یەریڤان سەعید
نامە ئاشكرابووەكەی ئاشتی هەورامی وەزیری سامانە سروشتییەكانی هەرێمی كوردستان بەڵگەیەكی تەندروستی ناهاوسەنگیی هێزی گفتوگۆكان پیشان دەدات لەنێوان باشووری كوردستان و توركیا. ئەوانەی كە عوزر بۆ توركیا دەهێننەوە، دەڵێن توركیا وڵاتێكی گەورەی گرنگە، تاكە دەروازەی هەرێمی كوردستانە بۆ دەرەوە، توركیا یەكێكە لە ئەندامانی گرووپی 20 و ئەندامی ناتۆیە و لەڕووی دانیشتووانەوە زیاتر لە 13 هێندەی هەرێمی كوردستانە.

ئەمانەی سەرەوە هەموو راستن و لە كۆنەوە گوتراوە كە هێز یەكلاكەرەوەی جەنگەكانە. لە 400 ساڵ پێش زاینەوە مێژوونووسی یۆنانی سیۆسیدید بە درێژی باسی گرنگیی هێزی كردووە كە دواتر بوو بە بناغەی بیری ریالیزمی زانستە سیاسییەكان. بەڵام ئایا جەنگ هەمیشە دەربارەی هێزە؟ ئەگەر هێز ببێت دەتوانی بیبەیتەوە؟

وەڵامی ئەم پرسیارانە پێویستیان بە شرۆڤەكردنی درێژ و زۆر هەیە كە باسی ئەم نووسینە نییە. بەڵام نموونە زۆرن لە چەند دەیەی رابردوودا كە بەهێز هەمیشە نایباتەوە و هێز بەتەنیا یەكلاكەرەوەی جەنگەكان نییە. ئەگەر ئەمە بە دروست بزانین، دەتوانین بڵێین لە كاتی گفتوگۆشدا، ئەو لایەنەی بەهێزترە لەڕووی ئابووری و سەربازییەوە، مەرج نییە، ئەنجامی گفتوگۆكان بەلای ئەودا بشكێتەوە و ئەو لایەنەی لاوازترە دەتوانێت پێگەی گفتوگۆكانی خۆی بەهێز بكات بەپێی ئەو بارودۆخەی كە تێیدایە، بەڵام ئەمەش مەرجی

زریان رۆژهەڵاتی

لە ماوەی كەمتر لە دوو دەیەی رابردوودا، دوو جەنگی گرنگ رێگایان بۆ گۆڕانكاریی گەورە لە عێراق خۆش كرد، ئەوانیش: جەنگی 2003 و جەنگی داعش بوون. جەنگی یەكەم عێراقی گۆڕی، بەڵام ناسەقامگیری كرد. بە ئەگەری زۆر، جەنگی دووەمیش باری ناسەقامگیری عێراق بەلایەكدا دەخات و ئایندەی دیاری دەكات. چۆن دەركەوتنی "داعش" گۆڕانكارییەكی گەورەی لە سیاسەتی ناوخۆیی عێراق و سیاسەتی نێودەوڵەتیدا دروست كرد، كۆتایی جەنگەكەیشی دەتوانێت خاڵێكی وەرگۆڕان دروست بكات.

عێراقی دوای داعش لە سیاسەتی نێودەوڵەتیدا

تەراتێنی چەكدارەكانی داعش وەك "دەوڵەت"ێكی بێ سنوور، لە نێوان سووریا و عێراق نیشانەی نزیكبوونەوەی كۆتاییەكانی سایكس-پیكۆ بوو. كاتێك داعش وەك ئەكتەرێكی تەگەرەساز بۆ سیاسەتی نێودەوڵەتی، قەڵەمڕەوی سەرزەمینی لە عێراق و سووریا بەدەست هێنا، رێگای بۆ كاریگەری و دەستوەردانی سیاسی و سەربازیی وڵاتانی دەرەوە لە عێراق خۆش كرد و دوای ئەوەش سوپای ئەمریكا كە 2011 عێراقی جێهێشتبوو، جارێكی دیكە گەڕایەوە. لەلایەكی دیكەوە، ئێران لە تەنیشت كاریگەری و نفوزی سیاسیدا، وجودی سەربازییانەی خۆی لە عێراق راگەیاند و توركیا لە ملی باكوورەوە هێزی سەربازیی رەوانەی باشیك كرد. ململانێی سیاسی لە نێوان توركیا- عێراق و توركیا- ئێران گەیشتە لوتكە و رەجەب تەیب ئەردۆغان، حەشدی شەعبی بە كاركردن بۆ بەرژەوەندیی"فراوانخوازیی فارسی" لە مووسڵ تاوانبار كرد. هاوكات لەگەڵ

