ڕۆژێك له‌ڕۆژان له‌هیچ قوتابخانه‌و په‌یمانگایه‌كی هونه‌ریی وانه‌یه‌كی ده‌نگ و مۆسیقای خوێندبێت، زۆربه‌ی هۆنراوه‌و ئاوازه‌كان خۆی دایناون و تائه‌و جێیه‌ی بۆی ڕه‌خسابێت كاری هونه‌ریی پێشكه‌ش كردووه، سه‌باره‌ت به گۆرانیه‌كانی له‌كوێ و چۆن سه‌رچاوه‌ی گرتووه وهه‌روه‌ها وتنه‌وه‌ی گۆرانیی هونه‌رمه‌ندان ، جیا له‌و به‌رهه‌مانه‌ی خۆی تۆماری كردوون، له بۆنه‌و ئاهه‌نگ و كۆڕو دانیشتنی یاراندا گۆرانی هونه‌رمه‌ندانی دیكه دووباره‌كردۆته‌وه، له‌وباره‌یه‌وه ده‌ڵێت ( هیچ یه‌كێك له‌به‌رهه‌مه‌كانم سروود و گۆرانی هیچیان له‌خۆمه‌وه نه‌مگوتووه..! به‌ڵكو هه‌مووی له‌ده‌روونمه‌وه هه‌ڵقوڵاوه وسه‌رچاوه‌ی گرتووه)(8) ،
ئه‌گه‌ر گۆرانی هه‌رگۆرانیبێژێكم وتبێته‌وه ته‌نها مه‌به‌ستمه به‌حورمه‌ته‌وه یادێك له‌وهونه‌رمه‌نده مه‌زن و ڕه‌سه‌نانه‌ی نه‌ته‌وه‌كه‌م بكه‌مه‌وه، بۆنموونه هونه‌رمه‌ند ( حه‌سه‌ن زیره‌ك ) هونه‌رمه‌ند( ئیبراهیمی خه‌یات1931_3/5/2005) و هونه‌رمه‌ند ( ڕه‌زای سه‌قایی) هه‌رگیز ڕێگه ناده‌م به‌خۆم ده‌ستكاری هۆنراوه‌و میلۆدییه‌كه‌ی بكه‌م ، چونكه سه‌باره‌ت به‌گۆرانییه‌كانی خۆم ، هه‌رخۆم ده‌زانم چه‌ند ماندووبووم پێیانه‌وه تا هاتوونه‌ته به‌رهه‌م) (9).
كاریگه‌ری ده‌نگ و هونه‌ر و گۆرانییه‌كانی هونه‌رمه‌ند تایه‌ری خه‌لیلی ، له‌سه‌رتاكی كورد و كۆمه‌ڵی كورده‌واری به‌گشتی، چونكه گۆرانی و سرووده‌كانی كاریگه‌رییان هه‌بوو، یه‌كێك له گۆرانییه سۆزداره‌كانی گۆرانی شیرین شیرین بوو ، كه‌زۆر جار له‌كۆڕو كۆبوونه‌وه‌كاندا له‌لایه‌ن هونه‌رمه‌ندێك یان ده‌نگخۆشێك و به‌هره‌مه‌ندێكه‌وه ده‌خوێندرا ، له‌به‌رئه‌وه‌ی هه‌م هۆنراوه‌كه و هه‌م میلۆدییه‌كه كاریگه‌ری له‌سه‌ر گوێگر داناوه، له‌و ڕوانگه‌یه‌وه هونه‌رمه‌ند( ئه‌سعه‌د ڕه‌زازی) پێمان ده‌ڵێت( لە زۆربەی زەماوەند و دانیشتنەکانی سەردەمانی لاوەتی ئێمەدا ئەگەر نەکرابایت گۆرانیەکی سیاسی بچڕین بێ یەک و دوو لە چەند گۆرانی ئەوینداری کەڵکمان وەرئەگرت بۆ سنووردارکردنی بیر و هەستی خۆمان.
یەک لەو گۆرانیگەلە شیرین شیرینی هۆنەر کاک تاهیر خەلیلی بوو کە بەم گۆرانیە بیر و هزری بەردەنگ و بیسەر ئەچووە پاڵ گۆرانیگەلێ وەک:
چی بوو تاوانی ئەوانەی وا لە سێدارە دران؟ غەیری دڵسۆزی وڵات و دوژمنی داگیرکەران!
یان، لە قەندیلی سەربەرزەوە وڵامت بۆ دەنێرمەوە، هەر دێمەوە چۆن دێمەوە، کە هەر یەک لەم گۆرانیگەلە
پردێ بوون بۆ ڕۆیشتنە ناو باخی هزری گۆرانیبێژگەلیتری ئەو سەردەمە.
