فەرحان جەوهەر

^{رێوڕەسمی پرۆتۆکۆڵی سەربازی لە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی بۆ ناشتنی مام جەلال، ھەموو نەیارەکانی گەلی کوردستانی تاساند و بێھیوای کردن، لەوەی گومان یان گرەو لەسەر ویستی کورد بکەن، بە رەتکردنەوەی دوڵەت، لانی کەم لە سلێمانی، پێچانی جەنازەی مام بە ئاڵای کوردستان لە کاتێکدا مام سەرۆکی عێراق بووە، لەم کاتەدا کە گەلی کوردستان تازە راپرسی سەربەخۆیی ئەنجامداوە مانا و مەغزای گرنگی ھەیە.}

^{بەشێکی زۆر لە بەرپرسانی عێراقی ھیوایان لەسەر ناکۆکی ھەولێرو سلێمانی ھەڵچنیبوو لە بارەی راپرسی و ئەنجامەکانی و دواجاریش دەوڵەت پێیانوابوو لانی کەم مام جەلال و خانەوادەکەی لەگەڵ ئەم بژاردەیەدا نین و دەوڵەت رەتدەکەنەوە، بەڵام ئەوەی لە مەڕاسیمی ناشتنی مام جەلالیان بینی زۆر جیاواز بوو لە خەونەکانی ئەوان، ئەم مەڕاسیمە نیشانی ھەموو ئەوانەی دا کە پێیانوابوو پۆستی سەرۆکی عێراق کار لە ویستی سەربەخۆیی خەڵکی کوردستان دەکات.} ئەوەی زیاتر دووچاری شۆکی کردوونە شێوازی سەرکەووتوی بەڕێوەچوونی ئەو رێوڕەسمە پڕۆتۆکۆڵییە سەربازیە بوو، کە بۆ مام جەلال ئەنجامدرا بە ئاماددە بوونی کۆمەڵێک لە گەورە دیپلۆماتەکانی وڵاتانی جیھان، چونکە زۆرێک لە شۆڤینییەکان باسیان کردووە و کە ئەمە تەنھا کاری دەوڵەتێکی

پەیڕەو ئەنوەر

^{دەکرێت ئەم جووڵە سیاسییەی باشووری کوردستان وەک ئەزموونێکی ئیمپریکاڵی ببینین. ئیمپریکاڵ واتە چۆن واقیع و ستاتۆی ئێستا پیشانی دونیا دەدەیت! ئەم جووڵە تازەیە مەسەلەی سەربەخۆیی کوردی لە نۆرمەتیڤەوە دەرباز کرد. دۆخی نۆرمەتیڤ دۆخێکی خەیاڵی و چوارچێوەیەکە لە خەیاڵ بۆ خۆت دروستی دەکەیت و لەگەڵیدا دەژیت.} هەرێمی کوردستان هەر هیچ نەبێت وڵاتانی گەورە و ناوەند و ڕووبەرە نێودەوڵەتییەکانی دونیای ئەمڕۆی هێنایە قسە و ناچاری کردن بۆ یەکەمجار قسە لەسەر کارت و فشاری کورد بکەن لەسەر مێزی گفتوگۆکاندا. ئەمە مانای وایە ئەو هێزانەی کە ئەمڕۆ دونیا بەڕێوە دەبەن لە ڕووی دبلۆماسییەوە کورد دەناسن و کورد دەخوێننەوە و گفتوگۆی لەگەڵدا دەکەن. جاران کورد ڕێگەی پێ نەدەدرا بچێتە ژوورە دبلۆماسییەکان و لەگەڵ دونیادا دابنیشێت (شەریف پاشای خەندان و کۆنگرەی ئاشتیی ١٩١٨). ئەمڕۆ مەسەلەکە شتێکی ترە، هێزە گەورەکانی دونیا لای ئێمەن و لەگەڵ کورددا لە دۆخێکی پێکەوەییدان.

