رێبوار كەریم وەلی
(1)
ئەگەر بە قەتعیش نەبێ، رێكخەری گشتیی بزووتنەوەی گۆڕان، بە كردەوە خۆی لە سەركردایەتیی بزووتنەوەكە كێشاوەتەوە و، دەسەڵاتەكانی داوە بە جڤاتی نیشتمانیی بزووتنەوەكەی، بە واتایەكی دیكە ئامادەیی گۆڕان (تەنانەت ئەگەر بە مەرجیش بێت) بۆ دانوستاندن لەگەڵ پارتیدا بە پێكهاتەیەكی دیكە كە بڕیاریان بەدەستە و دەسەڵاتیان پێدراوە بۆ چارەكردنی وەزعەكە، مانای ئەوەیە پارتی قسەی خۆی بردە سەر كە دەیگوت مامەڵە لەگەڵ سەركردایەتییەكی نوێ لە بزووتنەوەی گۆڕان دەكەین.

بۆیە تۆنی دەنگی پارتیش گۆڕاوە، بەڵام دیسانیش ئەوە بە مانای ئەوە نییە كە بە پاكێجكردنی هەر سێ سەرۆكایەتییەكە، بە خواست و ویستی گۆڕان كۆتایی بێت، چونكە لە پرۆسەكەدا دیسان دەبێ گۆڕان هەنگاوی یەكەم بهاوێت. دەرئەنجامی ئەو گفتوگۆیانە، گەڕاندنەوەی دۆخی هەرێمی كوردستان دەبێ بۆ پێش 12ی ئۆكتۆبەری 2015، بەو جیاوازییەی كە سەرۆكی هەڵپەسێردراوی پەرلەمان و دەستەی سەرۆكایەتی دەگۆڕدرێن و، وەزیرەكانی گۆڕانیش دەگەڕێنەوە ناو حكومەت.

هەنگاوی یەكەم لە هەر چارەیەكدا، بریتییە لە گۆڕینی دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان، چونكە تا دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان دیزاین نەكرێتەوە، باسكردن لە گۆڕینی حكومەت و سەرۆكی هەرێمی كوردستان (كە دیسان دەبێتەوە گرێكوێرەیەكی گەورە) بێ مانایە. تا یاسای

زکری مووسا
جیهان لاریی لەوە نییە كوردستان ببێتە دەوڵەت، كێشەی سەرەكی دابەشبوونی سیاسیی ناوخۆیە لەمەڕ ئەم پرسە چارەنووسسازە. گوتاری سەربەخۆییخوازی لە هزری سەرۆك بارزانی بەرجەستە دەبێت. لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا بە ئاشكرا لە میدیاكان و لە كۆبوونەوەی لەگەڵ شاندە بیانییەكان و سیاسییەكانی بەغدا سەرۆك ئەوەی نەشاردووەتەوە كە ئامانجی ستراتیژیی كورد سەربەخۆییە.

بنەمای سەرەكیی هزری سەربەخۆییخوازی لە روانگەی بارزانی بابەتی ماف و قوربانیدانە. سەربەخۆیی مافێكی رەهایە و بەو قوربانییەی گەلی كوردستان بەخشیویەتی رەوا نییە هەر وەك پاشكۆی خەڵكی تر بمێنێتەوە. بارزانی وای بۆ دەچێ تەنیا لەڕێگەی وەدەستهێنانی سەروەریی تەواوە كە كوردستان دەتوانێ خۆی لە هەڕەشەكان بپارێزێت و پاشان بكەوێتە سەر رێڕەوەی پێشكەوتن.

پێداگرییەكانی بارزانی بۆ سەربەخۆیی لە هۆكارێكی دیكەیشەوە سەرچاوە دەگرێ، ئەزموون و بێمتمانەیی. كورد ئەزموونێكی سەدساڵەی ژیانێكی شكستخواردووی لەگەڵ عێراقدا هەیە. تەنانەت چركەساتێكیش وەك شەریك سەیری كورد نەكراوە و بەغدا هەردەم كوردی وەك پاشكۆ بینیوە، هەركات حكومەتی ناوەند بەهێز بووبێت ئەوە پەیمانشكێنی كردووە و مافەكانی گەلی كوردستانی پێشێل كردووە.

