په‌یوه‌ندی راسته‌وخۆ

گه‌ڕان

 

دوای ڕوخانی ڕژێمی به‌شار ئه‌سه‌د له‌ سوریا، ئه‌وه‌ی له‌ زیندانه‌كان رویاندا، سه‌رنجی جیهانی ڕاكێشا، به‌و پێیه‌ی له‌م دواییانه‌دا ژماره‌ی ده‌ستگیركراوه‌كان به‌ هه‌زاران كه‌س خه‌مڵێندرا، به‌ ده‌یان شێوازی ئه‌شكه‌نجه‌دانیان له‌سه‌ر به‌كارهێنرا، دیارترینیان جه‌ڵت لێدان، ده‌ستدرێژی سێكسی، ناچاركردن به‌ لاساییكردنی ئاژه‌ڵ.

ڕۆژنامه‌ی "ده‌یلی مه‌یل"ی بریتانی به‌ گێڕانه‌وه‌ی شایه‌تحاڵی زیندانیانی پێشو، بڵاویكردۆته‌وه‌، ئه‌فسه‌رێك كه‌ خۆی به‌ "هیتله‌ر" ناوبردوه‌، به‌ سادیزمی له‌گه‌ڵ ده‌ستگیركراوه‌كانی زیندانی سه‌ربازیی ئه‌لمه‌زه‌ له‌ دیمه‌شق ناسراوه‌.

به‌ وته‌ی ئه‌و زیندانییه‌، هیتله‌ر حه‌زی له‌ ئه‌نجامدانی نمایشی كات به‌سه‌ربردن بو له‌سه‌ر حیسابی زیندانییه‌كان له‌ زیندانی ئه‌لمه‌زه‌، له‌وێ میوانی ده‌هێنا بۆ نانخواردن و له‌و ماوه‌یه‌دا زیندانییه‌كانی ژێر ده‌ستی خۆی ناچار ده‌كرد وه‌ك سه‌گ، كه‌ر، پشیله‌، یان ئاژه‌ڵێكی دیكه‌ ڕه‌فتار بكه‌ن .

ئه‌وانه‌ی نه‌یانتوانی به‌شداری لاسایی ئاژه‌ڵه‌كان بكه‌نه‌وه‌، لێیان ده‌درا "سه‌گه‌كه‌ ده‌بو بوه‌ڕێت، پشیله‌كه‌ش ده‌بو میاو میاو بكات" هیتله‌ر هه‌وڵی به‌رده‌وامیان پێبدات و ئه‌و كه‌سه‌ی ده‌بو لاسایی سه‌گ بكاته‌وه‌، پێویست بو هه‌مان كاردانه‌وه‌ی سه‌گێكی بۆ ئاماژه‌كانی هیتله‌ر هه‌بێت.

به‌گوێره‌ی ڕۆژنامه‌كه‌، پاسه‌وانانی زیندانه‌كه‌ به‌ به‌رده‌وامی زیندانیان به‌ ڕوتی به‌ سیاجێكه‌وه‌ هه‌ڵده‌واسی و له‌ شه‌وانی سارددا ئاویان پێدا ده‌كرد.

یه‌كێك له‌ زیندانییه‌كان درێژه‌ی به‌ قسه‌كانیدا كه‌ جارێكیان ئه‌فسه‌رێك پێی وتوه‌ كه‌ ژنێكیش له‌ زیندان هاوار ده‌كات، به‌ڵام له‌ چاوی دوركه‌وتوه‌ته‌وه‌ دواتر زیندانییه‌كه‌ بۆی ده‌ركه‌وتوه‌ كه‌ دایكی خۆیه‌تی.‌

ئه‌م زیندانییه‌ له‌ ماوه‌ی یه‌ك مانگدا 19 هاوژوری خۆی تۆماركردوه‌ كه‌ به‌هۆی نه‌خۆشی، ئه‌شكه‌نجه‌، یان پشتگوێخستن گیانیان له‌ده‌ستداوه‌.

هه‌ندێك له‌ زیندانییه‌كان بۆ ماوه‌یه‌كی زۆر دور بون له‌وه‌ی كه‌ له‌ جیهاندا چی ده‌گوزه‌رێت، تا هه‌ندێكیان پێیان وابو سه‌دام حسێن سه‌رۆك كۆماری رژێمی پێشوتری عێراق كه‌ له‌ ساڵی 2006 له‌ سێداره‌ درا، هاتوه‌ و ئازادی كردون.

