د.محه‌ممه‌د خدر مه‌ولوود
به ئاوڕدانه‌وه‌یه‌كى خێرا له مێژووى ناوچه‌كه و گه‌ڕانه‌وه بۆ رێككه‌وتنى (تالوك) كه به هێڵى تالوك ناو ده‌بردرێت، بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت كه هۆكارى هه‌ره‌سه‌ره‌كیى نسكۆى شۆڕشى ئه‌یلوول له 6-3-1975 بۆ رێككه‌وتنى جه‌زائیر ده‌گه‌رێته‌وه، نه‌ك ته‌نیا بوونى كه‌موكوڕى ناوخۆیى نێو شۆڕشى كوردستان. ئه‌یلوول، ئه‌و شۆڕشه‌ى به ماناى وشه‌كه بۆ كورد مه‌زن بوو؛ بێگومان له كاتى سه‌ركه‌وتنىدا هه‌مووان خۆیان لێ ده‌كرد به خاوه‌ن و قاره‌مانى و له شكستیشدا هه‌مووان په‌نجه‌ى كه‌موكوڕییان بۆ مسته‌فا بارزانى ڕابه‌ره‌كه‌ى درێژ ده‌كرد، تا حاڵ به‌وه بگات خودى كور دخۆى، تا ئه‌وێ رۆژێ شكست یا نسكۆى شۆڕش به چه‌ندین ناو و ناتۆره ناوزه‌د بكه‌ن و نه‌ك ڕه‌خنه، به‌ڵكو قسه‌ى نه‌شیاویش بهۆننه‌وه.ئه‌مڕۆ كه41 ساڵ به‌سه‌ر ئه‌و رێككه‌وتنه شومه‌ى جه‌زائیردا تێده‌په‌ڕێت، ناوچه‌كه به گشتى و نێوانى هه‌رسێ نه‌ته‌وه‌ى باڵاده‌ستى (تورك، فارس و عه‌ره‌ب) له‌لایه‌ك و كورد له‌نێوان خۆى له باشوورى كوردستاندا له‌نێو كیانى سیاسیى هه‌رێمى خۆیدا، تاڵاوى 6ى ئازار ده‌نۆشن كه ده‌رئه‌نجامى چاره‌سه‌رنه‌كردنى گرفتێكى دێرینى نێوان هه‌ردوو ده‌وڵه‌تى عوسمانلى و ئێرانى له دواى رێككه‌وتنى ئه‌رزه‌رۆم له ساڵى 1847ى زاینى به سه‌رپه‌رشتى رووسیاى قه‌یسه‌رى و به‌ریتانیاى مه‌زن كه‌ڵه‌كه بوو، له خوار شارى به‌سرا له (ته‌نگه‌ى هورمز)دا. پاشان له ده‌ست چونى هه‌رسێ دورگه‌ى (تونبى كوبرا و سوغرا و ئه‌بو مووسا) له سه‌رده‌مى حه‌فتاكانى سه‌ده‌ى پێشوو، عێراقى سه‌دام حوسین و ئوممه‌ى عه‌ره‌بى كه زه‌قه زه‌قى چاویان بوو و له‌به‌رانبه‌ر ره‌زاشا جوكه‌یان لێوه نه‌ده‌هات.
هه‌ڵبه‌ته به خیانه‌تكردن له شۆڕشێكى مه‌زنى وه‌ك ئه‌یلوول بۆ هێنانه‌دى مه‌رامى ئومه‌ى عه‌ره‌بى و سه‌ركه‌وتنى به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانى بنه‌ماڵه‌ى په‌هله‌ویى فارسى، ده‌رئه‌نجامێكى تاڵتریان بۆ مایه‌وه كه به كاره‌ساتى دوو شه‌ڕى مه‌زنى كه‌نداوى گه‌رده‌لوولاویش له بنى ده‌رنه‌چن.
