^{ئەسرین محمدزادە}

^{مرۆڤ کە لە دوو رەگەزی ژن و پیاو پێک هێنەری ژیانی هاوبەش لە چوار چێوەی بنەماڵە و کۆمەڵگا دان، زۆر رێگای پر لە هەوراز و نشێویان لەسەر بنەمای چۆنیەتی ڕێز و بە جێ گەیاندنی ئەرکەکانیان بڕیوە.
لە چاخی کۆنەوە تاکوو ئێستا و لە ناوچە جیاجیاکانی جیهان بە گشتی، ژنان بەپێ داب و نەریتی عەشیرەای و کۆمەڵگا و دیاردەی ئایین و لە سەرووی هەمووشیانەوە سەیرکردنی ژنان وەک کالایەکی جنسی ولەش ناسک کاریگەرترین زەبری بەرچاو، و لەهەمان کات دا بەدوور لە مرۆڤایەتی لەژنانی بەش مەینەت داوە.}

^{باسی مافی ئینسانی ژنان بابەتێکی سووک و هاسان نییە، چون لە بنەڕەت دا وەک ئاماژەم پێکرد دەبێ هۆکارەکانی پێشێلکرانی مافی ژنان و چۆنیەتی دەربازبوون لەم بەربەستە پڕ مەترسییانە بناسین و دەست نیشانیان بکەین و بەڕەچاوکردنی بارودۆخی کۆمەڵایەتی و فەرهەنگی و تەنانەت رەوتی ئابووری و سیاسی کاری بۆبکەین، و هەول بدەین وەک ئەزمونیکی بەهێزی مێژوویی بە دارشتنەوەی و واتای نوێی،و بە فەرهەنگ سازی لە مەدرەسە و بنەمالەکاندا بتوانین ئەم دیاردە مرۆڤایەتییە بە باشترین شێوە بەرەو ئامانجی ئینسانی و بایەخ بە گرنگی بوونی ژنان لە کۆمەلگا و بنەما و هەروەها کار و تێکۆشان لە هەموو بوارەکاندا، ڕەپشەیەکی هێمن و پارێزرارویان بۆ ڕیک بخەین.}

 ^{نوورەدین وەیسی}

^{باكووری كوردستان لە بارودۆخێكی دژواردا دەژی، پێكدادان وئاڵۆزییەكانی ئەم دواییە، بووەتە هۆی كوژران و برینداربوونی دەیان كەس، سەدان كەس ئاوارەبوون و لە چەند ناوچەیەكیش رەوشی ئاوارە و قەدەخەكردنی هاتوچۆ راگەیاندراوە. بەرپرسانی هەدەپە داوای راپەڕین لە خەڵك دەكەن، بەڵام تا ئێستا خۆپێشاندانێكی دەیان هەزاریش ئەنجام نەدراوە، لەكاتێكدا هەدەپە پێشتر سەدان هەزار بگرە رێپێوانی ملیۆنیشی كردووە.  پرسیارەكە ئەوەیە خەڵكی باكوور بۆچی بە گشتی بێدەنگن؟ وەڵامەكەی ئەوەیە: لە سیاسەتی منداڵبازاڕییانەی پەكەكە و هەدەپە بێزاربوون. سیاسەتی هەدەپە لە چەند مانگی رابردوودا، سەرلێشێوانێكی گەورەی پێوەدیارە. زیاتر لە سەر بنەمای پەرچەكردار سیاسەت دەكەن، بەناو حیزبێكی كوردین، بەڵام بە كردەوە حیزبێكی چەپی تورك، بە ئاشكرا دژایەتی سەربەخۆیی كوردستان دەكەن. نەك تەنیا لە باكوور، بەڵكو لە پارچەكانی دیكەش. بە قسەی خۆیان دەوڵەتی كوردی كارێكی دواكەوتووانەیە و دەبێ بخرێتە زبڵدانەوە! تەنانەت هەدەپە دژایەتی ئەو سەركردانەشی دەكا كە مەیلێكی نەتەوەییانەیان هەیە و پەراوێزیان دەخا وەك لەیلا زانا، ئەحمەد تورك، عوسمان بایدەمیر و ئەحمەد ئاڵتان. لە هەڵبژاردنەكانی حوزەیرانی رابردوودا، سەركەوتنی هەدەپە و بەدەستهێنانی هەشتا كورسی، بەرپرسانی ئەو حیزبەی مەست كرد و تووشی لە خۆباییبوونێكی زۆربوون، وایاندەزانی ئەو توركانەی دەنگییان بە هەدەپە دا،لە باوەڕییان بوو بە دیموكراسی ومافەكانی مرۆڤ نەك بۆشایی ئۆپۆزیسیۆنێكی سیكیولار كە لە هەمبەر ملهوڕیی پارتی داد وگەشەپێدان AKP بووەستێ.}

