^{رابەر تەڵعەت}

^{لە بەری هەڵەی مێژوودا، ئەو چەمكە بەشێوەیەكی بەرفراوان لەلایەن باراك ئۆباما، سەرۆكی پێشووی ئەمریكاوە بەكارهات.
نەك بە تەنیا ئۆباما، بەڵكو زۆربەی سیاسەتمەدارە لیبراڵەكانی ئەمریكا ئەم چەمك و گوزارشتەیان لە گوتاری سیاسیی خۆیاندا بەكاردەهێنا. دژایەتی هاوسەرگیریی هاوڕەگەزخوازەكان دەكەی؟ تۆ لە بەر‌ی هەڵەی مێژوودا لێدەخوڕی. لە دژی كۆپیكردنی مرۆڤ دەوەستیتەوە؟ تۆ لەبەری هەڵەی مێژوودایت.}

^{ئەم چەمكە لەلایەن ئۆباما و سیاسییە لیبراڵەكانی ئەمریكاوە سەبارەت بە سیاسەتی دەرەوەش بەكاردەهێنرا، وەك رەخنەگرتن و پۆلێنكردنی ئەو سیاسی و دەسەڵاتانەی جیهان كە لەڕێی گەندەڵی و سەركوتكارییەوە دەگەنە دەسەڵات و دەگوترا ئەوانە لەبەر‌ی هەڵەی مێژوودان. لە سەرەتای سەرهەڵدانی بەهاری عەرەبیدا لە ساڵی 2011 و لەدوای كەوتنی رژێمەكەی حوسنی موبارەك و پاشان تەشەنەكردنی شۆڕشەكانی عەرەبی بۆ وڵاتانی دیكە و كەوتنی قەزافی، ئۆباما جارێكی دیكە ئەوەی دووپات كردەوە كە ئەمریكا لەسەر رێڕەوی راستی مێژوو دەڕوات و قەزافی و هاوشێوەكانی رۆنگساید بە پێچەوانەی مێژوو رێدەكەن.}

^{بیرۆكەی دابەشكردنی مێژوو بۆ سەر بەرەی چاكە و خراپە، بەر‌ی راستی و چەوتی، بابەتێكی تازە نییە، لەوپەڕی چەپەوە بۆ ئەوپەڕی راست، لە ماركسیزمەوە تا لیبراڵیزم، لە سەرمایەدارییەوە تا سۆسیالیزم، لە عەلمانییەوە بۆ ئیسلامی، هەموویان لەو خاڵەوە دەستیان پێكردووە كە مێژوو بەلای خۆیاندا بشكێننەوە و خۆیان لە بەری راستی و چاكە و نەیارەكانیشیان}

^{رێبوار كەریمی}

^{ساڵی 1985 بوو. 25ی گەلاوێژ، جەژنی چلەمین ساڵیادی دامەزرانی حیزبی دێمۆكراتی كوردستانی ئێران لە گەورەدێی ناوچەی شارباژێڕ. لەوێ، لەو جەژنەدا بۆ یەكەمینجار مام جەلال و بۆ یەكەمین و دوایەمین جار شەهیدی گیانشاد دكتۆر عەبدولڕەحمانی قاسملووم بینی. ئەوەی لەو جەژنەدا زیاتر سەرنجی منی راكێشا، ئەو دوو كەسایەتییە مێژووییە نەبوون. دوو كەسی تر بوون. یەكەمیان، ژنێكی قژڕووت بە پانتۆڵێكی كاوبۆیی رۆژئاواییەوە (ئەگەر باشم لەبیرمابێ)، كە تاوناتاو بە كامێرا گەورەكەی سەرشانی وێنەی لە بۆنەكە و بەشدارانی دەگرت. بە مەزندەی دواتری خۆم، ئەو ژنە، هاوسەرەكەی مام جەلال بوو: هێرۆ خان و كەسی دووەمیش ''ئاخوندێك'' بوو!}

