^{وتووێژی ماڵپەڕی کۆماریخوازان لە گەڵ بەرێز سەردار زەنگەنە چالاکوان و میدیاکار و ئەندامی شۆرای هەماهەنگی بزووتنەوەی کۆماریخوازانی رۆژهەڵاتی کوردستان.}

^{سەردار زەنگنە لە یەکەم ڕۆژ وەهار ساڵ۱۳۶۱ خوەرەتاوی لە شار( شاباد) سەروە کرماشان لە داڵگ پەیدا بیە. هەر لە جوانیەوە دۆسدار و بەشدار کارەیل سیاسی و چالاکییەیل فەرهەنگی بیە و لە وەراوەر ڕەنج و گیچەڵ میللەتەگەێ بێ تەفاوت و چەو نووقیاو دەسبەسیا نەویە و هەمیشە تواستیە خاوەن هەڵوێست و دەنگ و هاوارێ میللەتەگەێ بوو.}

^{ئەو وەگەرد فرەێگ لە ڕۆژنامەیل کوردی و فعاڵەیل مەدەنی و فەرهەنگی پەیوەندی و ئرتبات داشتێە. سەردار زەنگنە لە شێعر و نویسین دەس دێرێ و خاوەن هێز و ئێستعدادە و لە میدیا کوردیەگان بەرنامەی فەرهەنگی و هونەری پێشکەش کردێەو و توانستێە شاعێرەیل و هونەرمەندەیل کوردپەروەر}

^{د.دلاوه‌ر عه‌لائه‌دين، سه‌رۆكی ئينستيتيوتی مێری}

^{ئەمساڵ بيست و پێنجه‌مين ساڵيادی هه‌ڵبژاردنی يه‌كه‌مين په‌رله‌مان و حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانی عێراقه‌. له‌ ساڵی 1991 بوو كه‌ كوردانی ئه‌و هه‌رێمه‌ توانيان قه‌يرانێك بكه‌نه‌ ده‌رفه‌ت و بنه‌مای وڵاتێكی پێشكه‌وتنخواز و ديموكراسيخواز بچه‌سپێنن، ئه‌ويش به‌هۆی ئه‌و ناوچه‌ ئارامه‌ی كه‌ ئه‌مريكا و ئه‌وروپيیه‌كان بۆ پاراستنی كورد له‌ هێرشه‌ دڕندانه‌كانی دايانمه‌زراند. كاروانه‌كه‌ زۆر قورس بوو، چه‌ندين سه‌ركه‌وتن و ژێركه‌وتنی تێدابوو، به‌ڵام له‌و نێوه‌دا په‌يوه‌ندی نێوان ئه‌مريكا و كوردی عێراق به‌ره‌و پته‌وی گه‌شه‌ی كرد و گه‌يشته‌ ئاستی شه‌راكه‌تێك كه‌ به‌ سوودی هه‌ردوو لايه‌ن گەڕايه‌وه‌.}

^{له‌مه‌ودای ساڵانی دواتر هه‌تا كاتی گۆڕينی رژێمی به‌غدا له‌ ساڵی 2003، ئه‌مريكا له‌ پاراستنی كوردی عيراق له‌ رژێمی سه‌ددام به‌رده‌وام بوو، وه‌ كارێكی وایكرد كه‌ كورد پشكی شايسته‌ی خۆيان له‌ عيراقی نوێدا به‌ر بكه‌وێ. له‌دوای هێرشی داعش، ئه‌مريكا جارێكی ديكه‌ هاته‌وه‌ فريای هه‌رێمی كوردستانی عيراق و هه‌تا ئيمڕۆشی له‌گه‌ڵدا بێ له‌ هاوكاريیه‌كانی به‌رداوم بوو. له‌ به‌رامبه‌ردا، كوردانی عێراقيش به‌شبه‌حاڵی خۆيان دڵسۆزيیه‌كی بێ دوودڵيی و پاڵپشتیيه‌كی به‌هێزی پۆڵه‌سی (سياساتی) ئه‌مريكايان له‌ عێراق كرد. هێزی پێشمه‌رگه بووه‌ هاوبه‌شێكی پێويست بۆ هاوپه‌يمانێتی نێوده‌وڵه‌تی به ڕابه‌رايه‌تی ئه‌مريكا، وه‌ رۆڵی كاريگه‌ر و بێ وێنه‌يان له‌ شكستپێهێنانی سه‌ربازيی داعش له‌ عيراقدا بينی. ‌}

