^{پەیکار عوسمان}

^{لە سیستەمێکی دیموکراسیدا، کە بڕێکی باش ماف و ئازادی و عەدالەتی تێدایە، "ناڕەزایی" ڕاستەوخۆیە. یەعنی هاوڵاتییەکی سویدی، کە دژی شتێک دێتە سەر جادە، تەنیا بۆ ئەو شتە هاتووەو مەبەستی شتێکی تر نیە. بەڵام لە دۆخی دیکتاتۆریەت و ستەمکارییدا، ناڕەزایی ناڕاستەوخۆیەو تۆ بۆ هەر شتێک بێیتە دەرەوە، مەبەستت شتێکی تریشە، کە خودی ڕژێمەکەیە. لە کۆماری سێدارەشدا، ئەگەر کۆمەڵێ جوتیار، بۆ پەین و سەمادیش بێنە دەرەوە، هەر سەرئەکێشێ بۆ ناڕەزایی گشتی، چونکە لەوێ، تەنیا کیشەی جوزئیمان نیە، بەڵکو کیشەی سیستەم و ستەمی گشتییشمان هەیە.}

^{- یەعنی ئەگەر ژینا، لەسەر کوردبوونیش کوژرابێ، تارانییەکان هەر دێنە سەرجادە، چونکە ستەمێکی گشتی هەیەو هەموو شتێکیش بیانویەکە بۆ ڕەتکردنەوەی ئەو ستەمە. ئەگەریش ژینا کچێکی فارسبێ، کوردی سنەو سەقز هەر دێنە سەر جادەو کوردییانەش دێن، چونکە لە پاڵ پرسی ئازادی، کە پرسی هەموو ئێرانییەکانە، پرسێکی کوردیش هەیە، کە دیسان هەموو شتێک بیانوە بۆ هەڵدانەوەی!}

^{- ناڕەزاییەکانی ئێران فرەڕەهەندە، ڕەهەندێکیان گشتییەو بۆ هەموو ئێرانییەک وەکو یەکە بەبێ جیاوازی، کە ئەمە پرسی ئازادی و دیموکراسییە. ڕەهەندێکی تری ناڕەزاییەکان، ئەو ستەمەیە کە تایبەتە بە هەنێ لە پێکهاتەکان، وەکو ئەوەی لەسەر کوردو سونەو بەلوج و عەرەبی ئەحواز هەیە، کە ئەمانە جگە لە پرسی ئازادی و ستەمە گشتییەکە، خۆیان بە بندەست و مەغدوری ستەمێکی تریش ئەزانن. ڕەهەندێکی تری ناڕەزاییەکان، پرسی ژنەو ژنی ئەم ناوچەیە، ئۆتۆماتیکی ستەمی}

^{ئه‌بوبه‌كر عه‌لی}

^{ژینا ئەمینی کچە کوردی سەقزی، بەسەفەر دەچێتە تاران. لەوێ بەبیانوی پێشێلکردنی ڕێساکانی تایبەت بەحیجابی زۆرەملێ،(لەکاتێکدا مامۆستا حەسەنی ئەمینی زانای ڕۆژھەڵاتی کوردستان کەیەکێکە لەوکەسانەی بەییاننامەیەکییان لەسەر رووداوەکە بڵاوکردۆتەوە باسی لەوە کرد جل وبەرگی ژینا موۆتەششم بوەو ئیسلام ئەو ڕەفتارە رەتدەکاتەوە بەرامبەری کراوە)، پۆلیس قۆڵبەستی دەکات و بەتوندی ئەشکەنجەی دەکەن، تادووای سێ ڕۆژ لەبێھۆشی، گیانی سپارد.}

^{ئێمە وێڕای ئیدانەکردنی ئەوتاوانە، سەرەخۆشی لەکەس وکارو بنەماڵەوئازیزان و خەمبارانی دەکەین وھاوخەمی خۆمانیان پێدەگەیەنین. و دۆعاخوازیشین پەروەردگار بیخاتە سایەی سۆزو لێخۆشبوونی خۆیەوە.}

