مه‌شخه‌ڵ كه‌وڵۆسی
ستراتیژناسی به‌ناوبانگی ئه‌رده‌نی"دكتۆر ربحی حه‌لوم" له‌تازه‌ترین شرۆڤه‌ی خۆیدا، تیشك ده‌خاته سه‌ر ئه‌وه‌ی ناوی ناوه" سیناریۆی هاوینێكی به‌كڵپه كه‌له 100 ساڵه سایكس بیكۆدا دێته پێشه‌وه" تیایدا باس له‌وه ده‌كات كه له‌سه‌د ساڵه سایكس بیكۆدا، ناوچه‌كه له‌لایه‌ن ئه‌مریكا و ڕووسیاوه دابه‌شكراوه.له‌ڕاپۆرته ستراتیژییه‌كه‌یدا كه میدیا عه‌ره‌بییه‌كان به‌چڕی بڵاویان كرده‌وه، باس له‌وه كراوه‌كه هه‌ردوو زلهێزه‌كه‌ی جیهانی ئه‌مڕۆ"ڕووسیا و ئه‌مریكا" بڕیاریانداوه په‌رده‌پۆشی كێشه‌ی فه‌له‌ستین بكه‌ن. ده‌یانه‌وێت له‌ڕێی ده‌ستپێشخه‌رییه‌كه‌ی فه‌ره‌نساوه كه خاڵییه له‌هه‌ر جۆره تام و بۆنێك، ئه‌و كێشه‌یه به‌فه‌رامۆشی بسپێرن.ئه‌و ستراتیژناسه باس له‌وه ده‌كات كه سێ مانگی دادێ، شه‌ڕێكی بێ ئامان له‌ناوچه‌كه‌دا دروست ده‌بێت كه سوته‌مه‌نییه‌كه‌ی عه‌ره‌به‌كان و سه‌روه‌ت و سامانی عه‌ره‌ب ده‌بێت. له‌دوای ئه‌و جه‌نگه ده‌وڵه‌تێكی كوردی له‌باكوری عێراق و باكوری سوریادا دروست ده‌بێت.سنوره‌كانی ئه‌و ده‌وڵه‌ته ده‌گاته نۆكه‌ندی "ئه‌سكه‌نده‌رون" له‌سه‌ر ده‌ریای ناوه‌ڕاست.
سودی ئه‌و ده‌وڵه‌ته كوردییه ئه‌وه‌یه وه‌ك جڵه‌وێك واده‌بێت كه هه‌ركات پێویستی كرد، جڵه‌وی چاوی ته‌ماحی توركیا ده‌كات. سنوره‌كانی ده‌گاته‌وه سنوری ده‌وڵه‌تۆكه‌یه‌كی عه‌له‌وی كه له‌ڕۆخه‌كانی سوریادا دروست ده‌بێت.
دوو زلهێزی هه‌رێمایه‌تی
له‌ئاستی هه‌رێمایه‌تیدا، دوو زلهێزی ئێرانی و ئیسرائیلی سه‌رهه‌ڵده‌ده‌ن، كه ده‌بنه مسۆگه‌ركاری به‌رژه‌وه‌ندی "ڕووسیاو ئه‌مریكا" ئه‌وان ئه‌ركیان ئه‌وه ده‌بێت كه به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌و دوو زلهێزه مسۆگه‌ر بكه‌ن. ژێی گۆڕانكارییه‌كانی ناوچه‌كه‌ش كۆنترۆڵ بكه‌ن، جگه‌له‌وه‌ش ئه‌دگاره‌كانی ناوچه‌كه‌ش وێنا بكه‌ن.
به‌گوته‌ی ئه‌و ستراتیژناسه، ئێران هه‌ژموونی خۆی ده‌سه‌پێنێت به‌سه‌ر عێراف و سوریا و لوبنان و ئه‌و ده‌وڵه‌ته كوردییه‌شدا كه دروست ده‌بێت. هه‌رچی ئیسرائیلیشه، ئه‌وا به‌سه‌ر ئه‌رده‌ن و كه‌نداو وسعودیه و میسره‌وه هه‌ژموونی خۆی ده‌سه‌پێنێت. به‌هه‌مان ئه‌و دابه‌شكاری وئینتیدابه‌ی كه له‌نێوان فه‌ره‌نسا و به‌ریتانیادا دروستكراو، سایكس وبیكۆ توانییان به‌هۆیه‌وه جوڵه‌ی ئه‌سپی عوسمانییه‌كان له 1917دا كۆت بكه‌ن.
