^{د. ساماڵ مانیی}

^{هینری کیسینجەر سەد ساڵ ژیا، ئەو پیاوە سیاسیکار و دیپلۆماتەی کاریگەریی نەک تەنها لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا هەبوو بەڵکوو کاریگەرییەکانی لە شەری ڤیتنام و چین و جەنگی سارد دیارتر بوو.
ئەم بەرەبەیانە هەواڵی مردنی لە تەمەنی سەد ساڵیدا لە 'بی بی سی' بڵاوکرایەوە، هەواڵەکەی گەڕاندمیەوە بۆ سەردەمی سیاسەتکردنم لە کۆتایی حەفتاکان و دەیەی هەشتاکاندا و ئەویش وا بووە بە مێژوویەکی دوور. .
کتێبەکانی لە بواری سیاسەتدا بە خێرایی وەردەگێڕرانە سەر زمانی عەرەبی و فارسی لە ناو زمانەکانیتردا لەبەر کەسایەتی و کاریگەرییەکانی کیسینجەر خۆی لە سیاسەت و شەر و پەیوەندییە نیودەوڵەتیەکان و ئیشە دیپلۆماتیەکانی}

^{ئاماده‌ كردن و وه‌رگێڕانی : حه‌سه‌نی قازی}

^{به‌ڕێز ئه‌میرعه‌لی لاهروودی سه‌دری فیرقه‌ی دێمۆكراتی ئازه‌ربایجان له‌ كتێبی بیره‌وه‌رییه‌كانیدا : " یاد مانده‌ها و ملاحظه‌ها" (نشر فرقه‌ دمكرات آذربایجان) كه‌ له‌ ساڵی ٢٠٠٧ دا له‌ بكۆ به‌ زمانی فارسی بڵاو بووه‌ته‌وه‌ له‌ لاپه‌ڕه‌ی ٣٣٥، ٣٣٦ و ٣٣٧ی دا كۆپی سێ نامه‌ی پێشه‌وا قازی محه‌مه‌دی بڵاو كردووه‌ته‌وه‌ كه‌ بۆ میرجه‌عفه‌ر باقرۆف نووسراون. ئه‌ونامانه‌‌ به‌ زمانی تركی ئازه‌ربایجانی و به‌ ده‌ستخه‌تی جیاواز نووسراون. ته‌نێ نامه‌ی یه‌كه‌م له‌ سه‌ركاغه‌زی فۆرمی 'وزاره‌ت هیزی كوردوستان' نووسراوه‌ و تاریخی پێوه‌یه‌.له‌ هه‌رسێك نامه‌كان دا ئیمزای پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د به‌ به‌راورد كردن له‌ گه‌ڵ سه‌رچاوه‌ی دیكه‌ دا به‌ جوانی ده‌ناسرێته‌وه و چ گومانێك له‌ ڕه‌سه‌ن بوونیدا نییه‌‌. ئه‌و به‌ڵگانه‌‌ یه‌كه‌م جاره‌ بڵاو ده‌كرێنه‌وه‌.
به‌ داخه‌وه‌ له‌ كتێبی به‌ڕێز لاهروودی دا ئه‌و نامانه‌ به‌ وردی و به‌ سه‌رنجه‌وه‌ وه‌رنه‌گێڕدراونه‌ سه‌ر زمانی فارسی.
له‌ نێوه‌رۆكی نامه‌ی دوویه‌م ڕا ده‌رده‌كه‌وێ كه‌ له‌ دوای}

^{نوسەر: د.لوقمان قەنبەری دکتۆرا لە زانستە سیاسییەکان
خۆپەرستی ئایینی و بیروباوەڕی ئایینی یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی بڵاوبوونەوەی توندوتیژی و تیرۆر لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەم ناوچەیەی کردووە بە هەستیارترین گۆڕەپانی ڕووبەڕووبوونەوەی ئایینی و ئایدیۆلۆژی. ئەمەش لە توندوتیژی ئایینی و شەڕی تائیفی لە عێراق، ئەفغانستان، پاکستان، سوریا، یەمەن، لوبنان و فەلەستین دەبینرێت. لە بنەڕەتدا توندوتیژی ئایینی بەهۆی ئەوپەڕی پێشوەختەیی بەرامبەر بە بیروباوەڕ و ئایینێکی دیاریکراوەوە دروست دەبێت. پێشوەختەی ئایینی وا لە شوێنکەوتوانی ئەو مەزهەبە ئایینییە دەکات کە بەهای ڕەها و ڕاستی تایبەت بە ئایینەکەیان ببینن و ئایینەکانی دیکە بە چەواشەکار و لادان بزانن. ئەگەر ئەم پێشوەختە زانینە ببێتە هۆی بەدەستهێنانی دەسەڵاتی یەکێک لەو گروپانە، ئەوا هێرش دەکرێتە سەر گروپ و ئایینەکانی تر و لە ئەنجامدا توندوتیژی ئایینی بڵاودەبێتەوە. لەم ڕووەوە هۆرۆڤیتز (1985) و کۆنر (1994) پێیان وایە ململانێی نەتەوەیی گەورەترین کێشەی سیاسی ساڵانی}