عارف قوربانی

^{ئێران دەوڵەتێكی خاوەن كاریگەریی ئێجگار گەورەیە لە ناوچەكەدا بەگشتی و رۆڵێكی میحوەریی یەكلاكەرەوە دەگێڕێت لە كێشە و ناكۆكیە هەرێمایەتی و كێشە ناوخۆییەكانی وڵاتە هەرێمییەكاندا. بە ئەندازەی ئەمریكا وەك گەورەترین زلهێزی دونیا، رەوایەتی بە پەلهاویشتن و دەستوەردانەكانی داوە لە كێشە و ململانێی وڵاتاندا. لە سەرزەمینی وشكانی و لە ئاو و ئاسمانەوە دەستی خستووەتە ناو كێشەكانی ناوچەكەوە.} لە رێگەی وشكانییەوە دەستی گەیشتووە بە كێشەكانی پاكستان و ئەفغانستان، توركمانستان و ئازەربایجان و ئەرمەنستان و توركیا و عێراق و هەرێمی كوردستان. لە سنوورە ئاوییەكانەوە گەیشتووە بە عومان و قەتەر و بەحرەین و كوێت و بەسەر وڵاتانی تریشدا گەیشتووەتە ناو سووریا و یەمەن و لوبنان. وڵاتێكە خاوەن ئابوورییەكی بەهێز و خەریكی تەونی جاڵجاڵۆكەیی بەرژەوەندییە ئابوورییەكانیەتی لەگەڵ رووسیا و چین و هیندستان.

^{لەڕووی سەربازیشەوە لەلایەك پەرە بە توانای بەرهەمهێنانی تەكنەلۆجیای سەربازی دەدا و شانبەشانی ئەوەش خەریكی گەشەپێدانی توانا مرۆییە سەربازیەكانیەتی، تەنانەت نەك تەنیا لە ئاستی ناوخۆی ئێران، بەڵكوو سوود لە توانای مرۆیی وڵاتانی تریش دەبینێت لە پێكهێنانی لەشكری گیانفیدا بۆ بەهێزكردنی سوپاكەی. ئێستا لەناو لەشكرەكانی ئێران لە سووریا، لەیەك یەكەدا ئێرانی و ئەفغانی و عێراقی و سووری و لوبنانی پێكەوە دەجەنگن.}

نامۆ عەبدوڵڵا

^{ئاژانسەكانی هەواڵگریی ئەمریكا، ئەم هەفتەیە راپۆرتێكی هاوبەشیان بڵاوكردەوە كە دەڵێت رووسیا لەڕێی زنجیرەیەك هێرشی ئەلیكترۆنیی سەركەوتووەوە، هەوڵی داوە كاریگەری لەسەر ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی ئەمریكا دابنێ.} هێرشە ئەلیكترۆنییەكان ئیمەیڵی بەرپرسانی پارتی دیموكراتەكان و بەتایبەتی بەڕێوەبەرانی كەمپەینی هەڵبژاردنی هیلاری كلینتۆنیان كردبووە ئامانج. ناوەڕۆكی ئیمەیڵەكان چەندین لاوازیی كلینتۆنیان دەرخستبوو كە زۆرێك پێیانوایە كاریگەری لەسەر دەنگدەران هەبووە.

^{بەرپرسانی هەواڵگریی ئەمریكا بە روونی دوو شت دەڵێن: یەكەم ڤلادیمیر پوتنی سەرۆكی رووسیا خۆی فەرمانی هاككردنی ئیمەیڵەكانی دەركردووە و دووەم، ئامانجی رووسیا بریتی بووە لە یارمەتیدانی دۆناڵد ترەمپ تا هەڵبژاردن بەرێتەوە.} بەڵام ئایا تاچەند بردنەوەی دۆناڵد ترەمپ ئەنجامی كارەكانی رووسیا بووە؟ ئەمە پرسیارێكە كە بەرپرسانی هەواڵگریی ئەمریكا ناتوانن وەڵامی بدەنەوە. جەیمس كلاپەر، بەڕێوەبەری هەواڵگری نیشتیمانیی ئەمریكا، دەڵێت: بەهیچ شێوەیەك ناتوانین ئەوە بزانین تا چەندە هەوڵەكانی رووسیا كاریگەرییان لەسەر بڕیاری دەنگدەران هەبووە.