^{لەڕاستیدا ئەوی زۆر زیاتر سەرنجی منی راكێشا ئەو ''ئاخوندە'' بوو. ئاخوندێكی بەلەباریكی ریشدرێژ. ئاخوندێك كە لەكاتی هاتن و ڕۆیشتندا، شانبەشانی ڕێبەرە شۆڕشگێڕەكانی كورد - بە عەبای شۆڕ و ریشی درێژ و دوودەستی لە پشتەوەڕا لەیەكترقوفڵكراو- متمانەبەخۆیی و دڵنیاییەكی تایبەتی لێ بەدی دەكرا. من بەسەرسوڕمانەوە پرسیارم كرد، ئەو مەلایە كێیە؟! وەڵامی پرسیارەكە هیچی لە سەرسوڕمانەكەم كەم نەكردەوە: مەلایەكی عەباشۆڕ و ریشدرێژ و بە ویقار، لە جەرگەی شاخ و شۆڕشێكدا كە شابەیتی دروشمەكانی ئەو سەردەمەی ''خەبات دژی كۆنەپەرستیی ئاخوندی'' بوو، كوجا مەرحەبا؟! سەرم سوڕمابوو، ئاخر بۆ ئێمەی منداڵانی ساڵانی هەشتاكانی كوردستانی ئێران - كە ئیسلام و حكومەتی}

 ^{ژیلەمۆ عەبدولقادر}

^{دوو رێگا لەبەردەم ئافرەتەكەدا هەبوو، یان شوو بەو پیاوە بكات كە دەستدرێژیی كردووەتە سەری، یان هەتا لە ژیاندا ماوە لە ماڵی داڵدەدانی ئافرەتانی هەڕەشەلێكراودا بمێنێتەوە.}

^{ئەو ئافرەتە كە وردەكاریی چیرۆكەكەی لەلای بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژیی دژی ژنانە، تەمەنی 16 ساڵان بووە ئەوكاتەی پەیوەندیی خۆشەویستی لەگەڵ كوڕێك داناوە، دوای تێپەڕبوونی سێ مانگ بەسەر پەیوەندییەكەیان، كوڕەكە داوای لێكردووە بە یەكەوە بچنە دەرەوە، بەڵام كچەكە رەتیكردووەتەوە، كوڕەكە چەند جارێك ئەو داوایەی لە كچەكە كردووە تا دواجار كچەكە قەناعەتی هاتووە لەگەڵی بچێتە دەرەوە.}

^{كچەكە بێ‌ ئاگابووە لەوەی ئەو كوڕەی ئەو خۆشی دەوێ، گورگێكە و لە پێستی مەڕدا خۆی بۆ مەڵاس داوە، هەر لە یەكەم دەرچوونیان كوڕەكە دەستدرێژی كردووەتە سەری، كچەكە كاتێك دەبینێ‌ كار لە كار ترازاوە، بڕیار دەدات نەگەڕێتەوە ماڵی باوكی و یەكسەر هانا بۆ پۆلیس دەبات، پۆلیس دەستبەجێ‌ رەوانەی نەخۆشخانەی دەكەن و بە راپۆرتی پزیشكی پشتڕاست دەكرێتەوە كە پەردەی كچێنی لەدەستداوە.}

^{كچەكە سكاڵای لەسەر كوڕەكە تۆمار كرد، كوڕەكە دەستگیركرا و دانی بەوەدا نا كە دەستدرێژی كردووەتە سەر كچەكە، بەڵام كچەكە لە ترسی هەڕەشەی كەسوكارەكەی نەیوێرا بچێتەوە ماڵەوە، بۆیە رەوانەی ماڵی داڵدەدانی ئافرەتانی هەڕەشەلێكراو كرا. كوڕەكە زۆری نەمابوو حوكم بدرێ‌، بەڵام كەسوكاری كوڕەكە چوونە لای باوكی كچەكە و داوای ئاشتەواییان كرد}

