خانی موکریانی

^{ئەگەر بەهەڵەدا نەچووبم، ئەم وتارەی مامۆستا هەژار تا ئێستا لە هیچ شوێنێکی دیکە چاپ نەکراوە. فۆتۆکۆپیی دەستنووسی ئەم ‏وتارەم ماوەیەک بوو لەبەر دەست بوو و لە دەرفەتێک دەگەڕام تایپی کەم و پێشکەش بە خوێنەرانی هێژای کوردی هاوزمانم ‏بکەم. لە واژووی مامۆستا عەزیز ئاڵی کە لە کۆتایی وتارەکەدا بەرچاو دەکەوێ، پێدەچێت ئەم وتارە لە ساڵی 1986 و لەسەر ‏داوای ئیدارەی بەرنامە بیانییەکانی رادیۆ و تەلەفزیۆنی ئێران نووسرابێت. لە سەرووی وتارەکەشدا بە زمانی فارسی تێبینییەک ‏نووسراوە: "ترجمە شود" (وەربگێڕدرێت). لە کاتی تایپکردنی ئەم وتارەدا، هەوڵم داوە رێنووسی باوی ئەوڕۆ رەچاو کەم. لاپەڕە ‏سکانکراوەکانی دەستنووسی مامۆستا هەژاریش پاشکۆی ئەم نووسینە کراون. ‏}

^{هەژار
خوا لە قورعاندا فەرموویەتی: "هەرچی لەم سەرزەمینە ئەجووڵێتەوە و هەرچی وە دوو باڵ ئەفڕن، گشتیان ئۆمەتن وەک ئێوە". ‏واتا مڕؤش تیرەیەک لە جانەوەرن و دەگەڵ هەموو جانەوەران خزمی یەکن. هەر ئەمەشە کە رەسوڵ پۆلسی حەواری عیسا ‏مەسیح (دروودی خودای لەسەر بێ) بە باڵدارانی فەرموە "مەلی برام". دەسا با ئێستا بزانین ئێمەی مرۆ، چۆنە ئەمڕۆ لە ‏تیرەکانی بەگیانی ئەم زەمینە بەهێزتر و باوخۆشترین؟ چۆنە ئێمە لەچاو ئەوان، زێدە لەوان، توانیومانە پێشدا بچین و خۆبگرین ‏و دەستیش بەسەر جانەوەرانی}

^{A short estimation between two dialects of centeral kurdish and south kurdish.
برآوردسازی زبانی کوتاە بین دو گویش کردی مرکزی و کردی جنوبی
ئامادە کردن: نیان فواد ئەحمەد بەرزنجی
خوێندکاری کارناسیی زمان و وێژەی کوردی، زانکۆی کوردستان.}

^{پوختەی باسەکان:
زمانی کوردی لە بواری زمانناسییەوە سەلماوە کە یەکێک لە زمان گەلی ئێرانی نوێیە و پێکهاتووە لە چەند زار و دیالێکتی سەرەکی کە هەر کامەیان چەندین بنزاری تریشی لێ دەبێتەوه.
زمانی کوردی بە گشتی دوای سەدەی بیستەمی زایینی‌ واتە دوای جەنگی جیهانی دووهەم دەکەوێتە ناو چەرخێکی نوێ و تووشی چەندین گۆڕانکاری ئەبێتەوە. ئەم گۆڕانکارییانەی زمان جاری وا هەیە تەنیا هۆکاری ڕەوتی زمانەکەیە کە لە هەر زمانێکی تری ئێرانی دا هەیە، جاری وایش هەیە لەبەر جودا نەبوونی زمان لەکۆمەڵگا بەهۆی 1) بارودۆخی ڕامیاری (واتا ژێر دەستەیی) گەورەترین فاکتەر و پێوەرە}

^{دانوستانی هێزە سیاسییەکان لەسەرەتای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی مۆدێرندا: میرنشینە کوردییەکان لەنێوان ئیمپراتۆرییەتی عوسمانی‌و بنەماڵە حوکمڕانەکانی ئێراندا (لەسەدەی شانزەوە بۆ سەدەی نۆزدە)}