کیوومەرس رەزایی

^{هەر ئێواران گوونیێگ کوتا لە کووڵ و رۊەو قەورسان بۊ. ڕیچه‌رمێ قووخن، وەرەنپووز ،کوناێ کوچگ چەوێ ک چەویل قیچ لنگ وە لنگێ داشت ئەولێ ڕیشێ گەڕ گولێگا، پووس دەس و دەمچەو و پووق ملێ هزار لووچ داشت. چمانێ لە زگ داڵگ هە وە ئێ شێوە پێابۊد.}

^{ئەوانەگ لە زۊا ناسینەێ هناێ باسێ بۊ گشتێ وتیان ک هە لە منالیا هە وە ئێ شیوە دیمنەسەێ یەسە ئیمە پیر بۊمنەو و یەۊ هەر ئەوەسە ک هەس ،پیر و جوان یە قسیەێان بۊ ،کلێگیل دەسێ لە جەور کار بۊ یا کار خودا گۊڕیاۊن و وەرەو دەیشت لەشێ چەفتەو بۊن، هناێ ڕێ کرد جوور کوور لەپ وەشان و تەلەپا کوتا.}

^{گونێەگەێ دەسێ ئەگەر بگووشیایدەێ دەم مار قەێێ کرد لە بوو زفرو چرک ئەو قەرە ملێ جەڕەو داۊد ک ئەگەر دەسە لێ وڵ بکردیاید وە بەن نا دیاری دووپات و هووکاری دەرێ بەسیاۊدوو واز نەۊاد .}

^{ئێ هات و چێن هەر ئێواران ک لە سەر قەرار خاسێگ بۊ ،بۊدە نیشانەێ پرسێاری گەوراێگ ک نە لە ناو زێنم جیێەو بۊ و نە ملم بەڕەست هەڵگردنێ داشت. لە وت و وێژ ئەول خوەما شەکەت بۊم ،ئڕاێ فامین باێەس خەتەر کرد یا فکر مەکە و ئڕا مەۊش یا ئەگەر وەتید بایس ئڕاێ گرتن جواوێ دڵ نا لە دلیا. یەێ ڕووژ برێار خوەم گردم .}

^{– مەرگ یەێدەفەو شیوەن یەێ دەف ،لەشوونێ چم .}

^{گوڕگورجەو بۊم و وسام تا سەر قەرار هەمۊشەێ ،هات و جوور جاران رۊ نا لە هناز قەورسان دۊرێ نزیکێ کردم و کەفتمەو شوونێ هە یەگێ ڕەسیمە نزیک قەورسان پاڕکە خسەم ،لەرز دنیا ڕشیا لە گیانم ،کەردە پەشیمان بۊم ،چماێ نەزانسم ئڕاێ کوورە}

^{کۆچی دووایی دایە پەریزاد قوربانی، گەورە ژنی خۆراگر و دڵسۆز و شەهید پەروەر، و کۆڵەکەی بنەماڵەی گەورەی شەمامی، دایکی ئازیزی رێزدار دوکتۆر مستەفای شەمامی، و شەهید حوسێن شەمامی فەرماندەی کۆڵنەدەر و ئازا، و رەحمەتی مەحموود شەمامی، کە جێگای رێز و خۆشەویستی گشت لایەکمان بوو، بوو بە مایەی خەمباری و دلگرانیمان.}