د. محەمەد ئەمین گەناوی

^{ترەمپ سه‌رۆكى هه‌ڵبژێردراوى ئێستاى ئه‌مه‌ریكا له‌ سه‌ره‌تاى بانگه‌شه‌ى هه‌ڵبژاردنه‌كه‌یه‌وه‌ توانى بیر و ئایدۆلۆجى پارێزگارانه‌ (conservatism) ى خۆى به‌ وتارى پۆپیولیست ((populist بكاته‌ په‌یامێكى تازه‌ و هیوا به‌خش و وروژێنه‌ر بۆ ده‌نگده‌ران تا له‌ئه‌نجامدا كلیلى كۆشكى سپى كه‌وته‌ ده‌ست .} یه‌كه‌م ده‌نگدانه‌وه‌ى ده‌نگى ته‌پڵى ترەمپ لاى زۆرى ده‌نگده‌رانى ئه‌مه‌ریكا بوو كه‌ هه‌نێكیان به‌ پاڵنه‌رى ئایدۆلۆجى و‌ هه‌ندێكى تریان به‌هۆى وتاره‌ پۆپیولیسته‌كانى بوو، كه‌ هه‌تا ئه‌مانەى له‌ ڕووى فكرى و ئایدۆلۆژییه‌وه‌ له‌ ترەمپ جیاوازبوون به‌ پاڵنه‌رى مه‌یل بۆ په‌یامه‌ پۆپیولیسته‌كه‌ى تره‌مپ ده‌نگیان پێ دا .

^{بۆ نمونه‌ تره‌مپ به‌ئاشكرا هه‌ڵوێستى خۆى دژى ئازادى ژنان ڕاگه‌یاند له‌سه‌ر منداڵ له‌باربردن، به‌ڵام به‌ وتارى پۆپیولیستى خۆى كه‌ ئامانج و كارى ئه‌وه‌ ئه‌بێت كه‌ گه‌شه‌ى ئابوورى وڵات زیاد بكات و شوێنى كار بۆ ملیۆنه‌ها كه‌س دابین بكات له‌ ڕێى داخستنى سنووره‌كانى ئەمەریکا به‌ دیوار بۆ ڕێگرى له‌ گه‌نجانى مه‌كسیكى له‌ هاتنه‌ ناو ئه‌مه‌ریكا وه‌ ناو بازاڕه‌كانى كارى ئه‌مه‌ریكا و‌ كه‌مكردنه‌وه‌ى هاتنى موسڵمان بۆ ناو ئەمەریکا بۆ ئه‌وه‌ى به‌ وته‌ى خۆى ڕێگرى بكات له‌ كارى تیرۆرستى له‌لایه‌ن گروپه‌ تیرۆرسته‌كانى ڕۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست توانى ده‌نگى ئه‌ ما نه‌ش بۆ خۆى ڕاكێشێ كه‌ له‌ ڕووی ئایدۆلۆژیه‌وه‌ له‌ خۆى جیاواز بوون.}

^{عارف قوربانی}

<sup>لەبەر ئەوەی رووداوەكان ئەوەندە زۆر و ئاڵۆزن، هەروەها بەهۆی ئەوەی كەسێتی تاكی عێراقی یادەوەریی لاوازە، زیاتر لەوەش بەهۆی ئەوەی تەنیا دیوێكی دیمەنەكان دەبینن و توانای لێكدانەوەی پشتی رووداوەكانیان نییە، رەنگە ئێستا ئەوەیان لەیاد نەمابێت، یان بیریان بۆ ئەوە نەچێت بۆچی لە رۆژانی سەرەتای هاتنی داعشدا بۆ عێراق، سوپا زەبەلاحەكە بەبێ‌ شەڕ و بێ‌ هیچ بەرگرییەك لە شارە سوننییەكان كشایەوە و چەك و جبەخانە سەربازییەكانی بۆ داعش بەجێهێشت؟ ئەوكات خەڵكانێكی كەم گومانی ئەوەیان هەبوو كە ئەمە تاكتیكی مالیكی بووبێت بۆ ئامانجی پەڕینەوەی تەشەیوع بۆ ناوچە سوننییەكان. بەرپرسە باڵاكانی عێراق كەوتنە بەرگری و وەڵام و پاساویان ئەوەبوو كە لەبەرئەوە بووە نەبێتە (شەڕی تائیفی)، مەبەستیان شەڕی سوننە و شیعە بوو.

