فه‌رید زامدار

^{پیلانگێڕان و پاشقۆڵگرتن و ملشكاندن و ڕق و كینه‌ و هه‌ناوڕه‌شى و دوژمندارى و نه‌حوباندنى مرۆڤ له‌ لایه‌ن مرۆڤه‌وه‌، مێژوویێكى دوور و درێژى هه‌یه‌، به‌ تایبه‌تى له‌ سه‌رده‌مى (فتوحاتى ئیسلامى) زۆر به‌ زه‌قى سه‌ری هه‌ڵداوه‌، له‌ سه‌رده‌مى (معاویه‌) و (عوسمان) و (عه‌لى) و (حوسێن) به‌رده‌وام له‌سه‌ر ده‌سه‌ڵات و حوكمڕانى له‌نێوان شیعه‌ و سوننه‌، به‌ سه‌دان پیلان و كوشتن و تیرۆر و سه‌ربڕین وه‌كو دیارى بۆ سه‌ركرده‌كانیان ئه‌نجام دراوه‌، وه‌كو غافڵكوژى و ژه‌هراوىكردن و جۆره‌ها پیلانى قێزه‌ون و دوور له‌ هه‌موو دابونه‌ریتێكى مرۆڤایه‌تى.}

^{(نورى ئه‌لمالكى) له‌ بزووتنه‌وه‌ى ئۆپۆزسیۆنى ئیسلامیى شیعه‌گه‌رایدا، وه‌كو زانیومه‌ جگه‌ له‌ دوژمنایه‌تیى سوننه‌، دوژمنایه‌تیى هاومه‌زهه‌ب و هاوڕێبازى سیاسیى و هاوسه‌نگه‌رانى خۆیشى كردووه‌، له‌وانه‌ تۆمبه‌تبار كراوه‌ به‌ تیرۆركردنى سیاسه‌تمه‌دارى ئیسلامیى عێراقى (گالب السهیل) باوكى په‌رله‌مانتارى پێشووى عێراقى (صفیه‌ السهیل)، دیاره‌ ئه‌و دیارده‌ دوژمندارییه‌ى نێوان (سوننه‌ و شیعه‌) بڕوا ناكه‌م قه‌ت كۆتایی بێت، چونكه‌ ئه‌و ڕق و كینه‌یه‌ ئه‌وه‌نده‌ له‌ بیر و هۆش و هه‌ستى مه‌زهه‌بییان خۆى داكوتاوه‌، مه‌حاڵه‌ كۆتایی بێت، ئیتر له‌ هه‌ر ناوچه‌یه‌كى دنیادا بن.}

^{(مالكى) له‌و عه‌ره‌به‌ شیعه‌ مه‌زهه‌بانه‌یه‌ كه‌ زۆر دژایه‌تى و دوژمنایه‌تیى مه‌زهه‌به‌كه‌ى خۆیشى كردووه‌ و وه‌كو ده‌ڵێن زۆر كه‌سى له‌ نه‌یارانى خۆى له‌ حزبى (دعوه‌) تیرۆر كردووه‌ یان دوورى خستوونه‌ته‌وه‌ و په‌راوێزى كردوون، به‌ڕاى من نه‌زعه‌یه‌كى}

رەزا شوان 

^{لە ئەمڕۆدا، لە لایەکەوە شۆڕش و راپەڕین و خۆپیشاندانی ناڕەزایی و تووڕەیی گەڵانی چەوساوە و ستەملێکراو و ماف و ئازادی داگیرکراو، لە دژی دەسەلاتدارانی ستەمکار و رژێمە دیکتاتۆرییەکان، لە لایەکی تریشەوە تەشەنەکردنی گەندەڵی و، نادادپەروەری و، هەژاری و، قـورخکردنی دەسەڵات. بوونەتە وێردی سەر زاری خەڵکی و، بە مانشێتی میدیاکان و بە هەواڵی راگەیاندنەکان و بە بابەتی نووسینی نووسەران و رۆژنامەنووسان و بە شرۆڤەکـردنی سیاسییەکان لە جیهاندا.}

