ئاکۆ محەممەد

^{نووسین و بەرزكردنەوەی ناوی "دەوڵەتی ئیمام عەلی " لەنێو شاری موسڵدا ، نیشانەی ئیمان و باوەڕ نییە بە ئایینی ئیسلام ، بەڵكو نیشانەی ململانێ یاخود وردتر بڵێین نیشانەی جەنگێكی مەزهەبییە.} ئەو ململانێیە مێژوویەكی درێژی هەیە. یەكێك لە هۆكارەكانی بێهێزیی دەوڵەتی عێراق، دامەزراندنی بوو لەسەر بناخەیەكی مەزهەبی. چەوساندنەوەی مەزهەبی (شیعە) و لەنێوبردنی نەتەوەیی (كورد)، هۆكاری سەرەكی رووخانی دەوڵەتی عێراق بوون. بەڵام هەڵەكە لە"عێراقی نوێ"دا كۆتایی نەهات ، بەڵكو زۆر بەربڵاوتر دەركەوتەوە ، بەتایبەتی لەڕووی مەزهەبییەوە. لەدوای 2003وە شەڕێكی مەزهەبی گەورە لەعێراقدا بەرپابووە ، لەدوای "بەهاری عەرەبی " و بەتایبەتی لەساڵی 2011 ەوە ، ئەو شەڕە بووەتە شەڕێكی زۆر گەورەی هەرێمایەتیش.

^{هیوایەك هەبوو كە لەگەڵ ئۆپەراسیۆنی موسڵ و دوای دەركردنی داعش لە موسڵ ، كۆتاییەك بۆ ئەو شەڕە دابنرێت ، چونكە هۆكاری بنچینەیی و سەرەكی دروستبوونی داعش و كارەساتەكانی بەهۆی ململانێ و جەنگی سوننە و شیعە بوو لە عێراقدا ، كە ئەو شەڕە لەسەردەمی دوو خولی سەرۆك وەزیرایەتی نووری مالیكیدا بەربڵاوتربوو . ئێستاش دەركردنی سوننە لە بەغدا و سامەڕا بەجۆرەها شێوە ، باس و ئازاری سەرزاری هەموو عەرەبێكی سوننەیە، كە ئەنجامی سرووشتی ئەوەیە ئەوانیش بێدەنگ نەبن و كاردانەوەیان هەبێت.}

^{داننەنان بەهەبوونی جەنگی مەزهەبی و تایفی كێشەكەی چارەسەرنەكرد ، بەڵكو دوای رێكخراوی قاعیدە ، داعشی بەدواداهات ، چارەسەرنەكردنی و درێژكردنەوەی شەڕەكە بۆ موسڵ ، داعش-2ی بەدوادا دێت .}

^{زۆر لە عەرەبی سوننە دوای رووخاندنی رژێمی سەدام یان ئاوارەی وڵاتان بوون ، یاخود بەشدارییان لە دەنگدان لەسەر دەستووری "عێراقی نوێ" نەكرد لە 2005دا و دژی فیدرالی بوون بۆ عێراق و لەگەڵ عێراقی سەنتراڵدابوون. دوای چەوسانەوە و بێدەسەڵاتبوون و تەنانەت دەركردنیشیان لە بەغدا، ئێستا بەشێكی زۆریان باوەڕیان بەوەهێناوە كە دەسەڵاتی ئەوان لە بەغدا بووە بەشێك لە رابردوو ، هەروەك چۆن ئێستا كوردیش بچووكترین حیساب لەسەر بەغدا دەكات ، دوای ئەوەی مالیكی لە بەغدا لاوازیكردن و پرۆسەی لاوازكردن و بێدەسەڵاتكردنیان لەبەغدا ئێستاش بەردەوامە .}

^{دوای هەڵوەرینی خەونی سوننە بۆ دەسەڵاتگرتنەوە دەست لە بەغدا ، دروستكردنی فیدرالی لەنێوەڕاستی عێراقدا و دروستكردنی هەرێمی سوننە بۆ پاراستنی مانەوەی هەڕەشەلێكراوی خۆیان ، بووە لەپێشترین پڕۆژەی گەلێری و دەستەبژێرەكەیان ، بەڵام خەریكە گەیاندنی شەڕی مەزهەبی بۆ نێو تەلەعفەر و شاری موسڵ ، ئەو پڕۆژەیەش هەڵدەوەرێنێت .}