^{مانگی پێشوو ئاژانسی هەواڵگریی ئەمریكا ژمارەیەك دۆكیۆمێنتی نهێنی بڵاوكردەوە كە تێیدا زانیاریی نوێ خراونەتەڕوو سەبارەت بە بەشداریی ئاژانسەكە لە كودەتای 1953ی ئێران. بڵاوبوونەوەی ئەو بەڵگەنامانە جارێكی دیكە ئەو دەنگۆیانەی گەرمتر كرد كە باس لەوە دەكەن ئیدارەی ئەمریكی بیر لە گۆڕینی حکومەتی ئێران دەكاتەوە.} رۆژێك پێش بڵاوبوونەوەی ئەو دۆكیۆمێنتانە، رێكس تیلەرسن، وەزیری دەرەوەی ئەمریكا، لەبەردەم لیژنەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی ئەنجوومەنی نوێنەران رایگەیاند كە وەزارەتەكەی هێشتا سیاسەتێكی تەواوی بۆ ئێران دانەڕشتووە، بەڵام دانی بەوەدانا یەكێك لە بژارەكان "كاركردنە بۆ پشتگیری لەو هێزانەی لەنێوخۆی ئێراندا هەن" و دەتوانن لە گواستنەوە و گۆڕینی ئاشتییانەی دەسەڵات لە ئێراندا رۆڵی سەرەكی ببینن.

^{لە ماوەی چەند مانگی رابردوودا سێ ئامانجی سەرەكی لە سیاسەتی ئیدارەی ترەمپ بەرامبەر بە ئێران بەدی دەكرێت. یەكەمیان جێبەجێكردنی سەختگیرانە و پێداچوونەوەی بنەڕەتی بە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی نێوان ئێران و زلهێزەكانە، دووەمیان رێگریكردنە لە فراوانتربوونەوەی دەسەڵات و نفوزی ئێران لە ناوچەكە. سێیەم ئامانجیش بریتییە لە بەهێزكردنی هاوپەیمانەكانی ئەمریكا لە ناوچەكە تاوەكو بتوانن بەرپەرچی فراوانخوازییەكانی ئێران بدەنەوە.}

د. ساقی بارزانی 

^{لەوەتی ئێراق دامەزراوە، دەستوور و یاسا جێی خۆی نەکردەوە، بۆیە چەندین شۆڕش و کودەتای یەک لە دوای یەک، ئیراقی گەیاندە سەردەمی سەدام کە بەرهەمی ئەنفال و کیمیاباران بوو.}

^{لە پاش ڕوخانی سەدام، کورد بە پەرۆشەوە چووە ناو باوەشی ئێراقی تازەوە و بە دەستورێکی فرەڕەنگەوە، ڕەنگڕێزی ئێراقی تازەی کرد و ئێراقی بونیات نایەوە بەو هیوایەی بتوانێ لەو بیچمە نوێیەدا، لە پاشکۆیەتیی و هاووڵاتیی دەرەجە دوویی بێتە دەرێ و هاوئاستی نەتەوەی عەرەب، بوونی نەتەوەییی خۆی بسەڵمێنێ. وەلێ بە پێچەوانەوە، ئێراق پتر توشی لێکترازانی سیاسی و ناسەقامگیریی و خۆداسەپینی و دیکتاتۆریی بوو و نوقمی زەلکاوێکی لێوانلێو لە گەندەڵیی و باڵادەستی شیعیزم و ئیتنیک گەرایی کرا.}

^{لەکیشمەکیشە سیاسیی یەکاندا، کورد بەرە بەرەو کەنار خراو و گچکە کرایەوە و نوێنەرایەتیی لە هەموو بوارەکانی حوکمرانیی ئێراق لە دەستدا تا گەیشتە ڕادەی بڕینی بودجەی هەرێم و پێشێلکردنی سەرجەم مافە ڕەواکانیی و پەراوێزخستنی لە خڕ کایە سیاسییەکاندا.}