میسرییه دێرینه‌كان ده‌سته‌واژه‌یه‌ك بۆ نه‌یارانى په‌یكه‌ره‌كانى فیرعه‌ون و هه‌ره‌مه‌كانیان به‌كار دێنن و ده‌ڵێن: (به‌ر له‌عنه‌تى فیرعه‌ون بكه‌ون)، ئێمه‌ى كوردیش حه‌ق وایه بۆ ئه‌وانه‌ى كه په‌ندیان له‌و كاره‌ساتانه‌ى كه له دواى 6ى ئازاره‌وه به‌سه‌ریانه‌وه داهات وه‌رنه‌گرت، باشتر وایه بڵێین: (به‌ر له‌عنه‌تى كورد و بارزانى بكه‌ون) و ئاه و نزاى شه‌هیدانى كوردستان و قوربانیانى ئه‌و كاره‌ساتانه‌ى به‌سه‌ر كوردتان هێنا، به‌رتان نه‌دا و هه‌ر شه‌رمه‌زارى مێژووى خۆتان و ناوچه‌كه بن.
ئه‌م گوزارشت و ده‌سته‌واژانه بۆ كاره‌ساته‌كانى دواى 6ى ئازارى 1975 و رێكتریش دواى پراكتیزه‌كردنى رێككه‌وتنه‌كه له 15-3-1975 له تاران، گه‌ر زیاتر سۆز و عاتیفه بزوێن بن، هۆكاره‌كه‌ى بۆ ئه‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه كه خودى كورد له لێقه‌وماندا ئه‌وه‌نده‌ى خه‌ریكى خۆتاوانباركردن و خۆوێناكردنن كه قوربانین و تاوانبارن، نیو ئه‌وه‌نده بیرمه‌ندانه بیر ناكه‌نه‌وه كه چۆن هاریكاریى یه‌كتر بن بۆ ده‌رچوون له لێقه‌مان و ته‌نگژه‌كان؟.. له‌وانه‌ش ده‌رچوون لێقه‌ومانه گه‌وره‌كه‌ى شۆڕشى ئه‌یلوول.
ئه‌وه‌یان په‌ندێكه له دواى 6ى ئازارى 1975وه تا رۆژى ئه‌مڕۆ به‌رۆكى گرتووین. له كاتێكدا ده‌بوایه ئه‌وسا نسكۆى ئه‌یلوول به‌م جۆره‌یه پێناسه بكه‌ین: (له پێناو چاره‌سه‌ركردنى كێشه‌ى سنوورى نێوان عێراق و ئێران -ساڵى 1847- له‌پێناو ئه‌و 80كیلۆمه‌تره‌ى شارى خوڕه‌مشه‌ر كه به‌سه‌ر شه‌تاوى عه‌ره‌بیدا ده‌ڕوانێت، كه ده‌كرێ به (ململانێى نێو به‌یتى ئیسلام)یش ناوزه‌د بكرێت، چونكه كێشه‌كه هه‌ر به هه‌ڵپه‌سێردراوى مابووه‌وه تا ساڵى 1913 تا 1937 له سه‌ریه‌ك كه‌ڵه‌كه ببوو، له رێككه‌وتنى نێوان سه‌ددام حوسین جیگرى سه‌رۆككۆمارى عێراق و محه‌ممه‌د ڕه‌زا په‌هله‌وى شاى ئێراندا كه به سه‌رپه‌رشتیى هه‌وارى بۆمیدیه‌ن سه‌رۆكى جه‌زائیر له كۆبوونه‌وه‌ى ئۆپێك له رۆژى 6-3-1975 واژۆ كرا، ڕێككه‌وتنه‌كه وابوو عێراق له به‌رانبه‌ر دامركاندنه‌وه‌ى شۆڕشى ڕه‌واى چه‌كداریى كورد به سه‌رۆكایه‌تیى مسته‌فا بارزانى، مافی ڕێڕه‌وى ئاوى، له‌و چه‌ند كیلۆمه‌تره و ئه‌و ته‌نگه‌به‌ره‌ى هورمزدا ببه‌خشێته ئێران).