^{مەتين ئەتماكا}

^{لە ئینگلیزییەوە: محەمەد حەمەساڵح تۆفیق}

^پێشەکی

^{لەدوای شائیسماعيلی یەکەم (ماوەی حوکمکردنی 1501 - 1524)، کە ڕابەرێکی کاریزمای سۆفی بوو و ئیدیعای ئەوەی دەکرد کەوا ئیمامی دیارنەماوی شیعەی نەریتی لە خودی ئەمدا دەرکەوتووە و ساڵی ١٥٠١ لە شەڕێکدا بنەماڵەی ئاق قۆینلووی تێکشکاند (١٣٧٨ - ١٥٠١) و چووە تەبرێزی پایتەختەکەیانەوە و خۆی وەک شاهی دەوڵەتێکی نوێ ڕاگەیاند و ناوی لێنا سەفەوی و دواتر ئەندامەکانی ئەم بنەماڵەیە زیاد لە ٢٢٠ ساڵ حوکم دەکەن١. لە ساڵی ١٥٠٧دا کەوتە هەوڵدان بۆ فراوان کردنی سنووری حوکمڕانیی بنەماڵەکەی بەرەو ڕۆژاوا تا ئەنەدۆڵی ڕۆژهەڵات و لەوێ پەیوەندیی ڕاستەوخۆی بە دەسەڵاتدار و حوکمڕانە کوردەکانەوە پەیداکرد. لە ماوەی داگیرکارییەکانی شائیسماعیلدا، کاریگەرترین بەگ (واتە دەسەڵاتدار و حوکمڕان) لە ناو هەموو بەگەکانی کورددا لەوانەیە میر شەرەفی بەگی بەدلیس بووبێت٢. کاتێ کە شا ئیسماعیل لە ١٥٠٧ - ١٥٠٨دا خەرپووتی گرت، شەرەف بە بانگهێشتی خوانێکی زۆر گەورە و گوستاخانە پێشوازیی لێکرد و ئەوجا ملکەچی و دڵسۆزیی خۆی بۆ شا دەربڕی لە ئەخڵات، کە دەکەوتە لێواری باکووری گۆلی وانەوە. شا زۆر خۆشحاڵ بوو بەم پێشوازییە و دانی بە مافی شەرەف بەگدا نا و}

سوێسنە حەسەن زادە

چالاکێکی بواری زمان و وێژەی کوردی کە چەندین ساڵ مامۆستای زمانی کوردی لە شار و گوندەکانی کوردستانە و نووسەری چەندین پەرتووکی فێرکاریی کوردییە، بۆ جارێکی تر لەژیانیدا، کاتی هاوسەرگیری، ڕچەشکێنیی کرد و بە نەکڕینی زێڕ و جلوبەرگ و هەروەها دانانی دوو گوڵ وەک مارەیی و قەرز لەسەر زاوا، بەپێچەوانەی ڕەوتی ئاسایی کۆمەڵگا جووڵاوە و بەم هەڵوێستە ناوازەیەی، بەرەنگاری ئەم نەریتە چەندهەزارساڵەیە بۆوە.

^{ئەم نەریتەی کە بووەتە هۆی ئەمەی گەنجەکان، لە هەموو چاخ و سەردەمێکدا، نەتوانن لەکاتی دڵخوازیاندا هاوسەرگیری بکەن و بابەتی تێچووی هاوسەرگیری لەلایەن زاواوە، بووەتە کۆسپێکی گەورە لەسەر ڕێگەی ئەم گەنجانە.
لە هەموو کۆمەڵگانان، بەگشتی خەڵک چاکە و خراپە لێکدەکەنەوە و دەزانن بۆنموونە گەر لەم بابەتەدا هەندێک وردبینانەتر و تێگەیشتووتر بجووڵێنەوە، ئەوە کێشەی هاوسەرگیری کەم دەبێتەوە؛ بەڵام هەرگیز هیچکامیان ئامادە نین دەستپێشخەر بن و لەخۆیانەوە دەست پێبکەن، بەڵکوو هەموو چاوەڕێن ئەم بابەتە، کە وەک}

