^{هەلوێستی‌ بزووتنه‌وه‌ی‌ كۆماریخوازانی رۆژهه‌لاتی‌ كوردستان له‌ سه‌ر هه‌لبژاردنه‌كانی‌ ئێران}

^{هاوەلاتیانی‌ مافخوازی كوردستان!}

^{چالاكوانانی‌ سیاسی‌، مه‌ده‌نی‌‌، ئاینی!}

^{‌حیزب‌و رێكخراوه‌ كوردستانیه‌كان!}

^{بزووتنەوەی کۆماریخوازانی رۆژهەلاتی کوردستان، هەلبژاردن وەک یەکێک لە گرینگترین میکانیزمەکانی سازو کاری سیستەمگەلی سیاسی دێمۆکراتیک سه‌یر ده‌كات و پێوایە لە پرۆسەی هەلبژاردن دا، شارۆمەندان دەرفەتی بەشداری و مشارکەتی فەرمی و رێک‌و پێکیان لە ئاست دیاریکردنی داهاتووی سیستەمی سیاسی وەلات‌و چاره‌نووسی‌ خۆیان بۆ دەرەخسێت. وەک ئاشکراشە زۆرینەی نیهاد و دامەزراوەکانی سیستەمگەلی دێمۆکراتیکی جیهانی، بە سوودوەرگرتن لە پرۆسەی هەلبژاردن شکل دەگرن، به‌لام هه‌ڵبژاردن دەگەل ئەوەش کە رۆلی سەرەکی لە پرۆسه‌ی دامه‌زراندنی ئۆرگان‌و نیهادە دیموكراتیک‌و ناوه‌ندگەلی بریاردانی وەلاتدا دەگێرێت، به‌ڵكوو له‌هه‌مان كاتیشدا ده‌رفه‌تێك ده‌خولقێنێ‌ كه‌ شارۆمه‌ندان بتوانن به‌ شێوازی‌ دیموكراتیك‌و ئاگایانه،‌ ئیرادەی سیاسی خۆیان، وەک دەنگ بخه‌نه‌ ناو سه‌ندووقه‌كانی‌ ده‌نگدان‌و بەم‌چەشنە ته‌عبیر له‌ ویست‌و داواكانی‌ خۆیان بكه‌ن.}

^{بزووتنه‌وه‌ی‌ كۆماریخوازانی‌ رۆژهه‌لاتی‌ كوردستان سه‌ره‌رای‌ هه‌موو ره‌خنه‌كانی‌ له‌سازوكاری‌ سیستەمی هه‌لبژاردنه‌كانی‌ ئێران، هه‌لبژاردنه‌كانی‌ داهاتووی‌ شوورای شار و گووندەکان، و}

پۆڵا عومەر 

^{دوای سەرکەوتنی ریفراندۆم لە کۆماری تورکیا و بە دەستھێنانی دەنگی زۆرینەی کوردان، سەرکۆماری تورکیا رەجەب تەیب ئەردۆغان، لە لێدوانێکیدا ئاماژەی بە گرنگی رۆڵی کورد کرد کە ئەوان لە ھەموو جار زیاتر گرنگن لە داھاتووی پڕۆسەی سیاسی وڵاتەکەیدا.} دوای کودەتایی ١٥ی تەمووزی ٢٠١٦، ئەنقەرە بەرەو ئاراستەیەکی دی ھەنگاوی نا و دەوڵەتمەداران دووپاتیان کردەوە کە تورکیای داھاتوو تورکیای دوێنێ نابێت، گۆڕانکارییەکانیش بریتی دەبن لە چاکسازی لە نێو حکوومەت و گۆڕینی سیاسەتی دەرەویی و پتەوکردنی پەیوەندیی بازرگانی لەگەڵ ھەرێمی کوردستان، ئەمەش لە شەش مانگی داھاتوو روون دەبێتەوە.