هاوپه‌یمانی چوار قۆڵی
بۆ ڕوون بوونه‌وه‌ی زیاتر ڕووخساره‌كانی ئه‌و سیناریۆیه، باس له دروستكردنی هاوپه‌یمانێتی چوار قۆڵی: ئه‌مریكا، ڕووسیا، ئێران، ئیسرائیل، ده‌كاتكه‌له‌پێناوی هه‌ماهه‌نگی و ڕێكخستنه‌وه‌ی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كان دروست ده‌بێت. هه‌موو پێدراوه‌كانیش كه زۆر خێرا و یه‌ك له‌دوای یه‌كن، پێمان ده‌ڵێن كه له‌ئاستی نزیكدا" كه تاكو سه‌ره‌تای ساڵی داهاتوو تێپه‌ڕ ناكات" دوو قه‌واره‌ی نوێ و لاواز له‌ناوچه‌كه‌دا دروست ده‌بن
دوو قه‌واره‌ی نوێ و لاواز
یه‌كه‌م: قه‌واره‌ی بریتی ده‌بێت له‌ڕاگه‌یاندنی جیابوونه‌وه‌ی ته‌واوی هه‌رێمی كوردستان له عێراق. له‌دوای ئه‌وه‌ش قه‌واره‌یه‌كی كوردی یه‌كپارچه دروست ده‌بێت كه حیزبه‌كانی بارزانی و تاڵه‌بانی و ئۆج ئالان له‌خۆ ده‌گرێت و ناو ده‌نرێت"ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆی كوردی" دواتر ئه‌و ده‌وڵه‌ته درێژ ده‌بێته‌وه له‌موسڵه‌وه تاكو كه‌ركووك، ئینجا له باكوری سوریاوه ده‌گاته كۆبانێ، شێوه‌ی داسێك وه‌رده‌گرێت، تاكو ده‌گاته لازقییه، ئه‌وه‌ش ده‌بێته باڵی باكوری ئه‌و ده‌وڵه‌ته عه‌له‌وییه‌ی كه له‌ڕووی ئه‌منییه‌وه په‌یوه‌ست ده‌بێت به‌ده‌وڵه‌ته كوردییه‌كه‌وه.
دووه‌م: قه‌واره ده‌وڵه‌تێكی عه‌له‌وی ده‌بێت كه "سێرگی لاڤرۆڤ"ی وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ڕووسیاش پێشوازی له‌دامه‌زراندنی كرد. ئه‌و وه‌زیره بۆمبێكی دووكه‌ڵداری ته‌قاند، كاتێ نیازی ڕووسیای بۆ پێشوازی كردن له‌فیدراڵییه‌تی سوریا ڕاگه‌یاند.
له‌و سیناریۆیه‌دا سه‌رله‌نوێ ڕژیمی ئه‌سه‌د به‌رهه‌م ده‌هێنرێته‌وه، ئه‌گه‌رچی له‌سه‌ر ته‌واوی خاكی سوریا نابێت، به‌ڵكو ده‌وڵه‌تۆكه‌یه‌كی عه‌له‌وی له‌ڕۆخه‌كانی سوریادا دروست ده‌بێت وپایته‌خته‌كه‌ی دیمه‌شق ده‌بێت. ئه‌م ده‌وڵه‌تۆكه‌یه له لازقییه‌ی ژێر كۆنترۆڵی ده‌وڵه‌ت كوردییه‌كه‌وه به‌ره‌و باشور ده‌كشێت، ده‌گاته ئه‌و خاكانه‌ی ڕۆخه‌كانی لوبنان كه‌له‌ژیر كۆنترۆڵی حیزبوڵادان.
دوو قه‌واره‌كه مسۆگه‌ری به‌رژه‌وه‌ندی زلهێزه‌كان ده‌كه‌ن
هه‌ردوو قه‌واره‌كه، كوردی "سوننی" و عه‌له‌وی "شیعی" هاوسه‌نگی تایفی له‌ناوچه‌كه‌دا دروست ده‌كه‌ن و به‌رژه‌وه‌ندی زلهێزه‌كانیش دابین و مسۆگه‌ر ده‌كه‌ن. له‌و میانه‌یه‌دا ڕووسیا ئازادی ته‌واوی ده‌بێت له‌وه‌دا بنكه‌ی سه‌ربازی له‌ڕۆخه‌كانی سوریادا دروست بكات. واته چاودێری وكۆنترۆڵی هه‌میشه‌یی به‌سه‌ر ده‌ریای ناوه‌ڕاستدا ده‌بێت.