^{وە وەرگیراوە..}  (Revolutio)زاراوەی شۆڕش لە وشە لاتینییەکەیەوە 

^{تا ئێستا چەند پێناسەیەکی جیاواز بۆ چەمکی شۆڕش کراوە.. بەلای هەندێکەوە شۆڕش بریتییە لەو شەڕانە و لەو بزووتنەوە رزگاریخوازە نیشتمانییانەی کە ئامانجیان رزگارکردنی نیشتمانە لە ئیمپریالیزم یا لە داگیرکەرانی بێگانە و راگەیاندنی سەربەخۆیی.. پێناسەیەکی تری شۆڕش: شۆڕش بریتییە لە دەربڕینی تووڕەیی و ناڕەزایی لە لایەن کۆمەڵێک خەڵکەوە.. یا لە لایەن زۆرینەی گەلەوە، بە پێی ئایدیۆلۆژیاییەکی بەرنامەداڕێژراوی ئەو کۆمەڵە یا ئەو گەلە، لە دژی ستەمکاری و سەرکوتکردن و چەوسانەوە و، پێشیلکردنی مافەکان و نەبوونی ئازادی، کە لەلایەن رژێمە دەسەڵاتدارەکان و، فەرمانڕەواکانەوە دەرهەق بە خەڵکی دەکرێن.. گەل بۆ رزگاربوونی لەو دۆخ و بارە نالەبارانە، ملکەچ نابێت، ناچارە پەنا بۆ پەرپاکردنی شۆڕش ببات، بۆ گۆڕينی دەسەڵات بە دەسەڵاتێکی نیشتمان پەروەری باشتر و، هەموارکردنەوە و گۆڕانکاری لە دەستوور بە شێوەیەکی ئەرێنیخوازی و، نەهێشتنی گەندەڵی و، جیوازی و، نادادپەروەری و، باشترکردنی ژیان و گوزەرانی خەڵکی و،}

دیدار ئەبوزێد

^{سنوورداركردنی توانا و كاریگه‌رییه‌كانی داعش وه‌ك هێزێكی تیرۆریستی و سه‌ربازیی خوێنڕێژ، هێواش هێواش له‌ نزیكبوونه‌وه‌ دایه‌، ئه‌گه‌رچی هێزێكی تیرۆریستی دڕنده‌ی وه‌ك داعش له‌پێناو مانه‌وه‌ی سڵ له‌ به‌كارهێنانی هیچ جۆره‌ چه‌ك و ئامراز و كه‌ره‌سته‌یه‌كی ناشه‌رعی ناكاته‌وه‌، به‌ڵام گۆڕانی هاوكێشه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌كان و به‌هێزبوونی پێشمه‌رگه‌ و سوپای عێراق و كۆتاییهاتنی واده‌ی سه‌رۆكایه‌تیی ئۆباما، پرۆسه‌كه‌ خێراتر ده‌كا. هه‌موومان چاونه‌ترسی و ئازایه‌تیی پێشمه‌رگه‌ ده‌بینین، كه‌ هه‌وڵی هه‌ر كه‌سێك به‌ به‌راورد به‌ هه‌وڵه‌كانی ئه‌وان كه‌م دێته‌به‌رچاو‌، به‌ڵام ئه‌م شه‌ڕه‌ ده‌بێ چه‌ند سوودێكی گه‌وره‌ی بۆ كورد هه‌بێ و پێویسته‌ ئێمه‌ به‌ ته‌واوی گرنگییان پێ بده‌ین و به‌كاریان بهێنین، بۆ چاره‌سه‌ركردنی كه‌موكورییه‌كانمان له‌و بوارانه‌ی كه‌ پێش شه‌ڕی داعش له‌ خانه‌ی بابه‌ته‌ بیرلێنه‌كراوه‌كان دابوو، جێگای بایه‌خ نه‌بووه‌ و ئاوڕی لێ نه‌ده‌درایه‌وه‌. ئه‌گه‌رچی هه‌موو شته‌ باشه‌كانی دوای ئه‌و شه‌ڕه‌ ناگاته‌ ئاستی ئازاری جه‌رگسووتانی دایكی شه‌هیدێك، به‌ڵام ئیتر ئه‌مه‌ واقیع و شه‌ڕێكی تاڵی تاقه‌تپرووكێن بوو، پێویست بوو ئه‌نجامی بده‌ین.}

