^{سامان ڕەشید}

^{هەرێمى کوردستان لە ماوەى سەدەى ڕابردوودا بە چەندین قۆناغدا تێپەڕیوە و هەر قۆناغێکیشى خەسڵەت و تایبەتمەندیى خۆى هەبووە، بە شێوەیەک لە شێوەکان هەلەومەرج و هاوکێشە سیاسییەکان لە ناوچەکە بە گشتى و عێراق بە تایبەتى، کاریگەرى هەبووە لەسەر کۆى قۆناغە مێژووییەکان لە میژووى نزیکى سەد ساڵى ڕابردووى هەرێمى کوردستان. زۆر کات قۆناغەکان بە شێوەیەک بوون کە وڵاتانى هەڵگرى دروشمەکانى مافى مرۆڤ و دیموکراسى، لە هاوکیشە سیاسییەکانى ناوچکە هاوپەیمانى داگیرکەرانمان بوون و جگە لە بێدەنگبوونیان بەرانبەر ئەو تاوانانەى کە دەرهەق بە نەتەوەکەمان کرا، یارمەتىدەرى ڕژێمە داگیرکەرەکان بوونە.کاروانى خەباتى مێژووى گەلەکەمان بە چەندین وێستگەدا تێپەڕیوە و لە هەر وێستگەیه‌کدا، سەرکردایەتیی بزاڤى ڕزگاریخوازى کوردستان ئامانجەکانى بەپێى باردۆخ و هەلومەرجى سیاسى ئەو کات دیارى کردووە کە هەر هەموویان لەپیناو گەیشتن بە ویستگەی سەربەخۆییى هەرێمى کوردستان و دەوڵەتبوونمان بووە.}

^{مه‌شخه‌ڵ كه‌وڵۆسی}

^{ئێستا كورد به‌قۆناغێكی ڕاگوزه‌ردا تێده‌په‌ڕێت، ته‌واوی جوڵه‌كانی له‌ژێر سانسۆر و لێكۆڵینه‌وه‌و چاوی كراوه‌ی لایه‌نه‌كانی تردان. بۆیه‌ لایه‌نی كوردیش پێویستی به‌وه‌ هه‌یه‌ له‌و سۆنگه‌یه‌وه‌ كارته‌كانی خۆی بجوڵێنێت.دۆخه‌كه‌ به‌م جۆره‌یه‌، میلله‌تێك ده‌یه‌وێت له‌قۆناغی ژێرده‌سته‌ی ئیمپریالیزمی عێراقییه‌وه‌ بگاته‌ قۆناغی سه‌ربه‌خۆیی و سه‌روه‌ری. بۆئه‌م ئه‌ركه‌ مێژووییه‌ میدیایه‌كی چۆنمان ده‌وێت؟.ئه‌مه‌ ئه‌و پرسیاره‌یه‌ كه‌ پێویسته‌ هه‌ڵوێسته‌ی جیدی له‌سه‌ر بكرێت، چونكه‌ وێڕای ئاماده‌سازییه‌ ئابووری و مادی و مرۆییه‌كان، گه‌یشتن به‌قۆناغی سه‌ربه‌خۆیی نه‌ته‌وه‌یی، به‌تایبه‌تی بۆ كورد كه‌ خاوه‌نی ئه‌زمونی سه‌روه‌ری نیه‌و، له‌وه‌ته‌ی ده‌وڵه‌تی نوێی نه‌ته‌وه‌(ده‌وڵه‌ت نه‌ته‌وه‌) دروست بووه‌، كورد چانسی ئه‌وه‌ی نه‌بووه‌ خۆی خاوه‌نی خۆی بێت، هه‌میشه‌ هاووڵاتیی پله‌ دووی ناو وڵاتانی داگیركه‌ربووه‌.
بۆیه‌ بۆئه‌م میلله‌ته‌ ته‌غزیه‌ی فه‌رهه‌نگی پێویستی پله‌ یه‌كی تێپه‌ڕاندنی قۆناغه‌كه‌یه‌، یانی وه‌ك چۆن پێویستمان به‌ژێرخانی ئابووری ومرۆیی هه‌یه‌، به‌هه‌مان ڕاده‌و بگره‌ زیاتریش، پێویستمان به‌ژێرخانی فه‌رهه‌نگی هه‌یه‌.}