ئه‌و ستراتیژناسه باس له‌وه‌ش ده‌كات كه له‌دوای ئه‌وه‌ی قه‌یرانی سوریا بووبه شه‌ڕێكی ئاشكرای داچۆڕاندن و پشكۆیه‌ك كه خه‌ریكه ده‌ستی ڕووسیاش ده‌سوتێنێت، چونكه ئه‌و له‌توانایدا نیه شه‌ڕێكی درێژخایه‌نی سارد بكات، له‌كاتێكدا ئابوورییه‌كه‌ی به‌رگه ناگرێت. بۆیه ئه‌وه‌ی پێ باش بووه كه‌له‌گه‌ڵ ئه‌مریكادا ڕێك بكه‌وێت له‌سه‌ر دابه‌ش كردنی كێكه‌كه. به‌تایبه‌تی له‌دوای ئه‌وه‌ی كه‌ئه‌مریكاش بۆی ڕوون بوویه‌وه كه‌ناكرێت هه‌ڵبخزێته ناو زۆنگاوی سوریا.
قۆناغێكی گه‌رم و به‌كڵپه
له‌قۆناغی گه‌رم و به‌كڵپه‌ی داهاتوودا، ئه‌وه ڕوون ده‌بێته‌وه كه‌ده‌رفه‌تی جێبه‌جێ كردنی ئه‌و سیناریۆیه چه‌نده، سیناریۆكه‌ش ئامانجی خۆی هه‌یه كه‌بریتییه له:
یه‌ك: خه‌ونی دێرینی ئیسرائیل به له‌ت وپه‌ت كردنی وڵاتانی عه‌ره‌بی دێته‌دی.
دوو: ئه‌مریكا به‌رژه‌وه‌ندی ته‌واوی خۆی له‌ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا دابین و مسۆگه‌ر ده‌كات.
سێ: ئێران كه‌به‌ڕۆڵی خۆی هه‌وڵی سه‌پاندنی كۆنترۆڵی خۆی ده‌دات به‌سه‌ر عێراق و وڵاتانی كه‌نداودا، ته‌نانه‌ت كارده‌كات بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ندێكیان ببه‌ستێته‌وه به ئیمپراتۆریه‌ته‌كه‌یه‌وه، به‌زیره‌كانه ده‌رده‌كه‌وێت.
چوار: ورچی ڕووسی مسۆگه‌ری به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ده‌كات. به‌وه‌ی بنكه‌یه‌كی نزیك و پێشكه‌وتووی له‌ناو دڵی نه‌خشه‌ی جیهاندا ده‌بێت. ئه‌و بنكه‌یه به‌سه‌ر ده‌ریای ناوه‌ڕاستدا ده‌ڕوانێت. دیاره له‌و ده‌ریایه‌دا شاده‌ماری كۆنترۆڵ كردنی شه‌ش كیشوه‌ری جیهان هه‌یه.
هه‌رچی تایبه‌ته به‌ڕۆڵی ئێرانه‌وه، ئه‌و وه‌ك مسۆگه‌ركاری به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ڕووسیا ئاڵوگۆڕێكی ته‌وافوقی دروست ده‌كات، كه لێك تێگه‌یشتنی ستراتیژی له‌نێوان ڕووسیا و ئیسرائیلدا (كه‌له دوا سه‌ردانی مانگی ئه‌یلولی ناتانیاهۆ له‌گه‌ڵ فلادیمێر پۆتین پێی گه‌یشتن) ژێیه‌كانی كۆنترۆل ده‌كات.
به‌گوێره‌ی ئه‌و لێك تێگه‌یشتنانه، ڕووسیا ئاسایشی كێڵگه‌كانی گازی سروشتی ئیسرائیل له ڕۆژهه‌ڵاتی ده‌ریای ناوه‌ڕاستدا ده‌پارێزێت، هه‌روه‌ها ڕێگری ناكات له‌و ئۆپه‌راسیۆنانه‌ی كه بۆ مسۆگه‌ركردنی ئاسایشی ده‌وڵه‌تی عیبری ئه‌نجام ده‌درێن. ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر له‌ناو خاكی سوریاشدا ئه‌نجام بدرێن.
7/3/2016