هۆنەری سنەیی ئەتوانێت گۆرانی ئۆپیرایشت بە گەڕیان بۆ بچڕێت، بۆیە شیرین شیرین بە شێوەیەکی گەڕیان لە سنەدا بوو بە باو.
بە گەڕیان شیرین شیرینمان ئەچڕی دەی دەبوا کاڵەبەی کاڵێ بە بیانووی ئەوەی کە لە یەک مەقامدان بچڕین بە شوێنیا، ئەم لە پاڵ یەک چنینی گۆرانیگەلە ئاماژە بەوە بوو کە ئەم گۆرانیگەلە و خاوەنەکانی سەر بە ڕەوتێکی دڵخوازی دژ بە سیستەمیکی ڕەشن و ئێمەش ڕێبواری ئەو ڕەوتەین، (پەیوەندی شاخ و شار).
وای لێهاتبوو کە ئیتر هۆنەرە شایەرەکانیش لە پاڵ گشت ئەرێ لاوە و گەڕیانەکانی خۆیاندا گۆرانی شیرین شیرین و شلێرە بە گەڕیان ئەچڕی.
بەڵام ئەوەی وا هەرە گرینگ و بەرزە لە ژیانی کاک تاهیردا، ئەو سەردەمە زێڕینەیە کە دەنگ و گۆرانیەکانی کاک تاهیر بە جوانی و هەستی خۆی و بە یارمەتی هاوبیرانی سنووری تیپەڕاندبوو گەیشتبووە زۆر شوێنی کوردوستان)(10).
تایه‌ری خه‌لیلی هونه‌رمه‌ند، جیا له‌كاری هونه‌ریی ، هه‌رله‌سه‌ره‌تای گه‌نجییه‌وه وه‌ك تێكۆشه‌ر و خه‌باتكارێكی كورد له‌ناو ڕیزی پێشمه‌رگه‌كانی ( كۆمه‌ڵه‌ی شۆڕشگێڕی زه‌حمه‌تكێشان و حیزبی دیموكرات و یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان) وه‌ك پێشمه‌رگه‌یه‌كی به‌ئه‌مه‌ك و وه‌فادار بۆ خاك و نیشتمانه‌كه‌ی تێكۆشاوه و خه‌باتی كردووه به چه‌ك و هونه‌ره‌كه‌ی ( هونه‌ره‌كه‌م ناو و گه‌وره‌یی و پیرۆزی پێشمه‌رگایه‌تی پێ به‌خشیم ، بۆهه‌میشه شانازی پێوه ده‌كه‌م وه‌كو كه‌سێكی شۆڕشگێڕ توانیومه له‌وپێناوی خاك و وڵاته‌كه‌م خه‌بات بكه‌م، ئێستاش به‌ڵێن ده‌ده‌م هه‌تا ته‌ڕایی له‌به‌ده‌نمدا بوونی هه‌بێت له‌خزمه‌تی نه‌ته‌وه‌كه‌م دام) (11) .
هونه‌رمه‌ند تایه‌ری خه‌لیلی زۆربه‌ی كاته‌كانی له‌شاری سلێمانی ژیاوه ، به‌ڵام ماوه‌یه‌ك بوو زۆر دووربوو له ڕاگه‌یاندنه‌كانه‌وه، دیاره‌ئه‌وه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ كه‌مته‌رخه‌می میدیاكان،چونكه هه‌رده‌بێت ئه‌وان له‌خه‌می دیدارو چاوپێكه‌وتن بن له‌گه‌ڵ هونه‌رمه‌ندان و ڕۆشنبیران و نووسه‌ران، به‌ڕاستی ئه‌و هونه‌رمه‌نده ده‌نگ و گه‌رووه به‌رزه‌ی شۆڕشی كوردستان ، ئه‌گه‌ر هیچی نه‌كردبێت سروودی( له‌قه‌ندیلی سه‌ربه‌رزه‌وه) مه‌حه‌كه بۆ هه‌ڵسه‌نگاندنی مێژوو و كاری هونه‌ری،چونكه ئێستاش ده‌وترێته‌وه و گڕو تینێكی بێ ئه‌ندازه‌ی ده‌دا به‌گه‌نج و لاوی كورد بۆ به‌رخوردان و خه‌بات دژی داگیركه‌رانی كوردستان، به‌ڵام جێی نیگه‌رانی و داخه هونه‌رمه‌ندێك دوای ئه‌و هه‌موو ساڵه خزمه‌تكردن به كایه‌ی سیاسی و هونه‌ری نه‌ته‌وه‌كه‌ی ، له‌خانووی كرێنشینیدا بژی و پاره‌ی كرێی خانووی پێ نه‌بێ بیداته خاوه‌ن ماڵ؟!.