 ^{هێمن لهۆنی}

^{دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی نوێی ئەمریکا بەیانییەک دێتە دەوام و دەڵێ دەمەوێ کۆنگرەیەکی رۆژنامەڤانی سازبکەم.  یاریدەدەرەکانی دەڵێن: بەڕێز سەرۆک، چۆن دەبێ؟ ئاخر هیچ بۆنەیەک نییە و بەپێی رێساکان ناکرێ.  ترەمپ دەڵێ: بۆنەی ناوێ و قسەم هەیە بۆ گوتن. رۆژنامەنووسان کۆدەکرێنەوە و سەرۆک چاو دەبڕێتە چاویان و دەڵێ: میدیا زۆربەی درۆیە و دواتر بە تویتێک دەڵێ زۆربەی میدیاکانی وڵاتەکەی دوژمنی ئەمریکان. لە کۆنگرە رۆژنامەڤانییەکەدا ترەمپ وەک زۆربەی جارەكانی پێشتر، باسی ئەوە دەكاتکە ئەو لەدوای سەرۆک رۆناڵد ریگنەوە زۆرترین کورسیی "کۆلێژی هەڵبژاردنی" بردوونەتەوە.دواتررۆژنامەنووسێک دەست بەرزدەکاتەوە و دەڵێ قسەم هەیە، رۆژنامەنووسەکە دەڵێ: بەڕێز سەرۆک، ئێمە چۆن بتوانین بڕوا و متمانە بە تۆ بکەین، لەکاتێکدا زانیاریی ناڕاست دەدەیت؟ تۆ لەدوای ریگن زۆرترین کورسی کۆلێژی هەڵبژاردنت نەبردوونەتەوە. ترەمپ دەڵێ: بەڵێ بردوومەتەوە.}

^{رۆژنامەنووسەکە دەڵێ: ئۆباما لە خولی یەکەمدا لە تۆ زیاتری هێنا. ترەمپیش دەڵێ: من مەبەستم کۆمارییەکانە. ئینجا رۆژنامەنووسەکە دەڵێ: جۆرج بووش-ی باوک کۆماری بوو. ئەویش لە تۆ زیاتری هێنابوو. لەوەڵامدا ترەمپ دەڵێ: زانیارییەکەت بۆ من نوێیە و نەمزانیبوو، بەڵام بردنەوەکەم گەورەبوو، وایە؟ رۆژنامەنووسەکەش دەڵێ: ئێستا تۆ سەرۆکی.}

^{بەڵێ دۆناڵد ترەمپ ئاشنا نییە بە زۆر شتی نێو واشنتن دیسی، پایتەختی بڕیاری وڵاتەکەی و جیهان.}

<sup>رەزا شوان

کوردستانی نیشتمانی خۆشەویست جوانمان، ئەو ناوە پیرۆز و شیرینەیە، کە هەمیشە لە ناخی دڵمان و لە هۆش و بیر و خەیاڵمان دایە، بۆتە وێردی شیرینی هەمیشەی سەر زارمان.. کوردستان هەناسە و ژیانمانە.. پێناسە و ناسنامەمانە.. سۆز و خۆشەویستی و دڵسۆزی و هاوبەستەبوونمان بۆ کوردستانی رەنگین و قەشەنگمان.. ئەو هەست و سۆزە ناخییە بێوێنەیەمانە.. ئەو هاوبەستبوونە بەهێزە و رەگ ئەستوورەمانە.. کە هەرگیز داگیرکەرانی کوردستان، نەیانتوانیووە و ناتوانن لە دڵی ئێمەی کوردستان پەروەردا هەڵیبکەنن یا کاڵی بکەنەوە.. بەڵکو رۆژ لە دوای رۆژ ئەم هەست و سۆز و خۆشەویستی و هاوبەستەبوونەمان بۆ کوردستان گەورەتر و بەهێزتر دەبێت.</sup>