^{بزووتنەوەی کۆماریخوازی رۆژهەڵاتی کوردستان کۆچی دایە پەریزاد ئەو دایکە جەرگ سووتاو و کوردپەروەرە وەکوو خەسارێکی گەورە و قەرەبوونەکراوە دەنرخێنێت. بۆیە بە کۆچی ناوەختی گشت لایەکی تووشی شوک و هەژاندن کرد. لەم پەیوەندییەدا بزووتنەوەی کۆماریخوازانی رۆژهەلاتی کوردستان سەرەخۆشی لە بنەماڵەی گەورەی شەمامی و قوربانی و سەرجەم بنەماڵەی تێکۆشەر و کەس و کاری خوالێخۆشبوو و گشت دۆستان لە سەردەشت و ناوچە ئاراستە دەکات، خۆی بە شەریکی غەم و پەژارەیان دەزانێت.}

^{لە کۆتایی دا لە خودای گەورە داواکارین، روحی بەرزی دایە پەریزادی مەزن و خۆشەویست بە بەهەشتی بەرین شاد بکات و ئەزیزانی لە بەلا و مووسیبەتی عەرزی و ئاسمانی بەدوور رابگرێ.}

 ^{إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}

^{بزووتنەوەی کۆماریخوازی رۆژهەڵاتی کوردستان}

^{۷ خەزەڵوەری ۲۷۲۳ کوردی/۱۴۰۲ هەتاوی
۲۹ ئۆکتۆبەری ۲۰۲۳ زایینی}

کارزان کۆیی

^{لە ڕوانگەی ڕێزگرتنمەوە بۆ هەموو ئایینەکان و بەدەست هێنانی زانیاری دروست، چەندین جار سەردانی کوردە یارسانەکانم کردووە لەڕۆژ هەڵاتی کوردستان، بەژداری جێژنی (خاوەنکار)م کرد، لە ناوچەی (داڵاهۆ) لەنزدیك شارۆچکەی (گەهوارە) لەگوندی (توتشامی) وە بەهۆی پەیوەندیە پتەوە کۆمەڵایەتیەکانی هاوڕێی بەڕێزیشمەوە (شێخ جەمالی موزیع) توانیم لەو بۆنەیەدا، گەورە ڕێبەری ئایینی یارسان (سەید نەسرەدین حەیدەری) و کوڕەکانی و خزمانی نزدیکی ببینم، لەدوای ئەوە بۆ وەرگرتنی زانیاری سەردانی چەندین مەزارگەی ئایینی دیکەم کرد، لەوانە لەناوچەی (سەربێڵی زەهاو) لە گوندی (ریجاب – ڕێژاو) سەردانی مەزارگەی (بابە یادگار)م کرد، کەپەیڕەوانی جگە لە ڕۆژهەڵات و باشوری کوردستانەوە سەردانی دەکەن، لە ئەفغنستان و پاکستان سەرتاسەری جیهانیشەوە ڕووی تێدەکەن، لەبەر ئەوەی لەنێو ئایینی (یارسان- کاکەیی)دا “بابە یادگار” پیرۆزیەکی تایبەتی هەیە، بەپێی بیروباوەڕی ئەو ئایینە خوا بەشێک لە ڕەوانی خۆی خستۆتە}

^{د.عادل باخەوان}

<sup>1. دەستپێکەردنەوەی جەنگێکی خوێناوی لەنێوان حەماس و ئیسرائیلدا. بەدرێژیی مێژووی نێوان ئەم دوانە، ئەمە یەکەمجارە کە حەماس بتوانێت بەمشێوەیە جەنگێکی بەرفراوان بباتە نێو خاکی ئیسرائل. ئەمە شۆکێکی یەکجار گەورەی لە ئیسرائیل دروستکردوە. ژمارەی کوژراو و بریندار و دیلەکان یەکجار زۆرن و تا ئێستاش لەبەرزبوونەوەدان. ئەتوانم بڵێم ئەمە 11 ی سپێپتمبەری ئیسرائیلیەکانە و دڵنیام کاراییدادەنێت بەسەر سەرلەنوێ داڕشتنەوە و ئاڕاستەکردنەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە.
2. پەڕینەوەی جەنگی نێوان تورکیا و پەکەکە بۆ قۆناغێکی فراوانتر. پاش ئەوەی کە پەکەکە لە نێو دڵی پایتەختی تورکیادا، ئەنقەرە، پەلاماری خودی تورکیای دا و کیبریائی تورکیا و سامبۆلیزمی هێزەکانی بریندارکردن، ئەنقەرە بڕیاریداوە ڕوبەرەکانی جەنگ فراوانبکات و لەیککاتدا پەلاماری</sup>