^{ھەرێمی کوردستان تاکە حکوومەت بوو کە لە سەرەتای کودەتاکەوە ھەڵوێستی پشتگیری بۆ ئەنقەرە راگەیاند، دوای کودەتاکەش حکوومەتی تورکیا بە ئاڵای کوردستان پێشوازی لە سەرۆکی ھەرێمی کوردستان و سەرۆکی حکوومەتی ھەرێم کرد، دواتر شاندی باڵای تورکیا بەسەرۆکایەتیی سەرۆکوەزیران بیناڵی یڵدرم، سەردانی ھەرێمی کرد و وەزیری ئابووری، وزە، وەزیری بەرگری و سەرۆکی ھەواڵگری یاوەرییان کرد. لەم شاندەدا بواری ئاسایش، ئابووری، وزە، پەروەردە و پەرەپێدان قورسایی تایبەتیان ھەبوو.} دوای کودەتا و ریفراندۆم، تورکیا بەرەو سیستمی سەرۆکایەتی بە کرداری ھەنگاو دەنێت، ئامانجی ٢٠٢٣ی پارتی دەسەڵاتدار بەرەو نزیک بوونەوە، خێرایی بەخۆیەوە دەبینێت.

زریان رۆژهەڵاتی

^{بەدەر لە بۆچوونی رەسمیی حیزبەکان، هەڵوێستی "ناڕازی" لە جەنجاڵیی ناوخۆیی سەبارەت بە مەسەلەی گشتپرسی -ئەگەری سەربەخۆیی، بە دوو هێڵی جیاوازدا دەڕوات: یەکەمیان پێیوایە،‌ دەشێ لەگەڵ هەوڵدان بۆ ریفراندۆم و سەربەخۆیی، کار بۆ چاکسازی و دیموکراسیش بکرێت و ئەویتریشیان دیموکراسی و دەوڵەت بەیەکەوە دەبەستێتەوە و بەشێوەیەکی رادیکاڵ، دەوڵەتی بێ دیموکراسی رەتدەکاتەوە. بەرقەراربوونی دیموکراسی و چاکسازی بە مەرجی سەرەکیی دەوڵەتسازی دادەنێت. کامیان راستە؟}

^{هێشتا روون نییە کە چارەنووسی هەرێمی کوردستان بە چی دەگات، بەڵام لەو کەفوکوڵە سیاسی و ئەمنییەی لە خۆرئاوای ئاسیادا هەیە، هەر وڵاتەو بەشێوازێک هەوڵی پاراستنی خۆی و بەرژەوەندییەکانی دەدات. ئێران لەڕێی هەناردەکردنی کێشەکانی بۆ دەرەوەی سنوورەکانی خۆی، تورکیا لەڕێی ناوەندیکردنەوەی دەسەڵات (ریفراندۆمی گۆڕینی سیستەم لە پەرلەمانییەوە بۆ سەرۆکایەتی) و سعودیە لەڕێی هاوپەیمانیی ناوچەیی و نێودەوڵەتییەوە دەیانەوێت خۆیان بهێڵنەوە ‌و بەرژەوەندییەکانیان بپارێزن. ئێستا شەڕی داعش، مەسەلەی فەلەستین و ئەگەری سەربەخۆیی هەرێمی کوردستان سێ مەسەلەی گرنگی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستن و لە ئاستی ناوخۆ و دەرەوە مشتومڕێکی زۆریان لەسەر دەکرێت.}