^{ئەگەرچی سۆز و خۆشەویستیمان بۆ کوردستانمان، بۆماوە نییە کە لەدایکان و لە باوکانمانەوە بۆمان مابێتەوە.. بەڵام لەگەڵ لەدایکبوونماندا.. سۆز و خۆشەویستی و پەیوەندییەکی رووحی لە نێوان ئێمەی کورد و خاکی پیرۆزی کوردستانمان لەدایک بووە.. لەگەڵ لە دایکبوونماندا.. خۆشەویستییەکی لە رادەبەدەر بۆ کوردستانمان، لە ناخی دڵماندا بەرجەستەبووە و، چۆتە خوێنمانەوە.. تا ئەو رادەیەی کە کوردستان پەروەری بووە بە گرووپی خوێنمان.. لەگەڵ گەورەبوونمان سۆز و خۆشەویستی و هاوبەستەبوونمان بۆ کوردستان گەورەتر و شیرینتر بووە..}

^{د.شەونم یەحیا}

^{دیموكراسی ئەو كۆنسێپتەیە كە ئەستەمە پێناسەیەكی جێگیر و دیاری بۆ بكرێت، هەندێك دەڵێن دیموكراسی واتا فەرمانڕەوایی لەلایەن گەلەوە، بەڵام لە بەرامبەردا هەندێكیش هەن كە دەڵێن دیموكراسی فەرمانڕەوایی گەل ناگەیەنێت، بەڵكو سیستەمێكە كار بۆ بەرژەوەندیی گشتی دەكات.}

^{"رۆچر سكرتۆن" فەیلەسوفێكی بەریتانیی پارێزخوازە، ئارتكڵێكی بەناوی "سنووری دیموكراسی" بڵاوكردووەتەوە كە تێیدا ئاماژە بۆ سەرەتاكانی بنەمای دیموكراسی دەكات و ئەو دەستكەوتە بۆ پرۆتستانتەكان لە بەریتانیا دەگەڕێنێتەوە و دەڵێت "كولتووری پرۆتستانتی زیاتر لە كولتووری ئیسلام لەگەڵ دیموكراسیدا دەگونجێت".}

^{ئەم وتارەی رۆچر كۆمەڵێك شیكردنەوە هەڵدەگرێت كە دەتوانرێت لەسەر كۆمەڵگەی عێراقی بە نموونە جێبەجێ‌ بكرێت، بنەما و پرەنسیپە سەرەكییەكانی دیموكراسی  ئەوكاتە دەچەسپێ كە دەوڵەتێكی عەلمانی هەبێت، دیموكراسی دەرهاویشتەیەكی گرنگە لە دەرهاویشتەكانی عەلمانییەت، وەكو "ئەلبێرت كامۆ فەیلەسوفی فەرەنسی دەڵێ‌: "ناتوانرێت یەك یاسا دابنرێت بۆ كۆمەڵێك هاووڵاتی  لەناو یەك وڵاتدا ئەگەر ئاین لە دەوڵەت جیانەكرێتەوە".}

^{چەمكی (تیۆكراسی) و (دێموكراسی) بێگومان ئەم دوو چەمكە ناتوانرێت لە حوكمڕانیدا بخرێتە ناو یەك چوارچێوە و ببێتە سیستەمی بەڕێوەبردن. (تیۆكراسی) واتای حوكمی ئاینی كە پشت بە شەرع و ئەحكامەكانی ئاین و تێكستە دینییەكان دەبەستێ و نابێت دەستكاری بكرێت. ئەم بنەمایانە دەبنە ئامانجی حوكمداریی دەوڵەت، لێرەدا بە ئەحكامەكانی ئاین، راستییەكانی ناو ماڵ لەپێشەوەترن وەك لە بیركردنەوە فەلسەفییەكان و راستییە زانستییەكان.}