^{١- داعش له‌پاڵ ئه‌وه‌ی هێزێكی تیرۆریستیی خوێناویی دڕنده‌یه‌، ئه‌وا پشت به‌شێوازێكی زۆر رادیكاڵیی لێكدانه‌وه‌ی ئایه‌ت و فه‌رمووده‌كانی ئیسلام ده‌به‌ستێ و له‌ مێژووی ئه‌و كۆمه‌ڵگایانه‌ی كه‌ تیایدا ئیسلام ئایینی سه‌ره‌كی بووه‌، نموونه‌ی زۆره‌. داعش بیركردنه‌وه‌یه‌كی رادیكاڵیی توند‌ه‌ له‌باره‌ی مرۆڤ/ خوا، پیاو/ ژن، كۆمه‌ڵگه‌/ سیاسه‌ت، پاك/ پیس، بێ ئیمان/ ئیماندار، پیرۆز/ ناپیرۆز، پاك/ پیس، ئاسمان/ زه‌وی، كافر/ موسڵمان، ئێمه‌/ ئه‌وان. ئه‌م جۆره‌ بیركردنه‌وه‌یه‌ به‌ره‌و كوشتن و ئه‌شكه‌نجه‌دان و له‌سێده‌ره‌دانی ده‌یان و هه‌زاران كه‌سی بردوون}

هادی عەلی

^{پێدەچێت قەدەری شاری مووسڵ وابێت كە لە وێستگە مێژووییە جیاوازەكاندا چارەنووسی باشووری كوردستان دیاری بكات.} لە دوا رۆژەكانی جەنگی یەكەمی جیهانیدا، هێزەكانی بەریتانیا مەبەستیان بوو هەرچی زووترە پێش راگەیاندنی ئاگربەست لەگەڵ دەوڵەتی عوسمانی، خۆیان بگەیەننە شاری مووسڵ، بۆئەوەی باشووری كوردستان كە لەچوارچێوەی ویلایەتی مووسڵدا بوو، بخەنە ژێر كۆنترۆڵی خۆیان. بەوهۆیەوە ویلایەتی مووسڵ بۆ چەند ساڵێك كێشەیەكی ئاڵۆزی نێوان بەریتانییەكان و دەسەڵاتدارانی توركیای نوێی دوای دەوڵەتی عوسمانی بوو. تا لە كۆتاییدا بەهۆی فشاری بەریتانییەكانەوە كە ئەو رۆژگارە گەورەترین زلهێزی نێودەوڵەتی بوون، توانییان یەكلایی بكەنەوە لە بەرژەوەندیی خۆیان و ویلایەتەكەیان لكاند بەو دەوڵەتە نوێیەوە كە ناویان لێنا عێراق، بەمەرجێك تایبەتمەندییەك هەبێ بۆ ئەو ناوچانەی زۆرینەی دانیشتووانەكەی كوردن، بەداخەوە دەسەڵاتدارانی عێراقی ئەو مەرجەشیان پشتگوێ خست. ئیتر لەوكاتەوە دانیشتووانی ئەم بەشەی كوردستان تا ئەم چركەساتەش لە شۆڕش و ڕاپەڕین و قوربانیدان بەردەوامن.

^{ئەوەتا جارێكی تر ئەم شارە بەشێوەیەك لەشێوەكان مێژوو دووبارە دەكاتەوە و بووەتە هۆكارێكی كاریگەر لەسەر چارەنووسی باشووری كوردستان. دوو ساڵ پێش ئێستا كاتێك داعش كۆنترۆڵی ئەم شارەیان كرد، وێڕای چەندین كارەساتی مرۆیی گەورە كە رووی كردە ناوچەكە، بەتایبەتی دژ بە هاووڵاتیانی ئێزدی لە شنگال و دەوروبەری، دەرفەت رەخسا بۆئەوەی هێزەكانی پێشمەرگە كۆنترۆڵی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم بكەن،}