هێمن عەبدوڵڵا

^{سەرۆكوەزیرانی توركیا و شاندێكی باڵای دەوڵەتەكەی هاتنە هەولێر و كاربەدەستانی كوردستان پێشوازییەكی پرۆتۆكۆڵیی دەوڵەتییان لێكردن. ئەو وێنانەی لە ژووری كۆبوونەوەكانیانەوە هاتنە دەرەوە وایان پیشاندا كە بڕیارسازانی دوو دەوڵەت پێكەوە دانیشتوون نەك دەوڵەتێك و هەرێمێك. بۆچی ئەنقەرە لە پێشوازیی شاندی كوردستان ئاڵای كوردستان دادەنێت و پێشی ئاساییە لە هەولێر جڤینەكانی بە میدیایی بكرێن، بەڵام تاران ئەمە ناكات؟}

^{كۆماری ئیسلامیی ئێران كە لە چل ساڵەی تەمەنی نزیك دەبێتەوە، چل ساڵی رێكە پەیوەندی لەگەڵ شۆڕشی باشووری كوردستان هەیە. هاوكارییەكانی ئەو دەوڵەتە بۆ حیزبەكانی باشوور بە هەر مەبەستێك بووبێت، هیچ لەو راستییە ناگۆڕێ كە هێندەی تاران سەركردایەتیی باشوور دەناسێت، هێندە ئەنقەرە نایانناسێت.}

^{كاتێك حكومەتی هەرێمی كوردستان دامەزرا، ئەو مامەڵە ئەرێنییەی ئێران لەگەڵ حكومەتدا كردی، بە مامەڵەی نەرێنی و هیسترییانەی ئەنقەرە بەراورد ناكرێت. هەر لەسەرەتاوە مەتڵەبی هەردوو پایتەخت رێگەگرتن و سەركوتكردنی حیزبەكانی رۆژهەڵات و باكووری كوردستان بوو.}

مامەند رۆژە

<sup>ساڵی 2016 هاوشێوەی 2015، دۆزی ستراتیژی لە هەرێمی كوردستان بەرەنگاربوونەوە لەگەڵ داعش و رەواندنەوەی سەرچاوەكانی هەڕەشەی سەلەفیەتی جیهادی لەسەر ئاسایشی هەرێمی كوردستان بوو. ئێستا ئێمە تازە پێدەنێینە ساڵی تازەوە. لێرە دەپرسین گەلۆ دۆزی ستراتیژیی هەرێمی كوردستان لەساڵی 2017دا چییە؟ دەپرسین ئایا لەم ساڵەدا بڕبڕەپشتی پێشهاتە سیاسییەكان چین؟

دیفاكتۆی دەوڵەت هەتا جەنگی چەتەیی</sup>

^{پێدەچێ لە ساڵی 2017دا ئۆپەراسیۆنی مووسڵ بەشێنەیی بەرەو یەكلابوونەوە بڕوات. هەروەها ئەگەری ئەوە بەهێزە لە ساڵی 2017دا جەنگی مووسڵ نەبێتە جەنگی قەڵاچۆكردنی داعش! فاكتەكانیش ئەوە دەسەلمێنن كەوا داعش وەكوو دیفاكتۆ خەلافەت و دیفاكتۆ - دەوڵەت لە عێراق نامێنێت. بەڵام لەمەودوا داعش وەكوو گرووپێكی چەكداری روودەكاتە جەنگی چەتەیی و ستراتیژی جەنگی پارتیزانی پیادە دەكات. بۆیە پێشبینی دەكرێ لە 2017دا یەكێك لەو هەڕەشانەی بەرۆكی هەرێمی كوردستان دەگرێ، هەڕەشەی داعش بێت.}