^{زكری مووسا}

^{بۆچی گەلان دەست بە مێژووی خۆیانه‌وه‌ دەگرن و شانازی پێوە دەكەن؟ بۆچی ڕێزی هێما و سیمبۆلە نەتەوەیی و نیشتیمانییەكانیان دەگرن؟ بۆچی ئەوەندە پێداگرن لەسەر خاك و جیۆگرافیایان؟ بۆ جەخت لە سەروەریی خۆیان دەكەنەوە؟ ڕاستە زێدەڕۆیی لە خۆشەویستیی خاك و نیشتیمان ڕەنگە ببێتە هۆی نەژادپەرستی و فاشیزم؛ بەڵام ڕێزگرتنی مێژوو و سیمبۆلەكان و پاراستنی خاك لەنێو گەلە پێشكەوتوو و دیموكراتخوازەكانیشدا هەیە و، بگرە قووڵتر و ڕەگ داكوتاوترە. بۆیە دەكرێ لە یەك كاتدا ڕێزی مێژوو و توراسی خۆمان بگرین و خاكمان خۆش بوێت و ئاشتیخواز و مرۆڤپارێزیش بین و، نەبینە سەرئێشە بۆ گەلانی تر.گەلان شانازیی بە مێژووییەكەیان دەكەن بۆ ئەوەی بە جیهانیان بڵێن دەستكەوت و سەركەوتنەكانیان بەرهەمی ماندووبوون و قوربانیدانیانە، ئەوەی هەیانە مەكرەمە و بەخشیش نییە بەڵكو دەرئەنجامی خەباتی خۆیانە. دەیانەوێ بڵێن ئێمە كردوومانە و ئەوەی هەمانە پەرچەكردار نییە. بە خۆیان دەڵێن مێژوومانە و ئێمە دروستمان كردووە و ئێستا و داهاتووییش هەر خۆمان دروستی دەكەین.}

^{فازڵ میرانی}

^{ئەمڕۆ كە یادی رۆژی جیهانی ئافرەتان دەكەینەوە، هەموو ئەو ئافرەتانەمان دێنە یاد كە ژیانی خۆیان كردە قوربانی بۆ بەدەستهاتنی مافە ڕەواكانیان، ئەمڕۆش دوای خەبات و تێكۆشانێكی دوور و درێژ ئافرەت لە كوردستان لە هەموو سەنتەرەكانی بڕیاردا بوونی خۆی هەیە .}بەگەڕخستنی تواناكانی ئافرەتان و پاڵپشتیكردنی تەواویان لە بوارە جیاجیاكاندا بە بێ هیچ جیاوازیەك، هۆكارێكی گرنگە بۆ پێشخستنی كۆمەڵگە و بەرزكردنەوەی ئاستیەتی،بۆیە لێرەدا ئەم بۆنەیە بە دەرفەتێك دەقۆزمەوە بۆ یادكردنەوەی مێژووی پڕ لە سەروەری ئافرەتان لەسەر ئاستی جیهان هەروەها بۆ تیشك خستنەسەر ئەو دەستكەوتە كۆمەڵایەتی وسیاسی وئابووریانەی ئافرەت لە كوردستان بە دەستی هێناوە، لەگەڵ جەختكردنەوە لەسەر رۆڵی مەزنیان لە هەموو بوارەكاندا.ئەوەتا لە كوردستان، چەندین كەسایەتی كاریگەری ئافرەتان لە دەزگا جیاوازەكاندا دەبینین جا چ لەو دەزگایانەی پەیوەست بن بە بواری ئافرەت یان دەزگای دیكە، بە رۆڵ وتوانایانەوە ئەم ئافرەتانە سوربوونی خۆیان لەسەر لادانی هەموو ئاستەنگ و تەحەددایەك دووپات كردۆتەوە