به‌داخه‌وه تایه‌ری خه‌لیلی ته‌مه‌نێكی لێوان لێو له‌داخ و ژان و ناسۆری به‌ڕێكرد له‌پێناوی وڵات ، خه‌لیلی كه‌سێكی خۆنه‌ویست و وڵات و نه‌ته‌وه‌و زمان و هونه‌ر خۆشه‌ویست بوو، یه‌كێك له‌و كاره هونه‌رییانه‌ی له‌م دواییه‌ی ته‌مه‌نیدا تۆماری كردبوو ، به‌وته‌ی خۆی هیچ كه‌ناڵێك نه‌چوونه ژێر ئه‌و باره‌وه كه هاوكاری تۆماركردنه‌كه‌ی بكه‌ن و په‌خش بكرێت..؟! ئه‌ویش ده‌ڵێ :
(كه‌مردم شین و گریانت به‌من چی ؟
له‌سه‌ر ته‌رمم له‌خۆدانت به‌من چی ؟
كه‌نه‌تهێشت به‌ی له‌باغی سینه‌ت بڕنم
ڕنینی ڕوومه‌تی جوانت به‌من چی ؟ )
به‌داخه‌وه دوای به‌ڕێكردنی ته‌مه‌نی (67) ساڵ ، له‌پێش نیوه‌ڕۆی ڕۆژی یه‌كشه‌ممه (26/11/2023) كاتژمێر (10) ی به‌یانی له‌ماڵه‌كه‌ی خۆی له‌گه‌ڕه‌كی ڕاپه‌ڕین، به‌هۆی (جه‌ڵته‌ی مێشك) تایه‌ری خه‌لیلی هونه‌رمه‌ند و سروودبێژ و پێشمه‌رگه گیان ده‌سپێرێت و چاوه‌كانی بۆهه‌میشه لێك ده‌نێ ، له‌گۆرانی سه‌وزه سه‌وزه‌دا ده‌ڵێت ( هه‌ی لێره مه‌مكوژن خاكه‌كه‌ی سووره
بمبه‌ن بۆ بۆكان نێوم مه‌شهووره)
بنوو كاكه تایه‌ر ، نه‌ك هه‌رله‌زێده‌كه‌ت بۆكانی ئازیز ، به‌ڵكو له‌هه‌موو كوردستانی گه‌وره نێوت مه‌شهووره‌و له‌قه‌ندیلی سه‌ربه‌رزه‌وه ناو و نازناوی تۆی هه‌میشه زیندووه،
دوای دیاریكردنی هۆكاری كۆچه‌كه‌ی له پزیشكی دادوه‌ری سلێمانی ، ته‌رمی ساردو سڕی تایه‌ری خه‌لیلی یان هێشته‌وه تا كه‌س و كاری له‌ڕۆژهه‌ڵات و وڵاتی نه‌رویجه‌وه ده‌گه‌نه شاری سلێمانی و ئه‌وان خاوه‌ن بڕیارن له‌سه‌ر ناشتنی له‌شاری سلێمانی یان گه‌ڕانه‌وه‌ی ته‌رمه بێ گیانه‌كه‌ی بۆ ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان، دوای گه‌یشتنی هاوسه‌رو منداڵه‌كانی و كه‌س وكاری ،بڕیاردرا له‌شاری سلێمانی به‌خاك بسپێردرێت، له‌ڕۆژی سێ شه‌ممه (28/11/2023) له‌مه‌راسیمێكی شایسته‌دا به‌ئاماده‌بوونی جه‌ماوه‌رێكی زۆرو هاوڕێیانی هونه‌رمه‌ند و پێشمه‌رگه دێرینه‌كان له گۆڕستانی به‌كره‌جۆ ، ته‌رمه‌كه‌ی ئه‌سپه‌رده‌ی خاكی پیرۆزی كوردستان كرا، دروودو سڵاو بۆگیانی پاكی و یادی هه‌رده‌م به‌رزو به‌ڕێزبێت.
