^{بەشار عەزیز}

^{ئاڵای كوردستان زۆر بە بەرنامەبۆداڕێژراوی لە كەركووك ھەڵكرا و كوردستانیبوونی ئەو پارێزگایە و دەورووبەری دووپاتكرایەوە، ئەوەی ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك كردی، تەنھا بابەتێكی لۆكاڵی و پرسێكی یاسایی نەبوو بۆ پارێزگاكە، بەڵكو پەیامێكە ئاراستەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و دەورووبەر و خودی شارەكە كراو لە رێی ئەو پەیامەشەوە، دەگەینە قۆناخێكی دیكەی ھەرە گرنگ كە سەربەخۆیی كوردستانە.ساڵانێكە كەركووك بووەتە گرێ كوێرەی خەونەكانی كورد و یەكلایی بوونەوەی چارەنووسی ھەرێمی كوردستان، ئەگەر كورد بیویستایە، دەمێك بوو بە بێ كەركووك رەنگە دەوڵەتی ھەبووایە، بەڵام دەستبەردارنەبوونی ئەو شارە كوردستانییە، بە ئێستای گەیاندووین، ھەرچەندە دەمێكە كورد لە كەركووك ئاڵای كوردستانی ھەڵكردووە و لەو چەند ساڵەشدا پێشمەرگە ئاڵاكەی لەسەر سنوورەكان ھەڵكرد، بەڵام بڕیارەكەی ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك، بۆ بە فەرمی ھەڵكردنی ئاڵای كوردستان لەسەرجەم فەرمانگەكان ھەنگاوێكی گرنگە و سەرەتای كردنەوەی ئەو گرێ كوێرەیەیە، كە لە ھەنگاوە كردەییەكانی گەڕانەوەی بۆ سەر ھەرێمی كوردستان خۆی دەبینێتەوە و سەرەنجامیش بە دەوڵەتێكی سەربەخۆمان دەگەیەنێت.ئەوەی لە كەركووك روویدا، لە پشتییەوە زۆر شت ھەیە، لە ھەمووی گرنگتر، پەیامێكە لە رێگەیەوە دەتواندرێت بگەین بە سەربەخۆیی، جارێ كاردانەوەكانی ھەڵكردنی ئاڵای كوردستان تەنھا خۆیان لە ئیدانەكردن و ناڕەزایی دەبیننەوە، ھەڕەشەی ئەم و ئەو كارێكی ئەوتۆ ناكەنە سەرپرسەكە، لەمەودوا تاكە ئاڵایەك كە بھێندرێتەوە خوارەوە، ئاڵای عێراق دەبێت، نەك ئاڵای كوردستان. ھەر لە سەرەتاوە ھەندێك دەنگی}

 ^{عارف قوربانی
قسەیەكی باو هەیە دەڵێ ئامانج لە نووسینەوەی مێژوو بەتەنیا تۆماركردنی رووداوەكان نییە، بەڵكوو بۆ پەندلێوەرگرتنیشە. ئەگەر مرۆڤ بەسەرپێییش تەماشایەكی مێژووی كۆن و نوێی كورد بكات، ئاسان دەگاتە ئەو باوەڕەی یەكێك لەو میللەتانەی هیچ پەندێكی لە مێژووی خۆی وەرنەگرتووە، ئەم كوردەیە. رابردوومان پڕە لە هەڵەی كوشندەی چەندبارەبووەوە، لێوانلێوە لە خیانەت، سیخناخە بە دەستخستنە خوێنی براكان و لە پشتەوە خەنجەر لەیەكدان، پڕە لە نەبینینی دەرفەت و نەقۆستنەوەی هەلومەرج، دركنەكردنی مەترسی و گرتنەبەری رێگەی هەڵدێر كە سەرئەنجامی هەموویان شكستی شۆڕش و راپەڕینەكان و ماڵوێرانیی میللەت و پارچەپارچەبوونی خاكی كوردستان بووە.}