د.محه‌ممه‌د خدر مه‌ولوود

به‌ ئاوڕدانه‌وه‌یه‌كى خێرا له‌ مێژووى ناوچه‌كه‌ و گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ رێككه‌وتنى (تالوك) كه‌ به‌ هێڵى تالوك ناو ده‌بردرێت، بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت كه‌ هۆكارى هه‌ره‌سه‌ره‌كیى نسكۆى شۆڕشى ئه‌یلوول له‌ 6-3-1975 بۆ رێككه‌وتنى جه‌زائیر ده‌گه‌رێته‌وه‌، نه‌ك ته‌نیا بوونى كه‌موكوڕى ناوخۆیى نێو شۆڕشى كوردستان. ئه‌یلوول، ئه‌و شۆڕشه‌ى به‌ ماناى وشه‌كه‌ بۆ كورد مه‌زن بوو؛ بێگومان له‌ كاتى سه‌ركه‌وتنىدا هه‌مووان خۆیان لێ ده‌كرد به‌ خاوه‌ن و قاره‌مانى و له‌ شكستیشدا هه‌مووان په‌نجه‌ى كه‌موكوڕییان بۆ مسته‌فا بارزانى ڕابه‌ره‌كه‌ى درێژ ده‌كرد، تا حاڵ به‌وه‌ بگات خودى كور دخۆى، تا ئه‌وێ رۆژێ شكست یا نسكۆى شۆڕش به‌ چه‌ندین ناو و ناتۆره‌ ناوزه‌د بكه‌ن و نه‌ك ڕه‌خنه‌، به‌ڵكو قسه‌ى نه‌شیاویش بهۆننه‌وه‌.ئه‌مڕۆ كه‌41 ساڵ به‌سه‌ر ئه‌و رێككه‌وتنه‌ شومه‌ى جه‌زائیردا تێده‌په‌ڕێت، ناوچه‌كه‌ به‌ گشتى و نێوانى هه‌رسێ نه‌ته‌وه‌ى باڵاده‌ستى (تورك، فارس و عه‌ره‌ب) له‌لایه‌ك و كورد له‌نێوان خۆى له‌ باشوورى كوردستاندا له‌نێو كیانى سیاسیى هه‌رێمى خۆیدا، تاڵاوى 6ى ئازار ده‌نۆشن كه‌ ده‌رئه‌نجامى چاره‌سه‌رنه‌كردنى گرفتێكى دێرینى نێوان هه‌ردوو ده‌وڵه‌تى عوسمانلى و ئێرانى له‌ دواى رێككه‌وتنى ئه‌رزه‌رۆم له‌ ساڵى 1847ى زاینى به‌ سه‌رپه‌رشتى رووسیاى قه‌یسه‌رى

^{مه‌شخه‌ڵ كه‌وڵۆسی}

^{ستراتیژناسی به‌ناوبانگی ئه‌رده‌نی"دكتۆر ربحی حه‌لوم" له‌تازه‌ترین شرۆڤه‌ی خۆیدا، تیشك ده‌خاته‌ سه‌ر ئه‌وه‌ی ناوی ناوه‌" سیناریۆی هاوینێكی به‌كڵپه‌ كه‌له‌ 100 ساڵه‌ سایكس بیكۆدا دێته‌ پێشه‌وه‌" تیایدا باس له‌وه‌ ده‌كات كه‌ له‌سه‌د ساڵه‌ سایكس بیكۆدا، ناوچه‌كه‌ له‌لایه‌ن ئه‌مریكا و ڕووسیاوه‌ دابه‌شكراوه‌.له‌ڕاپۆرته‌ ستراتیژییه‌كه‌یدا كه‌ میدیا عه‌ره‌بییه‌كان به‌چڕی بڵاویان كرده‌وه‌، باس له‌وه‌ كراوه‌كه‌ هه‌ردوو زلهێزه‌كه‌ی جیهانی ئه‌مڕۆ"ڕووسیا و ئه‌مریكا" بڕیاریانداوه‌ په‌رده‌پۆشی كێشه‌ی فه‌له‌ستین بكه‌ن. ده‌یانه‌وێت له‌ڕێی ده‌ستپێشخه‌رییه‌كه‌ی فه‌ره‌نساوه‌ كه‌ خاڵییه‌ له‌هه‌ر جۆره‌ تام و بۆنێك، ئه‌و كێشه‌یه‌ به‌فه‌رامۆشی بسپێرن.ئه‌و ستراتیژناسه‌ باس له‌وه‌ ده‌كات كه‌ سێ مانگی دادێ، شه‌ڕێكی بێ ئامان له‌ناوچه‌كه‌دا دروست ده‌بێت كه‌ سوته‌مه‌نییه‌كه‌ی عه‌ره‌به‌كان و سه‌روه‌ت و سامانی عه‌ره‌ب ده‌بێت. له‌دوای ئه‌و جه‌نگه‌ ده‌وڵه‌تێكی كوردی له‌باكوری عێراق و باكوری سوریادا دروست ده‌بێت.سنوره‌كانی ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌ ده‌گاته‌ نۆكه‌ندی "ئه‌سكه‌نده‌رون" له‌سه‌ر ده‌ریای ناوه‌ڕاست.}