یه‌كێك له‌هاوڕێ دێرینه‌كانی ، زۆر له‌نزیكه‌وه ئاگاداری ژیانی تایبه‌تی و هونه‌ری هونه‌رمه‌ند تایه‌ری خه‌لیلی یه ، ئه‌ویش كاك ( عوسمان قه‌ڵادزێی) یه، ڕایگه‌یاند : من و كاك تایه‌ر زۆر له‌مێژه یه‌كتری ده‌ناسین و وه‌ك برا وابووین به‌رده‌وام پێكه‌وه‌بووین ، ئه‌وكاته‌ی له‌هه‌نده‌ران بووه و له‌ڕێی ته‌له‌فۆنه‌وه ئاگاداری بووم و هه‌روه‌ها ئه‌وكاته‌ی له‌كوردستانیش بووه لێك دانه‌بڕاوین، به‌داخه‌وه ئه‌و منی به‌جێهێشت مه‌حاڵه بتوانم له‌یادی بكه‌م، ئه‌وكاته‌ی كه‌پێشمه‌رگه‌ی كۆمه‌ڵه بوو، سروودێكی بۆ یه‌كی ئایار و چینی هه‌ژار و كرێكار دانابوو واته شیعره‌كه و ئاوازه‌كه‌ی هی خۆیه‌تی ، بڕواناكه‌م كه‌م كه‌س بیستوویه‌تی ، ده‌ڵێت :
(كرێكارم كرێكارم په‌روه‌رده‌ی ڕه‌نج و ئازارم
شه‌پۆلی لافاوی ئایار ، منم ده‌ریای پرۆلیتار
چه‌رخی ڕۆژگار ئه‌سوڕێنم ، تۆوی ئازادی ئه‌چێنم )
هونه‌رمه‌ند تایه‌ری خه‌لیلی ، له‌باری كۆمه‌ڵایه‌تیه‌وه، خێزانداره و دوو هاوسه‌ری هه‌یه ، یه‌كێك له‌هاوسه‌ره‌كانی و له‌گه‌ڵ (5) منداڵ چوار كچ و كوڕێك له‌وڵاتی نه‌رویج ده‌ژین ، كوڕه‌كه‌ی یه‌كێكه له‌باشترین یاریزانه‌كانی تۆپی پێ له‌هه‌ڵبژارده‌ی نه‌رویج یاری تۆپی پێ ده‌كات، هاوسه‌ری دووه‌میشی له شاری سلێمانی ده‌ژی و له‌و هاوسه‌ره‌شی خاوه‌نی كچێكه.
جه‌مالی ده‌لاك (30/11/2023) هه‌ولێر.
سه‌رچاوه:
( 1 و 2 ) محه‌مه‌دفه‌رهادزاده، خزمی هونه‌رمه‌ند تایه‌ری خه‌لیلی ، تۆڕی كۆمه‌ڵایه‌تی فه‌یسبوك (27/11/2023).
(3)كتێبی ژیان و هونه‌ر ، كۆكردنه‌وه‌و ئاماده‌كردن و ساغكردنه‌وه‌ی ( تاهیر كرمانج) ، دیدار له‌گه‌ڵ هونه‌رمه‌ند تایه‌ری خه‌لیلی ، ماڵی تاهیر كرمانج ، شاری هه‌ولێر ( 20/10/2014).
(4و6 و 8 و 11 ) به‌رنامه‌ی ( ئاوێنه‌ی هونه‌ر) ئاماده‌و پێشكه‌شكردنی ( جه‌لال هانیسی) كه‌ناڵی ڕۆژهه‌ڵات ، ساڵی (2013) .
(5) هونه‌رمه‌ند مه‌جید خۆشناو ، تۆڕی كۆمه‌ڵایه‌تی فه‌یسبوك (27/11/2023) .
(7) محه‌مه‌دی شه‌هدی ،تۆڕی كۆمه‌ڵایه‌تی فه‌یسبوك (26/11/2023) .
(9) به‌رنامه‌ی ( سروتی خاك) پێشكه‌شكردنی ( شانۆ ئارام) كه‌ناڵی خاك ، ساڵی (2019) .
(10) هونه‌رمه‌ندی ژه‌نیار و گۆرانیبێژ( ئه‌سعه‌د ڕه‌زازی) تۆڕی كۆمه‌ڵایه‌تی فه‌یبسوك (26/11/2023).
_ له‌دڵه‌وه سوپاسگوزاری لوتف محه‌به‌تی برایانی ئازیز( هونه‌رمه‌ندی ژه‌نیار ( فه‌ره‌یدون قادر) ، عوسمان قه‌ڵادزه‌یی ، جه‌واد حه‌یده‌ری ، هوشیار ئه‌حمه‌د ئه‌سوه‌د ،هونه‌رمه‌ند سه‌فین عه‌بدولڕه‌زاق و جه‌لال هانیسی و هونه‌رمه‌ند خالیدی كه‌لسوم وهونه‌رمه‌ند جه‌زای ساز) ده‌كه‌م هاوكارم بوون له نووسینی ئه‌م بابه‌ته( ج،د).
2/12/2023