ئێستا كێشەكان قووڵترن، تاییفیەت و دەستێوەردانی هەرێمی لە عێراق لە لووتكەدایە. لەو ململانێیەدایە یا دەبێ شیعە بی یان سووننە. بارزانی نایەوێ وڵاتەكەی لەو شەڕە بێپایانە

زوبێر رەسوڵ
ماوەی دوو ساڵە زنجیرە كۆبوونەوە دەكرێ و پرۆژە یاسا تەرح دەكرێ و ناوەندگیریی سیاسی دەكرێت لە نێوان هێزە سیاسییەكانی كوردستان، هەر لە وڵاتانی عێراق و ئێران‌ و توركیاوە بگرە تا دەگاتە ئەمریكا و نەتەوە یەكگرتووەكان، ئەمە بێجگە لەو نێوەندگیرییەی لەلایەن كەسایەتییە سیاسیەكانەوە دەكرێت بۆ كێشەگەلێك كە لە بنەڕەتدا نە كێشەی گەورەن و نە كێشەگەلێكیشن لەگەڵ نەیارانی كورد و وڵاتانی دروسێی وەكو توركیا و ئێران، بەڵام بەداخەوە تا ئێستا دۆخەكە لە خراپ بەرەو خراپتر دەچێت و حیزب و سەركردە سیاسیەكانیش نەبایان دیتووە نە باران.

ژینگەی سیاسی و سیاسەتكردن تا ئەوپەڕی چەواشەكراوە، ئابووریی وڵات تا ئەوپەڕی داڕووخاوە، ژیانی كۆمەڵایەتی و ئابووریی خەڵك گەیشتووەتە ئاستێكی ترسناك لە هەژاری، تا ئەو ئاستەی تەواوی جومگەكانی بەڕێوەبردن و حوكمڕانی شكستیان خواردووە، بۆیە بۆ كەسێكی توێژەری زانستە سیاسییەكان گرنگە بەو پرسیارە دەست پێبكات، ئایا بە جدی لایەنەكان لایان گرنگە و بە پەرۆشن بۆ چارەسەربوونی ئەو قەیرانەی ئێستا؟ ئەگەر ئیرادەیەك هەیە بۆ چارەسەركردن بۆچی تا ئێستا چارەسەر نەبوون؟ لەوانەیە وەڵامە سادە و ساكارەكە ئەوە بێت كە كێشەكان قووڵ بوونەتەوە و ئیرادەیەكیش نییە بۆ چارەسەركردنیان، یاخود نە پارتی نە گۆڕان هیچكامیان نایانەوێت نەرمی بنوێنن بۆ یەكتری، بەڵام لەڕاستیدا ئەو وەڵامە بەشێكی كەمی وێنەیەكی گەورەترە كە من لێرەدا دەمەوێت رۆشنایی بخەمە سەر.

چونكە كێشەكان نە كێشەی دستووری و ناكۆكیە لەسەر پرۆگرامی ئابووری یا

كامەران سوبحان

رۆحی نامە مرد، مەحاڵە زیندوو ببێتەوە

(یەكێك لەو هۆكارانەی وام لێدەكات نیگەران بم لە تەكنۆلۆژیا، كوشتنی رۆحی نامەی دەستنووسە. چەند ساڵێك لەمەوبەر، ئەگەر بیری هاوڕێیەكم بكردایە و لێم دوور با، دەستم دەبرد بۆ پێنووس و كاغەز و نامەیەكی پڕ لە هەست و سۆزی خۆمم بۆ دەنووسی و دەمبرد بۆ فەرمانگەی پۆست، یان بە كەسێكدا دەمنارد و ناوناونیشانی هاوڕێیەكەم دەخستە سەر زەرفی نامەكە. من بۆ خۆم بەم نامەنووسین و پۆستكردنە، هەستم بە چێژێكی زۆر دەكرد. ئەگەر لە دەرەوەی وڵات بووایە.