^{کورد چۆن پەیوەندیی بە دونیاوە دەکات!}

^{ئێمە چۆن دەمانەوێت لە پەیوەندیدابین بە دونیاوە؟ دونیا لێرە وەک چەمکێکی یونیڤێرساڵ دەردەکەوێت، چەمکێک هەموو کایە و هێزەکان لەخۆ دەگرێت. جاران ئەم پەیوەندییە بۆ کورد سەخت و ئاڵۆز بوو! لە حەفتاکانی سەدەی ڕابردوودا (هێنری کیسینجەر) کورد لە دونیا}

یاسین مەحمود رەشید

^{هەرێمی كوردستان، دواجار رۆژە مێژوویەكەی نەخشاند، یار و نەیار دوا جار زۆرینە كۆك بوون لەسەر ئەوەی دەبێت، ئەم گەلە بە ئاوات و ئامانج و ئاسۆ ڕوونی خۆی بگات. گەیشتن بە ئاواتی لە مێژینە، كە سەربەخۆییە، بێ‌ كۆسپ و لەمپەر نابێ‌، بەر لە ئەنجامدانی ڕاپرسی و دواتریش، دەرخەری ڕووی ڕاستەقینەی ئەوانە بوو كە دەیان ویست لە عێراقێكی تائیفی مەزهەبی، گۆشكراو بە توندڕۆیی لەگەڵیان بژین، زۆریش بوون ئەو هەڕەشە و چاو سووركردنەوانەی كە دەبوونە بەربەستی گەیشتن بە ئامانجی پیرۆزمان.}

^{ئێستا جیا لەو گەلەی كە تا دوێنێ خۆمان بەهاوبەش زانی و بە قۆڵی مەردانەی ئێمە خرانەوە سەر پێ‌، توركیا و ئێران و زلهێزەكانی دنیاش ئەو مافە بە كورد ڕەوا نابینن كە خۆیان وتەنی، ئازایەتی لە ئێمەوە سەرچاوەی گرتووە، توانای خۆبەرێوەبەریمان هەیە بە هەموو كلۆجێك لایەق بەبوونی كیانێكی سەربەخۆین. بەغدا بە پارلەمان و حكومەتە مەزهەبییەكەی هەر زوو، كارتەكانی فشاری خۆی خستە ڕوو بە ڕەتكردنەوەی راپرسی كوردان، بەوەشەوە نەوەستا، ئاسمان و زەمینی لێ‌ كلۆم داین، هەرەشەی جوڵاندنی هێز دەكات، كەوتۆتە وێزەی كوردانی ناوچە كێشە لەسەر و ئەودەنگانەش كە بەلێ‌ بوون بۆ ژیانێكی ئارام لەگەڵ كوردان.}

ئازاد جندیانی

^{بەر لە ئەنجامدانی ریفراندۆمی سەربەخۆیی هەڵمەتێکی توندووتیژی دامەزراوەو کەسایەتیە فەرمیەکانی "عیراق و تورکیا و ئێران" لەدژی پڕۆسەکە دەستی پێکردبوو، ئێستاش چڕوپڕتر بەردەوامەو گەیشتۆتە ئاستی ئەوەی عیراق زنجیرەیەک بڕیار لەدژی کوردستان دەربکاو لەسەر سنوورەکانی باشووری کوردستانیش لەهەردوو دیوی ئێران و تورکیا هەڕەشەو گوڕەشە دەکاو مانۆری سەربازیش ئەنجام ئەدات.}

^{بەپێی بڕیارێکی بەغداش فڕۆکەخانەکانی کوردستان لەبەردەم گەشتەکاندا داخراون. ئەم هات و هاوارو ئیجرائاتە نا دەستوری نایاساییانەی بەغدا کە بەدەست لەپشتدانی تاران و ئەنقەرەو دیمەشق ئەیکا، هات و هاوارێکی ناراستەو ناتوانێ هیچ لەدۆخەکە بگۆڕێ، بەتایبەت کە ئێمە پێش ریفراندۆمیش چاوەڕوانی هەڕەشەو گوڕەشەو هێندێک ئیجرائاتمان ئەکرد.}

