^{مانگی پێشوو ئاژانسی هەواڵگریی ئەمریكا ژمارەیەك دۆكیۆمێنتی نهێنی بڵاوكردەوە كە تێیدا زانیاریی نوێ خراونەتەڕوو سەبارەت بە بەشداریی ئاژانسەكە لە كودەتای 1953ی ئێران. بڵاوبوونەوەی ئەو بەڵگەنامانە جارێكی دیكە ئەو دەنگۆیانەی گەرمتر كرد كە باس لەوە دەكەن ئیدارەی ئەمریكی بیر لە گۆڕینی حکومەتی ئێران دەكاتەوە.} رۆژێك پێش بڵاوبوونەوەی ئەو دۆكیۆمێنتانە، رێكس تیلەرسن، وەزیری دەرەوەی ئەمریكا، لەبەردەم لیژنەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی ئەنجوومەنی نوێنەران رایگەیاند كە وەزارەتەكەی هێشتا سیاسەتێكی تەواوی بۆ ئێران دانەڕشتووە، بەڵام دانی بەوەدانا یەكێك لە بژارەكان "كاركردنە بۆ پشتگیری لەو هێزانەی لەنێوخۆی ئێراندا هەن" و دەتوانن لە گواستنەوە و گۆڕینی ئاشتییانەی دەسەڵات لە ئێراندا رۆڵی سەرەكی ببینن.

^{لە ماوەی چەند مانگی رابردوودا سێ ئامانجی سەرەكی لە سیاسەتی ئیدارەی ترەمپ بەرامبەر بە ئێران بەدی دەكرێت. یەكەمیان جێبەجێكردنی سەختگیرانە و پێداچوونەوەی بنەڕەتی بە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی نێوان ئێران و زلهێزەكانە، دووەمیان رێگریكردنە لە فراوانتربوونەوەی دەسەڵات و نفوزی ئێران لە ناوچەكە. سێیەم ئامانجیش بریتییە لە بەهێزكردنی هاوپەیمانەكانی ئەمریكا لە ناوچەكە تاوەكو بتوانن بەرپەرچی فراوانخوازییەكانی ئێران بدەنەوە.}

^{بەڵام ژمارەیەك لە سیناتۆر و بەرپرسانی ئەمریكی نزیك لە سیاسەتەكانی ترەمپ پێیانوایە تاكە رێگە بۆ كۆنتڕۆڵكردنی فراوانخوازییەكانی ئێران، گۆڕینی حکومەتە. یەكێك لەوان سیناتۆر تۆم كاتنە كە بەردەوام لەسەر سیاسەتی دەرەوە راوێژ پێشكەش بە كۆشكی سپی دەكات. كاتن پێیوایە "هەتا ئەو كاتەی دەسەڵاتێكی تیۆكراتیكی رەها (لە ئێران) هەبێت، ئەمریكا ناتوانێ پارێزراو بێت".}

^{پلانی كاتن بۆ گۆڕینی حکومەت لە ئێران، گوشاری ئابووری، گوشاری دیپلۆماتیك و هەنگاوی نهێنی بۆ پشتگیری لە "هێز و گرووپە ناڕازییەكانی نێوخۆی ئێران" لەخۆدەگرێت. كاتن لە دیمانەیەكی گۆڤاری (پۆلیتیكۆ)ی ئەمریكیدا دەڵێت ژمارەیەكی زۆر گرووپی ئەتنیكی لە ئێران هەن كە "نایانەوێت لە سایەی دەسەڵاتێكی شیعی ـ فارسی مەركەزیدا بژین".}

^{مایك پۆمپیۆ، بەڕێوەبەری ئاژانسی هەواڵگریی ناوەندیی ئەمریكا (CIA) یەكێكی دیكەیە لەوانەی پشتگیری لە پڕۆژەی گۆڕینی حکومەت لە ئێران دەكات. ساڵی رابردوو پۆمپیۆ بە ئاشكرا داوای لە كۆنگرێسی ئەمریكا كرد پلانێك بۆ "گۆڕینی رەفتاری تاران ئامادە بكەن كە دواجار گۆڕینی حکومەتی لێبكەوێتەوە".}

^{لەناو ئیدارەی كۆشكی سپیشدا دێرێك هارڤەی، راوێژكاری كۆشكی سپی بۆ كاروباری رۆژهەڵاتی نێوەڕاست جەختی لەوە كردووەتەوە كە ئیدارەی پێشووی كۆشكی سپی "تێگەیشتنێكی هەڵەی سەبارەت بە ناوەڕۆكی حکومەت لە ئێران هەبووە". بۆیە ئیدارەی ئۆباما هەوڵی دەدا پەیوەندییەكی دۆستانەتر لەگەڵ ئێراندا دامەزرێنێت. ئیدارەی باراك ئۆباما، سەرۆكی پێشووی ئەمریكا، پێیانوابوو رێككەوتنە ئەتۆمییەكە و كرانەوەی بازاڕی جیهانی بەڕووی ئێراندا باڵی میانڕەو و ریفۆرمخوازی ئێران بەهێزتر دەكات.}