^{دەروون رەحیم}

^{دەشێ كۆشكی كریملین لە مۆسكۆ لە یەكەمین سوودمەندەكانی ئەو گۆڕانكاریانە بێت كە دۆناڵد ترەمپ لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا و رۆڵی ئەو وڵاتە لە دابینكردنی ئاسایش و پاڵپشتی بۆ هاوپەیمانەكانی ئەنجامی دەدات. سیاسەتی (ئەمریكا پێش هەمووان) و هەنگاوەكانی ئیدارەی ئەمریكا بۆ كورتكردنەوە و بچووككردنەوەی رۆڵی ئەمریكا لە پاڵپشتیكردنی ئاسایشی ئەوروپا كە سەردەمانێكی درێژە ئەمریكییەكان پابەندن بە پاراستنییەوە، باشترین دیارییە بۆ رووسیا كە رەنگە ببێتە هۆی بەهێزبوونی پێگەی مۆسكۆ لە سیاسەتی ئەوروپادا. كشاندنەوەی پاڵپشتی لە ئاسایشی ئەوروپا، یاخود مەرجداركردنی ئەو پاڵپشتییە، دەستی رووسەكان واڵا دەكات بۆ ئەوەی لە جاران زیاتر، كاریگەری لەسەر ئەوروپا دابنێن.}

^{وزە وەك یەكێك لە هەڕەشە جدییەكانی سەر یەكێتی ئەوروپا، لە لووتكەی ستراتیجی ئاسایشی ئەو یەكێتیەدایە. چونكە ئەوروپییەكان زۆر بە قووڵی پشتیان بە وزەی هاوردەكراو لە رووسیاوە بەستووە، بێ ئەوەی هاوبەشێكی بەرچاویان هەبێت بۆ جێگرتنەوەی وزەی رووسی و دابینكردنی ئەو بڕە گەورەیەی گاز كە ئەوروپا پێویستی پێیە. رووسیای سەردەمی فلادیمیر پوتینیش، گازی سروشتی وەك ئامرازێك بەكارهێناوە و سوودی لەم لاوازیەی ئەوروپا وەرگرتووە بۆ بەهێزكردنی هەژموونی خۆی لە ئەوروپا. بە واتایەكی دیكە گازی سروشتی بووەتە كەرەستەیەكی بەرچاو لە گەمەی جیۆپۆلیتیكی پوتین و تێكۆشانی لەپێناو هێزدا.}

 ^{زریان رۆژهەڵاتی}

^{توركیا بەرەو گشتپرسییەك سەبارەت بە 18 ماددەی دەستووریی دەچێت كە لە ماوەی رابردوودا بە هاوپەیمانییەكی ئاكەپە- مەهەپە لە پەرلەمانی ئەو وڵاتە پەسەند كرا. ئەمەش رووداوێكی گرنگی مێژووی سیاسیی توركیایە كە لەوانەیە گۆڕینی سیستەمی لێبكەوێتەوە. گەلۆ ئەم گۆڕانكارییە چی بۆ كورد تێدایە و دەتوانێت چ كاریگەرییەكی لەسەر دابنێت؟}

^{مەسەلەی گۆڕینی دەستوور و ئەو پاكێجە 18 ماددەییەی كە بە رێككەوتنی ئاكەپە- مەهەپە لە پەرلەمان دەرچوو، رێگەی بۆ گشتپرسییەك لەسەر ئەو بابەتە كردووەتەوە كە  لە مانگی نیساندا دەكرێت. ئەمەش تای سیاسەتی ناوخۆی توركیای بەرزكردووەتەوە و جەمسەربەندییەكی لەو وڵاتە دروستكردووە.}

^{رەوتی موحافزەكاری ئیسلامی- نەتەوەگەرای توركی كە لەلایەن ئاكەپە- مەهەپەوە نوێنەرایەتی دەكرێن، خوازیاری پەسەندكردنی دەستكارییەكەی دەستوورن و بلۆكی بەڵێ- یان دروستكردووە. رەوتی چەپ- كەمالیستی، لەگەڵ ئەو كوردانەی لە فەلەكی پەكەكەدا سیاسەت دەكەن، لە بلۆكی نەخێردان‌.}