^{سەرباری ئەوەی بەرژەوەندیی زلهێزەكان و بڕیاری براوەكانی شەڕ، وڵاتانی سەردەستەی ناوچەكە هۆكار بوون بۆ دابەشكاریی كوردستان و بەژێردەستەكردنی كورد، بەڵام لەوانەش كاریگەرتر كورد خۆی هۆكاری بەپاشكۆهێشتنەوەی خۆی بووە. خۆی هۆكاری نەقۆستنەوەی ئەو هەل و دەرفەتانە بووە كە ئەگەری بەهێز بوون بۆ رزگاری و سەربەخۆبوونی، باش نەخوێندنەوەی رووداوەكان، هەڵسەنگاندنی هەڵەی ئەگەر و پێشهاتە ناوخۆیی و هەرێمایەتییەكان، سەری كوردیان داوە بە بەردی گەورەدا.}

 ^{ئێستاش لەكاتێكدا جیهان وەك ئەگەرێكی بەهێز چاوەڕوانی گۆڕانكاری و پێشهاتی تازەن لەم ناوچەیەی كوردی تێدا دەژی، بەهۆی گەورەبوونی كێشەی كورد، هەڵكشانی پێگەی هێزی كورد لە شەڕی داعشدا، باڵاكردنی پێگەی سیاسی كوردستان لە ناوچەكە و جیهان، بوونی سەرچاوەگەلی سروشتیی وزە وەك پێویستییەكی جیهانی بۆ ئێستا و داهاتوو،}

هاۆ نیشتیمانانی بەرێز و خۆشەویست

^{خەلکی بەشەرەف و مافخوازی کوردستان}

^{رۆژی ١٠ی خاکەلێوە، ٧٠مین سالرۆژی شەهیدکرانی پێشەوای گەۆرەی کوردان و یەکەمین سەرۆک کۆماری کوردستان، نەمر و هەمیشە زیندوو پێشەوا قازی مەحەمەد، هاۆرێ دەگەل شەهیدان حەمەحوسێن خانی سەێفی قازی، و ئەبولقاسم سەدری قازی‌یە. درووست ٧٠ سال لەمەۆ پێش بوو، کە له‌به‌ره‌به‌یانی‌10ی‌ خاكه‌لێوه‌ی‌ ساڵی‌1326ی‌هه‌تاۆیی دا، سەرۆک کۆماری کوردستان قازی مەحەمەد، هاۆرێ دەگەل حه‌مه‌حوسێن خانی‌سه‌یفی‌ قازی‌(ئامۆزای‌ پێشه‌وا) ‌و ئه‌بولقاسم‌ سه‌دری‌قازی‌( برای‌ پێشه‌وا)، له‌دوو دادگای‌ ناعادلانه‌‌و فه‌رمایشی‌ سەردەمی ستەم‌شایی دا، حوکمی لەسێدارەدانیان بەسەردا سەپا، و هەر له‌چوارچرای‌ شاری‌مه‌هاباد، واته‌ هه‌ر له‌ۆ شوێنه‌ی‌ كه‌‌ لە ٢ی‌رێبه‌ندانی سالی‌1324 هه‌تاۆیی‌دا، بە بەشداری نەمر مەلا مستەفا بارزانی كۆماری‌ كوردستانی‌ لێ‌راگه‌یه‌ندرابوو، به‌ده‌ستی‌ چه‌په‌ڵی‌ دوژمنانی‌‌كورد و کوردستان له‌سێداره‌دران‌و شه‌هید كران‌. دیارە هه‌ر لەۆ رۆژەشدا بوو کە‌له‌سه‌ر شان‌و}

نوری بێخاڵی

^{لیس بانسان و لا عاقل، من لا یعی التاریخ فی صدره
و من درى اخبار من قبله، اچاف اعمارا الى عمره}