^{بەڵام ژمارەیەك لە بەرپرسانی ئەمریكا پێیانوایە لە ئێران باڵی موحافەزەكار، سەركەوتنی ریفۆرمخوازەكان بۆ مانەوەی خۆی لە دەسەڵات بەكاردەهێنێ، لادانی حکومەتی ئێستاش تاكە رێگەیە بۆ ئەوەی ئەمریكا و ئێران بتوانن پەیوەندییەكی ئاساییان هەبێت. جیم مەتیس، وەزیری بەرگریی ئەمریكا پێیوایە "ئێران گەورەترین هێزی تێكدەری سەقامگیری رۆژهەڵاتی نێوەڕاستە". وەزیری بەرگری ئەمریكاش پێیوایە دەستێوەردانی سەربازی لە ئێران ناتوانێ كێشەكە چارەسەر بكات، ئەوە خەڵكی ئێران خۆیانن كە دەبێ "ئەو حكومەتە لەكۆڵ بكەنەوە، تاوەكوو پەیوەندییەكانی ئەمریكا و ئێران ئاسایی ببنەوە".}

^{ئۆپەراسیۆنەكەی ئابی 1953 كە بە ئۆپەراسیۆنی ئاجاكس ناسراوە، پەیوەندی بە نەوتەوە هەبوو. كۆمپانیای نەوتی ئەمریكی - سعودی رازی ببوو داهاتی نەوت بە یەكسانی لەگەڵ ریازدا دابەش بكات. ئێرانییەكان داوای هەمان مافیان لە كۆمپانیای ئەنگلۆ - ئێرانی دەكرد كە سەر بە كۆمپانیای نەوتی بەریتانیا بوو. بەریتانییەكان رازی نەبوون ئەو داوایە قەبووڵ بكەن، بۆیە محەممەد موسەدەق، سەرۆكوەزیران و سەرۆك ئەركانی ئەوكاتی ئێران، لە سەرەتاكانی 1951 پیشەسازیی نەوتی ئێرانی بە نیشتمانیی كرد. بەریتانییەكان داوای هاوكارییان لە CIAی ئەمریكی كرد تاوەكو موسەدەق لەسەر كار لابدەن.}

^{بەڵام هۆكاری باسكردن لە گۆڕینی حکومەت ئێران لە ئیدارەی ئێستای ئەمریكادا نەوت نییە، بەڵكو فراوانبوونی دەسەڵاتی ئێرانە لە ئەفغانستانەوە بۆ یەمەن تا دەگاتە كەنارئاوەكانی دەریای نێوەڕاست. ئێران كێشەیەكی گەورەیە بۆ هاوپەیمانەكانی ئەمریكا لە ناوچەكەدا. بەڵام بەرپرسانی ئەمنی لە ئیدارەكانی پێشووی ئەمریكا دەڵێن گۆڕینی حکومەتی ئێران باجێكی گەورەی بۆ ئەمریكا لە ناوچەكەدا بەدواوە دەبێت. بروس ریدڵ، ئەندامی پێشووی CIA و شرۆڤەكار لە پەیمانگەی بروكینگز، پێیوایە شەڕی راستەوخۆ لەگەڵ ئێران "سێ هێندەی شەڕی عێراق قوربانی و زیانی بەدواوە دەبێت". جگە لەمەش ئۆپۆزیسیۆنی ناوەندیی ئێران هێندە بەهێز و یەكگرتوو نییە و بنكەیەكی جەماوەریی هێندە بەهێزی نییە كە بتوانێ سیاسەتی گۆڕینی حکومەتبۆ ئەمریكا جێبەجێ بكات، بەبێ ئەوەی پێویست بكات ئەمریكا هێزی قورس بەكاربهێنێ.}

^{لە ماوەی نزیكەی چوار دەیەی رابردوودا، ئێران كۆمەڵێك جومگەی دەسەڵاتی لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست دروستكردووە یان بەهێزی كردوون، لەوانەش حیزبوڵڵای لوبنان، میلیشیا و گرووپە شیعییەكانی عێراق و ئەفغانستان، حوسییەكانی یەمەن و هێزەكانی نزیك لە بەشار ئەسەد لە سووریا كە لەلایەكەوە بەرژەوەندییە سیاسییەكانی ئێران لە ناوچەكەدا دەپارێزن و لە لایەكی دیكەشەوە شەڕ لە سنوورەكانی ئێران دووردەخەنەوە. هەرچەشنە شەڕێك لەگەڵ ئێران (بەڕاستەوخۆ بێت یان ناڕاستەوخۆ) هەموو ناوچەكە دەكاتەوە بە مەیدانی شەڕێكی هەمەلایەنە لەنێوان هێزەكانی سەر بە ئێران و هێزەكانی سەر بە وڵاتانی سوننە.}

^{ئیسرائیل بە گۆڕینی حکومەتی ئێران رازییە؟}

^{لەكاتێكدا وەزارەتی دەرەوە و كۆشكی سپی سەرقاڵی داڕشتنی سیاسەتێكی نوێن بۆ ئێران، پرسیاری سەرەكی لێرەدا ئەوەیە، ئایا ئیسرائیل ئەمەی دەوێت، لە كاتێكدا بەشێكی سیاسەتەكانی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست پەیوەستە بە پاراستنی ئاسایشی ئیسرائیل؟}

^{ئەوەی ئاشكرایە، ئیسرائیل و وڵاتانی عەرەبی سوننەی ناوچەكە، بە سیاسەتەكانی ئۆباما و نزیكبوونەوەی ئێران و ئەمریكا دڵخۆش نەبوون، بەڵام ئەڵتەرناتیڤ چییە لە نێوان گۆڕینی حکومەتی ئێران و كردنەوەی بوار بۆ فراوانخوازییەكانی لە ناوچەكەدا (وەكوو ئەوەی ئۆبامای پێ تۆمەتبار دەكرێت)؟}

^27/7/2017