ساڵح قەلاب 

^{هەندێک کەس تاوەکوو ئێستاش، گلەیی ئەوە لە سەرکردایەتیی کورد دەکەن کە سەرۆک بارزانی نوێنەرایەتی دەکات، بەوەی پرسی ڕیفراندۆم لەسەر مافی چارەنووس و سەربەخۆیی هەرێمی کوردستانی عێراق دەورووژێنێت، لە کاتێکدا ئێستا زیاتر لە مافی حوکمی زاتی هەیە، هەروەها گلەیی ئەوەش لەو سەرکردایەتییە دەکەن کە سوورن لەسەر بەرزکردنەوەی ئاڵای کوردستان لەسەر دامەزراوە حکوومییەکانی کەرکووک، لە پاڵ ئاڵای فەرمیی عێراق. ئەمانە هەمووی لە کاتێکدا دێت کە شەڕ و ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ڕێکخراوی تیرۆریستیی داعش لە مووسڵ لە گەرمەی دایە و بە شێوەیەکی گشتیش ناوچەکە ناسەقامگیرییەک بە خۆوە دەبینێت کە بەسەر جۆرەها ئەگەردا کراوەیە.}

^{ئەوە ڕوونە کە ئەو فشارانەی خراونەتە سەر سەرکرایەتیی کورد کە خۆی لە حکوومەتی هەولێر و سەرۆک بارزانیدا دەبینێتەوە کە بەرپرسیارێتیی هەڵگرتنی ئاڵای تێکۆشانی ئەو گەلەی لە باوکی (مەلا مستەفا بارزانی) بۆ ماوەتەوە، لە پێناو ئەوەی کە ئەو گەلەش وەکوو گەلانی دیکەی ناوچەکە شوێنێک بۆ خۆی دیاری بکات. ئەمەش وای کرد کە پەنا بباتە بەر هێورکردنەوەی ڕەوشەکە، لە کاتێکدا لەگەڵ حکوومەتی عێراقدا گەیشتبووە لوتکە، بەو هۆیەوە ڕیفراندۆمە ناوخۆییەکەی هەرێمی کوردستان لەسەر سەربەخۆیی دوابخات، بەڵام ناتواندرێت لە دواخستنەکە دڵنیابین، ئەمە (ڕیفراندۆم) بە کردەیی ڕوودەدات، هەرچەندە وادەی ئەو ڕیفراندۆمە بە شێوەیەکی سەرەتایی دیاری کراوە و بەم نزیکانە دەبێت.}

مۆرگن ئێڵ. كەپلن

^{رۆژی دووی نیسان، دوو پارتە سەرەكییەكەی كوردستانی عێراق: پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانیی كوردستان راگەیەندراوێكی هاوبەشیان بڵاوكردەوە كە تێیدا پابەندیی خۆیان بە رێكخستنی گشتپرسیی لەبارەی سەربەخۆیی كوردستان یان مانەوە لەگەڵ عێراق، راگەیاند. ئەو دوو پارتە زۆربەی جاران لەگەڵ یەكدی ناكۆكن، بەڵام وادیارە لەگەڵ نزیكبوونەوەی كۆتایی تاڵی شەڕی مووسڵ و پاش سێ ساڵ شەڕی بەردەوام لەدژی (داعش)، كوردی عێراق بەو بڕوایە گەیشتوون كە كاتی ئەوە هاتووە كێشە سیاسییەكانی نێوانیان بنێژن.}

^{سەركردەكانی كوردستان دەزانن سەربەخۆیی بە ئاسانی بەدەست نایەت. بە تایبەتیش لەبەر ئەوەی توركیا و ئێران سوورن لەسەر ئەوەی رێ لە هەوڵێكی وەها بگرن، ئەو دوو وڵاتە نیگەرانن لەوەی هەوڵی سەربەخۆیی ئیلهام بە دانیشتووە كوردەكانی ئەوانیش بدات. هاوكات ئەمریكاش لەڕووی مێژووییەوە بیرۆكەی دابەشبوونی عێراقی رەتكردووەتەوە، چونكە ترسی ئەوەی هەبووە پارچەبوونی ئەو وڵاتە ببێتە مۆدێلێك بۆ دابەشبوونی وڵاتانی دیكەی ناوچەكە. تەنانەت لە نێوان هێزە كوردییەكانیش سەبارەت بە كات و پڕۆسەی جیابوونەوەكە ناكۆكی هەیە، ئەوەش خولیای سەربەخۆیی كوردی سنووردار كردووە. لای بەرپرسانی كورد بەڕێوەچوونی گشتپرسی وەكوو راگەیاندنی نیازە (واتە نیازی سەربەخۆیی)، بەو مانایەی سەربەخۆیی راستەقینە هێشتا كاتی لەبەردەم ماوە.}