^{ئێدوارد گالیانۆ دەڵێ: “مێژوو هەرگیز ناڵێ ماڵئاوا، بەڵکوو بەردەوام دەڵێ دواتر دەتانبینمەوە”. بەم پێیە بێت، ئەو سەردەمانە بەسەر چوون کە خەڵک پێیوابوو، مێژوو بریتییە لە ئەفسانە و چیڕۆکی بەرئاگردان و وڕێنەکردن و شتی لەو بابەتە، بەڵکوو مێژوو بۆ خۆی زانستێکی سەربەخۆیە، زانستێک کە پێویستی بە میکانیزم و شێواز و میتۆدی تایبەت بە خۆی هەیە بۆ نووسینەوەی و دواجار بۆ خوێندنەوە و دووبارە ڕاڤە و شیکردنەوەیشی.}

^{مێژوو زانستێکە گرێدراوی چەندین بواری دیکەی گرنگ و هەستیاری ژیانە (سیاسەت، کولتوور، فەرهەنگ، جیۆستراتیژ و…….).
واتە چیتر مێژوو گیرۆدەی ئەو تێگەیشتنە نەریتییە سواوە نییە کە لە نەزانینەوە هۆشیاریێکی سەقەت و نادروستی لە کۆزەینی خەڵکی ئێمەدا دروست کرد، بەوەی مێژوو هیچ نییە جگە لە درۆ، لە هۆنینەوەی خەیاڵات، لە چنینەوەی خورافیات و وەهم.}

^{نەخێر، چیتر مێژوو گێڕانەوەی دوێنێی بەسەرچوو و سەرەدوولکە نییە، گیرخواردن نییە لەناو تاریکی و تەونی ئاڵۆزی ڕابردوو، چەقین نییە لە زۆنگاوی ساتەوەختێکی بەسەرچوودا، بەڵکوو زانستێکە زیندوو و مانا و بەهایەکی تایبەتی هەیە، ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە سەرلەنوێ شووناسکردنەوە و دروستکردنەوەی نەتەوە، لە هێنانەوەی بۆ ناو ڕێڕەوی ژیان و ژیار و شارستانییەت، لە بونیادنانی ئێستا و ئایندەیەکی گەشتر.}

^{ئه‌ڤین ئیبراهیم فه‌تاح}

^{یه‌كێك له‌ تێزه‌كانی ئه‌ریك فڕۆم له‌ (هه‌ڵاتن له‌ ئازادی 1941) جیاوازیی كردووه‌ له‌نێوان دوو جۆر ئازادی.} 

- ئازادیی نێگه‌تیڤ: ئازادبوون له‌ شتێك، واتا ئازادبوونه‌ له‌ شتێكی ده‌ره‌كی وه‌ك كۆتوبه‌ندی دابونه‌ریتی كۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسیی وه‌ك ئایین و سیستمی سته‌مكاری دیكتاتۆر.

^{- ئازادیی پۆزه‌تیڤ: ئازادبوون له‌پێناوی شتێك، واتا قۆناخی یه‌كه‌می ئازادی تێپه‌ڕ ده‌بێت له‌پێناو شتێكی گه‌وره‌تر هه‌وڵ ده‌دات. بریتییه‌ له‌ ئازادی له‌ناو مێشكی خۆی ئه‌میش ئاسان نییه‌. به‌رهه‌می ئه‌م جۆره‌ ئازادییه‌ بۆ گشت كۆمه‌ڵگه‌یه‌ نه‌ك ته‌نیا بۆ تاكێك یان گرووپێك.}

^{فێمینیزمی كوردی له‌ دیدگای خۆمه‌وه‌ بریتییه‌ له‌ كۆی هه‌موو چالاكی و جموجۆڵه‌كانی كوردان، له‌ ناوه‌وه‌ و ده‌ره‌وه‌ی كوردستانیش له‌پێناوی گۆڕینی سیستمی كۆمه‌ڵایه‌تی له‌ پیاوسالارییه‌وه‌ بۆ مرۆڤسالاری.}

 ^{عەزیز ڕەئووف
ئەسپەکان ئەسپیان دەبێت بەڵام مرۆڤەکان مرۆڤیان نابێت بەڵکو دەبێت پەروەردە بکرێن تاکو دەبنە مرۆڤ.  یوستاین گاردەر}