پێداچوونه‌وه‌‌: ئاکۆ جه‌لیلیان

^{فولکلۆر وه‌کوو به‌شی نادیاریی فه‌رهه‌نگی نه‌ته‌وه‌‌کان تم ودایم جێگه‌ی باس و لێدوانه‌ بووه و کۆمه‌ڵێک نووسه‌ر و لێکۆڵه‌ر له‌سه‌ر ئه‌م باوه‌ڕه‌ن که‌ بنه‌مای فه‌رهه‌نگ و زانستی هه‌ر کۆمه‌ڵگایه‌که‌ و چ له‌بواری ئه‌ده‌بی و مێژوویی و چ له‌بواری ئائینی و کۆمه‌ڵایه‌تی ئه‌رکی خۆی جێبه‌جێ کردووه و به‌ڵگه‌نامه‌یکه‌ بۆ ره‌نگدانه‌وه‌ی فه‌رهه‌نگ و زانست و شارستانیه‌تی وڵاته‌که‌یان و به‌شێوه‌یه‌کی زانستی و ئاکادمیک ده‌چنه‌ سه‌ری و ده‌یان بابه‌تی ره‌نگاوڕه‌نگ و جوان؛ له‌سه‌ر کاریگه‌ریی فه‌رهه‌نگی فولکلۆر پێشکه‌ش کراوه‌ نمونه‌ی ئه‌م کتیبگه‌له‌ - شاخه‌ی زرین -ی (فریزر)ه‌ که‌ لێکدانه‌وه‌یه‌کی زانستی و ئه‌وسانه‌ییه‌ له‌سه‌ر وڵاتی ئه‌مریکای باشووری کراوه‌ یان کتیبه‌کانی مامۆستا(مێهرادی‌به‌هار) له‌سه‌ر ئوستووره‌ناسیی ئێران یان کۆپڵه‌ی – تاریخ ایران - (ئێحسان یارشاتر)ه‌ که‌ له‌سه‌ر ئه‌وسانه‌کانی ئێرانی کۆن کراوه‌. به‌داخه‌وه‌ له‌نێو وڵاتانی چه‌ند نه‌ته‌وه‌یی}

^{Tevgera Komarîxwaz ên Rojhilatê Kurdistanê sala nû ya Zayînî û jidayikbûna Hezretî Îsa Mesîh, li hemû Mesîhiyên Kurdistan û cîhanê pîroz dike. Tevger hêvîdar e ku sala nû ya 2022'an bibe sala aştî, aramî û pêkvejiyana aştiyane û tendirustiyê jibo hemû cîhanê û nemaze Kurdistana mezin û Rojhilata Navîn.
Tevgera komarîxwaz ya rojhilatê Kurdistanê Daxwaza ku em vê salê bikin sala têkelî, gotûbêjên aştî, hevpeywendî, lihevkirin û hevkariyên berfireh liser atmosfera nexweş û siyasetên şerxwazane û parçekirinê tercîh bidin.}

^{Tevgera komarîxwaz ya rojhilatê Kurdistanê hêvîdarê ku sala nû jibo hemûyan bibe saleke xweş û nirx, xastek, berjewendî û}

^{Ezîm Osmanîyan}

^{Xwendekarê asta PHD ya Bajarsazîyê.}

^{Bajarên cûrbacûr li ser Erdnigarîyê dibişkifin û bi qasî dîrokê mezin û berfireh dibin, tenê ev hevoke dikare alîkariyê bide me ku em bikarin ji mijara nasnameya Bajarên Kurdî fahm bikin. Dema mirov ji berfirehîya Erdnigarîya Kurdan temaşe dike, dibîne ku gelek Bajar û Gundên Kurdî di wê Erdnigarîyê de bicih bûne û dîrokekî çend Hezar salî ew derfet pêkaniye ku Wargeh û Jîngehên Kurdan di formeke herî berza têgihîştinê û bi naverok û bedewîyên taybet çêbibin. Îcar wê demê mirov digihîje kûrahîya çawaniya tesîra Ferheng û Qewm û xalên teybet li ser çêbûna}