^{ئەگەر ئەنجامی هەڵبژاردنی پێشووی پەرلەمانی توركیا بكەینە پێوەرێك، ئەوا بلۆكی بەڵێ (49.48%+ 11.90%) دەنگی هەیە و بلۆكی نەخێر (25.31%+ 10.75%)ی دەنگەكانیان هەیە. بەڵام بارودۆخەكە هەروا  نەماوەتەوە و لەو وەختەوە تا ئێستا گۆڕانی گەورە روویانداوە كە ناهێڵن رێژەی دەنگەكان}

^{مه‌غدید سه‌پان
جالیای کورد لە ئەوروپا بە بەراورد لەگەڵ جالیای میللەتانی دیکە، زۆر چالاکترە و ئینتیما و خۆشەویستی زیاتریشیان بۆ وڵاتەکەیان هەیە. ئەوان بە جەستە لە دەرەوە و بە روحیش بەردەوام لە کوردستان دەژین و لەڕاستیدا، ئەو سنوورە سیاسییە دەستکردەی لەدوای جەنگی یەکەمی جیهانی بۆ کوردستان کێشرا و ئێستا لە نەخشە و کتێبی جوگرافیدا هەیە، هیچ بڕوای پێناکەن و وەک برا بەیەکەوە دەژین، خەبات بۆ کێشە ڕەواکەیان دەکەن و لە یاد و بۆنە نیشتیمانییەکان کۆدەبنەوە و بەلای کەسیش گرنگ نییە، چ کوردێک خەڵکی چ پارچە یان ناوچەیەکە. ئەوان بەیەکەوە شایی دەکەن و دەگرین.}

^{جالیای کورد لەکاتی پێویست و تەنگانە و بەتایبەتیش پاش شەڕی کەندا و کۆچڕەوە گەورەکە، لە رێگای مانگرتن و خۆپیشاندانی هێمنانە، پارە و پشتیوانی سیاسی بەنرخیان بۆ کورد کۆکردەوە. ئەم یارمەتی و پشتیوانییەی ئەوان لەکاتی چوار ئابڵۆقەی وڵاتانی دراوسێ و UN تا پێش روخانی رژێمی سەدام، یارمەتیێكی یەکجار باش بوو بۆ خزموکەس و بارگارنیێکی گەورەش لەکۆڵ حکومەتی هەرێم کرایەوە و بازاڕەکانی کوردستانیش بەو پارەیە بوژانەوە.}

^{لەپاش شەڕی دووەمی کەنداو، کەشوهەوایەکی جوانی سیاسی لە ناوچەکە و کوردستان هاتە ئاراوە. پاش نەمانی سەدام، ئومێدێکی نوێ بۆ ئێراق و کوردستان پەیدابوو. زیاتر ترس نەما، جارێکی دیکە بەغدا هەڕەشە لە کوردستان بکا و بە ئەنفالی ژمارە نۆ دەستپێبکاتەوە، کورد خۆی ئەمجارە لە حکومەتی بەغدا بەشدارە. لەم کەشوهەوا}

^{عارف قوربانی}

^{سەرەتا دەمەوێ‌ سەرنجتان بۆ ئەوە رابكێشم كە لە سێ‌ بۆ چوار مانگی رابردوودا، ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق و ئەنجوومەنی پارێزگای سەڵاحەدین گفتوگۆیان دەربارەی دوو بابەتی هاوشێوە كرد كە یەكێكیان پەیوەندی بە ستراتیژیەتی كورد و ئەوی تریان پەیوەندی بە ستراتیژیەتی شیعەوە هەیە، بەڵام دوو لێكەوتەی دژبەیەكیان هەبوو. یەكەمیان گفتوگۆكردن بوو دەربارەی یەكە ئیدارییەكانی پارێزگای نەینەوا، دووەمیش پەیوەندی بە یەكە ئیدارییەكانی پارێزگای سەڵاحەدینەوە هەبوو. لە یەكەمیاندا یاسایەك دەركرا و بڕیار درا بەهیچ شێوەیەك نابێت دەستكاری یەكە ئیدارییەكانی پارێزگای نەینەوا بكرێت و پێویستە وەك پێش 19/3/2003 بمێنێتەوە، مەبەست لەو بەروارەش رۆژی دەستپێكردنی هێرشی هاوپەیمانانە بۆ سەر عێراق. لە دووەمیشیاندا وەك قۆناغی سەرەتا ناحیەی ئامرلی شیعەنشین كرا بە قەزا.}