^{هەڵەیەکی گەورەیە وابزانین برینەکان تەنها لەسەرەوەن. هەڵەیەکی گەورەیە پێمان وابێت بە دەسکاریکردنی سیستەمی حوکمڕانی کۆی برینەکانی کۆمەڵگە سارێژ دەکەین. خۆی ئەسڵەن برینەکان لە خوارەوەن، ئەوە هەر خەڵکە دەسەڵات دروست دەکات و هەر خەڵکیشە تەحەمولی کۆی برینەکانی کۆمەڵگە دەکات.ئەوەی نەتوانێت لە سەیران و بۆنەیەکدا ژێر خۆی پاک بکاتەوە، چۆن دەتوانێت لە هەڵبژاردنەکاندا دەنگدەرێکی باش بێت، ئەوەی دار بە تەڕی بسوتێنێت، دەشتوانێت کۆی برینەکانی تر هەزم بکات، ئەوەی لە سەیرانێکدا نەتوانێت سەوزایی بپارێزێت، ناشتوانێت بیر لە ماف و داخوازیەکانی خۆی بکاتەوە. ئەوەی ژینگە پیس بکات، ناتوانێت دەسکاری پیسی دامەزراوە و دەسەڵاتەکان بکات.هەموو هاتن لەسەرەوە دەیانویست دەسکاری دنیای ئێمە بکەن، هەمووی خەریکی توڕەهاتی پارلەمان و ئاڵا و سەرۆکایەتی و کۆی دامەزراوەکان بوون، بێئاگا لەوەی لە کۆمەڵگەیەکدا ژیان دەکەین، لە ژێرەوە وێران بووە، بێئاگا لەوەی کە هەوادارانی ئەم هێزانە، دەنگدەرانی ئەم هێزانە، هەمان ئەو مەخلوقانەن ناتوانن تەنانەت وەک پشیلەش پیسایی خۆیان بشارنەوە.کێیە حورمەتی سەوزایی ناگرێت، هەر ئەندام و لایەنگر و هەوادارانی ئەم هێزانەن، تۆ هەوادارانت فێر نەکەی چی لە پاشەڕۆی خۆیان بکەن چۆن دەتوانیت متمانەی ئەوەیان پێ بکەیت دەسکاری کۆی دامەزراوەکانی کۆمەڵگە بکەن، تۆ نەتوانی مرۆڤێک وەک مرۆڤ پەروەردە بکەی، بۆ ناچی}

^{ئاشتی عەبدوڵا
ئەیوب یەکێک بووە، لەپەیامبەرەکانی جوو لە ئیسرائیل، لەئوردنی ئێستا لەدایکبووە و لەئورفای باکووری کوردستان کۆچی دوایی کردووە.سەبری ئەیوب دەنگی داوەتەوە لەناو زۆربەی کەلتوورەکانی جیهاندا، تەنانەت نەتەوەی عەرەب و ئایینی ئیسلامیش شایەدی ئەم وتەیە ئەدەن، هەروەها ئێمەی کوردیش بە چیرۆکەکەی ئاشناین.ئەوەی مەبەستە لێرەدا،  ئەوەیە کە ناکرێت ژیان و چارەنووسی میللەتێک، بەم حیکمەتە و پاساوی داهاتوویەکی باشتر بۆ ئەم گەلە چەواشە بکەین، قەناعەتکردن بەم حکیمەتە بۆ ئێستاو ئەم هەلومەرجە بەرەو هەڵدێرمان ئەبات.بۆچی؟
چونکە سەبری ئەیوب لەزۆر حاڵەتدا، حیکمەتە و دەرئەنجامی ئارامگرتن باش ئەبێت، بەڵام زۆرجاریش بەپێچەوانەوە، ئەم ئارامگرتنە شکست بەزۆر خەون دێنێ، هەندێ جار سەبری ئەیوبمان لەبێ دەسەڵاتیەوەیە و دەستەو وەستان و بێ ئیرادە و بڕیارنەدانە، دەرهەق بەو ئامانجەی هەمانە. زۆرجار  سەبری ئەیوب، کەبەحیکمەت هەژمارئەکرێت زیانی زۆرترە لەسوود ، بەتایبەت بۆ هەلومەرجێکی وەک ئێستای هەرێمی کوردستان .}