^{دكتۆر سەباح غالب}

^{من وا مام هێمنی شاعیرم دەناسی كە بەگیانی ئینسانی و خۆشەویستی ئەوی دی، دەنگێكی بەرزی كوردپەروەریی و ئەوینداری مڕۆڤایەتییە. بۆنی بست بەبستی خاكی چوار وەرزەی ساڵی زێدو مەفتەنە، زایەڵەی بوونی سەرەتایە، شنەی شەماڵی گەرمیانی بەرەو كوێستانە، زەنگۆڵەی شیرینی چوارگۆشەی خەڵك و نیشتمانە، دێوانەی هەناسەی خۆڕاگری و ئازادییە، شەیدای هەموو جوانی مرۆڤــ و سروشت و بەردەوامی سەر تا پێی سۆز و رازە، لەو سەرچاوانەوە لەناخەوە دەسووتا، كڵپەی ئاگری دەروونی كوردستانی تەنی بوو. ئەو لەئازاری تەنیاییدا، تەنیایی خۆی، تەنیایی نەتەوەكەی، هەر ئەوەی پێدەكرا كە بەئەسپایی گوێ‌ لەترپە ترپی دڵی خۆی بگرێ‌، ئەوجا هەست و دەنگی لایە لایەی منداڵی، تێكەڵ بەناڵە ناڵی كامڵی و تاقیكردنەوەكانی رەوی رۆژگاران بكا.}

^{بریا مام هێمنم نەناسیایە، كە بیناسی چۆن بۆ ئەو گەورە پیاوو مەزنە شاعیرە سوێت نابێتەوە، چۆن دەفری حەسرەتت سەرناكاو لێی ناڕژێ‌! یا چۆن چاوت بەرایی بەدیمەن و رواڵەتی تەمەنی ناو وڵاتیدا نایەتەوە كە نامۆو لاتەریك كراوبێ‌! كەم كەس هەیە غەریبی نەچێژتبێ‌، جاری وا هەیە یەكێك بەقسەیەكی خۆش بۆت جوبران دەكاتەوە، بەڵام كەدەوروبەرو هاوەڵانی دوێنێت لێی زیادبكەن، ئەوا ژیان سەختتر دەبێ‌!}

^{ئـاگـری ســینەم بڵێســەی دێ‌ و وڵات رۆشـن دەكـا}

^{ئەو دەمەی خۆم وەك دڵۆپێك دەچمە ناو دەریای عەدەم}

^{من تێی ناگەم بۆ مام هێمن لەو بەیتەدا بوون و عەدەمی وا تێكەڵ كردوون كە جوێ‌ ناكرێنەوە، باوەڕم بەخۆم نییە كە ئەو وەك من تێگەیشتبێ‌، نا نا وا نییە. مام هێمن زۆر بەهۆشیارییەوە مامەڵەی لەگەڵ بوون و عەدەمدا كردووە، بەجۆرێك لەعەقڵ و زانینەوە چاكەی عەدەمی بەسەر بووندا داوە، بۆ ئەوەی}

^{شۆرش خالید ئاژگەیی}

^{داگیرکاری بۆ گەلانی داگیر کراو هەمیشە فاکتەرێکی پاڵنەرە بۆ کۆڵنەدان و خۆڕادەست نەکردن ودرێژەدان بە خەبات و تێکۆشان لە پێناو ئازادی و شکۆی نەتەوەیی و سەربەستیدا.}

^{رۆحیەتی بەرەنگار بوونەوەو سەرکز نەکردن لای گەلی داگیرکراو، هەڵگری خواستێکی بەرحەقی ملنەدان ودرێژەدانە بە خۆراگری دهەمبەر هێزە داگیرکار و ستەمگەر و هەژمون و تەوژمەکانیانەوە.}

^{سرووشت و خولیای هێزی داگیرکار خۆپڕچەک کردنە بە ماس مێدیا و دەست بەسەراگرتنی پانتای دونیای راگەیاندن و دەست خستنی مۆدێڕنترین و پێشکەوتووترین چەکی کۆمەڵکوژ و جبەخانە و بۆمباو وێرانکارترین مێتۆدو ستراتیژیەکانی کاولکاری و کوشتن و بڕینەوە.}