^{فردەوس هاشمی}

^{کۆرتە
زوان داڵگی کاریگەری فرەیگ لە سەر کەسایەتی و شۆناس یەی مناڵ دێرێ. ئەڕای وڵاتەیلێ ک هانە شوون پێش کەفتن و تەقەلا کەن ئەڕای گەشە داین وە داشتەیل، یەکێگ لە گرێنگترین رێکارەیل پڵان رشانن ئەڕای هاودەنگی و هاوکاری گشت ئەندامەیل کوومڵگەس. دیسان لە ئێ وتارە پەیوەنی بەین زوان داڵگی وەگەرد کوومەڵخوازی و هاوکاری کوومڵایەتی لە بەین خوێندکارەیل دۊەت ئیلامی لە زانکووەیل ئیلام لێکۆلیەێ. ئەڕای ئێ کارە ک وە شێوەی مەیدانی ئەنجام گرێ لە پرسیارنامە ئستفادە کریاس. هەم کوومەڵخوازی و هەمیش هاوکاری کوومڵایەتی رەوایی دێرن و ئاڵفای کۆروونباخ ئەڕای گشتێ بان ٧/٠ بۊە. گەلهەی ئێ لێکوولینە خوێندکارەیل دۊەت ئیلامی لە زانستگەیل ئیلامن. نموونەی بەررەسی ٦٠٠ کەس بۊنە ک وە شێوەی خۆشەیی وە دەس هاتنە. دەسکەفت ئێ وتارە نیشان دا ک زوان داڵگی پەیوەنی مانادار و دیاریێگ وەگەرد کوومەڵخوازی و هاوکاری کوومڵایەتی دێرێ. دۊەتیلێ ک وە زوان داڵگیەو قسە کەن، مەیل فرەترێگ وە کوومەڵخوازی و هاوکاری کوومڵایەتی دێرن، ئەمان ئەوانەی ک زوان یەکمیان زوان داڵگیان نییە کەمتر مەیل وە کوومڵگە و هاوکاری کوومڵایەتی نیشان دەن.
وشەکلیل: زوان داڵگی، خوێندکارەیل ئیلامی، کوومەڵخوازی، هاوکاری کوومڵایەتی
پێشەکی
زوان داڵگی لە باوەتەیل فرەیگەو و لە نووڕگەیل جووراجوورێگەو لێکوولیاس، دیسان تاریفەیل و واتایل جووراجوورێگیش ئەرای هەس. یەکێگ لە تاریفەیل مەنتقی و زانستی زوان داڵگی لە چوارچوو نووڕگەی هاوزەمانی و دیرووکیە . لە نووڕگەی هاوزەمانیەو، زوان یەکم یا زوان داڵگی وە زوانێگ ئۊشن ک مناڵ بایەس}

^{مۆدەڕڕێس سەعیدی}

^کورتە

^{لەسەرەتاکانی سەدەی بیستەمی زایینیەوە کە ڕۆژهەڵات ناس و زمانناسە بیانییەکان ئاوڕیان لە کوردستان و کۆمەڵگای کوردی داوەتەوە، بیر و ڕای جیاوازیشیان لە بارەی هەورامان و هەروامیەکانەوە خستۆتە ڕوو. هەندێک لەم زمانناسانە هەورامییان بە زمانێکی سەبەخۆ و هەندێکیش بە زاراوەیەک لە کوردی زانیوە.
ئەوانەی کە هەورامییان بە زمانێکی سەربەخۆ داناوە، بێ سەرنجدان بەوەی کە ئەم زمانە لە درێژایی مێژوودا چی پێ گوتراوە، ناوی کوردیان لە زمانی هەورامی داماڵیەوە و هبە زمانێکی ناکوردی داویانەتە قەڵەم. لە ‌حاڵێکدا زمانناسەکان بۆیان نیە لە دەربڕینی ئاکامە زانستیەکانی}

^{Tevgera Komarîxwaz ên Rojhilata Kurdistanê çaremîn Kongreya Partiya Demokrata Gelan HDP'ê piroz dike.}

^{Hevalên hêja û birûmet. !
Têkoşerên reka azadî û wekhevî û aştî û demokratîka gelan.!}

^{Hevserok û endam û alîgirên partiya demokratîka gelan ( HDP)ê .!}

^{Lê vê demê de ku hûn çaremîn kongreya partiyên xwe lidar dixin, Her Wekî dizanin Rojhelata Navên û çar parçeyên Kurdistanê bi rewş û qonaxên dijwar û pirr aloziyên li dîroka xwe da derbas dibe, ev cejn geş bin û serbilindiya me ye ku îro Kurd li cîhanê de binavûdeng in, berxwedana keç û xurtên Kurd li dinê da dengvedana mezin bi xwe ra rakişandiye , le mixabin pirsgirêka Kurdan heta niha jî nehatiye çareserkirin.
Em jÎ weki Tevgera Komarîxwaz ên Rojhelatê Kurdistanê li ser vê baweriyê ne ku tenê bi reka çareseriyeka aştiyane û xurtkirina yekîtiyê dengên aşîtixwaz digihîne encamêkî baş jibo gelên xwe û tevahiya herêmê.}

^{Gelên birayên li herêmê.!
Di vê rewşê da dixwaze ku jibo rawestandina}