دڵشاد میران

^{مه‌ته‌ڵێكى ئینگلیزى هه‌یه‌ ده‌ڵێت، نه‌ریتى كۆن به‌ ئاسانى له‌ناو ناچێت، چینى سیاسیى عه‌ره‌ب به‌ سوننه‌ و شیعه‌كه‌یه‌وه‌ هه‌میشه‌ به‌ درێژایى ته‌مه‌نى ده‌وڵه‌تى عێراق ئه‌م وڵاته‌یان به‌ موڵكى خۆیان زانیوه‌ و حوكمڕانیه‌ت به‌ مافى شه‌رعى و ئاسایى خۆیان له‌ قه‌ڵه‌م ئه‌ده‌ن، ئه‌گه‌ر پاش 2003 و نه‌مانى رژێمى دیكتاتۆرى هه‌ندێ گۆڕانكارى به‌سه‌ر ئه‌م بۆچوونه‌ هاتبێت، ئه‌وه‌ ته‌نیا له‌ ئه‌نجامى لاوازى و بێ ده‌سه‌ڵاتى و بێ ئه‌زموونیى شیعه‌ بووه‌ له‌ حوكمڕانى، ئه‌گینا به‌شداریكردنى پێكهاته‌كانى ترى غه‌یره‌ عه‌ره‌ب له‌ حوكمڕانى به‌ مانا راسته‌قینه‌كه‌ى كه‌ بریتییه‌ له‌ به‌شداربوون له‌ پێكهێنانى بڕیارى سیاسیى چاره‌نووسساز نه‌ له‌ كۆن و نه‌ له‌ ئێستاش بوونى نه‌بووه‌ و نییه‌ و له‌ دواڕۆژیشدا نابێت. پێویسته‌ ئه‌وه‌ش بڵێین كه‌ ئه‌م جۆره‌ بۆچوونه‌ ته‌نیا پابه‌ند نییه‌ به‌ ره‌وشى عه‌ره‌ب، به‌ڵكو ده‌ردى هه‌موو وڵاتانى دواكه‌وتووى جیهانه‌، كه‌ دانیشتووانى له‌ زۆرینه‌ و كه‌مینه‌ پێكهاتووه‌.}

^{كورد هه‌موو جۆره‌ حوكمڕانییه‌كى عێراقى تاقی كرده‌وه‌، حوكمى پاشایه‌تى، كۆماریى چه‌پڕه‌و، كۆماریى ناسرى و نه‌ته‌وه‌یى تا حوكمڕانى به‌عس و ئێستاش هی ئیسلامیى شیعى. ئه‌م هه‌موو جۆره‌ حوكمڕانییه‌ى كه‌ به‌سه‌ر عێراقدا تێپه‌ڕیوه‌ هه‌میشه‌ یه‌كێ له‌ ئامانجه‌ سه‌ره‌كییه‌كانى ئه‌وه‌ بووه‌ كه‌ چۆن میلله‌تى كورد سه‌ركوت بكه‌ن و ئیراده‌ى خۆیان به‌سه‌رى دا بچه‌سپێنن، ئینجا هه‌ر رژێمه‌ و به‌ شێوازى خۆى، له‌ پشتگوێخستن و چه‌وساندنه‌وه‌ و شه‌ڕى له‌ناوبردن و به‌كارهێنانى چه‌كى كیمیاوى و ئه‌نفال، تا سیاسه‌تى شه‌ڕى برسیكردن، كه‌ ئه‌مڕۆ حكوومه‌تى}

هێمن عەبدوڵڵا

^{كەركووكییەكان هەینییەكی سەختیان تێپەڕاند. چاوەكان لەسەر حەویجە بوون و گلەیی ئەوە دەكرا كە بۆچی ئۆپەراسیۆنی مووسڵ پێش حەویجە خراوە، چونكە، وەك كەركووكییەكان دەیانگوت: تا حەویجە بەدەست داعشەوە بمێنێ، مەترسی لەسەر كەركووك لاناچێ. كەچی داعش ئاگرەكەی خستە نێو ئاگردانی گەڕەكە عەرەبنشینەكانی كەركووكەوە. لەگەڵ دەستپێكردنی ئۆپەراسیۆنی مووسڵ، پرسیارەكە ئەوە بوو: مووسڵی پاش داعش دەبێتە حەڵەب یان نا؟ كەچی ئێستا پرسیارەكە گۆڕاوە و ئەوەیە: ئەگەر داعش بەو هەموو دوژمنەیەوە كە هەیەتی بتوانێ وا بەهێزەوە بێتە نێو كەركووك، ئەی لە قۆناغی پاش داعش حەشدی شەعبی و هێزەكانی دیكە ناتوانن كەركووك بكەنە حەڵەبێكی نوێ؟}