بەڵام كاتێ‌ مەرجەعیەتی باڵای شیعەكان بانگەوازی بۆ پێكهێنانی حەشدی شەعبی كرد، لە ئاستی باڵای ناوەندەكانی دەسەڵاتی شیعی لە عێراق بۆ رەوایەتیدان بەم هێزە عەشایەرییە و بۆ رەوایەتیدان بەوەی ئەم میلیشیایە بەشداری شەڕی داعش بكات لە ناوچە سوننییەكان، ئەمجارە كەوتنە لۆمەكردنی سوپا كە نەیتوانیوە بەرگری بكات، بۆیە پێویستە رۆڵیان پەراوێز بخرێت و دەبێت بایەخ بە حەشدی شەعبی بدرێت و پڕچەك بكرێن بۆ رووبەڕووبوونەوەی مەترسییەكانی داعش لە عێراق.</sup>

چەتینەر چەتین

^{ئەمە دوو ساڵە کە ڤیلادیمیر پوتین سەرۆکی رووسیا ھێزی ئاسمانی خۆی ناردووتە سوریا، بۆ ئەوەی دەوڵەته‌كه‌ی بەشار ئەسەد لە ئۆپۆزیسیۆنی ئەو وڵاتە بپارێزێت. به‌ڵام ئه‌وه‌ی گرنگه‌ ئه‌وه‌یه‌، پۆتین له‌ چالاكنه‌بوونی ئه‌مریكا سوود وه‌رده‌گرێت، ئەوە سێ ساڵە لەم ھەرێمە کودەتای دیپلۆماسی دروست دەکات. پێم وایە ساڵی 2017 زۆر به‌ جووڵه‌تر تێپه‌رده‌كات.}

^{دۆناڵد تره‌مپ سه‌رۆكی نوێی ئه‌مریكا له‌ سه‌ر كورسییه‌كه‌ی دانیشتووه‌ و هه‌ر كه‌سێك ده‌یه‌وێت بزانێت، 100 رۆژی یه‌كه‌می حوكمڕانییه‌كه‌ی چۆن ده‌بێت. ئه‌گه‌رێكی گه‌وره‌ هه‌یه‌ له‌م سه‌ره‌تایه‌دا سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی سه‌رۆكه‌ نوێیه‌كه‌ هه‌مان سیاسه‌تی كۆماریخوازه‌كان بێت. راستە سیاسەتی دەرەوە ی کۆماریخوازان و دیموکراته‌كان جیاوازە، بەڵام لە ئاکامیشدا یه‌ك ئامانجیان ھەیە.}

^{تورکیا لە ساڵی 2017 شدا بوونی خۆی لە ناوچەی(باشیک) ی نزیک شار مووسڵ دەپارێزێت. ئەم ساڵە لە سوریاش ئۆپەراسیۆنی قه‌ڵغانی فورات بەردەوام دەبێت. گەر بە چاوی کوردەکان تەماشای رۆژھەڵاتی ناوەراست بکرێت ئەگەرێکی گەورە هه‌یە کە شەڕی ناوخۆی}

هێمن عەبدوڵلا

^{چەندە ترەمپ و ئیدارەكەی لە تاران و كۆماری ئیسلامیی توند بكەن، هێندە كوردی رۆژهەڵات لێویان بەخەندەتر دەبێت. هەندێكیان لەئێستاوە خۆیان بۆ قۆناغی پۆست جمهوریی ئیسلامی سازكردووە، هەندێكیشیان بڕوا ناكەن ئەمجارەش شانسیان هەبێ و دەڵێن "ئەو ترەمپە پێش ئەوەی كارێك لەگەڵ ئێران بكات، دەیكوژن"! ئومێدەواریی كوردی رۆژهەڵات بە ترەمپ چیرۆكی رەجەبم بیردەهێنێتەوە كە لەژێر دارهەنجیرەكە دانیشتبوو و هیوای بەوە بوو هەنجیرێك لوتف بكات و بەرببێتەوە نێو دەمی.}