^{دوای ئەمە
دەخوازم بەم بۆنەیەوە سەرنج بۆلای کێشەی حیجابی زۆرە ملێ لەدنیای نوێدا ڕابکێشم. سەرەتا دەبێت سەرنج بۆ ئەوە ڕابکێشم کە لەدیدی ئیسلامییەوە، باڵاپۆشی پەیوەندی بەئیمان و قەناعەتی ئافرەتی}

^{گەلی خۆراگری کورد
ئازادیخوازان لە سەراسەری ئێران}

^{نەتەوەکانی ناو چوارچێوەی جوغرافیایی سیاسی ئێران بە هەموو جیاوازی نەتەوەیی، سیاسی، ئایینی، کۆمەڵایەتی، رەگەزی، وەکوو هەموو گەلانی سەربەست، بەختەوەر و پێشکەوتووی جیهان شایانی ئەوەن کە مافی قایم بەذات و ژیانێکی سەربەرزانە و شەرافەتمەندانەیان هەبێت، کە بتوانن بە ئاشتیانە و لە چوارچێوەی سیستەمێکی فرەیی و ناسیۆنکراسی دا، بە پێی بڕیاری ئازادانە و بە ویست و خواستی خۆیان پێکەوە بژین، کە هیچ یاسا و رێسایەکی دوگم و داخراو مافی هێرش و بێرێزی و ئینکار و سەرکوت و شێواندنی ئەم کۆلکە زێرینەی نەتەوەکانی نەبێت.}

^{بەڵام مەخابن ۴۴سالە لە ئێرانی ژێر دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی دا، تەنانەت نەک مافی گەلان دەستەبەر نەکراوە، بەڵکوو بە شێوەی سیستماتیک و بە پێی یاسا و پرۆگرامی دەسەڵات، پرۆسەی ژینۆساید و تواندنەوەی و ئینکار و هەڵاوارندنی هەمەجۆرە لە دژی گەلان و هێزە سیاسیەکان، نیهادگەلی کۆمەڵگای مەدەنی،و تەنانەت چین و توێژ و تاکەکانیش لەسەریان جێبەجێ دەکرێت،
له ناو هەموو گەلانی ناوچەدا گەلی کورد وەکوو نەتەوەیەکی خاوەن دیرۆک و شارستانیەت لە ژێردەستەترین و چەوساوەترین نەتەوەکان بە ئەژمار دێت، کە جیا لەوەی ئیزنی پێنەدراوە کە خاوەن سەروەری سیاسی و نەتەوەیی خۆی بێت، بگرە بە بێ ویستی خۆشی دابەش دابەش کراوە، کورد جیا لە ستەمی نەتەوەیی، بگرە ستەمی ئایینی، سیاسی، کۆمەڵایەتی و رەگەزیشی بەرامبەر کراوە و دەکرێت، و سەرەرای تەحەموولی ئەو هەموو جەور و زولمەی لێکراوە دیسانەوەش هەردەم هەوڵی داوە کە بە هەموو شێوەیەکی مومکین لە زمانی دیالۆگ و گفتوگۆ و دانووستاندنی ئاشتەوایی بۆ چارەسەری پرسی کورد کەڵک وەربگرێت، بەڵام مەخابن وڵامی داخوازی خەلکی بە سەرکوت، کوشتن و راونان، دەربەدەری و زیندان و گرتن و ئەشکەنجەی تاکەکانی داوەتەوە.
کە دوایین نموونەش کوشتنی کچێکی بێتاوانی کورد بە ناوی مەهسا ئەمینی(ژینا) تەمەن ۲۲ ساڵ خەڵکی شاری سەقزی رۆژهەڵاتی کوردستان بوو، کە لەگەڵ بنەماڵەکەی لە کاتی چوون بۆ تاران لە لایەن گەشتی ئیرشادی کۆماری ئیسلامی ئێران دوای لێدان و بە کۆما داچوون مەخابن گیانی لەدەست دا.}

