پرسیاری نوسەری ناوداری ئەمریکی بەرەگەز لوبنانی، "وەلید فارس"ە، ئەو پێیوایە میانڕەوەکانی جیهانی عەرەبیو ئیسلامی لەڕووی مێژووییەوە بەشێوەیەکی هاوتەریب لەم دوو هەڕەشەیە دەڕوانن، چونکە هەردوو بەرەکە ئەگەر شەڕیش بکەن، ستراتیژییەکی درێژخایەنو ئامانجێکی هاوبەشی شاراوەیان هەیە.
وەلید فارس لەوتارێکیدا کە لەئندیپێنتی عەرەبی بلاوبوەتەوە، ئاماژە بەوە دەکات لەکاتێکدا میسر ئیخوان بەهەڕەشە دەزانێت لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی خۆی زیاتر لەئێران، شانشینی ئوردون لەسەردەمی شا حسێنو شا عەبدوڵاشدا لەو هیلالی شیعییە زیاتر دەترسان کە دەروی وڵاتەکەیانی دابونو سەرچاوەی مەترسییەکەش ئێران بوو، بەڵام ئێستا دوای کەوتنی رژێمی ئەسەدو هاتنەسەرکاری هەیئەی تەحریری شام، هەم ئیخوانەکانو هەم ئێران مایەی ژانەسەرن بۆ ئوردونو هەژمونی هەرکامیان باڵادەست بێت، زەنگی ئاگادارکردنەوە لەعەمان لێدەدرێت.
لەکاتێکدا ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەگشتیو جیهانی عەرەبی بەتایبەتی لەگەڵ دوو ڕەوتدا ململانێ دەکەن کە وڵاتانی عەرەبی هەڵدەلوشن، چاودێران سەرنجیان لەسەر پرسیارێکە: کامیان زیاتر جێی مەترسین بۆ جیهانی عەرەبیو ئیسلامی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەتایبەتی بۆ ئەوانەی میانڕەون، ئایا کۆماری ئیسلامی هێشتا گەورەترین مەترسییە، یاخود پێشڕەوی دەستەی تەحریر شامو ڕەوتی ئیخوانەکان کە پشتیوانی لێدەکەن؟
وەلید فارس دەڵێت "بەڕاستی پرسیارێکی قورسەو وەڵامدانەوەی ئاسان نییە".
ئەو پێیوایە جیاوازی نێوان ئێرانو ئیخوان لەڕووی ئایدۆلۆژییەوە وا دەردەکەوێت کە تائیفییە، واتە ئیخوانو تەکفیرییەکان لەو بزووتنەوە ئیسلامییانەوە هاتوون کە بە"جیهادی" ناودەبرێنو بانگەشەی ئەوە دەکەن کە لەهەوڵی گەڕاندنەوەی خەلافەتی ئیسلامیدان، فکری خومەینیو میلیشیا وابەستەکانی لەجیهانی عەرەبیشدا، داوای دامەزراندنی ولایەتی فەقیو ئیمامەت دەکەن.
هەرچەند ئەو دوو ڕەوتە، کە دابەشبوون بەسەر خانەی شیعەو خانەی سوننەداو ڕووبەڕووی یەکتر دەبنەوە، بەڵام کە دێتە سەر ئەو میانڕەوانەی لەجیهانی عەرەبیو ئیسلامیدا داوای نوێگەریو مۆدێرنێتەو دیموکراسی دەکەن، ئەم دوو رەوتە ئیسلامییەی ئیخوانو شیعەی سەر بەفکری خومەینی ناکۆکییەکانیان وەلادەنێنو یەکدەگرنەوەو پێکەوە بەهاودەنگی لەدژیان دەوەستنەوە.
سەرباری جیاوازی دیدگاو تێڕوانینو شەڕکردنیشیان بۆ ماوەیەکی درێژخایەن، بەڵام ئێرانو ئیخوان، بەکردەوە رێگە بەرەو یەک ئامانج دەبڕن، هەرچەندە ئەم دوو رەوتە هەریەکەو بەجیا دەیانەوێت ئیمپراتۆریەتی تایبەت بەخۆیان دابمەزرێنن.
ئەم ململانێیە وڵاتانی عەرەبیو ئیسلامی ناوچەکە دەخاتە بەردەم قورسترین و ئاڵۆزترین بژاردەوە، ئەویش زانینی ئەوەیە کە کام لەو دوو رەوتە پێش ئەویتریان دوورترینو قوڵترین مەترسییە بۆ سەر میانڕەویی؟
وەلید فارس ئاماژە بەوە دەکات کە پایتەختە عەرەبییەکان لەڕووی مێژووییەوە بەشێوەیەکی هاوتەریب سەیری ئەو دوو هەڕەشەیە دەکەن، بەو پێیەی ئامانجی هەردوو بەرەکە ئەگەر شەڕیش بکەن، گەیشتنە بەئامانجێکی ستراتیژی درێژخایەن، کە ئەویش لاوازکردنو شکستپێهێنانی ئەوەیە کە پێیدەڵێن میانڕەوییو نوێخوازیو مۆدێرنێتە لەجیهانی عەرەبیو ئیسلامیدا.
لەکاتێکدا وڵاتانی کەنداوو باکوری ئەفەریقیا، دیدو روانینیان جیاوازە سەبارەت بەوەی کامیان مەترسیدارترنو بەشێکیان تاران بەبنەمای هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی خۆیان دەزاننو بەشێکی دیکەشیان پێیانوایە هەڕەشەی ئیخوان لەهەموویان گەورەترو لەپێشترە، بەڵام چەندین وڵاتو گروپیش هەن پێیانوایە ئەو دوو مەترسییە هاوتەریبنو ناتوانرێت ڕوبەڕووبوونەوەی مەترسییەکیانت لەمەترسییەکی دیکەیان پێباشتر بێت، چونکە توندڕەویی هەردوو رەوتەکە نەک تەنها هەڕەشە لەئاسایشی نەتەوەیی، بەڵکو مەترسی لەسەر گەشەی ئابوریو سیاسیو کۆمەڵایەتیش دروستدەکات.
وەلید فارس پێیوایە رەوتە ئیسلامییەکان، قاعیدەو داعشو ئیخوانەکان لەلایەکو حیزبوڵاو حوسییەکانو حەشدی شەعبی لەلایەکی دیکەوە، وەک یەک مەترسییەکی گەورەن، تەنانەت ئەگەر لەنێوان خۆشیاندا ناکۆک بن، بەڵام ئەوەی یەکیاندەخات لەسەر ئاستی ناوچەیی بەهێزترە، وەک ئەو پەندە باوەی دەڵێت "منو براکەم دژی ئامۆزاکەمین، ئێمەو ئامۆزاکەشمان لەدژی کەسە نامۆکانین".
وەلید فارس لەکۆتاییدا دەڵێت "روبەڕووبونەوەی ئەم دوو مەترسییە، پێویستی بەشەڕێکی پەروەردەییو کلتوریو ڕۆشنبیرییە، بۆ ئەوەی ریشەی توندڕەویی بەر لەهەر شوێنێک لەناو پۆلەکانی قوتابخانەو لەزانکۆکاندا وشک بکرێت".
٥/١/٢٠٢٥