^{راستە لەوەتەی دەستبەكار بووە، هیچ بەیانییەكی ترەمپ تێنەپەڕیوە كە لە خەونی سنووردانان بۆ كۆماری ئیسلامی هەڵنەستابێ و هەندێكیانی نەكردبێتە تویت، بەڵام هەرواش ئەوە ناكاتە ئەوەی كە خۆشخەیاڵ بین و بڵێین ئەمریكا بڕیاریداوە كۆماری ئیسلامی دەڕووخێنێت. چونكە ئەگەر ئەوە هێندە ئاسان بووایە سەرۆكەكانی پێش ترەمپ كردبوویان و نەیاندەهێشت شانازییەكە بۆ ئەو بمێنێتەوە. بەڵام جیاوازییەك بەڕوونی هەستی پێدەكرێت، ئەویش ئەوەیە كە سیاسەتی ئۆباما لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست زۆرتر لە دەوری زۆر سوودمەندبوون و كەم زیاندان لە ئەمریكا دەخولایەوە، ئەمەش سیاسەتێكی كلاسیكیی دیموكراتەكان بووە لە ناوچەكەی ئێمەدا. ترەمپ}

زکری موسا

<sup>شاندێكی باڵای عەرەبی شیعه لە كوردستانە، پەیام و گوتەیان برایەتی و یەكبوون و وانەوەرگرتن لە رابردووە. دەیانەوێ بڵێن با پێكەوە دیسانەوە عێراق بنیاتبنێین، وەرن با شەریك بین، كوردستانمان خۆش دەوێ، بەبێ كوردستان عێراق لاواز و پەككەوتوو و پەراوێزخراو دەبێ، بە كوردستانەوە جوانین. وەرن با رابردوو لە یاد بكەین و دیموكراسی و یەكسانی و دەستوور جێگیر بكەین. ئەم پەیامە رەنگە هەڵگری نیازپاكی هەندێ كەسایەتیی شیعه بێت، بەڵام لە راستیدا ئەمانە تەنیا قسەن و دەردی گەلی ستەمدیدەی كورد دەرمان ناكات. سەت ساڵە ئەوە كوردە بە چنگ و ددان پەیامی لەم چەشنە بە گوێی دەوڵەتە كەڕ و نابیساكەی عێراقدا دەچرپێنێت. ئەم گوتە و پەیامگەلە بۆ كورد كۆنن و دڵی هیچ هاووڵاتییەكی كوردستان خۆش ناكات.

لە ساڵی 1921 تاوەکو 2003، عەرەبی سوننەی دەستەڵاتدار، گەلی كوردستانی جینۆساید و تەعریب كرد. پێی نایە سەر چەمكی شەراكەت و كوردی بە پاشكۆ و پلە دوو دەدیت. لە 2003 تاوەکو ئێستا عەرەبی شیعه كە لەسەر شانی كورد دەستی لە سوڵتەدا گیر بوو بە هەمان ئاراستەی پێشوو هەنگاوی نا.</sup> 

عارف قوربانی

مێژووی توركیا پڕە لە وێناو رووداوی دژ بەیەك و سەرنجڕاكێش، هیچ شتێكی چەسپاوی نییە، تەنانەت پێناسەكردنیشی تا ئەندازەیەك ئاسان نییە، وڵاتێكە لە رۆژهەڵات بە سروشتێكی رۆژئاواییەوە، دەوڵەتێكی ئیسلامیی دامەزراو لەسەر پایەكانی عەلمانیەت. پێشێلكارێكی گەورەی مافی مرۆڤ بە سیمایەكی دیموكراسییەوە. وڵاتێكی باوەڕدار بە سندوقی دەنگدان و پابەند بە دەستاودەستی دەسەڵات بە مێژوویەكی پڕ لە كودەتای سەربازییەوە.

سەردەمانێك بیری رەگەزپەرستی تێیدا باڵا دەكا، حیزب و كارەكتەرە قەومچییەكان قەبە دەبن، لەپڕ دەگۆڕێ بۆ چەپ و كاتێكی تر دەبینیت زۆرینەی بوون بە ئیسلامی. لەگەڵ ئەو هەموو هەڵبەزودابەزە سیاسییەدا، لەپاڵ كودەتای سەربازی و حوكمی عورفی و لەپاڵ زیندانیشدا، هەمیشە پەراوێزێك هەبووە بۆ ململانێی سیاسی، شەڕی بردنەوەی هەڵبژاردن. تەنانەت ئەو دەسەڵاتانەی كە خۆیان بەرهەمی كودەتای سەربازی بوون، زەمینەی هەڵبژاردن و ئاڵوگۆڕی دەسەڵاتیان فەراهەم كردووە. دەكرێت ئەو ئاڵوگۆڕانەش لە ژینگەی سیاسی و كۆمەڵایەتی توركیادا ببەسترێتەوە بەو پەراوێزەوە كە هەلی كێبڕكێی بۆ رەخساندوون.