^{كورد دەیەوێ‌ لە دەشتی نەینەوا پارێزگایەكی نوێ‌ دروست بكات. پاساوە دیار و بیانووە ئاشكراكە پەیوەستە بە پێكهاتەی جیاجیای نەتەوەیی و ئاینی، وەك (كورد و توركمان و عەرەب و سریانی و كلدان و ئاشووری و ئەرمەنی)، (ئیسلام و كریستیان و ئێزدی و كاكەیی و سابیئە) لەو ناوچەیە، بەڵام ئامانجە شاراوەكە پەیوەندی بە خاك و لە هەمان كاتدا پەیوەندی بە دیواربەندێكەوە هەیە. كورد بە داكۆكیكردنی لە جیاوازی و پێویستبوونی یەكەیەكی ئیداریی تایبەت بەخۆیان لە نێوان هەولێر و مووسڵ، ئامانجی ئەوەیە كە لەلایەك سنووری جوگرافیای هەرێمەكەی بگەیەنێتەوە دوا خاڵی كۆتایی و لەلایەكیش دەیەوێ‌ لەمپەرێك لەبەردەم موسڵ دروست بكات كە بەدرێژایی مێژوو سەرچاوەی بەرهەمهێنانی عەقڵیەتی (عروبە و ئیسلامی جیهادی) بووە.}

^{لەلایەكی تریشەوە هەرێمی كوردستان و خەڵكی شەنگالیش خوازیاری ئەوە بوون شەنگال بكرێتە}

^{عارف قوربانی}

^{سەرەتا دەمەوێ‌ سەرنجتان بۆ ئەوە رابكێشم كە لە سێ‌ بۆ چوار مانگی رابردوودا، ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق و ئەنجوومەنی پارێزگای سەڵاحەدین گفتوگۆیان دەربارەی دوو بابەتی هاوشێوە كرد كە یەكێكیان پەیوەندی بە ستراتیژیەتی كورد و ئەوی تریان پەیوەندی بە ستراتیژیەتی شیعەوە هەیە، بەڵام دوو لێكەوتەی دژبەیەكیان هەبوو. یەكەمیان گفتوگۆكردن بوو دەربارەی یەكە ئیدارییەكانی پارێزگای نەینەوا، دووەمیش پەیوەندی بە یەكە ئیدارییەكانی پارێزگای سەڵاحەدینەوە هەبوو. لە یەكەمیاندا یاسایەك دەركرا و بڕیار درا بەهیچ شێوەیەك نابێت دەستكاری یەكە ئیدارییەكانی پارێزگای نەینەوا بكرێت و پێویستە وەك پێش 19/3/2003 بمێنێتەوە، مەبەست لەو بەروارەش رۆژی دەستپێكردنی هێرشی هاوپەیمانانە بۆ سەر عێراق. لە دووەمیشیاندا وەك قۆناغی سەرەتا ناحیەی ئامرلی شیعەنشین كرا بە قەزا.}

^{كورد دەیەوێ‌ لە دەشتی نەینەوا پارێزگایەكی نوێ‌ دروست بكات. پاساوە دیار و بیانووە ئاشكراكە پەیوەستە بە پێكهاتەی جیاجیای نەتەوەیی و ئاینی، وەك (كورد و توركمان و عەرەب و سریانی و كلدان و ئاشووری و ئەرمەنی)، (ئیسلام و كریستیان و ئێزدی و كاكەیی و سابیئە) لەو ناوچەیە، بەڵام ئامانجە شاراوەكە پەیوەندی بە خاك و لە هەمان كاتدا پەیوەندی بە دیواربەندێكەوە هەیە. كورد بە داكۆكیكردنی لە جیاوازی و پێویستبوونی یەكەیەكی ئیداریی تایبەت بەخۆیان لە نێوان هەولێر و مووسڵ، ئامانجی ئەوەیە كە لەلایەك سنووری جوگرافیای هەرێمەكەی بگەیەنێتەوە دوا خاڵی كۆتایی و لەلایەكیش دەیەوێ‌ لەمپەرێك لەبەردەم موسڵ دروست بكات كە بەدرێژایی مێژوو سەرچاوەی بەرهەمهێنانی عەقڵیەتی}