<sup>کچ و دایکان و ژنانی کورد لە مێژووی هاوچەرخی کورددا، رۆڵی هەرەکارا و بەهێز و چالاک و دیاریان لە رەوتی بزووتنەوەی مافخوازی و سەروەریسازی و پێشکەوتوونخوازی کورددا هەبووە، کە نموونە هەر بەرزەکانی مینا خانمی قازیی خێزانی پێشەوای شەهید سەرکۆماری کوردستان بوو، و نموونەیەکی سەردەمیانەتریش خۆراگری کچان و ژنانی کورد لە کۆبانێ و رۆژئاوای کوردستان بوون کە دژی تیرۆریزمی داعش ئازایانە قەڵمبازی وگیانفیدایان دەکرد، و بوون بە سیمبۆلی پاراستنی مرۆڤایەتی و ئاشتی جیهانی، وە شانازی هەموو کورد و گەلان.

بزووتنەوەی کۆماریخوازانی رۆژهەڵاتی کوردستان هاوکات لە گەڵ ئیدانە کردنی ئەم کردەوە دژە مرۆییە واتە شەرمەزارکردنی کوشتنی مەهسا ئەمینی لە لایەن نیهادگەلی پۆلیسی و داپلۆسێنەری سەر بە کۆماری ئیسلامی ئێران، داواکاری لە هەموو ئازادیخوازانی سەراسەری ئێران بەگشتی و گەلی کورد بە تایبەتی دەکات کە هەڵوێستی بوێرانە بنوێنن و بە خەباتی نافەرمانی مەدەنی و دور لە گرژی و رادیکالیزمی گووتاری و کرداری و بە شێوەی یەکگرتووانە دەنگی نارەزایی خۆیان لە دژی کوشتنی ژینا ئەمینی بەرز بکەنەوە و هەرجۆرە هێرش بۆسەر کەرامەت و شکۆی مرۆڤ ئیدانە بکەن و خوازیاری هەمووار و چاککردنی یاسای دژە ژن لە نیزامی کۆماری ئیسلامی لە ئێران بکەن، بەچەشنێک کە هاوکات ناچار بێت دان بە خواست و داواکارییە رەواکانی کورد و گەلان و خەڵکی ئێران دابنێت.</sup>

^{نا بۆ شەر و سەرکوت و ئینکار و هەڵاواردن لەسەر گەلان و خەڵکی ئێران.}

^{سەرکەوێ یەکگوتاری و ئیرادەی ئازادیخوازی و یەکسانیخوازی
بزووتنەوەی کۆماریخوازانی رۆژهەڵاتی کوردستان
٢٦خەرمانانی ۲۷۲۲ی کوردی}

کاوە خزری

^{..نوسەر دەیهەوێ لەو بابەت و نوسراوە دا باسیک بکات لەسەر پرسی کورد لە رۆژهەلاتی کوردوستان وئێران لە ئێستادا و ئەوەی کە کورد پێویستە بە هوشیاری و زیرەکی لە قۆناغەکانی داهاتودا بیکات و پلانی بۆ دانیێت}

^{..گۆرانکاریەکان لە سەرانسەری جیهان دا خەریکن وەدی دێن و ئالوگۆری دەسەلاتیش یەکێکە لەو مەسەلانەی درەنگ با زوو لە هەمو ولاتەکان دێتە دی بەتایبەت لەو ولاتانەی کە چەن نەتەویین ئەو مەسەلەیە هەستیارترە.وکو دەیبینین لە عێراق و چەن ولاتێک دا بۆتە جێ ململانەو کێبرکێ چەن لایەن و بگرە ولاتانی دەرەکی و زلهێزیش.}

^{بەلام ئێران جیاوازیەکی بەرچاوی هەیە دەگەل هەمو ولاتانی دیکەی جێهان لە ئێستادا.دەتوانم بلێم ئێران تەنیا ولاتێکە لە جیهان دا کە پێکهاتوە له ٥ نەتەوەی جودا.واتە پێکهاتوە لە نەتەوەکانی فارس'تورک"کورد"عەرەب و بەلوچ.هەر ئەو شتەش بۆتە هۆکارێک کە ئەو ولاتە وەکو بۆمبێکی هەمیشه حازر ئیمکانی تەقینەوەی هەبێ.}