لیوا ئەحمەد کۆیی

^{له‌ میدیای عه‌ره‌بی و به‌شێكی میدیای كوردیشدا، له‌ زاری سیاسی و په‌رله‌مانتار و كه‌سایه‌تییه‌ شۆڤێنییه‌كانی عه‌ره‌ب و به‌شێك له‌ كورده‌كانی به‌غداش، به‌ به‌رنامه‌ی پیلان بۆ داڕێژراو له‌ چوارچێوه‌ی شه‌ڕێكی ده‌روونیی به‌رده‌وامدا، گوێمان له‌ قسه‌ و لێدوان دژ به‌ پێشمه‌رگه‌ و سه‌ربه‌خۆی كوردستان ده‌بێ، ئه‌مه‌ دیارده‌یه‌كی هێنده‌ ساده‌ و بچووك نییه‌، ته‌نیا به‌ هه‌ڵمه‌تی تۆڕه‌كانی كۆمه‌ڵایه‌تی و قسه‌ی هه‌رزه‌ سیاسی و په‌رله‌مانتاره‌كان لێكی بده‌ینه‌وه‌، به‌ڵكو ڕوانگه‌ی قوڵتری له‌پشته‌وه‌یه‌، به‌گشتی شه‌ڕێكی ده‌روونیه‌، بۆ لاوازكردنی پێگه‌ی پێشمه‌رگه‌ كه‌ له‌ سه‌رتاسه‌ری جیهاندا شانازی به‌ نه‌به‌ردییه‌كانیه‌وه‌ ده‌كرێ، هاوكات هه‌وڵێكیشه‌ بۆ به‌لاڕێدا بردنی ئامانجی له‌مێژینه‌ی كورد و ساردكردنه‌وه‌ی خه‌ڵكی كوردستان له‌سه‌ر گه‌یشتن به‌ مافی چاره‌ی خۆنووسین و سه‌ربه‌خۆی.}

^{ئه‌م پیلانه‌ به‌چڕی كاری له‌سه‌ر ده‌كرێ، هه‌وڵ ده‌درێ له‌ ناوخۆی كوردستان ڕای گشیتی له‌سه‌ر دروست بكرێ و خه‌ڵكی كوردستان به‌و قه‌ناعه‌ته‌ بگه‌یه‌نرێن، كه‌ كوردستان مووچه‌ی نییه‌ و كاره‌بای نییه‌ و ئاو و سووته‌مه‌نی و قوتابخانه‌ی باشی نییه‌، چۆن به‌و شێوه‌یه‌ سه‌ربه‌خۆیی ڕاده‌گه‌یه‌نرێت، پێشمه‌رگه‌ مووچه‌ی نییه‌ و چه‌كی نییه‌ و دابه‌ش كراوه‌، چۆن كوردستانی سه‌ربه‌خۆی پێ ده‌پارێزرێت!}

هێمن عەبدوڵڵا

^{هەرچەندە گەشبینیی باشە، بەڵام پێناچێ ساڵی 2017 بۆ كوردستان و دەوروبەری ساڵێكی باشتر بێت لە 2016. كوشتاری شەوی سەری ساڵ لە ئیستەنبوڵ رووداوێكی واتادار بوو: ئەو ئاگرەی لە سووریا و عێراق كراوەتەوە هەر لەو ئاگردانەیدا نامێنێتەوە و پریشكەكانی بۆ دەوروبەری فڕێدەدات، بەڵام لەوێش ئەوانە بەردەكەون كە بۆ فێنكبوونەوە لەدەست ئاگرەكەی عێراق و سووریا پەنایان بۆ توركیا بردبوو.}

^{شەڕی موسڵ هێشتا بەردەوامە و هی رەققەش هێشتا دەستی پێنەكردووە. هەرواش پێشبینیی هەموولایەك ئەوەیە كە لە 2017دا داعش لە سووریا و عێراق بەو هێزەی ئێستایەوە نەمێنێت. ئەمە پێشبینییەكی راستە، بەڵام راستییە تاڵەكە ئەوەیە كە داعش بە شێوازێكی جیاواز و جاڕسكەرتر دەمێنێتەوە. ساڵانی رابردوو راهاتبووین كە ئەگەر داعش بتوانێ مەترسییەك دروست بكات، لە بەرەكانی شەڕدا بەرامبەر پێشمەرگە دروستی دەكات. بە ماندووبوونی دەزگا ئەمنییەكانیشمان و هاوكاریی خەڵك بۆیان، لە ماڵەكانماندا بە خەیاڵی ئاسوودەوە لێی دەنووستین. بەڵام رەنگە ئەمساڵ وانەبێت و هەم دەزگا ئەمنییەكان و هەم خەڵكیش ناچاربن ماندووتر بن بۆئەوەی رێگە نەدەن تەكتیكی نوێی داعش و ئەو گرووپە توندئاژۆ نوێ(یان)ەی لەمساڵدا دروست دەبن سەربگرن.}