بە تایبەتیش لە ساڵانی هەشتاكان تا كۆتایی نەوەدەكان، لە رێگەی ئەو كەسانەی دەگەڕانەوە بۆ وڵات، بە هەمان سۆز و ڕۆحەوە نامەمان بۆ هاوڕێیان و ئازیزانی دەرەوەی وڵات دەنووسی. باسی نامەی دڵداری ناكەم كە بۆ خۆی دونیایەكی فەرامۆشكراوی ئەدەبیاتی ئێمەیە. تا ئێستاش سەدان داستان و بەسەرهاتی ئەڤینداری لە وڵاتی ئێمەدا روویانداوە و زۆر لەو بەسەرهاتانەش بە خوێنڕشتن دوایی هاتوون. نامەنووسینی ئەڤینداری چیرۆكی زۆری هەیە، بەڵام لەسایەی پێشكەوتنی تەكنۆلۆژیادا ئەو لایەنەش بەتەواوی لەیاد چوو.

تەكنۆلۆژیا ئەو رۆحە زیندووەی نێو ئەدەبیاتی (نامە)ی كوشت، مەحاڵە جارێكی دیكە زیندوو ببێتەوە. تەكنۆلۆژیا ئەوەی فەراهەم كرد، لە مۆبایلەكەی گیرفانەوە بە نامەی ڤایبەر، بە چەند وشەیەكی كورت، سڵاو لە یەكدی بكەین و پاش ماوەیەك، بێ بەزەییانە هەموو نامەكانی نێو

ئەحمەد قەسیمی

ساڵی ٢٠١٤ کاتێک ڕێکخراوی دەوڵەتی ئیسلامی عێڕاق و شام (داعش) خەلافەتی لە ناوچەکانی ژێر کونتڕۆلی خۆی ڕاگەیاند و ڕەققەی کردە پێتەخت ، جیهان گرنگییەکی وەهای بە ڕووداوەکە نەدا و داعشی وەک هەڕەشەیەکی جیددی چاو لێنەکرد. بەڵام زۆری پێ نەچوو کە ڕوودواەکان پەرەیان سەند و موسڵ وەک دوهەمین شاری گەورەی عێڕاق لە چاوترووکانێکدا کەوتە ژێر کۆنتڕۆڵی داعشەوە و ئەم گرووپە بچووکە بوو بە خاوەنی زۆرترین و نوێترین تانک و تۆپ و چەک و کەرەسەی ئەرتەشی و توانی دەسگرێت بە سەر بانکەکان و بیرە نەوتییەکان و هەموو ناوەندە ئابوورییەکانی ئەم شارە و دەوروبەریدا و بەم جۆرە ببێتە هێزێکی گەوەرە و مەترسیدار کە هەر ڕۆژە شارۆچکەیەکی داگیر ئەکرد و ئەگەر هێزی ئەمەریکا و هاوپەیمانەکانی نەبوایە، نەک هەر بەغدا بەڵکوو هەولێرێش کەوتبووە ژێر هەڕەشەی داگیرکردن لە لایەن داعشەوە.

دوای زیاتر لە دوو ساڵ لە داگیرکردنی موسڵ، هێرشێکی گەورە بۆ ڕزگارکردنی ئەم شارە لە دوو حەوتوو لەمەوبەرەوە دەستی پێکردووە. ئەوەی کە بۆ هەموو چاوەدێرێک ڕوون و ئاشکرایە ئەویە کە لەم هێرشە بەربڵاوەدا هەر ئەرتەشی عێڕاق بەشدار نییە، بەڵکوو چەن لایەنی جیاواز لە چەن قۆڵی جیاوازەوە و بە ئامانجی جیاوازەوە بەشدارن. لە لایەک ئەڕتەشی عێڕاقە کە زۆربەیان شیعەن، لە لایەکیترەوە حەشدی شەعبییە کە هەموویان شیعەن و بە پشتگیری ئێران دامەزراوە و پاسدارەکانی ئێران ڕاستەوخۆ لە نێویاندان، لە لایەکیشەوە هێزی تورکیایە کە پشتیوانی گرووپە سوننەکانە و لایەکیشەوە هێزە کوردییەکانن.