^{ئەگەر سرنج بدەینە سەر گۆرانکاریەکانی چەن سالی رابردو لە رۆژهەلاتی ناوەراست و بەشێک لە ئافریقا و بە تایبەت دەوروبەری ئێران دەتوانین زۆر بە ئاسانی بەو قەناعەتە بگەین که هەمو ئەو ولاتانەی گۆرانکاری دەسەلاتیان تێدا کراوە پێشتر سەرۆکەکانیان دانراوی ولاتە زلهێزەکان بوون و بە پالپشتی ئەوانەوە هاتنە سەر کورسی دەسەلات وەکو سەدام حوسێن و قەزافی و دەولەتی پێشوی ئەفغانستان و حوسنی موبارەک لە میسروچەن نمونەیەکی تر. ئەو جۆرە دەسەلاتانە تاجێیەک لە دەسەلات دەمێنەوە کە قازانج و بەرژەوەندیان هەبێ بۆ ولاتانی زلهێز و لە درێژایی سیاسەت و ئیستراتژی دیکتە کراوی ئەوان بجولێن و هەلس و کەوت بکەن و هەرکات بگەنە ئەو قەناعەت ئیتر پێویستیان بەو مۆرانە نەماوە گۆرانکاریان زۆر بە ئاسایی تێدا دەکرێ.}

^{..کۆماری ئیسلامی ئێرانیش دەولەتێکە کە بە ئاشکرا ٤٣ سال لەوە}

ئیرەج مورادی

^{با لەمە زیاتر بۆ دۆزینەوەی چارە و دەرمانی دەردی دەردەداری خۆمان دوور نەبینەوە بە ڕێی وڵاتانی دەرەکی و دەرمانخانەی چینی و هێندی و ...}

^{هەر جارێ لای پیرێکی بەئەزموونی لادێیی و هەوارنشینی ئەو نیشتمانە دادەنیشم و گوێ ڕادەدێرم بۆ ئەزموونە خۆراکی و پزیشکیەکانی، گەلێک گەنج و گەوهەری دانسقەم دەست دەکەوێ. ئەوانە هەموو وەک مادەی خاو ــ پڕ نرخ و بایەخ‌ــ لای من پارێزراون و دەنووسرێنەوە.}

^{لای ڕوژئاواییەکان ئەو زانستە بە ئیتنۆبۆتانی (Ethnobotany) دەناسرێتەوە. ئەوان چەندین ساڵە هی نەتەوە و وڵاتانی خۆیان تۆمار کردووە و هەڵیانگرتووە. ساڵانێ‌تر ــ پاش کۆچی پیرانی ئێستەمان‌ــ ئەزموونی ئیتنۆبۆتانی ڕۆژئاوایی دەرخواردمان دەدرێتەوە. ئەوکاتە دەڵێن جا ئێمە دەوڵەمەندترین تا ئێوە؟
ئاخر ئەو زانستە لەسەدا ۹۰ی زادە و بەرهەمی پێش تەکنەلۆژیا و پێشکەوتنی سەردەمە. مرۆڤی ئێستە ئەو بەهرەی زۆر کەمە یا هەر نییەتی. دواچینی هەڵگری ئەو زانستە ئەو پیر و بەساڵاچووانەن خوێندەوارییان نییە و زیاتر لادێیی و هەوارنشینن و دوورن لە سەرچاوەی کتێبخانە و تاقیگە و دەرمانخانەی سەردەم و دەرمانگا. کەواتە ئەوانەش وەک دەستنووس و ئەنتیکەکان تا چەند ساڵی‌تر یا نامێنن یا دەبێ مایکرۆسکۆپی بۆیان بگەڕێین.}