فه‌رید زامدار

^{هه‌موو‭ ‬كه‌سێك‭ ‬شایسته‌ى‭ ‬وه‌رگرتنى‭ ‬پۆستى‭ ‬سیاسى‭ ‬و‭ ‬حكوومى‭ ‬و‭ ‬به‌رپرسیاریه‌تى،‭ ‬یان‭ ‬هه‌وڵدان‭ ‬بۆ‭ ‬گه‌یشتن‭ ‬به‌و‭ ‬جۆره‌‭ ‬پۆستانه‌‭ ‬نییه‌،‭ ‬به‌تایبه‌تى‭ ‬پۆسته‌‭ (‬سیادییه‌كان‭)‬،‭ ‬هه‌موو‭ ‬كه‌سێكیش‭ ‬ناتوانێ‭ ‬به‌ڕێوه‌ى‭ ‬ببات‭ ‬و‭ ‬ئه‌ركه‌كانى‭ ‬ڕابپه‌ڕێنێ‭. ‬به‌رپرسیاریه‌تى‭ ‬ئه‌رك‭ ‬و‭ ‬به‌رهه‌م‭ ‬و‭ ‬به‌خشش‭ ‬و‭ ‬خزمه‌تگوزارییه‌‭ ‬نیشتمانى‭ ‬و‭ ‬كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانه‌‭ ‬بۆ‭ ‬چین‭ ‬و‭ ‬توێژه‌كانى‭ ‬كۆمه‌ڵگه‌‭ ‬و‭ ‬پاراستنى‭ ‬ئه‌منى‭ ‬نه‌ته‌وه‌ییه‌،‭ ‬نه‌ك‭ ‬ته‌نیا‭ ‬چوونه‌‭ ‬سه‌ر‭ ‬كورسیى‭ ‬ده‌سه‌ڵات‭ ‬و‭ ‬هیچى‭ ‬تر‭ ‬نا‭!‬
له‌‭ ‬هه‌موو‭ ‬سه‌رده‌مێكدا،‭ ‬سه‌ركرده‌ى‭ ‬سیاسى‭ ‬كۆمه‌ڵێك‭ ‬سیفاتى‭ ‬سه‌ركرده‌یی‭ ‬و‭ ‬جیاوازى‭ ‬هه‌بووه‌‭ ‬و‭ ‬هه‌یه‌،‭ ‬كه‌‭ ‬له‌گه‌ڵ‭ ‬كه‌سانى‭ ‬ئاسایی‭ ‬جیاى‭ ‬ده‌كاته‌وه‌،‭ ‬هه‌ر‭ ‬ئه‌و‭ ‬سیفات‭ ‬و‭ ‬جیاوازییانه‌شه‌‭ ‬واى‭ ‬لێ‭ ‬ده‌كات‭ ‬متمانه‌ى‭ ‬خه‌ڵك‭ ‬به‌ده‌ست‭ ‬بهێنێ،‭ ‬كه‌‭ ‬بریتین‭ ‬له‌‭ ‬به‌رزیى‭ ‬ئاستى‭ ‬ڕۆشنبیریى‭ ‬گشتى‭ ‬و‭ ‬ڕۆشنبیریى‭ ‬سیاسى‭ ‬و‭ ‬هێز‭ ‬و‭ ‬هه‌یبه‌تى‭ ‬كه‌سایه‌تیى‭ ‬ئه‌و‭ ‬كه‌سه‌‭ ‬له‌ناو‭ ‬كۆمه‌ڵ‭ ‬و‭ ‬وڵات‭ ‬و‭ ‬ده‌ره‌وه‌ى‭ ‬وڵات،‭ ‬ده‌شێ‭ ‬كه‌سێكى‭ ‬دیار‭ ‬و‭ ‬ناسراو‭ ‬بێت‭ ‬و‭ ‬له‌‭ ‬هه‌موو‭ ‬ئاسته‌كانى‭ ‬ژیانى‭ ‬سیاسى‭ ‬و‭ ‬دبلۆماسیدا‭ ‬كارا‭ ‬و‭ ‬شاره‌زا‭ ‬و‭ ‬پسپۆر‭ ‬بێت،‭ ‬خاوه‌نى‭ ‬خه‌بات‭ ‬و‭ ‬ئه‌زموونێكى‭ ‬شارستانى‭ ‬شیاو‭ ‬بێت‭.‬}