 

ڕژێمی سوریا دڕنده‌یی و تاكتیكی سه‌ركوتگه‌رانه‌ی به‌كارهێنا، هه‌ركه‌سێك به‌ دوژمن داده‌نرا، جا ناڕازی بێت، داكۆكیكاری مافی مرۆڤ، ناڕازی سیاسی، پزیشكانی چاره‌سه‌ری ناڕازی یان كه‌سایه‌تییه‌ ئۆپۆزسیۆنه‌كان، هه‌روه‌ها ئه‌ندامانی بنه‌ماڵه‌ی ناڕازیه‌كانیش به‌هه‌مانشێوه‌ مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ ده‌كرا.

به‌گوێره‌ی ئاماری تۆڕی سوریا بۆ مافه‌كانی مرۆڤ، له‌ سه‌ره‌تای ڕوداوه‌كانی سوریاوه‌ له‌ ساڵی 2011ه‌وه‌ تا ئێستا زیاتر له‌ 157 هه‌زار كه‌س له‌ ده‌ستبه‌سه‌ریدا ماونه‌ته‌وه‌ یان به‌ زۆر بێسه‌روشوێن كراون، كه‌ پێنج هه‌زار و 274 كه‌سیان منداڵ، 10 هه‌زار و 221 كه‌سیشیان ژن بون، له‌و ماوه‌یه‌دا، زیاتر له‌ 15 هه‌زار كه‌سیش له‌ ژێر ئه‌شكه‌نجه‌دا گیانیان له‌ده‌ستداوه‌ 

تۆڕی سوریا 72 شێوازی جیاوازی ئه‌شكه‌نجه‌دانی تۆماركردوه‌ كه‌ له‌لایه‌ن رژێمی سوریاوه‌ جێبه‌جێكراون، له‌وانه‌ لێدانی كاره‌بایی له‌ ئه‌ندامی زاوزێ، یان هه‌ڵواسینی به‌ كێشی قورس، سوتاندن به‌ ڕۆن، داری كانزا، باروت، قڕكه‌ری سوتێنه‌ر، دانانی سه‌ر له‌نێوان دیوار و ده‌رگای زیندان، دانانی ده‌رزی له‌ژێر پێی زیندانه‌كان، دانانی كانزا له‌ناو جه‌سته‌، زۆرجاریش زیندانییه‌كان له‌ جل و به‌رگ و دوش و ته‌والێت بێبه‌ش ده‌كران. بو

ڕۆژنامه‌ی ده‌یلی مه‌یل له‌ زاری مه‌ریه‌م خه‌لیفه‌وه‌ بڵاویكرده‌وه‌، كه‌ به‌هۆی دابینكردنی پێداویستی پزیشكی بۆ یاخیبوان زیندانی كرابو، له‌ ژورێكی ژێرزه‌میندا ڕاگیرا كه‌ قه‌باره‌كه‌ی سێ پێی چوارگۆشه‌ بو (یه‌ك مه‌تر چوارگۆشه‌ یه‌كسانه‌ به‌ نزیكه‌ی 10 پێی چوارگۆشه‌)، له‌و ژوره‌دا شه‌ش ژنی دیكه‌ی تێدابو.

پاسه‌وانه‌كان مه‌ریه‌میان به‌ دیواره‌كاندا هه‌ڵواسی و لێیاندا، ئه‌و ده‌گێڕێته‌وه‌ كه‌ دیلێكی بینیوه‌ كه‌ گله‌یی له‌ برسێتی ده‌كات، بۆیه‌ پاسه‌وانه‌كان پیسایییان خۆیان خستۆته‌ سه‌ر ده‌موچاوی.