^{ئیقبال سەفەری}

^{سه‌ر له‌ شه‌وه‌کي ڕۆژ 31 مانگي پويشپه‌ڕ" تيرماه" ساڵ1367، 1988 ميلادي و شه‌ش رۆژ له‌ شوون ته‌مام بيين شه‌ڕ ناوبه‌ين ڕه‌ژيمه‌کان ئسلامي ئێران و به‌عس عه‌راق، ئاوايي زه‌رده‌يچ جۆر فره‌ له‌ شار و شارۆچکه‌کان تره‌ک کوردستان که‌فتنه‌ وه‌ر په‌لامار چه‌ک شيميايي داگيرکه‌ره‌ێل وڵاته‌که‌مان. له‌ يه‌کم په‌لاماره‌ 275 که‌س له‌ مه‌ردم بێ ده‌ره‌تان گيانێان له‌ ده‌س دان و 1146 که‌سيچ زامدار بين. ئيه‌ ڕاسه‌ که‌ تا ئيسه‌ وه‌ ئاشکه‌را ده‌رنه‌که‌فتگه‌ که‌ کي تاوانبار يه‌کم ئي جنايه‌ته‌سه‌، وه‌لي شک زياتر ها بان ڕه‌ژيمه‌ وه‌قه‌ور نرياگه‌که‌ێ به‌عس. له‌ويچ ده‌ربچوو هێمراێ بێ تاواني ده‌وڵه‌ت ئسلامي ئێرانيچ له‌ي باوه‌ته‌ پشتڕاس نه‌کرياسه‌و. هۆکاره‌ێل فره‌ هه‌س که‌ وه‌ جۆرێک له‌ جۆره‌ێل ده‌وڵه‌ت ئسلامي ئێران نه‌تويه‌نستگه‌ جواوێک ئه‌ڕاێ داشتوت و خۆه‌ێ له‌ي جنايه‌ته‌ دويره‌و بخه‌ێ. ئه‌ڕا زياتر ئاشکرا بين گۆمانه‌کان له‌ سه‌ر ئه‌و جنايه‌ته‌، ده‌س نه‌يمنه‌ بان به‌شێک له‌و کرده‌وه‌گه‌له‌‌ که‌ گۆمانه‌کان له‌ سه‌ر ڕه‌ژيم کردنه‌‌سه‌ ماڵ. يه‌کم: به‌مواران شيميايي زه‌رده‌ وه‌ختێک ڕووي داس که‌ شه‌ش ڕۆژ وه‌رله‌ ڕويداگه‌که‌‌ ئاگروه‌س له‌ به‌ين ئێران و عه‌راق ڕه‌سميه‌ت په‌ێا کردگه‌. دوويه‌م: هاوزه‌مان بين په‌لامار فروق جاويدان مۆجاهد ئه‌ڕا سه‌ر کرماشان و ترس مه‌لاکان له‌ي باوه‌ته‌. سێه‌م: جمهۆري ئسلامي ئي ڕاسيه‌ له‌ مه‌ردم شاردوه‌ و هيچ ئه‌ڕايان مه‌سه‌ڵه‌ نه‌وي که‌ چه‌ وه‌سه‌ر مه‌ردم هاتگه‌. چوارم:}

^{د. ناجح گوڵپی}

^{بیستو نۆساڵ لەمەوپێش‌و لەڕۆژی 31ی پوشپەڕی ساڵی 1367 هەتاوی، به‌رامبه‌ر 22/7/1988دا گوندی زەرەدەی ڕێژاو لەناوچەی داڵاهۆی سەر بەشارستانی سەرپێڵ زەهاو، کەوتە بەر هێرشی چەکی کیمیایی لەلایەن فرۆکەکانی ڕژێمی لەناوچوی بەعسەوە.
 
ئەم پەلامارە لەدواین ڕۆژەکانی کۆتاییهاتنی جەنگی ئیراق ئیراندا ئەنجامدرا کە بوە هۆی شەهیدبونی زیاتر لە 275 کەسی مەدەنی‌و برینداربونی زیاتر لە 1146 کەس، هاوکات لەگەڵ ئەم هێرشە کیمیاوییەدا پەلامارێکی تری یەکێک لەهێزە دژبەرەکانی کۆماری ئیسلامی لەزەمیندا دەستیپێکرد بۆ ئەو ناوچەیە، لەژێڕ ناوی “مرصاد “، بۆیە سەرلێشێواوی پەیدابو لەنێو خەڵکدا نەیاندەزانی کێ بۆمبارانی کردون.
 
