بە بڕوای چاودێرانی سیاسی، بۆ ھەرێمی کوردستان باشە تا راگەیاندنی سەربەخۆیی، لە پرۆسەی سیاسیی عێراقدا بمێنێتەوە و پاشەکشە نەکات. پەرلەمانتارێکی کوردیش لە بەغدا، کە ئەندامی شاندی دانوستانکاری کۆمیتەی ریفراندۆمیش بووە، ئاشکرای دەکا، دوای ریفراندۆم و سەرکەوتنی دەنگی(بەڵێ) تاوتوێی کشانەوە یان مانەوە لە عێراقدا دەکرێت.
چاودێرانی سیاسی پێیان وایە بۆ پێگەی ھەرێمی کوردستان لە دانوستانەکانی لەگەڵ بەغدا، باشترە پەرلەمانتارانی کوردستان و بەرپرسانی تا راگەیاندنی سەربەخۆیی لە پرۆسەی سیاسیی عێراقدا بەردەوام بن و بمێننەوە، لە دۆخێکیشدا ئەگەر ھەڵبژاردنی چاوەڕوانکراوی عێراق کەوتە پێش راگەیاندنی سەربەخۆیی، ئەوە بۆ کوردستان باشترە بەشداری لە پڕۆسەی ھەڵبژاردنی عێراقدا بکات و کاندیدێک سەر بخات بۆ سەرۆک وەزیرانی عێراق، کە عەقڵی نەرم و گفتوگۆی لەگەڵدا بکرێت، بۆ یەکلاکردنەوەی دۆسیەکانی جیا بوونەوە، بەتایبەتی کێشەی سنووری کوردستان لەگەڵ عێراق و ئەو پەیوەندییانەی کە بۆ ماوەیەکی دوورمەودا لەگەڵ یەکتردا دەمێننەوە.
بەپێی زانیارییەکانی(باس)، بەرپرسانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکاش لە سەردانەکانیان و پەیوەندییە تەلەفۆنییەکانیاندا بۆ سەرکردایەتیی سیاسی لە ھەرێمی کوردستان، داوای ئەوەیان کردووە، گفتوگۆکانی کوردستان لەگەڵ عێراق بەردەوام بێت و لە دۆخێکدا کە ریفراندۆم بۆ سەربەخۆیی کوردستان ئەنجام درا، کوردستان لە پڕۆسەی سیاسی لە عێراق نەکشێتەوە و بەشداریی لە ھەڵبژاردنی داھاتووی عێراقدا بکات، ئەمەریکاش ئامادەیە بۆ یەکلابوونەوەی کێشەکان نێوەندگیری لەنێوان کوردستان و عێراق بکات.
ڤیان دەخیل، پەرلەمانتاری کوردی ئێزدی لە فراکسیۆنی پارتی لە پەرلەمانی عێراق و ئەندامی شاندی دانوستانکاری کۆمیتەی ریفراندۆم بۆ سەربەخۆیی کوردستان لەگەڵ بەغدا، بۆ(باس) رای گەیاند، کوردستان لەدوای ٢٠٠٣ بڕیای دا بەشێوەیەکی ھاوبەش بەشداریی لە پڕۆسەی سیاسی لە عێراقدا بکات، گوتی: ”لەو ماوەیەدا بۆمان دەرکەوت ئەو ھاوبەشییەی کە ھەمانە لەگەڵ ئەو وڵاتە راستەقینەیە نییە و کوردستان مافەکانی بەپێی دەستووری عێراق پێ نەدراوە، ھەر ئەوەش بووە ھۆی ئەوەی سەرکردایەتیی سیاسیی کوردستان بڕیاری دیکەی ھەبێت، کە پرسی ئەنجامدانی ریفراندۆمە بۆ سەربەخۆیی کوردستان، ئێستاش لە گفتوگۆداین بۆ ئەوەی کە بۆ کوردستان باشە لە پڕۆسەکەدا بمێنێتەوە، یان بکشێتەوە“.
ئەو پەرلەمانتارە ئاماژەی بەوە دا، لە دۆخێکدا پڕۆسەی ریفراندۆم بە دەنگی (بەڵێ)ی خەڵکی کوردستان سەرکەوتوو بێت، ئەوە پرسی کشانەوە یان مانەوە تا راگەیاندنی سەربەخۆیی بە تەواوی تاوتوێ دەکرێت و سەرکردایەتیی سیاسیی کوردستان لەمبارەیەوە بڕیاری خۆی دەدات، گوتی: ”عێراق ئێستا چەند موڵکی سوننە و شیعەکانە، بە ھەمان شێوە موڵکی کورد و ھەموو پێکھاتەکانی دیکەشە، تا کوردستان بڕیاری سەربەخۆیی نەدات، بۆ ھیچ لایەک نییە باس لە دوورخستنەوەی کوردستان لە پڕۆسەی سیاسیدا بکات، بەڵام لە دۆخێکدا ئەگەر کوردستان سەربەخۆیی راگەیاند، ئەوە مانەوەی پەرلەمانتاران و بەرپرسانی کوردستان لە عێراقدا ھیچ مانایەکی نامێنێت و دەکشێنەوە“.