^{سەبری ئەیوب بە ئیدێومێکیتر هاتۆتە نێو فەرهەنگی سیاسیەوە، بۆتە (سەبری سیاسی) بەبێ ئەوەی درکی پێ بکەین، بەسوود وەرگرتن لەم دەستەواژە نوێیە، وا سەبری سیاسی و بێ بڕیاری وڵاتێک دائەڕمێنێت، میللەتێکی برسی و بێ چارە کردووە، بێ هەڵوێستی لێکەوتۆتەوە، وڵاتێک بەهەموو خێرو بێریەوە لەپێناو مانەوەی دەسەڵاتێکدا بەکاردێت، وا خەریکە خاکیشمان ئەکاتە دیاری بۆ داگیرکەران بەناوی ڕێککەوتنە سیاسی و بازرگانیەکان ، شەڕی کوردبەکورد ئەکرێت،}

 ^{رەنج باراوی
 ئاشتی دەروونی زۆر گرنگ و پێویستە بۆ رێکخستنی پەیوەندی تاکەکانی کۆمەڵگا لە ڕووی بیرکردنەوە,بڕیاردان,چۆنیەتی ھەڵسوکەوتکردن بەقەدەر ئەوەندەی گرنگە ھەوڵی بۆ بدەین لێی تێ بگەین بەقەدەر ئەوەندە گرنگ نیە پێناسە زانستیەکی بکە ین, بۆ نموونە بە بەندەشەوە زۆرینەمان نھێنی چۆنیەتی درووستکردنی کارەبا نازانین, پسپۆڕی کارەبا نین و نازانین بە شێوەی زانستی وورد کارەبا چۆن بەرھەمدەھێنرێت بەڵام, دەزانین کارەبا چۆن بەکاربھێنین و چ سوودێکی لێ وەربگرین و ھاوکات زیانەکانیشی دەزانین کە چ کارەساتی لێ دەکەوێتەوە بە ھەمان شێوەش پێویستە, کە بتوانین ئاشتی دەروونی جێگیر بکەین لە خودی کەسایەتیماندا و سوودەکانی بزانین تا دەروونمان نەشڵە ژێت لە رێگەی تۆڵە سازی و ڕقسازیەوە ئەویش کاتێک خودی خۆمان لە ژیاندا پێ قەبووڵ نیە ,یان بەرامبەرمان پێ قەبووڵ ناکرێت جا لەسەر ئاستی سیاسی ,کۆمەڵایەتی ,ئاینیی,ئابووری ,مرۆیی بێت  دەرئەنجامی ئەم شێوازە مامەڵە مادی و مەعنەوییە کارەساتی دەروونی درووست دەکات لە کەسایەتماندا و ئاشتی دەروونی دەخاتە بەردەم مەترسیەکی گەورەوە ولە پرنسیپەکانی شارستانیەت و شارستانی بوون بێبەش دەبین و ھەمیشە میراتگرێکی خێڵەکی کۆنەپەرستی شەڕخواز دەبین ,بەشێوەیەک ئامادەمان دەکات بۆ ئازاردانی مرۆڤ و ئاژەڵ و ژینگە.}

^{ئەمە زۆرجار مرۆڤ وای لێدێت کە متمانەی بە خۆی نامێنێت وملکەچ دەبێت بۆ ئازاری دەروونی کە بەرامبەر دەیکات کە حاڵەتێکی خراپ درووست دەکات لە کۆمەڵگادا,یان حاڵەتی تووڕە بوون کە بریتیە لە کووژاندنەوەی مۆمی ھیوای}