ئه‌مه له كاتێكدا پارتى دیموكراتى كوردستان و سه‌رۆك و ڕابه‌رى دوێنێ و ئه‌مڕۆى بارزانیى باوك و بارزانى كوڕ، له پارته سیاسییه‌كانى دیكه‌ى كوردستان زیاتر تاڵاوى ئه‌و نشووستى و نسكۆیه‌یان چه‌شتووه؛ هه‌رئه‌وانیش تێیدا ئامانج بوون. چ بۆ له‌ناوبردنى پرسى نه‌ته‌وه‌ییى كورد یا به ره‌خنه‌گرتن و تاوانباركردنى بێویژدانانه تا گیانى به‌رخودان و هه‌ڵسانه‌وه‌یان سه‌ركوت بێت و، ئه‌وه‌ى ماناى چه‌كه‌ره و نه‌شونووماكردنه‌وه‌ى گیانى شۆڕشگێرى و مقاوه‌مه‌ته له ناخیاندا بپووكێته‌وه.
پێچه‌وانه‌ى خواستى ئه‌وان، ئه‌وانى دوژمن و ناحه‌ز، پێویستیى مێژووى كورد به پارتى و بارزانى، بوو به سه‌نگى مه‌حه‌ك بۆ مانه‌وه و به‌رده‌وامبوون، هه‌روا پێچه‌وانه‌ی خواست و ویستى نه‌یارانى ناوخۆى كوردستان، ئه‌وانه‌ى غافڵه‌تگیرى رووداوه‌كانى ده‌ره‌وه‌ن، وا ئه‌مڕۆ ده‌یبینن كه‌وا سه‌رۆك بارزانیى كوڕ، دواى 41ساڵ له نشووستێكى گه‌وره‌وه، شكستى به سه‌ركه‌وتن گۆڕى و، له ئه‌یلووله‌وه ئیلهامى به‌خشیه گوڵان و ئێستایش به پشتیوانیى نیشتمانپه‌روه‌ران و كه‌سان و لایه‌نى سیاسیى تێكۆشه‌رى كوردستان، بۆ نه‌ته‌وه‌كه‌ى هه‌لومه‌رجێكی گونجاوى هێناوه‌ته پێشه‌وه بۆ گه‌یشتنه ئامانجى كۆتایى، له به‌رانبه‌ریشدا ئه‌وانه‌ى گره‌و له‌سه‌ر داعش و بارودۆخى ناهه‌موار ده‌كه‌ن، رۆژ به ڕۆژ كاغه‌زى ده‌ستیان وه‌ك گه‌ڵاى پاییز هه‌ڵده‌وه‌رێ و مایه‌پووچییان بۆ ده‌مێنێته‌وه.
له‌م بۆنه‌یه و بیره‌وه‌رییه‌دا، دواى 41ساڵ دواى دوو شه‌ڕى مه‌زنى كه‌نداو له نێوان عه‌ره‌ب و فارس، عه‌ره‌ب و عه‌ره‌بدا، بۆ كوردیش له باشووردا شه‌ڕ و ماڵوێرانى، خۆكوژى برا له‌گه‌ڵ برا، حه‌ق وایه لایه‌نه سیاسییه‌كانى ئه‌مڕۆ زیاتر له په‌ند و وانه‌یه‌ك له 6ى ئازار وه‌ربگرن و نه‌یارى وه‌لاوه بنێن و، ململانێى سیاسی بۆ گه‌یشتنه ده‌سه‌ڵات كه پرۆسه‌یه‌كى ڕه‌واى سیاسییه، جارێ بۆ ئاینده‌ى پاش بوون به ده‌وڵه‌ت دوا بخه‌ن؛ وێنه‌ى كه‌سایه‌تییه كاریگه‌ره‌كانی بزووتنه‌وه‌ی ڕزگاریخوازی كورد، بۆ ڕێكخستنه‌وه‌ى نێو ماڵى كورد وێنا بكه‌ن؛ هه‌روه‌ها رێككه‌وتنى ستراتیژیى نێوان پارتى دیموكراتى كوردستان و یه‌كێتیی نیشتمانیى كوردستانیش، بكه‌ن به هه‌وێنى هه‌موو رێككه‌وتنێك له‌نێوان پارته‌كانى باشووردا. ئه‌وسا ده‌وڵه‌تى سه‌ربه‌خۆی كوردستان، ئامانج و ستراتیژى هه‌نووكه‌یى هه‌موومان ده‌بێت. با له‌و شانازییه مێژووییه‌دا هه‌موو به‌شدار بین و هه‌موویش پشتیوانى بارزانى بین.
8/3/2016