^{پەندێ کوردی هەیە، دەڵێت: "خواگیان دەردێکی داوە و هەزار و یەک دەرمان." بەڕاستی ئایا لەو هەزار و یەک دەرمانەی لە سووچ و قوژبنی گشت جیهان ڕژاوە و لای گەل و وڵات و کۆمەڵ و تاکە پسپۆڕەکانە، نزیک‌ترین دەرمانی بۆ دەردەداری خۆمان باشە یا دوورترین؟ دیارە نزیک‌ترینەکە ــ ئەوەی خۆمان ــ بەهۆی کات و شوێن و تێچوو و ناسیاوی باشتر فریای دەردەدار و نەخۆشەکە دەکەوێ.}

^{نموونەیەک لەو هەزار و یەک دەرمانە. ئەڵبەت نموونەیەک وا لای حەکیم و چازانی دەرمانگەری کۆنی کوردەوارییەوە هەیە: [کۆکراوە لە ناوچەی بۆکان و سەقز]}

^{زیاتر بە دەرمانی حەوت دەردان ناسراوە هەر لە کۆنەوە تا ئێستە.
توێکڵ}

هەمزە عەبدوڵڵا

^{قەیران=کریز؛ ته‌نگه‌ژه‌؛ ته‌نگوچه‌ڵه‌مه‌؛ ته‌نگه‌زاری؛ ئه‌زمه؛ ئاڵۆزی‌‌‌}

هەر تەنگەژە و ئاڵۆزی و شێواویەک کە ببێتە هۆی کێشەیەکی گەورە و بێ چارەسەر، یا ناچارەسەر و بەو هۆیەوە هەموو کۆمەڵگە، بەشێک یا چەند چین و توێژێک بکەونە نیگەرانی و کوێرەوەری و بێ داهاتی و دوور بکەونەوە لە ئەو شتانەی کە مافی خۆیانە بۆ بژیو و حەسانەوە و حەوانەوە و ئازادی و پێکهێنانی ژیانی هاوبەش و ... پێی دەڵێن: "قەیران"

^{قەیرانی ئابووری و ڕامیاری و فەرهەنگی و نەبوونی و کەمبوونی پێداویستیەکانی ژیان، وەکوو: وشکەساڵی و نەبوون یا کەمبوونی ئاو، لە هەمووان گرینگتر، قەیرانی نەبوونی سەربەستی و بوونی سیستێمی چەوسانەوە، دەبنە هۆکاری سەرهەڵدانی قەیرانگەلێک، کە قەرەبوو ناکرێنەوە و دەستەویەخەی هەموو توێژەکانی گەل، بە تایبەت بەرەی لاو و نەوەی نوێ دەبێتەوە، قەیرانی مرۆیی یا قەیرانی کەمبوونەوەی بەرەی لاوەکانە، کە ئاوارەیی و دەربەدەری و کۆچی ناچاری بۆ هەندەران و بۆ ئەو وەڵاتانەی کە لەوێ دەبنە کرێکار و خزمەتکار و ژیانی هاوبەش پێک ناهێنن، یا ئەگەر ژیانی هاوبەشیان پێکهێنا، سیستەمی پەروەدەی ئەوێندەرێ لە نیشتمانی دایکیان دادەبڕێ....!؟
نزیک بە نەوەت و نۆ لە سەتی کۆچەران بۆ هەندەران، ڕەگەزی نێر و کوڕە مێرمنداڵ و لاوەکانن. ڕێژەی کۆچەرانی ژن زۆر کەمن، چونکە لە کوردستان دەستەڵاتی دارایی و هێزی کار، پیاوەکانن؛ ژنەکانیش لە بەر ئەوەی مافی کارکردنیان کەمە و میراتی باوانیان کەمتر دەدرێتێ، واتا... دەستەڵاتی ئابووری و داراییان کەمە و ئەگەر هەیانبێ، مافی خەرجکردن یا مافی بڕیاردانیان نیە، کەمتر دەتوانن وەک پیاوان تەمای دەرچوون لە وەڵات و دوور کەوتنەوە لە خانەوادەیان بگرن!
پیاوانیش یا کار و پیشەی شایانیان بۆ پەیداکردنی بژیو دەست}