ئاشکرایە لێکەوتەکانی بەکارهێنانی چەکی کیمیایی هەتا چەندین ساڵ بەردەوامی دەبێت، بەتایبەت گازی خەردەل “موستارد” کە بۆ ماوەیەکی درێژ لەناو ژینگەو لەشی مرۆڤدا دەمێنێتەوەو کاریگەری خراپی تەندروستی دەبێت.}

هۆشیار سیوەیلی

^{ڕا و هەڵوێستی نێودەوڵەتی، بە تایبەتی هەڵوێستی پێنج دەوڵەتە هەمیشەییەکەی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان گرنگە بۆ سەرکەوتنی پرۆسەی سەربەخۆیی، بەڵام ئەو گرنگییە لە هەموو قۆناغەکانی پرۆسەی سەربەخۆییدا وەک یەک نییە. ئەم پاڵپشتییە نێودەوڵەتییە لە قۆناغی دوای ڕاگەیاندنی دەوڵەت و دانپێدانانی سەربەخۆیی دەوڵەت گرنگییەکی زۆری هەیە، بۆ ئەوەی دەوڵەتی کوردستان بە فەرمی ببێتە ئەندامی نەتەوە یەکگرتووەکان. بە فەرمی ناساندنی دەوڵەتێک لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکان یان لەلایەن ئەنجومەنی گشتی (General Assembly) بە زۆرینەی دوو لەسەر سێی کۆی ئەندامانی دەبێت، بەڵام پێویستە ئەنجومەنی ئاساییش پێشنیازی بوونە ئەندامی دەوڵەتێک بخاتە بەردەم ئەنجومەنی گشتی. بڕیارەکانی ئەنجومەنی ئاساییش بە زۆرینەی نۆ ئەندامی پازدە ئەندامەکە دەبێ و پێنج ئەندامە هەمیشەییەکە مافی بەکارهێنانی ڤیتۆیان هەیە. کاتێک بوونە ئەندامی دەوڵەتێکی نوێ لە نەتەوە یەکگرتووەکان لە ئەنجومەنی ئاساییش گفتوگۆی لەسەر دەکرێ، کە دەوڵەتی ڕاگەیەنراو بە فەرمی داخوازیی بوونە ئەندام پێشکەش ئەو ئەنجومەنە بکات.}

^{زۆرجار باسی ڕا و هەڵوێستی دەوڵەتان دەکرێ بەرامبەر ڕیفراندۆمی کوردستان و هەندێک لایەنیش نەبوونی پشتگیریی ڕاستەوخۆی دەوڵەتان بۆ ئەم پرۆسەیە بە کۆسپی}

مامەند رۆژە

^{کوردستان ببێ بە دەوڵەتیش، دەولەتێکی داخستەیە، واتە Landlocked Country. ئەمە بە دەوڵەتێکی خاوەن سەروەریی کامڵ دەگوترێ کە چواردەوری بە وشکانی گیراوە و هیچ دەروویەکی دەریایی نییە. ئێستا لە دنیادا 49 دەوڵەتی داخستە هەن کە بە زۆری لە ئاسیا و ئەفریقا هەڵکەوتوون.}

^{یەک لە دەرچە دەریاییە نزیکەکان لە کوردستان عێراقە، سەرچاوەی کێشەکەش دیسان عێراقە! کەوابوو چارەسەر چۆن بەرهەمدەهێنرێت و بارزانی چۆن دەتوانێ عێراقییەکان دڵنیابکاتەوە؟}

<sup>پرسیاری ئێمە ئەمەیە: گەلۆ هەرێمی کوردستان چۆن دەتوانێ نیگەرانیی لایەنی عێراقی بڕەوێنێتەوە؟ هەروەها گریمانەشمان ئەمەیە کەوا هەرێمی کوردستان لە توانایدایە بە تێزی کۆنفیدراسیۆنی نوێ ئەم نیگەرانییە عێراقییە بڕەوێنێتەوە.

تێزی کوردستان: کۆنفیدراڵیی ناوەڕاست</sup>

^{هەموو پرۆژەیەکی ستراتیژی هەڵگری بۆچوونی جیۆسیاسییە. ئەگەر هزر لەپشت پرۆژە سیاسییەکانەوە بێ، ئەوە نەک قەیرانساز نییە، بەڵکوو قەیرانڕەوێنیشە. هەندێجار تێزێکی گەورە رەهەندە سیاسی و ستراتیژییەکانی وڵاتێک بەرفراوان دەکا و کۆتایی بە بنبەستی ستراتیژی دەهێنێت.}