^{د.چواس حه‌سه‌ن}

^{كاتیك شه‌هیدان لە ڕاپەڕینى بەهارى ساڵى 1991دا خوێنى خۆیان بە کوردستان به‌خشى، ته‌نها رۆحیان شك ده‌برد بۆ ئه‌وه‌ى پیشكه‌شى ڕزگارکردنى وڵاتێكی وێران و نه‌ته‌وه‌یه‌كى ژێرده‌ستەى بكەن. ئه‌وان له‌مێژه‌وه‌، له‌ باوك و باپیرانیانەوە،‌ فێر ببوون کە رۆح له ‌به‌رانبه‌ر نیشتماندا هه‌رزانه‌، گه‌لێك چیرۆكى به‌رخۆدانى نەتەوەکەیان بیستبوو و بینیبوو. ئه‌وان له‌ باوه‌شى نه‌ته‌وه‌یه‌كى شۆڕشگێردا په‌روه‌رده‌ ببوون، بۆیه‌ ده‌یانزانى چۆن و بۆچى شه‌هید دەبن.}به‌ڵێ شۆڕش و ڕاپه‌رینه‌كان له‌ ساته‌وه‌ختیكدا هه‌روا له‌ خۆیانه‌وه‌ هه‌ڵناتۆقن، بەڵکو هەمیشە به‌رهه‌مى خه‌بات و به‌رخۆدانێكى دوورودرێژن. راپه‌رین پرۆسه‌یه‌كه‌ تیایدا مرۆڤ ده‌یسه‌لمێنێت كه‌ بوونه‌وه‌رێكه‌ خۆى ته‌سلیمى قه‌ده‌ر نه‌كردووه‌، به‌ڵكو مرۆڤ له‌ راپه‌ڕیندا ده‌گاته‌ ئه‌وپه‌ڕى تواناى هزریی خۆى، تا ئەوەى به‌رنامه‌رێژى بۆ داهاتووى كۆمه‌ڵگه‌ دەکات. بۆیە راپه‌ڕین به‌رهه‌مى كار و رێكخستنى به‌كۆمه‌ڵى مرۆڤه‌ نه‌ك به‌رنامه‌یه‌كى تایبه‌تى تاکێک یان گەڕەک و شارێک.