^{دیمەنەكانی هەینیی رەش لە كەركووك دوو دیویان هەبوو: دیوێكی خۆش و دیوێكی ناخۆش. دیوە خۆشەكەی ئەوەبوو كە بەرلەوەی هێزە ئەمنییەكان بێنە دەست، خەڵكی كەركووك بۆخۆی هاتەدەنگ و نەیهێشت داعش دەست بەسەر شارەكەیدا بگرێت. ئەو دیمەنانە پێشتریش لە كەركووك بینراون. كاتێك گەڕەكێكی كوردی هەڕەشەی لەسەر دروست دەبێت، گەورە و بچووكی كوردی كەركووك چەك هەڵدەگرێت و دێتە سەرشەقام. سەرلەبەیانیی هەینیی رەش ناخۆشترین سیناریۆ كە چاوەڕوانی بووین ببێتە راستی، ئەوەبوو كە خەڵكی كەركووك لەگەڵ بیستنی هاتنی}

عادل باخەوان

^{له‌ کۆتاییه‌کانی سه‌ده‌ی بیسته‌وه‌، چه‌ند (ڕۆشنبیرێکی) نوێی ئیسلامیزمی ڕادیکاڵ له‌نێو کێڵگه‌ی جیهادیزمدا ده‌رده‌که‌ون و له‌سه‌ر ئاستی (تیۆلۆژیا) به‌شداریی چڕ له‌ بیناکردنه‌وه‌ و ڕوونکردنه‌وه‌ و پاشان ده‌قگرتنی نوێی ئایدۆلۆژیای جیهادیزمدا ده‌که‌ن. ئێمه‌ ده‌توانین، له‌نێو ئه‌م ڕۆشنبیرانه‌دا چوار فیگه‌ری کاریگه‌ر ده‌ستنیشان بکه‌ین: (ئه‌بو مه‌وحه‌مه‌دی مه‌قدیسی، ئه‌بو قه‌تاده‌ی فه‌له‌ستینی، ئه‌بو مه‌سعه‌بی سووری، ئه‌بو به‌سیری ته‌رتوسی). سیان له‌م (ڕۆشنبیره‌) نوێیانه‌، به‌شداریی جیهادی ئه‌فغانیان کردووه‌ و له‌نێو ئاگر و ئاسنی ئه‌و جه‌نگه‌ خوێناویه‌دا، سه‌ره‌تای گه‌نجێتیان ته‌واو کردووه‌. ته‌رتوسییش، که‌ له‌نێو ئه‌و ئاگره‌دا نه‌بووه‌، ڕاسته‌وخۆ به‌شداریی (جیهادێکی) دیکه‌ی کردووه‌ که‌ زۆر توندتر و خوێناویتر بووه‌ له‌وه‌ی ئه‌فغانستان: سووریای 1982، سووریای حافز ئه‌سه‌د و قه‌سابخانه‌که‌ی حه‌ما.}

^{واته‌ یه‌که‌م ڕه‌گه‌ز که‌ ئه‌م نه‌وه‌ نوێیه‌ ڕۆشنبیره‌ی جیهادیزم کۆ ده‌کاته‌وه‌، گوزه‌رکردنی وه‌رزی یه‌که‌می لاوێتیانه‌ له‌نێو جیهادیزمی ڕادیکاڵدا و په‌روه‌رده‌بوونیانه‌ له‌نێو پانتایی خوێندا. ڕه‌گه‌زی دووهه‌میش بریتییه‌ له‌وه‌ی له‌وه‌ی که‌ جگه‌ له‌ مه‌قدیسی، ئه‌م رۆشنبیرانه‌، به‌شێکی دیکه‌ی گرنگی ژیانیان له‌ ئه‌وروپا به‌سه‌ر بردووه‌ و پێکه‌وه‌ به‌شدارییان کردووه‌ له‌ دروستکردنی ئه‌و نیشتمانه‌ نوێیه‌ی جیهادیسته‌کان که‌ دواتر به‌ (له‌نده‌نستان) ناوبانگی ده‌رکرد. له‌نێوان 1993 و 2001 دا، مونه‌زیره‌کانی (تیۆریسیان) له‌نده‌نستان، چه‌ندین تێزی وردیان له‌سه‌ر سه‌له‌فیزمی جیهادی به‌رهه‌مهێناوه‌ و به‌ئاشکرا، له‌نێو دڵی پایته‌ختی به‌ریتانیاوه‌، پشتیوانیی خۆیان}