^{من ڕووی قسەم لەوان نیە، چونکە ئەوان سەروەش بوون و پێیان وابوو کە لەسەد ساڵی رابردوودا ئەوان بەسیاسەتە شۆڤێنی و دکتاتۆری و دڕندانەکانیان، هێندە کوردیان ترساوو دەستەمۆ کردووە، هێندە هێڵی سووری نابێ و ناکرێیان بەدەوردا کێشاوە کە کورد ناتوانێ هیچ بکاو هەمیشە دواجار بەهەر جۆرێک بێ خۆی بەدەستەوە ئەدات و ئەوە قبوڵ ئەکا کەئەو وڵاتانە ئەیانەوێ، وردتر بڵێم ئەوان پێیانوابوو کورد برا بچوک و کۆیلە هەمیشە گوێڕایەڵەکەیەو لەقسەی ئەوان}

^{نەریمان تاڵیب}

^{لەو پرسیارە قورسانەی ریفراندۆمی ھەرێمی كوردستان وروژاندوێتی ئەوەیە كە بۆچی ھەولێر ریفراندۆمێكی ئەنجامدا كە ئەمریكاو ئەندامانی ئەنجوومەنی ئاسایش و نەتەوە یەكگرتووەكان و دەوڵەتانی دراوسێ و دەوڵەتانی دۆستیش، داوای دواخستن و ئەنجامنەدانیان دەكرد؟ كە ئەنجامیشدرا دەبێت ھەموویان مامەڵەی لەگەڵدا بكەن؟}

^{ئایا ھەرێمی كوردستان خۆی خستۆتە رەوشێكی نالەبارەوە؟ یان دیدێكی روونی ھەبووەو دەزانێت لە كوێوە ھاتووەو بەرەو كوێ دەڕوات ؟ ئەو پرسیارە قورسانە تەنیا رووداوەكانی رۆژان و ھەفتەو مانگەكانی داھاتوو دەتوانن وەڵامی بدەنەوە؟ھەرچۆنێك بێت، ریفراندۆمەكە لە خۆرھەڵاتی ناوەڕاستداھاوكێشەیەكی نوێی خستۆتەوە كە ئەنجامگیری دەوێت.}

^{ئەوەی روونە سووربون و متمانەیەكی بەھێز لە پشتی بڕیاری ئەنجامدانی ریفراندۆمەوە ھەست پێدەكرێت، لەوەدا دەتوانین چەندین رەگەزو ھۆكار ریز بكەین، بەڵام لەناو ھەموویاندا رەگەزەكانی پێگەی ئابوری ھەرێم + نەوت و غازەكەی، لەوانیتر زیاتر خۆیان بەدەردەخەن، بە جۆرێك ئەو رەگەزانە، ھەڵوەستە بە سیاسەتی زۆر لە وڵاتانی ناوچەكەو جیھان دەكەن و وایلەوان كردووە پێش بڕیاردانیان، زیاتر بیربكەنەوە .}

^{لە كابینەی سێیەمی حكومەتی ھەرێمی كوردستانەوە – لە 1996ەوە، سەركردایەتی ھەرێمی كوردستان تا رادەیەك پەیڕەوی لە پرینسیپێك كردووە كە پێی وابوو ((ئابوری سیاسەت دروست دەكات))، یەك لە ئامرازەكانی ئەو ستراتیژەش بریتی بوو لە راكێشانی بەرژەوەندی ئابوری و بازرگانی وڵاتانی گەورەی}

^{گەلی خۆراگری کوردستان}

^{هێز و لایەنە سیاسی و مەدەنیە کانی باشوور و رۆژهەڵاتی کوردستان}

^{بزووتنەوەی کۆماریخوازان وێرای دووپات کردنەوەی پشتگیری و پشتیوانی تەواوی خۆی لە ئەنجامی رێفراندۆم بۆ سەربەخۆیی باشووری کورۆستان، هیواخوازە هەموو گەلی کورد و لایەنە سیاسیەکان هەرچی زووتر بە سازانی نیشتمانی و هاوپەیوەندی نەتەوەیی زیاترەوە پێداگری بکەن بۆ گەیاندنی ئاکامی سەرکەوتووانەی رێفراندۆم بۆ نەتەوە یەکگرتووەکان و پێویستە کۆمەڵگای جیهانیش خۆیان لە ئاست خواستی بەرحەق و رەوای گەلی کورد بەبەرپرسیار و پشتیوان بزانن و رێز لە ئیرادەی نەتەوەیی کورد بگرن بۆ دامەزراندنی کیانی ئیداری و سیاسی سەربەخۆ کوردستانی.}