عارف قوربانی

^{لە دروستكردنی دەوڵەتی ئیسرائیلەوە تا رووخانی شای ئێران، سەرەڕای ناڕەزایەتی جیهانی ئیسلامی لە قبوڵكردنی دەوڵەتی جوو، ئێران یەكێك بوو لەو وڵاتانەی ناوچەكە كە پەیوەندییەكی بەهێزی سیاسی و ئابووری و تەنانەت پەیوەندیی سەربازیشی لەگەڵ ئیسرائیل هەبووە. جگە لە پێویستییەكانی تری پەیوەندیی نێوانیان، ترس لە هەژموون و پێگەی عەرەب و یەكێتیی سۆڤیەت خاڵی هاوبەشی نێوان هەردوولایان بوو. بەڵام لە هاتنە سەر حوكمی كۆماری ئیسلامییەوە هاوكێشەكان گۆڕان، بەهۆی پشتیوانیی ئێران لە مقاوەمەی (فەلەستینی و حیزبوڵڵای لوبنانی)، پەیوەندییەكانی تاران و تەلئەبیب بەشێوەیەكی خێرا گۆڕا و لەو كاتەوە نەك هەر ناكۆكن بە یەكتری، بەڵكوو وەك دوژمنی ستراتیجی لەیەكتر دەڕوانن.}

^{هەرچەندە لە جەنگی هەشت ساڵەی نێوان عێراق و ئێراندا، بەهۆی ئەو گەمارۆیەی جیهان خستبوویە سەر ئێران و بە پێچەوانەشەوە بەرەیەكی پشتیوانی بەرفراوانیان بۆ پڕچەككردنی عێراق پێكهێنابوو، ترس لە بەهێزبوونی سوپای عێراق و بەرەی عەرەبی، كە لەیەك كاتدا مەترسی بوو بۆ ئیسرائیلیش، بەشێوەی نهێنی پەیوەندییەكانی نێوان تاران و تەلئەبیب دۆخێكی تری بەخۆوە بینی و دەوڵەتی ئیسرائیل كۆمەكی سەربازیی بە ئێران دەكرد لە دژی عێراق، بەهۆی ئیسرائیلەوە ئێران دەستی گەیشت بە بەشێكی زۆر لەو چەكە پێشكەوتووانەی ئەو}

رەزا شوان

^{لەگەڵ بوونی کورد دا، گـۆرانی کوریش هەبووە، گـۆرانی بووە بە بەشێک لە ژیانی کورد، بووە بە هۆکارێک بۆ گوزارشتکردن لە هەست و سۆز و لە خۆشەویستی و لە لە خۆشییەکانی ناخی دەروونی.. ئێمەی کورد خاوەنی گەنجینەیەکی زۆر دەوڵەمەندین لە گۆرانی فۆلکلۆری هەمەبابەتی رەسەن، کە مۆرك و تایبەتمەندی و رەنگ و بۆی کوردەوارییان پێوەیە دیارن و جیاوازیاشیان هەیە لەگەڵ گۆرانییەکانی گەلانی تر.. بە سەدان بەیت و بالۆرێ و گۆرانی فۆلکلۆری و میللی کوردیمان هەن، کە تا ئەمڕۆش چـێژ و خۆشییان کاڵنەبوونەتەوە.. داگیرکەرانی کوردستانیش نەیانتوانی ژینوسایدی گۆرانییە کوردییە رەسەنەکانمان بکەن، گەرچی بەشێکیان لێدزیوین و شیواندوویانن.}

^{باسەکەمان دەربارەی گۆرانییە بۆ منداڵانە، ئەو گۆرانییانەی کە گۆرانبێژە گەورەکان بۆ منداڵانی دەیانڵێن.. یا بە دەنگی ناسکی خودی منداڵان بە تاک یا بە کۆمەڵ دەوترێن. گۆرانییەکانیش بە پێی قۆناغەکانی تەمەنی منداڵان پۆلێن دەکرێن.. پێویستە لە رووی فۆرم و ناوەڕۆک و واتا و کێش و ئاواز و ترپەوە، لەگەڵ قۆناغەکانی توانای وەرگرتن و فێربوون و وتنەوەی منداڵاندا بگونجێن.} من لە کتێبەکەمدا (چاوپێخشانێک بە مێژووی ئەدەبی منداڵان) کە لە ساڵی (٢٠١٥) لە لایەن (کۆمەڵەی رۆناکبیری و کۆمەڵایەتی کەرکوک) ەوە چاپکراوە. لە بەشێکی ئەم کتێبەمدا، باسمان لە سوودەکانی (لای لایـە) کردووە، کە لە لایەن دایکانەوە بۆ کۆرپە و ساوا جگەرگۆشەکانیان دەکرێ.