رەزا شوان 

^{لە رۆژی هەینی (٢١/ ١٠/ ٢٠١٦) داعشی تیرۆریست و بێڕەوشت و دۆڕاو، بۆ جارێکی تر خۆیان تاقیکردەوە، کۆمەڵێک چەکدار و خۆکوژی داعش کە زیاتر لە سەد چەکدار و خۆکوژ دەبوون، جگە لە چەند شانەیەکی نووستوویان لە نێو گەڕەکە عەرەبییەکانی ناو کەرکوک، بە چاوساغی و یارمەتی عەرەبە هاوردە ناڕەسەنەکانی ناو شاری کەرکوک، لە چەند لایەکەوە هێڕشیان کردە سەر شاری کەرکوکی کوردستانی و، ناوەندی قەزای (دوبـز)ی سەر بە پارێزگای کەرکوک، کە زۆربەی زۆری دانیشتوانەکەی کوردن، خۆیان لە ناو چەند ئوتێل و دایرە و باڵەخانەیەکدا قایم کرد و، بە چەکی قەناس و رەشاش و دۆشکە، تەقەیان لە پۆلییس و لە هێزە ئەمنییەکانی کەرکوک و، لە خەڵکی دەکرد.. نیازیان وابوو کە هەموو بارەگاکانی پارتە کوردییەکان و بنکەکانی پۆلیس و ئاسایش و پاراستن لە کەرکوکدا، بکەنە ئامانج و داگیریان بکەن و بیان تەقێننەوە.. بەڵام هەموو هێزە ئەمنییە کوردیەکان و پۆلیس و ژمارەیەکی زۆری خۆبەخشی کوردمان لە ناو شاری کەرکوکدا، لە هەموو لایەکەوە، بێ ئەوەی سڵ لە مردن بکەنەوە، پەلاماری ئەو بینایانە و ئەو گەڕەکانەیان دا، کە داعشەکان خۆیان لێ حەشاردابوون، شەڕەکە رۆژێکی تەوای خایاند و، بە کوشتنی زیاتر لە پەنجا لەو تیرۆریستە داعشە هەڵخەڵەتاوانە کۆتایی هات، کە بەشێکی زۆری کەلاکەکانیان لێیان بە جێماون و بۆگەنیان کردوون..}

د. عرفان مستەفا   

بۆ شیكردنەوەی ئەم دۆخەی ئێستای هەرێمی کوردستان، لەراستیدا دەبێ لەدەرەوەی ململانێی ئەو دوو بەرەیە قسە بكەین كە ئێستا دروستبووە، ئەمە ئەوە نییە لەپڕ دروست بوبێت، خەریكە ئێستا وەك دوو بەرەی جیاواز ئاشكرا دەبن و شكڵ دەگرن، بەڵام ریشەی ئەم دوو بەرەیە كۆنترەو بەكۆمەڵێك قۆناغدا تێپەڕیوە.

^{ئەم دوو بەرەیە دەكرێ وا ناویان بێنم یەكێكیان ناو بنێم "بەرەی حكومەتخواز" لەگەڵ "بەرەی دەوڵەتخواز".
بەرەی حكومەتخواز ئەو بەرەیەیە كە پێیوایە دەبێ حكومەت بە باشی دابمەزرێت ‌و ئیشوكارەكانی راپەڕێنێ‌و پێداویستی هاوڵاتیان جێبەجێ بكات، ئینجا بیر لەوە بكاتەوە ببێت بەدەوڵەت یان بكرێت بەدەوڵەت ‌و بیر لەو چوارچێوە سیاسیە بكاتەوە كە لەدەرەوە خۆی پێ جیا دەكاتەوە، یانی بیر لەسەربەخۆیی بكاتەوە وەك یەكەیەكی سیاسی نیودەوڵەتی.}