کارزان گلی

^{له‌ 30 شاری گه‌وره‌ی توركیا ئاكپارتی له‌ 17ی دۆڕاندوویه‌تی و له‌ 13ی بردوویه‌تیه‌وه‌، هه‌روه‌ها له‌ 5 گه‌وره‌ترین شاری توركیاش له‌ 4یان دۆڕاوه‌ وه‌كو ئیسته‌نبۆڵ، ئه‌نكه‌را، ئیزمیر، چه‌نكه‌لا و له‌ بورسا بردوویه‌تیه‌وه‌. ئه‌مه‌ش كاریگه‌ری خراپی ده‌بێت له‌ هه‌ڵبژاردنی داهاتووی سه‌رۆكایه‌تیدا بۆ ئاكپارتی.} راسته‌ له‌ ته‌واوی باكوور ده‌نگی نه‌خێر زیاتر بووه‌، به‌ڵام به‌ به‌راورد به‌ هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی 1ی سێپته‌مبه‌ر، ئاكپارتی له‌ زۆربه‌ی شاره‌كانی باكوور ده‌نگی زیادی كردووه‌ و نزیكه‌ی 450 هه‌زار ده‌نگی زیاد كردووه‌.

^{ئه‌وه‌ی گرنگه‌ هه‌ده‌په‌ توانی پارێزگاری له‌وه‌ بكات كه‌ به‌ گوێره‌ی ئه‌و ئه‌نجامه‌ی گشتپرسی به‌ربه‌ستی هه‌ڵبژاردن ده‌شكێنێ، به‌ڵام هه‌ستیشی به‌وه‌ كرد كه‌ سیاسه‌تی خه‌نده‌ق چه‌ند زیانی پێگه‌یاندن و ده‌نگده‌ری باكوور پێی گوتن بۆشاییه‌ك ده‌خه‌ینه‌ نێوانمان.} به‌ گوێره‌ی ئه‌و ئه‌نجامه‌ بێت، مه‌هه‌په‌ له‌ هه‌ڵبژاردنی داهاتوو ناتوانێت به‌ربه‌ستی هه‌ڵبژاردن بشكێنێ، چونكه‌ زۆربه‌ی ده‌نگده‌رانی مه‌هه‌په‌ به‌ گوێی سه‌رۆكه‌كه‌یان نه‌كرد كه‌ ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی بوو و به‌ نه‌خێر ده‌نگیان دا، ئه‌مه‌ش ده‌ریده‌خات كه‌ ده‌نگده‌ری مه‌هه‌په‌ رووی له‌ مه‌رال ئاكشه‌نه‌ر سه‌ركرده‌ی ئۆپۆزسیۆنی ناو مه‌هه‌په‌ كرد، چونكه‌ ئه‌و پروپاگنده‌ی بۆ نه‌خێر ده‌كرد. واته‌ مه‌هه‌په‌ ده‌توێته‌وه‌ و ره‌نگه‌ ئاكشه‌نریش پارتێكی تازه‌ دابمه‌زرێنێ، بۆیه‌