^{هێزی داگیرکار هەڵگری پارادایمێکی تووندو زمانێکی زبرو رۆحیەتی خۆبەزلزانین و لە خۆبایی بوونە. لە پاڵ ئەمەشدا فەزاو ژینگەی فکر لای هێزی داگیرکار، فەزایەکی بەرتەسک وتاک رەهەندی و تەنراوە بە دەمارگیری نەژادی و شۆفینیزمی قەومی و ملهوڕیەوە.}

^{هێزی داگیرکار لەم فەزا بەرتەسکەدا تەنیا خۆی وبونیادی دەسەڵاتی خۆی باڵادەست دەبینێ و پێشی وایە دونیا بریتیە لەم ژینگەو فەزا ئەبستراکت و تاک رەهەندیەی}

^{لێکۆڵینەوەیەک لەتوێژینەوەی ڕۆژهەڵاتناسی ئەڵمانی تیۆدۆر نۆڵدکە}

^{وەرگێڕانی: محەمەد حەمەساڵح تۆفیق}

^{ئەم توێژینەوەیە بە زمانی ئەڵمانی لەلایەن ڕۆژهەڵاتناسی ئەڵمانی تیۆدۆر نۆڵدکە Theodor Noldeke لەساڵی ١٨٩٨ لە سەردەمێکدا بڵاوکرایەوە کە هەزاران دەقی مێخیی، کە ئێستا لە مۆزەخانەکانی ئەوروپادان، هێشتا نە دۆزراونەتەوە و نە لێکۆڵینەوەیان لەسەر کراوە و زانستی ئاشوورناسی کە پەیوەندی بە لێکۆڵینەوە لە دەقە مێخییەکانەوە هەبووە، هێشتا لە قۆناغی سەرەتاییدا بووە و بەو پێیە توێژەرەکە پشتی بەو سەرچاوانە بەستووە کە لەو کاتەدا لەبەردەستیدا بووە.}

^{لە ڕوانگەی گرنگییە زانستییە گەورەکەی ئەم باسە بۆ لێکۆڵینەوە لە مێژووی کورد، بەپێویستم زانی بە پشتبەستن بە ئەنجامی لێکۆڵینەوەکانی ئەم دواییە دووبارە بیخوێنمەوە. بۆ ئەوەی بۆچوونەکانی نۆڵدکە تێکەڵ نەکەم لەگەڵ لێکۆڵینەوەکانم لەو بۆچوونانە، ناوی توێژەر نۆڵدکەم ڕاستەوخۆ دوای ئەو ڕا و بۆچوونانەی دانا کە لە وتارەکەیدا خستوویەتیە ڕوو، سەبارەت بەو سەرچاوانەی کە لە لێکۆڵینەوەی ئەم باسەدا پشتم پێیان بەستووە، ئەوە لە پەراوێزەکاندا ئاماژەم پێکردوون.}

^{نۆڵدکە لێکۆڵینەوەکانی بە باسکردنی گەلی کۆردۆ دەست پێدەکات، کە لەلایەن مێژوونووسی یۆنانی زینۆفۆن لە ساڵی ٤٠١ی پێش زاییندا باسی لێوە کراوە، لە شوێنێکدا کە پێی دەوترێت "لەشکرکێشییە دە هەزارییەکە". زینۆفۆن لە کتێبەکەیدا (ئەناپاسیس) باس لە کوردۆخیۆن دەکات (نۆڵدکە)، کە دانیان بە دەسەڵاتی هەم ئەرمەنەکان و هەم هەخامەنشییەکاندا نەناوە. هەر لەو هەڵمەتەدا سۆفانێتوسی Sophaenetus هاوڕێ جەنگاوەرەکەی ناوی گەلی کوردۆخی هێناوە و پێی وابووە کە دوا پاشگری (خی) پەیوەست بەو ناوەوە، نیشانەی کۆیە لە زمانی ئەرمەنیدا. دواتر ئەم ناوە لەلایەن نووسەرانی دیکەوە بەکارهێنراوە (نۆڵدکە).}

^{ئەوەی نۆڵدکە باسی کردووە ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە ناو لە حاڵەتی تاکدا گوردۆ یان کوردۆیە و زینۆفۆن ناوی کوردۆخییەکان لە ئەرمەنەکانەوە فێربووە. لە کاتێکدا، توێژەری نەمسایی شپایزەر Speiser ، پێچەوانەی ئەوەی نۆڵدکە باسی کردووە سەبارەت بە پاشگری (خی) و پێی وایە کە ڕەگی خووری هەیە و مێژووەکەی}