^{بەرەكەی تریش كە بەرەی دەوڵەتخوازە، پێیوایە حكومەت گرنگ نییە، ئەوەی گرنگە بەر لەهەموو شتێك، ئەوەیە كە ئێمە سنورێكی سیاسی بەناوی دەوڵەت دروستبكەین بۆئەوەی سەربەخۆ بین‌و نەبەسترێینەوە بەهیچ دەوڵەتێكەوەو بونێكی سەربەخۆمان هەبێت.} ئەم دوو بەرەیە هەریەكە بەڵگەی خۆی هەیە بۆ بەرگریكردن لە وتارەكەی، ئەوەی حكومەتخوازە گوتارەكە ئاوایە كە گرنگی بە بژێوی‌و ژیانی خەڵك‌و خۆشگوزەرانی خەڵك دەدات، بەڵام ئەوەی كە دەوڵەتخوازە، بیر لەوە دەكاتەوە چۆن ماڵەكەی جیابكاتەوە لەماڵی ئەوانیتر "غەیرەكان".

فه‌رید زامدار

^{هه‌ر له‌ سه‌رده‌مه‌ زووه‌كانى په‌یدابوون و له‌دایكبوونى مرۆڤ و ده‌ستپێكردنى ژیان و نه‌بوونى هیچ پێوه‌رێك له‌ چه‌مكه‌كانى ژیارى و پێناسه‌یه‌كی ىسه‌ره‌تایی بۆ مێژوو، مرۆڤه‌كان زۆر به‌ ئاسایی له‌ كۆمه‌ڵگاى بچووك بچووكدا له‌گه‌ڵ یه‌كتریدا ژیاون و مانایه‌كى تایبه‌تمه‌ندانه‌ى زۆر ساده‌ و ساكاریان به‌ ژیان به‌خشیوه‌، بێ ئه‌وه‌ى هیچ شتێك له‌ چه‌مكه‌ سیاسییه‌كان بزانن، خۆڕسكانه‌ ژیان و گوزه‌رانى خۆیان له‌گه‌ڵ بوون و سروشت و ژینگه‌ى خۆیان ڕێكخستووه‌. ئه‌و ده‌مانه‌ نه‌ (ئایین) هه‌بووه‌ و نه‌ كارگه‌ و چه‌وسانه‌وه‌ى چینایه‌تى و نه‌ خاوه‌ن موڵك و ئه‌ملاك و ده‌ره‌به‌گایه‌تى هه‌بووه‌، واته‌ مرۆڤ له‌وپه‌ڕى ئازادى و سه‌ربه‌خۆییدا ژیاوه‌ و له‌گه‌ڵ حه‌تمییه‌كانى بوون و گه‌ردوون و سروشت و ژینگه‌كه‌ى خۆى تێكه‌ڵ بووه‌. مرۆڤایه‌تى ئه‌و ده‌مانه‌ زۆر به‌ به‌خته‌وه‌رى و ئازادانه‌ و به‌ پێویستیى مرۆڤانه‌ى خۆى ژیاوه‌ و گوزه‌رانى كردووه‌، تا گه‌یشتن به‌ قۆناغه‌كانى په‌یدابوونى (ئایینه‌كان) و پابه‌ندكردنى مرۆڤ به‌ جیهانێكى نادیار و پیرۆزكردنى هێزه‌ غه‌یبییه‌كان، تا ده‌گاته‌ قۆناغه‌كانى سیاسه‌ت و ده‌ستوه‌ردان له‌ ئازادییه‌كانى مرۆڤ و سه‌پاندنى بڕوادارى و به‌كۆیله‌كردنیان. ئیتر له‌و ڕۆژه‌وه‌ مرۆڤ له‌ بچووكترین مافه‌ سه‌ره‌تاییه‌كانى شایسته‌ به‌ خۆى بێبه‌ش كراوه‌، تا گه‌یشتن به‌ قۆناغى ڕۆشنگه‌رى له‌ سه‌ده‌كانى ناوه‌ڕاستدا له‌ ئه‌وروپا و جارێكى تر مرۆڤ به‌هۆش خۆى هاته‌وه‌ و كه‌وته‌ ململانێ و ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى هێزه‌ خۆسه‌پێنه‌ره‌كان، به‌تایبه‌تى هێزه‌ ئایینییه‌كان و هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌ى كۆمه‌ڵگه‌ى ئه‌وروپایی له‌و ته‌نگه‌ژه‌ و قه‌یرانه‌ دروستكراوانه‌دا،}