بە گوێرەی ڕاپۆرتێک کە ڕۆژنامەی سیدسوێنسکا کە لە سوێد بڵاوی کردەوە، داعش ڕایگەیاندووە کە ٧ هەزار شەڕکەری لە مووسڵدا هەیە بەڵام پسپۆڕانی ڕۆژئاوایی نیوەی ئەو ژمارەیان

شاروژ کاردو

 هاوزمانانم ده‌مه‌وی لیره‌دا ئاماژه‌ به‌ مه‌ترسیه‌کی مه‌زن بکه‌م که ‌ماوه‌یه‌که ‌دروست بووه ‌وه‌ هه‌ر کاریکم کرد هه‌ستی کوردایه‌تی و ته‌نانه‌ت مروفایه‌تیشم نه‌یهیشت گوی خوم له‌م بابه‌ته‌ بخه‌وینم و چاوی خوم به‌رووی ئه‌م راستیه‌دا ببه‌ستم.

هه‌روه‌ک ده‌زانن یه‌کێ له‌گه‌وره‌ترین کیشه‌و گرفته‌کانێک که‌گه‌لی کورد له‌روژهه‌لاتی کوردستان له‌سه‌ده‌ی رابردودا به‌توندی روبه‌روی بوه‌ته‌وه‌ و هه‌تاکو ئێیستاش دریژه‌ی هه‌یه‌و؛ سه‌ره‌رای هه‌مو هه‌ول و ته‌قالای گه‌له‌که‌مان و هیزه‌کوردیه‌کان چاره‌سه‌ر نه‌بوه‌ ژنوسایدی سپی‌یه. ‌که‌به‌رای من مه‌ترسی ئه‌م چه‌شنه‌ ژنوسایده ‌زور دور هاوِیژتره ‌له ‌ژنوسایدێ  که‌مانای کومه‌لکوژی به‌چه‌کوچولی کیمیایی یا ناوکیه.

ئازیزان ئه‌و شته‌ی که‌ له‌ روژهه‌لاتی کوردستان به‌ژنوسایدی سپی ناوم بردوه‌ شتی نیه ‌جیا له: زمانی فارسی.

من نه‌ کونه‌په‌ره‌ستم نه‌فاشیست و نه‌دواکه‌وتو، به‌لام به‌رای من زوانی فارسی بوو که‌زمانی نه‌ته‌وه‌کانی دیکه‌ی دانیشتووی ئیرانی وه‌کو تورک و گیله‌ک و تات و لوریشی له‌ناو برد، یان لاوازی کرد و کردنیه‌ "گویش".زه‌برهایه‌‌ک که‌ ئه‌م زمانه ‌له‌گه‌لی کوردیشی داوه‌که‌م نیه ‌و زوریش له‌به‌رچاوه‌. بو نمونه‌ ده‌توانین بلیین زمانی فارسی بوو که‌ کرماشانی مراند و ئێیستاش خه‌ریکی له‌ناو بردنی سنه

 هیوا حاجی

 بەهەر هۆكارێك بێت، جارێكی دیكە گۆمە مەنگەكە جوڵەیەكی تێكەوتەوە. حیزبە سیاسییەكان لە دوای دابڕانێكی نیمچەدرێژ، ئامادەن جارێكی دیكە و بەبێ مەرج گفتوگۆ بكەن. بۆئەوەی گفتوگان بگەنە شتێكی جیاواز لەوەی تا ئێستا هەبووە، پێویستە چەند هەڵەیەك دووبارە نەكرێنەوە:

هەڵەی یەكەم: گفتوگۆ وەك ئازارشكێن نەك چارەسەر

مەترسی هەرە گەورە لەبەردەم هەر گفتوگۆیەكدا كە لەدوای جەنگ یان كێشمەكێشێكی ناوخۆییەوە دێتە پێش، بریتییە لە بەكارهێنانی گفتوگۆ وەك هێوركەرەوەیەك بۆ دۆخەكە بەبێ ئەوەی گرینگییەكی ئەوتۆ بە چارەسەری كێشە بنەڕەتییەكان بدرێت. ئەو لایەنانەی لە گفتوگۆدان رێكدەكەون لەسەر ئەوەی شەڕی راگەیاندن رابگرن یان تەنگ بە لایەنگرانی یەكدی هەڵنەچنن. رەنگە لە سەرەتادا هەندێ لەو شتانە گرنگ بن، بەڵام نابێ ئەوە لەبیر بكرێ كە شەڕی راگەیاندن یان ئەشكەنجەدانی لایەنگرانی لایەنێك، كێشە بنەڕەتییەكە نییە. سەرنجدانێكی خێرا لە مێژووی بیست و پێنج ساڵی رابردوو پێمان دەڵێ كە راستە ئێمە هەندێ جار ئارامیی سیاسیمان هەبووە، بەڵام كێشە بنەڕەتیە سیاسیەكان وەك خۆیان بە دەستلێنەدراوی ماونەتەوە. لە راپەڕینەوە كێشەی دەستەوەستانیی حكومەتمان لە ئاست حیزبدا هەبووە و تائێستاش هەمانە، بۆ یەك چارەكە سەدەیە كێشەی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی خاوێن و دەوریمان هەیە، وەك چۆن لە ساڵی 1992 ئەنجامی هەڵبژاردنی پەرلەمان قەبوڵ نەكرا، بە هەمان شێوە لە 2013ش ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكان قەبوڵ نەكرا. لە هەموو ئەو ماوەیەدا نەتوانرا

عارف قوربانی
چەند رۆژێكە بەهۆی ئامادەكارییەكانی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق بۆ پرۆژە یاسای بودجەی 2017، لەلایەك لەناو كوتلە شیعییەكان لە بەغدا و لەلایەكی تریشەوە لەناو فراكسیۆنە كوردییەكان و لەنێو حیزبەكانیشدا لە هەرێمی كوردستان، مشتومڕێكی دوور لە عەقڵانی دروست بووە كە خەریكە رێگە دروستەكانی گفتوگۆ و لێكگەیشتن دەبەزێنێ‌ و سەردەكات بۆ تەخوینی یەكتری.

لەڕاستیدا مەسەلەكان لە پرسی بودجە قووڵترن و بابەتی پرۆژە یاسای بودجە كراوە بە رووپۆشی ناكۆكییەكان. ئەسڵی كێشەكە ململانێی جەمسەربەندییەكانی ناوچەكەیە، هێز و كارەكتەر و گرووپەكان، شەڕی بە وەكالەت بۆ خەڵكی تر دەكەن. دیوە شاراوەكانی ململانێكە شتێكی ترە، ناكۆكییەكان لەسەر بودجە ئەو رووە ئاشكرایەیە كە بۆ راكێشانی سەرنجی خەڵك پێویستیان پێیەتی. لەبەر ئەوەی ئێستا هەموو سەرنجەكان لەسەر دیوە دیارەكەی ناكۆكیەكانن، ئێمەش قسەكردن لەسەر دیوی پشتەوەی رووداوەكان هەڵدەگرین بۆ كاتی دیكە و سەرنجێك دەخەینە سەر رووی ئاشكرای ململانێكان.

ئەوەی پەیوەندی بە ناكۆكیی نێوان شیعەكانەوەیە لەسەر بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان، ئەوەیە كە مەیلێك هەیە لەناو ماڵی شیعی بەدوای دەروازەیەكدا دەگەڕێت بۆ دۆزینەوەی چارەسەری كێشەكانی هەولێر و بەغدا و پرسی بودجە بە رێكارێكی باش دەبینێت بۆ كردنەوەی دەرگا بە رووی چارەسەردا. تەرەفێكی تری شیعەش دەیەوێ‌ بە سوودوەرگرتن لە كێشە داراییەكانی هەرێم و بەهۆی پرسی بودجەوە، قەوارەی هەرێمی كوردستان و سەروەرییەكەی بخاتە ژێر

مه‌غدید سه‌پان

تا سەرەتای سەدەی بیست، پەیوەندی جنسی لە نێوان ژن و پیاو بە ژیانی خێزانی بەسترابۆوە. ئەوان لە ڕوانگەی ئایینەوە دەیانڕوانییە خێزان و لە ئایینیش مومارەسەی جنس پێش شوکردن ڕێگای پێنەدراوە.

باسکردنی جنس لە سەدەکانی ناوەڕاست شەرم بووە و بە چاوی سووک سەیر دەکرا، لەهەمان کات پیاو بۆ تێرکردنی ئارەزووەکانی خۆی یان مەعشوقی هەبووە یانیش سەردانی بۆردێل و ژنی لەشفرۆشی کردووە. لەوکات و هەندێک دواتر و پێشتر، ژن بێ ماف و بێ دەستەڵات کۆیلە یان نیمچە کۆیلە دەژیا.