سالح زاهیر زێباری 

^{كەساتیا تاكێ‌ كورد ب درێژاهیا دیروكێ‌ كەفتی یە بەر ڤەكولینا گەروك و روژهەلاتناس و روژنامەڤان و ئەكادمیستێن روژهەلاتی و روژئاڤایی.ژ ئەنجامێ‌ ڤەكولین و خاندن و شلوڤەیێن ل سەر كەساتیا كورد هاتیە كرن دیار بویە و ب گروڤەیا هەمی وان كەسێن روژەكێ‌ ل سەر میللەتێ‌ كەڤنار نڤێسی هەر ژ زینەفون و مسعودی و هەتا دگەهیە میجەر نوئیل و مینورسكی و باسیل نیكیتین و مارك سایكس و ئولاند ویلكنس و لازاریف ...هتد. ب سەدان كەساتیێن دی هەنە ب تایبەتی ل سەر كوردان و جڤاكێ‌ كوردی و كەساتیا تاكێ‌ كورد نڤێسیە و زور شارەزایێن دیتر هەبوینە دەمێ‌ ڤەكولین ل سەر دەڤەرا روژهەلاتا ناڤین كری بەحسێ‌ كوردا ژی هاتیە كرن.}

^{ل ڤان هەمی ڤەكولین و خاندن و شلوڤا دا دیار دبیت كو تاكێ‌ كورد ل جڤاكێن روژهەلاتی دا خودان كەساتیەكا جودا بویە و ب دەهان و سەدان سیفەتێن تایبەت هاتیە جوداكرن ل گەلێن دەڤەرێ‌ ژ تورك و فورس و ئەرەب و چركەس و ئازر و ئەرمەنیا. ژ وان سیفەتێن كو كورد پێ‌ هاتیە ناسكرن زیرەكا ویە وەك تاك و خودان هێزەكا بێ‌ هژمار بویە تاكێ‌ كورد كو گەلەك ژ شارەزایان وێ‌ هێزا زور بو هەبونا ژیانەكا پری ئاستەنگ ڤەگەدرینن. تاكێ‌ كورد بێ‌ شەر شەركەر بویە ژ بەر زەحمەتیێن ژیانێ‌ ژبەر بن دەستیێ‌,لەوما هەر دەمێ‌ كەسەكێ‌ ل سەر كوردا چەند پەیڤەك نڤێسی بن زیرەكی و ب جەرگ و خودان شیان و شەرڤانی ل كەساتیا تاكێ‌ كورد نەهاتیە جودا كرن.}

دانەر ئەبوبەکر مستەفا

^{ھاوپەیمانی سێ قۆڵی مۆسکۆی نێوان روسیا و تورکیا و ئێران بۆ ووڵاتانی رۆژھەڵاتی ناوەراست بە تایبەت بۆ سوریا، کۆمەڵێک خوێندنەوە و شیکاری سیاسی جیاوازھەڵدەگرێت لەم سات و کاتانەدا کە ناوچەکە لەبەردەم چەندین پرۆژەی جیۆسیاسی و پاراستنی بەرژەوەندی ووڵاتانی زلێھێزی جیھان و بەھێزی ناوچەکەش دایە تارادەیەک، تەنانەت کوشتنی باڵوێزی روسیا لە تورکیا رێگای لە بە ئەنجام گەیاندی ئەم ھاوپەیمانیەتیە گرینگە نەگۆری.}

^{ووڵاتانی رۆژھەڵاتی ناوەراست دابەش بوون بەسەر دووبەرەی جیاوازی مەزھەبی کە سوونی و شیعی یە، بە جۆرێک ئاراستە کراوە کە تورکیا و سعودیا و قەتەر سەرپەرشتی و سەرکردایەتی بەرەی سونە دەکەن لە ناوچەکەدا، کۆماری ئیسلامی ئێرانیش بە ھاوکاری عێراق و سوریا سەرکردایەتی بەرەی شیعی دەکات لە ناوچەکە و جیھانیشدا.  لە دوای ساڵانی ٢٠٠٠ روسیا بیری ئەڵتەرناتیڤێکی تر کردووە بۆ بەرزکردنەوە ھەژموونی خۆی لەسەر ووڵاتانی رۆژھەڵاتی ناوەراست، بۆ گەرانەوەی ھەمان کاریگەری سەردەمی سۆڤیەت کە بەسەر ناوچەکەدا ھەیبوو، چونکە ماوەیەکی زۆر بوو دوای رووخانی یەکیێتی سۆڤیەتی ئەم ناوچانەی لەبیرکردبوو . دوای ھاتنی ڤلادیمیر پووتین بۆ سەر حکوم روسیا بەردەوام لە بەرەی شیعی دابووە وەک یەکێک لە سۆپەر زلھێزەکانی جیھان،و ئەمریکاش بە پێچەوانەوە بە پاڵپشتی کارو ھاوپەیمانی}