هێمن عەبدوڵڵا

<sup>ئەنجامی گشتپرسییەكەی توركیا پەكەكە دەخاتە بەردەم دووڕیانێكی قورس: بەردەوامبوون لەسەر ململانێ لەگەڵ ئەردۆغان، بەبێئەوەی ئەڵتەرناتیڤێكی باشتر لە ئەردۆغانی هەبێ یان داننان بە واقیعی ئەوەی بەر لە گشتپرسی لەگەڵ ئەردۆغان و ئاكەپە بە مانگێك وەدیدەهات، ئەمجارە بە ساڵێك وەدینایەت، بەڵام لەوە گرنگتر ئەوەیە كە باكووری كوردستان ئەردۆغان دەخاتە بەردەم تاقیكردنەوەیەكی قورستر: ئەویش ئەوەیە كە كێشەی ئەردۆغان لەگەڵ پەكەكەیە كە قەدری كرانەوەكەی ئەوی نەزانی، یان هێندەی دیكە لووتبەرز دەبێت و كوردی باش لەلای، ئەو كوردە دەبێت كە ملكەچی دەبێت؟

كەس حاشا لەوە ناكات كە ئەردۆغان باشتر لە هەر كەسێكی دیكە لە دەیەی رابردوودا عەقڵی دەنگدەری توركیایی ناسیوە و زانیویەتی بەقازانجی خۆی لەسەر سندوقەكان بیجوڵێنێ. هەمان ئەو ئەردۆغانەی لە هەڵبژاردنێكدا بە پشتیوانیی گیولەن سەردەكەوت، تا هەڵبژاردنی دواتر گیولەنی دەبوغزاند و دەیكردە خائین. هەر هەمان ئەو ئەردۆغانەش كە وەك سیاسییەكی بێ زیان بۆ عەسكەر و سیستمی لائیكی توركیا دەردەكەوت، جاری دواتر كەیسی ئەرگەنەكۆنی بۆ دەكردنەوە و عەسكەری لە زیندانان توند دەكرد.</sup>

هۆگر ئیبراهیم حەکیم

^{گرنگترین ئه‌و هه‌موارانه‌ى خراونه‌ته‌ راپرسییەوە
هه‌ر پێشنیارێك بۆ هه‌مواركردنه‌وه‌ی ده‌ستوور له‌ توركیا پێویستی بە ره‌زامه‌ندیی سێ له‌سه‌ر پێنجی ئه‌ندامانى په‌رله‌مانى هەیە، واته‌ 330 ده‌نگ له‌ كۆی 550 ئه‌ندامی په‌رله‌مان. هه‌ر مادده‌یه‌ك له‌ پرۆژه‌ى پێشنیاركراو گه‌ر نه‌یتوانی 330 ده‌نگی په‌رله‌مان به‌ده‌ست بێنێ ئه‌وا ناچێته‌ به‌رده‌م جه‌ماوه‌ر بۆ ده‌نگدان له‌سه‌ری. ئه‌و ره‌شنووسه‌ی په‌رله‌مانی تێپه‌ڕاند كۆمه‌ڵێك گۆڕانكاریی جه‌وهه‌ری له‌ بواری سیسته‌می سیاسی له‌خۆ ده‌گرێت، گرنگترینیان سیسته‌می سه‌رۆكایه‌تییه‌. داواكاری سیسته‌می سەرۆكایه‌تی شتێكی نوێ نییه‌ بۆ توركیا، پێشتر سه‌رۆكی توركیا (تورگوت ئۆزال) داوای كردبوو، پاشان سه‌رۆكی دواى ئه‌ویش (سلێمان دیمیرال) به‌ هه‌مان شێوه‌ داوای كردووه‌. دواتر نه‌جمه‌دین ئه‌ربه‌كان ئه‌و داوایه‌ى زیاتر به‌رز كردووه‌ و پێی وابوو به‌ سیسته‌می سه‌رۆكایه‌تی توركیا سه‌قامگیرتر ده‌بێت. به‌ڵام ئه‌وه‌ی ئه‌و داوایه‌ى ئه‌ردۆگان له‌وانه‌ى پێشتر جیا ده‌كاته‌وه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌وا پێشتر دامه‌زراوه‌ی سه‌ربازی كۆنتڕۆڵی هه‌موو جومگه‌كانى ده‌وڵه‌تی كردبوو. به‌ڵام ئێستا ئه‌و دامه‌زراوه‌یه‌ دواى كوده‌تایه‌كی شكستخواردوو زۆر لاواز بووه‌. گرنگترین گۆڕانكارییه‌كان بریتیین له‌:}