^{مه‌شخه‌ڵ كه‌وڵۆسی}

^{ماوه‌یه‌كی زۆره‌، مشتومڕێكی زۆر له‌سه‌ر دابه‌شكردن یان مانه‌وه‌ی عێراق به‌یه‌كپارچه‌یی له‌نێوه‌نده‌ سیاسی و میدیایی و جه‌ماوه‌رییه‌كاندا ده‌كرێت.}له‌ئاستی تیك تانكه‌كانیشدا، ئه‌و پرسه‌ هه‌ڵسه‌نگاندنی جیدی بۆ ده‌كرێت.ئه‌وه‌ی كه ‌له‌ تینك تانكه‌كانه‌وه‌ له‌دوای پرۆسه‌ی ڕزگاركردنی عێراق له‌باره‌ی عێراقه‌وه‌ نووسراون و په‌خش كراون، ئه‌وه‌ ده‌رده‌خه‌ن كه‌ هه‌ڵسه‌نگاندنی ئه‌وان بۆ ئاینده‌ی عێراق ته‌نها دابه‌شكردنه‌. به‌ڵگه‌ی ئه‌م بۆچوون و ئه‌نجامگیرییه‌ش، ئه‌و هه‌موو سیناریۆ و نه‌خشه‌ جیاوازانه‌یه‌ كه‌ له‌و تینك تانكانه‌وه‌ بۆ عێراق و ناوچه‌كه‌ و شێوازه‌كانی دابه‌شبوون ده‌كێشرێن و بڵاوده‌كرێنه‌وه‌.لێره‌دا ئه‌وه‌ی گرنگه‌ ئاماژه‌ی پێ بدرێت، ئه‌وه‌یه‌ پرۆسه‌ی دابه‌شبوونی عێراق، له‌ئێستادا له‌حاڵه‌تی پراكتیزه‌بووندایه‌، هه‌نگاو له‌دوای هه‌نگاو دێته‌ پێشه‌وه‌، بۆیه‌ گۆڕانێكی دراماتیكی به‌رهه‌م ناهێنێت كه‌ هه‌مووان به‌بێ وردبین هه‌ستی پێ بكه‌ن. به‌ڵكو گۆڕانه‌كه‌ زۆر هێواشه ‌و پێویسته‌ مرۆڤ به‌چاوێكی زۆر ورد سه‌رنج بدات، تاكو له‌ هه‌قیقه‌تی كارابوونی نه‌خشه‌ی دابه‌شكردنی عێراق تێبگات.

سۆران کەریم

^{هاوپه‌یمانیى ده‌وڵه‌تى یاسا پێشبینی ده‌كات، ڕیفراندۆم له‌سه‌ر سەربەخۆیی هه‌رێمى كوردستان، له‌ به‌رژه‌وه‌ندیی جیابوونه‌وه‌ی هەرێمی کوردستان له‌ عێراق كۆتایی پێبێت. جەختیش لەوە دەکاتەوە کە هاوپه‌یمانێتییه‌كه‌یان له‌گه‌ڵ هه‌ریه‌ك له‌ یه‌كێتى و گۆڕان په‌یوه‌ندییان هه‌یه‌ و به‌رده‌وامه‌، به‌ڵام له‌گه‌ڵ پارتى و سه‌رۆكى هه‌رێمی کوردستان هیچ په‌یوه‌ندییه‌كیان نه‌ماوه‌.“سه‌عد مەته‌ڵه‌بى”، سه‌ركرده‌ له‌ هاوپه‌یمانیى ده‌وڵه‌تى یاسا و كه‌سى نزیكی “نوورى مالیكی”، سه‌رۆكى هاوپه‌یمانێتییه‌كه‌، تایبەت بە (باسنیوز)ی ڕاگه‌یاند: "ئێمه‌ دژ به‌و ڕیفراندۆمه‌ین كه‌ سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان داواى ئه‌نجامدانى ده‌كات و هیواخوازین گه‌لى كوردستان وه‌كو به‌شێك له‌ عێراق بمێنێته‌وه‌".ئاماژه‌ى به‌وه‌ش دا، كه‌ پێشبینی ده‌كه‌ن، ئه‌گه‌ر ڕیفراندۆمه‌كه‌ بكرێت، زۆرینه‌ى ده‌نگ له‌ به‌رژه‌وه‌ندیی ئه‌وه‌دا بێت، كوردستان له‌ عێراق جیا بكرێته‌وه‌، به‌ڵام دواجار گه‌لى كوردستان زیانیان پێده‌گات و له‌گه‌ڵ ئه‌و عه‌ره‌بانه‌ هه‌ڵناكه‌ن كه‌ له‌گه‌ڵیاندا هاوسنوورن.}