^{ئێستا سەرەتاكانی شەڕی تۆڵەكردنەوەی مەزهەبی لە موسڵ سەریهەڵداوە . باسی كردنەوەی نووسینگەی نهێنی لەنێوبردنی مەزهەبی لە موسڵ دەكرێت . كردنەوەی بارەگاكانی رێكخراوە شیعییەكان دەستیپێكردووە . هەوڵدان بۆ پڕكردنی پەرتووكخانەی زانكۆكان لە كتێبی مەزهەبی ، زیاتربوونی رۆژ بەرۆژی دروشمە مەزهەبییە شیعییەكان لە موسڵ ، لەكاتێكدا سوننەكان بەو ئاڵایانەی بە دروشم و وێنەی مەزهەبی نەخشاون ، زۆر هەستیار ببوون ، ئێستا رۆژ لەدوای رۆژ هەستیاربوونەكەیان بەرزدەبێتەوە و هەست بە رووشاندن دەكەن . ئەو رووشاندنەی وایكرد دوو فیرقەی عێراق لە 60 خولەكدا لەو شارەدا ببەزن و پەرتوبڵاوببن و ئەو بەڵا گەورەیە بەسەر عێراق و كوردستان و ناوچەكە و جیهاندا بێت .}

^{موسڵ خاوەن پێگەیەكی زۆر ستراتیژی بووە لە جەنگەكانی پێش زایینەوە تاوەكو جەنگی یەکەمی جیهانی. هەوڵدان بۆ راكێشانی بۆ نێو هەژموونی دەسەڵاتێكی مەزهەبی بۆ موسڵ هەروا بێبەرنامە نییە ، لە هەمانكاتدا بێكاردانەوەش نابێت. ئەوە مەترسییەكی ژیانیی هەیە لەسەر بوونی سوننە لە عێراقدا ، ئەوەش واتە هەستیاركردنی هەموو وڵاتانی سوننە ، بەتایبەتیش توركیا و وڵاتانی كەنداو . لەهەمانكاتدا مایەی مەترسییەكی گەورەی هەنووكەیی و ستراتیژییە بۆ كوردستان و ناوچەكە.}

^{دوای هاتنەسەركاری ترەمپ ، پێناچێت ئەو ستراتیژیەتەی لەسەر 25 ساڵ پشتگوێخستنی سوننە و چاونووقاندن لە لاوازكردنیان هەروا درێژەی هەبێت بەبێ گۆڕانكاری. بەڵام ئەگەر رەوتی رووداوەكان بەهەمانشێوەی ئێستا بەردەوامبن ، ئەوا باشووری كوردستانیش لەژێر مەترسییەكی زۆر گەورەدایە ، بەتایبەتی كە ئێستا عێراق خاوەن سوپایەكە رۆژ دوای رۆژ ناسنامە مەزهەبییەكەی بەهێز دەبێت و ناسنامە نیشتمانییەكەی كاڵتردەبێت ، بەپێی ئەو پرۆسەیەی كە مالیكی دەستیپێكرد و تائێستاش رانەگیراوە . هاوكات لەگەڵ ئەوەشدا ، هێزێكی وەك حەشدی شەعبی بە سەر و گرووپە جیاجیاكانییەوە ، رۆژانە بە دروشم دژی كوردستان و وڵاتانی دەوروبەر هەوڵدەدات دوژمنێكی تازە دروستبكات . ئەو هێزە تەنیا سێ رێگەی هەیە : هەڵوەشاندنەوە، شەڕی ناوخۆیی گرووپەكانی ، شەڕكردن لەگەڵ كوردستان .}

^{ئەگەر ئەمریكا و وڵاتانی كاریگەری ناوچەكە و جیهان ، ئارامی هەولێر ، ئالۆزترنەبوونی ناوچەكە و جیهانیان بەلاوە گرنگە ، دەبێ لەئێستاوە بیر لە چارەسەری حەشدی شەعبی و عێراق بكەنەوە . بەوشێوەیەی ئێستا سوننەش وەك كورد تەنیا رێگەی جیابوونەوەی لەپێشە ، چونكە فیدرالیش ناتوانێ ئیتر سوننە لەو عێراقەی ئێستادا بپارێزێت .}

^1/2/2017