بەڵام هیچكات بە ئەندازەی ئێستا بە دامەزراوەیی كار بۆ بەرتەسككردنەوەی ئازادی و كاری سیاسی نەكراوە. رۆژ لە دوای رۆژ مەودای كێبڕكێی سیاسی لە توركیا بەرتەسك دەبێتەوە. ئەوەی رێبەرایەتی ئەم ئاراستەیە دەكات، نە جەنەراڵەكانی سوپان و نە بەكودەتای سەربازی هاتوون، بەڵكوو حیزبێكە بەرهەمی دیموكراسیە و بەچەند خولێكی هەڵبژاردن باسكی بەهێز بووە. ئەمە یەكێك لەو دیمەنە دژ بەیەكانەی توركیایە كە هێزێك لە كەشی دیموكراسیدا گەشە دەكات و بە هەڵبژاردن دێتە سەر

ژیلەمۆ عەبدولقادر

كچێكی 16 ساڵان لە ئەوروپا دەهێننەوە كوردستان. ئەو كچە لەو وڵاتەی لێی ژیاوە، جارێك سكاڵای لەسەر خێزانەكەی تۆمار كردووە، ئەوانیش دەیهێننەوە كوردستان و لە خزمێكی خۆیانی مارە دەكەن، بە قەناعەتی خۆیان ئیدی لەو كێشەیە رزگاریان بووە، بەڵام نەیانتوانی ئیرادەی كچەكەیان زەوت بكەن. 

ئەو كچە دەرفەتێكی بچووكی بۆ رەخسا و پەیوەندی بە پۆلیسی وڵاتەكەی خۆیەوە كرد و لە ماوەی 48 كاژێردا هەموو شتێكیان بۆ دابین كرد بۆ ئەوەی بگەڕێتەوە وڵاتەكەی. بۆیە كاتێك ئافرەتەكە لە ماڵ رادەكات، باڵیۆزخانەی وڵاتەكەی لە عێراق پێیدەڵێن پەیوەندی بە بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژیی دژی ئافرەتانەوە بكات. 

كچەكە بەسەرهاتی خۆی گێڕایەوە و گوتی "دوو ساڵ دەبێت گەڕاومەتەوە كوردستان، باوكم منی رادەستی مامم كرد. ئەویش هەر لە یەكەم رۆژ مۆبایل و لاپتۆپ و پاسپۆرتەكەی لێ زەوت كردم، بۆم نەبوو مۆبایل بەكاربێنم. ماوەیەكی زۆر وەكو دەستبەسەر وابووم. پاش ساڵێك خزمێكی خۆمیان بۆ دۆزیمەوە و پێیانگوتم دەبێ‌ مێردی پێ‌ بكەی، هەرچەندە من ناڕازی بووم، بەڵام سوودی نەبوو. پێمگوتن بەو مەرجە رازی دەبم شووی پێ بكەم، بمبات بۆ ئەوروپا، بەڵام باوكم و مامم رازی نەبوون. ئەو كوڕەی خزمیشم زۆر دڵی لەسەرم نەبوو، لە رۆژی مارەكردنمەوە تاوەكو ئێستا زۆر بە ساردی مامەڵەی لەگەڵ كردووم". 

كچەكە درێژەی بە قسەكانی دا و گوتی "لە دادگا گرێبەستی هاوژینیمان نەكرد، لەلای مەلایەك لە یەكدییان مارە كردین، نازانم مەبەستیان چی بوو، ماڵی خەزووریشم بەهەموو جۆرێك چاودێرییان دەكردم، بەڵام رۆژێك توانیم