^{هاونیشتمانانی خۆشەویست:
بەخۆشییەوە گەلی کورد لە باشووری
وڵات دوای سەدان ساڵ لە تێکۆشان و بەرخۆدان بە دژی داگیرکاری و ئینکار و سەرکوتی نەتەوەیی بە دانی هەزینەیەکی لەرادە بەدەر لە فیداکاری ،قوربانی، کیمیاباران کردن، پاکتاوکردنی شوناس، تەعریبی خاک و نیشتمانی خۆی لە لایەن دەسەڵاتی ناوەندی عێراق و شۆڤێنیزمی عەرەبەوە، توانی کۆتایی بە ستەمی نەتەوەیی و ژیر دەستەیی بهێنێت و ئەمڕۆ بگات بە قۆناغێکی نوێ لە ژیانی سیاسی دا و سەرکەوتنی ئیرادەی نەتەوەیی و بەهێز کردنی پێگە و متمانە}

عارف قوربانى

 ئەمڕۆ لەدوای راگەیاندنی ئەنجامی گشتپرسی خەڵكی كوردستان و بردنەوەی بەڵێ‌ بۆ سەربەخۆیی، كوردستان پێی نایە قۆناغێكی ترەوە، رۆژە سەختەكانمان تێپەڕاند، لەمپەر و بەربەستە كۆنكرێتییەكان لەبەردەم ئیرادەی پۆڵاییندا تێكشكان، لێرەوە ئەركی گەورەترمان دێتە پێش، ئەرك و بەرپرسیارێتیەكانی ئەم قۆناغە گەورەترن، بەڵام سەخت نین هێندەی رۆژانی پێش گشتپرسی. ئێمە كە بە ئیرادەیەكی بەهێزەوە بەسەر لوغمە چێندراوەكاندا بەسەركەوتوویی هاتین، بەدڵنیاییەوە ئەركەكانی قۆناغی داهاتووش بەجێ‌ دەگەیەنین و كاروانەكە دەگەیەنینە ئامانج.

^{رۆژانی پێش گشتپرسی سەخت بوون، كوردستان لەبەردەم تەحەدای زۆر گەورەدا بوو، گوشار و هەڕەشەكانی دونیای دەرەوە و وڵاتانی هەرێمایەتی و بەغدا، لوغمە چێندراوەكانی نێوماڵی خۆمان. خۆشبەختانە هەموویان تێپەڕین و ئیتر جیهان و دەوروبەر بەچاوێكی ترەوە تەماشامان دەكەن، بە ئەندازەی ئەو ئیرادە پۆڵایینەی گەلی كوردستان رێزمان دەگرن. زۆر زووتر لەو چاوەڕوانیانەی هەن، وڵات لەدوای وڵات پابەندێتی خۆی بە پرەنسیپە مرۆییەكان بۆ ئازادی و بەهاكانی دیموكراسی بۆ رێزگرتن لە ئیرادەی گەلان دەستپێدەكەن و سەربەخۆیی كوردستان قبوڵ دەكەن.}