گوتیشی: ”ئەگەر راگەیاندنی سەربەخۆیی کوردستان پێش ھەڵبژاردنی چاوەڕوانکراوی عێراق روو بدات، بە ٣ - ٦ مانگ دوای ریفراندۆم بە سەرکەوتنی دەنگی(بەڵێ)، تا ئەو کاتەش ھەڵبژاردنی عێراق نەکرابێت، ئەوا کوردستان بەشداری لەو پڕۆسەیەدا ناکات، بەڵام ئەگەر بێت و کوردستان سەربەخۆیی رانەگەیاندبێت، ئەوە باشترە بەشداری لە پڕۆسەکەدا بکات، تا لێکدابڕانەکەی نێوان عێراق و کوردستان بە شێوەی دوور لە توندوتیژی و بە گفتوگۆ و لێکتێگەیشتن و ئاشتییانە بێت“.
بەپێی بڕگەی دووەمی ماددەی ٥٩ی دەستووری عێراق، ھەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی عێراق نابێت لە ٣٠/٤/٢٠١٨ تێپەڕ بکات، ھەموو لایەنە عێراقییەکانیش بە سوننە و شیعەوە جەخت لەوە دەکەنەوە، کە دەبێت ئەو ھەڵبژاردنە لە وادەی دیاریکراوی خۆیدا ئەنجام بدرێت.
سیاسەتوان د. مەحمود عوسمان، بۆ (باس) رای گەیاند، تا ئێستا کە کوردستان بەشێکە لە عێراق و جیا نەبووەتەوە و ریفراندۆم ئەنجام دەدات، ئەنجامدانی پڕۆسەکە لە رۆژی دیاریکراو بەو مانایە نایەت کە کوردستان تەواو لە عێراق جیا بووەوە، بەڵکوو لەدوای ئەوە کوردستان کەی توانیی دەوڵەتی خۆی رابگەیەنێت، ئەوە بە مانای جیابوونەوە دێت، گوتی: ”ئەوکات کوردستان وەکوو دەوڵەت تەنیا نوێنەری دەبێت لە بەغدا، پێویستی بە پەرلەمانتار و بەرپرسەکانی نابێت و لە پڕۆسەی سیاسیی عێراقدا دەکشێتەوە“.
ئەو چاودێرە راشی گەیاند، ئەوان کشانەوەی کوردستان دوای ریفراندۆم لە عێراق بە باش نازانن، گوتی: ”تا وادەی سەربەخۆیی و جیابوونەوە و بوونی عێراق و کوردستان بە دوو دەوڵەت، ئەوکات وادەی کشانەوەی کوردستانە لە عێراق“.
لەبارەی بەشداریی کوردستان لە ھەڵبژاردنی چاوەڕوانکراوی عێراقیش، ئەو سیاسەتوانەی کوردستان پێی وابوو بۆ کوردستان باشە ئەگەر سەربەخۆیی رانەگەیاندبێت، بەشداری لەو پڕۆسەیەدا بکات و کەسێک بکات بە سەرۆک وەزیرانی عێراق کە عەقڵێکی نەرم و گفتوگۆی لەگەڵدا بکرێت، گوتی: ”سەرکردە عێراقییەکان ھەمووان وەکوو یەک بۆ مافەکانی کوردستان بیر ناکەنەوە، ھەیە توندە و ھەشە دەتوانرێ گفتوگۆی لەگەڵدا بکرێت، جگە لەوەش ئەگەر لەداھاتوودا دوو دراوسێش بین، باشترە ئەو کەسەی دەبێت بە سەرۆک وەزیران کەسێکی باش و تێگەیشتنی بۆ مافەکانی خەڵکی کوردستان ھەبێت، لەو دۆخەدا بۆ کوردستان باشترە بزانێت کە لە دەنگداندا دەنگ بە کێ دەدات بۆ سەرۆک وەزیرانی عێراق کە دواتر بۆ سەربەخۆیی لەگەڵیدا دەکەوێتە دانوستان“.
ھاوکات ئوسامە جەمیل، پەرلەمانتاری پێشووی یەکگرتوو لە بەغدا، بۆ(باس) رای گەیاند، پێشبینیی ئەوان وایە ئەگەر کوردستان ریفراندۆم لە وادەی خۆیشی ئەنجام بدات و دەنگی (بەڵێ)یش سەرکەوێت، ئەوە کوردستان ھەر بەشداری لە پڕۆسەی ھەڵبژاردنی داھاتووی عێراقدا دەکات، چونکە ھێشتا لەگەڵ عێراق جیا نەبووەتەوە
29/8/2017