^{یه‌كه‌م: لێپرسینه‌وه‌ له‌ سه‌رۆك، به‌پێی ئه‌و ده‌ستووره‌ نوێیه‌ سه‌رۆكی وه‌زیران نامێنێت و سه‌رۆك ده‌سه‌ڵاته‌ جێبه‌جێكارییه‌كانى زیاد ده‌كات و راسته‌وخۆ به‌رپرسه‌ باڵاكانی حكوومه‌ت}

چاودێرێك

^{چەند ڕۆژیتر هەڵبژاردن واتا ڕیفراندۆمی یاسای بنەڕەتی یان دەستوری تورکیا دەست پێدەکا، ئەو پرسەش لەناوەندەکانی ناو تورکیا و لەناو کوردستانیش باسێکی گەرمی لەسەرەو هەموو لایەک باس لەوە دەکەن کە دەرەنجامی ئەو ڕیفراندۆمە چی دەبێت؟}

^{ئێمە لەهەر پارچەیەکی کوردستان پرۆسەیەکی سیاسی ڕووبدات، دەبێت بە واقیع بینی و لەبەژەوەندی کێشەو دۆزی میللەتەکەمان بیری لێ بکەینەوەو دوور لەعاتیفە دەبێ بڕیاری تێدا بدەین، لەم ڕووەوە زۆر ڕەوایە کەبەهەستی بەرپرسیاریەتەوە سەیری باکووری کوردستان بکەین کە دەبێ چ هەڵوێسێکی لەو ڕیفراندۆمە هەبێت، دەبێت هەر هاوڵاتیەکی کوردستانی باکوور لە بەرژەوەندی وڵاتەکەی مەبەست کوردستان و لەبەرژەوەندی کێشەی نەتەوەکەی بیر لەوە بکاتەوە کە ئایە چۆن دەنگ دەدات، بۆیە باشترین ڕێگە ئەوەیە هەر هاوڵاتیەک و هەر کوردێکی باکوور هەڵوەستیەک بکات و بەرژەوەندی گەلەکەی خۆی دەستنیشان بکات و لەبەرژەوەندی گەلی کوردستان بریار بدات و دەنگ بۆ بەرژەوەندی بداو نەکەوێتە ژێر هەست و هەڕەشەو گوڕەشە و سیاسەتی بەلاڕێبردنی ئەولاو ئەم لا.}

^{رۆژی ١٤ئابریل ٢٠١٧، رۆژی ئەنفال، واتە ٢٩هەمین ساڵرۆژی دەستپێکی شێوەیەک لە وەحشیانە وبگرە ترسناکترین چەشنی سرینەوەی نەتەوەیەکی بێ‌دەسەلات و بندەستە کە تاکوو هەنووکە، مێژوویی کۆمەلگای مرۆفایەتی متەمەدن وەها کارەسات و تراژدیایەکی سامناکی بەخۆیەوە نەدیووە. ئەم کارەساتە لەدرێژەی سیاسەتی تەعقیب و ئەشکەنجە و کووشتن و برین، تەبعید، تەخریب، تەعریب،،،، وەک گەلالەیەکی دارێژراۆ بۆ سرینەوەی نەتەوەیەک بەئەژمار دێت، کە لە راستای تەکمیلی سیاسەتی ژینۆسایدی نەتەوەی کوردی بندەست و بێدەسەلات، وە لەبەرچاوویی دوونیای مووتەمەدن و موودەعی ئاشتی و ئازادی، مافی مرۆف و دێمۆکراسی، لە چەندین قۆناغی یەک لەدوای یەک ئەنجام دەدرا.}