^{ئەوەی لێرەدا گرنگە، سوودوەرگرتنە لەو دەركەوتانەی چەند مانگی پێش گشتپرسی}

حوسێن کوردنژاد

^{سیاسەتی رێفراندۆمى ئێستا، جیاواز لە ڕێفراندۆمی چەند ساڵ لەمەوپێش رێفراندۆمێکی ڕەسمییە و لە لایەن سەرکردایەتی کوردەوە بریاریی یەکلاکەرەوەی لەسەردراوە، بۆیە بەشێکی جددیە لە پڕۆسەی سیاسیی ناوخۆی کوردستانی باشور و عێراقی شکستخواردووی ژێر دەسەڵاتی ناڕەوای ئێران و گۆڕانکارییەکانی ناوچەکە و پەیوەندیشی هەیە بە سیاسەتی جیهانی تا ئەو ڕادەیەی کە باس لە پەیوەندی وان لەگەڵ ئەم ناوچەیدا بکرێت .
رێفراندۆم خاڵێکە کە ڕاستەوخۆ پەیوەندی هەیە بە پرسی شکستی دەوڵەتانی ناوچەکە بەتایبەت ئێران و عێراق و تورکیا و سوریا لە چارەسەری پرسەکانی وڵاتی خۆیاندا و داهاتووی ئەو وڵاتانەوە. کورد لە شەڕی دژی تێرۆردا (کە دیارەدەیەکی ناوچەیی بەڵام بە کارتێکەریی نێودەوڵەتییەوەیە)، ڕاستەوخۆ بەشدار بووە و هاوبەشی هاوپەیمانان و ئەوانەیە کە دژی تێرۆرن، نەک هەر ئێستا بەڵکو لە داهاتووشدا وادەمێنێتەوە، بۆیە ڕێفراندۆمی کورد گرێدراوە بە داهاتووی تێرۆر یان سەقامگیریی ناوچەکەوە.
ڕێفراندۆمی کوردستان بەشێکە یان هەنگاوێکە لەم سەقامگیرییەی کە دەبێ لەم ناوچەیەدا جێگیر بکرێت. لەبەر گشت ئەم هۆکارانە پرسی رێفراندۆم پرسێکی پەراوێزخراوی دەمەتەقێی حیزبەکانی دژبەری سیاسی کوردستان نیە. پڕۆسەی رێفراندۆم هەر لە ئێستاوە هەژموونی مەعنەوی خۆی بە سەر هەر چوار پارچەی کوردستان و هاوڵاتیانی دیاسپۆرادا جێگیر کردووە.
پڕۆسەی رێفراندۆم گوتارێکی یەکگرتوویی هێناوتە ناو ژیانی سیاسی و ئیداری و فیکری و تەنانەت ئابووری ئەم وڵاتەوە و خەریکە کوردستان دەکاتە خاوەن یەک گوتاری میللی مۆدێرن و ڕۆشن تاکو دنیا بە ئاسانی لە کورد و داخوازی}

وەحید كەماڵی ئیلامی

^{قەت نابێت بیر لەوە بكرێتەوە كە كورد و خاكی كوردستان (بەناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی ئێدارەی هەرێمیش) و رفراندوم مەترسی سەربازیان لەسەرە بەڵكو ئەوەی دەبێتە هۆكاری سەركەوتنی ڕیفراندوم و سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان زیاتر پەیوەستە بە سیاسەت و دپلۆماسی سەركردایەتی كورد لەم قۆناخە و هاوكێشەكان كە بە چ شێوەیەك پرۆسەو پرۆژەكە بەرەوپێش دەبات.}

^{جیاواز لە مێژووی دوسەدساڵەی تێكوشان وخەباتی نەتەوەی كورد بۆ گەیشتن بە سەربەخۆیی لە چواربەشەكەی وڵاتمان و ماوەیەكی زۆر دان بەخۆگرتن بەهیوای ئەوەیكە نەتەوەكانی سەردەست لەچوار وڵاتە داگیركەرەكەی خاكی كوردستان هەستی برایەتی و یەكسانی و پێكەوە ژیانیان لا دروست بكرێت بەڵام بە داخەوە چەمكی برایەتی و داوای یەكسانی و پێكەوە ژیان تەنها لای نەتەوەی كورد بەها و قیمەتی هەبوو و هەیە و سیستەمی داگیركەری سەربەنەتەوەكانی سەردەست و كۆمەڵگەی سیاسیان هیچكات نەیانتوانی یان بیریان لێنەكرد و یان لەخۆبایی بوون و چەمكی شۆڤینیزم دەرفەتی ئەوەیان پێنەدا كە بتوانن چی لە ئاستی دەسەڵات و سیاسەت یاخود لە ناخی كۆمەڵگاو نۆخبەكانیان هەنگاو هەڵگرن بەرەو ئاراستەی ئەم ئاواتەو بەپێچەوانە و بە تایبەت لە عێراقی بە ناو فیدراڵ دەسەڵاتی ئایدۆلۆژیكی فراوانخوازی شیعی شوێنی سیستەمی دیكتاتوری مۆنارشیكی گرت و ئەوەی دەسەڵاتی بەعس بە بیری نەهات ئەمان بەسەر كوردیان هێنا لە چوارچێوەی عیراقدا.}