لە نێوان 1668 – 1675 لە وڵاتی سوید 116 پیاو لەگەڵ 856 ژن بە بیانۆی جادوکردن و فاڵچێتی بە مەرگ حوکمدران. زۆر لەو ژنانەی بەر ئەو حوکمە کەوتن، خوێندەواربوون، یارمەتی خەڵکیان دەدا، پزیشکی میللی بوون و بە تەنها دەژیان. تاوانی بەشێکی زۆری ئەو ژنانە حوکمی مەرگیان بەسەردرا، خوێندەواری و لێهاتوویی و پێگەی دیاری ئەوان بوو لەناو کۆمەڵ... کەنیسە و دەستەڵاتی ئەوکات و پێشتر و دواتریش، ڕقیان لە ژنی خوێندەوار بوو، لێیان دەترسان، گۆڕانکاری و شۆڕش دژ بە حوکمی ئەوان بکەن.

تا سەدەی نۆزدە زۆر لەو کتێب و گوتارانەی تێیاندا باس لە سێکس دەکرا، سێکیان بە ژیانی خێزانی بەستبۆوە. سێکس لەگەڵ ژیانی هاوسەری لێک گرێدرابوو، ئەگەر چی ژیانی هاوسەری لەوکات کورت بوو. لە سەدەی هەژدە تەمەنی پێکەوە ژیانی ژن و مێرد 15ساڵ بوو، لە سەدەی بیست گەیشتە 23 ساڵ، لە سەدەی بیست و یەک ئەم ڕێژەیە بۆ 40 ساڵ بەرزبۆوە. ژن

^{هێمن عەبدوڵڵا}

^{مالیكی دەیەوێ ببێتەوە سەرۆكوەزیرانی عێراق. ئەو پیاوەی هەم سەددامی لەسێدارە دا و هەم مووسڵی تەسلیمی داعش كرد، توانیویەتی درزێك بخاتە نێو ماڵی كورد لە بەغدا كە پێشتر پێشینەی نەبووە. بەڵام پرسیار ئەوەیە: مالیكی بگەڕێتەوە یان نەگەڕێتەوە چی لە حاڵی كورد لە عێراق دەگۆڕێت؟} مێژووەكە دوور نییە و هێشتا لەبیرمانە مالیكی لەسەر بنەمای رێككەوتنی هەولێر (واتە بە موبارەكەی كورد) بووەوە سەرۆكوەزیران. ئەوكات میدیا رۆژئاواییەكان دەیاننوسی: "كوردەكانی عێراق شاسازن". واتە ئەوان بڕیار دەدەن كێ لە عێراقدا دەبێتە دەسەڵاتدار. ئەو رێككەوتنە نووسراو و گشتگیرەی كورد لەگەڵ مالیكی هەیبوو و دواتر لێی پاشگەز بووەوە، زۆر تۆكمەتر و بەهێزتر بوو لەوەی ئێستا لەگەڵ عەبادی هەیەتی. ئەوكاتیش وەك ئێستا ئەو كێشانەی دەبووایە رێككەوتنی سیاسیی كۆنكرێتییان لەسەر بكرێت و گەرەنتیی جێبەجێبوون و پەشیماننەبوونەوەشیان بەڕوونی دیار بكرێت، نەكران و هەڵگیران بۆ ئەو لیژنانەی پاشتر پێكدێن و یەكلایی دەكەنەوە چۆن ئەو كێشانە چارەسەر ببن.

^{كاتێك عەبادی بووە سەرۆكوەزیران، زۆر لەوانەی لە بەغدا بوون و لە پەرلەمان ئیشیان كردبوو، دەیانگوت عەبادی لە مەسەلەی بڕینی بودجە و مووچەی كوردستاندا هیچی لە مالیكی كەمتر نەبووە و ئەویش شەریكە تاوانە. واتە بەكورتییەكەی كاتێك دێتە سەر باسی كوردستان و كێشەكانی لەگەڵ بەغدا، جیاوازییەكی وایان نییە و حەسەن كەچەڵ و كەچەڵ حەسەن هەر یەكن.}