ده‌وڵه‌ت ئه‌م شێوازانه‌ بۆ ئه‌شكه‌نجه‌دان و ده‌ستدرێژیكردنه‌ سه‌ر و كوشتنی ژن و پیاو و منداڵان به‌بێ جیاوازی به‌كارهێنا.‌

مه‌ریه‌م چه‌ندینجار ده‌ستدرێژی سێكسی كراوه‌ته‌ سه‌ر، به‌مه‌ش توندوتیژی سێكسی به‌ربڵاوی پشتڕاستكرده‌وه‌، ئه‌و له‌ درێژه‌دا وتی، "له‌ نیوه‌ی شه‌ودا، كچه‌ جوانه‌كانیان ده‌برده‌ لای عه‌قید سلێمان جومعه‌، به‌رپرسی لقی 320ی ئاسایشی ده‌وڵه‌تی سوریا له‌ حه‌ما، بۆ ئه‌وه‌ی ده‌ستدرێژی بكه‌نه‌ سه‌ریان له‌ ژورێكی نوستنی ته‌نیشت ئۆفیسه‌كه‌ی كه‌ به‌ وێنه‌ی ئه‌سه‌د رازابۆوه‌".

سه‌باره‌ت به‌ زیندانی سیدنایا، ده‌كه‌وێته‌ ده‌ره‌وه‌ی دیمه‌شق، له‌سه‌ر گردێك به‌رز ده‌بێته‌وه‌ و ڕوبه‌ره‌كه‌ی 1.4 كیلۆمه‌تر چوارگۆشه‌یه‌، كه‌ یه‌كسانه‌ به‌ 184 یاریگای تۆپی پێ و به‌ دو كێڵگه‌ی مین ده‌وره‌ دراوه‌.

له‌ ڕاپۆرتێكی ڕێكخراوی لێبوردنی نێوده‌وڵه‌تی له‌ ساڵی 2017دا ده‌ركه‌وتوه‌ كه‌ هه‌زاران كه‌س به‌هۆی هه‌ڵواسینی به‌كۆمه‌ڵه‌وه‌ له‌ سیدنایا كوژراون، كه‌ ڕێكخراوه‌كه‌ به‌ " كوشتارگه‌یه‌كی مرۆڤ " وه‌سفی كردوه‌.

له‌ زیندانی سیدنایا هه‌فتانه‌ له‌ نێوان 20 بۆ 50 كه‌س ده‌كوژران و كوشتنه‌كان به‌زۆری شه‌وانی دوشه‌ممه‌ و چوارشه‌ممه‌ ئه‌نجام ده‌دران.

ڕێكخراوی لێبوردنی نێوده‌وڵه‌تی مه‌زه‌نده‌ی كردوه‌ كه‌ له‌ نێوان پێنج هه‌زار بۆ 13 هه‌زار كه‌س له‌ نێوان مانگی (ئه‌یلول/9)ی 2011 تا كانونی (دوه‌م/1)ی 2015 له‌ سێداره‌ دراون.

دادگاییكردنه‌كان له‌ناو زیندانه‌كاندا بو، زیندانیكراوه‌كان ده‌هێنرانه‌ ژێرزه‌مینێك و به‌ توندی لێیان ده‌درا و پاشانیش له‌ماوه‌ی 2 بۆ سێ خوله‌كدا سزای له‌سێداره‌دانیان به‌سه‌ردا جێبه‌جێده‌كرا. 

ڕزگاربوان زیانێكی زۆریان به‌ركه‌وت، به‌و پێیه‌ی به‌رده‌وام چاویان به‌سترابو، توانیان گوێیان له‌ ده‌نگی لێدان و هاوار بێت كه‌ له‌ كون و بۆرییه‌كانی هه‌واگۆڕكێیه‌وه‌ ده‌نگی ده‌دایه‌وه‌، توندوتیژییه‌كان ئه‌وه‌نده‌ به‌رده‌وام بون كه‌ زیندانییه‌كان توانیان جیاوازی بكه‌ن له‌ نێوان ده‌نگی جه‌ڵت لێدان، كێبڵی كاره‌بایی سه‌ر جه‌سته‌ و جیاوازی نێوان ته‌رمه‌كان كه‌ به‌ چه‌قۆ، لێدان، یان به‌دار و بلۆك بكه‌ن.

هه‌ندێك له‌ قوربانییه‌كان له‌ ژێر زه‌ویدا له‌ خانه‌كانی ڕاگرتنی به‌ستودا ڕاگیرابون كه‌ بۆ یه‌ك كه‌س دروستكرابون و قه‌باره‌كه‌ی هه‌شت پێ بۆ پێنج پێ بو، به‌ڵام له‌ یه‌ككاتدا تا 15 كه‌سیان تێدابو.

دواین هه‌واڵ

به‌رنامه‌ی کۆماریخوازان