^{لە ئێستاكە و دوای هەوڵێكی زۆری كورد لە هەرێمی كوردستان لەگەڵ دەوڵەتەكانی}

^{بێریڤان مه‌حموود}

^{چه‌مكی ده‌سه‌ڵات له‌ چه‌ندان روانگه‌وه‌ پێناسه‌ ده‌كرێ. بۆ نموونه‌ هه‌ندێك بۆچوون وا ده‌یخه‌نه‌ ڕوو كه‌ ده‌سه‌ڵات لایه‌نی (ئه‌لف)ه‌ به‌سه‌ر لایه‌نی (ب)دا. یان هه‌ندێك نووسه‌ر و فه‌یله‌سووف له‌ نموونه‌ی ماكس ڤێبێر باوه‌ڕیان وایه‌, ده‌سه‌ڵات بریتییه‌ له‌ چانسی چه‌ند تاكێكی كۆمه‌ڵگه‌ و ده‌ركه‌وتنیان و پاشان ئاراسته‌كردنی كۆمه‌ڵگه‌ له‌ رووه‌ سیاسییه‌كه‌وه‌. بۆچوونێكی تر هه‌یه‌ ده‌ڵێ، ده‌سه‌ڵات بریتییه‌ له‌ دامه‌زراوه‌یی بوون به‌و مانایه‌ی ده‌وڵه‌ت خاوه‌نی توانا و ده‌سه‌ڵاته‌ و له‌ رێی یاساكانه‌وه‌ ده‌سه‌ڵاتی خۆی به‌سه‌ر تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌دا ده‌سه‌پێنێت, ئه‌وه‌ش له‌پێناو به‌رژه‌وه‌ندی گشتی.}

^{هه‌رچه‌نده‌ له‌ سه‌رده‌می دواتردا و به‌ دیاركراوی لای تۆماس هۆبز فه‌یله‌سووفی به‌ریتانی, ده‌سه‌ڵات به‌ پێوه‌ندی نێوان كۆمه‌ڵگه‌ و ده‌وڵه‌ت خۆی له‌ قه‌ڵه‌م ده‌درێت له‌سه‌ر بنامه‌ی چه‌ند رێككه‌وتنیكی كۆمه‌ڵایه‌تی.}

^{هۆبز كه‌ بیری فه‌لسه‌فه‌ی ده‌وڵه‌ت دێنێته‌ كایه‌وه‌ و بڕوای وایه‌ بوونی ده‌وڵه‌ت ده‌توانێت كۆتای به‌و دۆزه‌ بێنێت كه‌ مرۆڤ له‌ دۆخی سروشتیدایه‌ و به‌هۆی دۆخی سروشتییه‌وه‌ مرۆڤ له‌ چوارچێوه‌ی ژیانێكی ئاژه‌ڵیدایه‌.}

^{لای هۆبز با ده‌وڵه‌ت سته‌مكار یان چه‌وسێنه‌ر بێ گرنگییه‌كی نییه‌, به‌ڵكو گرنگ ئه‌وه‌یه‌ ده‌وڵه‌تێك هه‌بێ و كۆتا به‌ قۆناغی ژیانی سروشتی مرۆڤ بێت. ئه‌م فه‌یله‌سووفه‌ به‌ ژیانی سه‌رده‌مه‌كه‌ی و خوێندنه‌وه‌ی ئه‌و}