 ^{مەریوان ئیبراهیم
لە ڕۆژگارى ئەمڕۆماندا جەنجاڵیەکانی ژیان و فرەجەمسەربوونی ئەرکەکان بونەتە هۆى تەسک بوونەوەى ئاسۆى هیواکان لای زۆرێکمان، زۆرجار بەهۆى کاریگەربوونمان بە ژینگە سیاسی و  ئابوورى و کۆمەڵایەتیە شێوێندراواکانی چواردەورمانەوە ئاسۆى بینینمان بۆ داهاتوو هێندە تەسک دەبێتەوە هیچ تروسکاییەک بۆ خەون و خولیاکانمان بەدیناکەین و ئاستەنگەکانی بەردەم سەرکەوتنەکانمان هێندە زۆر دەبن بڕست لە حەزەکانمان دەبڕن، بۆیە قسەکردن لە سەرکەوتن و ڕێگاکانی،  بۆتە پێویستیەکی حەتمی ئەم رۆژگارەمان.  سەدان پێناسەى جۆراوجۆر کراوە بۆ سەرکەوتن ، وە هەزاران تێڕوانینی جیاواز هەیە سەبارەت بە چۆنیەتی بەدەستهێنانی سەرکەوتن و ڕێگەکانی گەیشتن پێی.     زۆرێک لە کەسایەتیە سەرکەوتوەکانی دنیا گەیشتونەتە ئەو بڕوایەى کە سەرکەوتن پەیوەست نیە بە کات و شوێن و بارودۆخەوە بەڵکو سەرکەوتن لە خودی مرۆڤ خۆیدایە و پەیوەستە بە خۆیەوە بۆیە ئەگەرکەسێک لە هەر ژینگەو کات و شوێن و بارودۆخێکدابێت بیرى لەسەرکەوتن کردوە ئەوە ماناى وایە دەتوانێت پێی بگات  چونکە سەرکەوتن چڕ دەکرێتەوە لە ئیرادە و بیروباوەڕی مرۆڤ خۆیدا، وە ئەزموون سەلماندویەتی جیاوازی نێوان کەسە سەرنەکەوتوەکان لەگەڵ سەرکەوتوەکان بریتی نیە لە لاوازی یاخود نەبوونی هێز ، وە لاوازی ئاستی مەعریفەش نیە، بەڵکو لاوازی ویست و ئیرادەیە.    هەروەکو چۆن مرۆڤ تەنیا کاتێک فێردەبێت کە ئامادەی فێربوون بێت ... کاتێکیش دەگۆڕیێت کە ئامادەى گۆڕانکارى بێت، بەهەمان شێوە کاتێکیش سەردەکەوێت کە باوەڕی بە سەرکەوتن هەبێت و ئیرادەى بەهێزبێت و ئامادەى}

^{نەجیبە قەرەداغی
"ئه‌و دیارده‌ و رووداوانه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ دروستی ده‌كه‌ن، مێژوو دەخولقێنن. هه‌ر  مێژووییه‌ك ژیانی بەرجەستەکردبێت وەک هاوكێشه‌یەکی كات و شوێن، ده‌بێته‌ پێوانه‌یه‌كی جێگیر" ئەفسانە و داستانەکانی بەرئاگردانی داپیران و باپیران بە جێگە، سەردەم و ناوی کارێکتەرەکانی تەنیا یۆتۆپیا و خەیاڵێک نەبووە لە میشکیان دا کە بە نەوەکانی خۆیان و زار بە زار بە نەوەکانی دواتریان گواستبێتەوە، بەڵکو لە میزۆپۆتامیادا سەرەتای ئەو وەرچەرخانە مێژووییانە بووە کە ژیانی مرۆڤایەتی خستە نێو قۆناغێکی دیکە، هەم بە لایەنی ئەرێنێ و هەم بە لایەنی نەرێنیەکانەوە کاریگەری لە هەزاران ساڵی مرۆڤایەتی کردووە. ئەفسانەکان و داستانەکان بە زمانێکی شیعرئامێز رۆژان و ساتەوەختەکانی ئەو وەرچەرخانە مێژووییانەیان تێدا نەخشێنراوە. هەر لە ئەفسانەگەرێتی و داستانەکانی سەردەمی سۆمەر، بابل، ئەکەدی و ئاشورییەکان وەک گلگامش، ئەنوما ئەلیش – داستانی بوون تا دەگاتە ئەفسانەی بەرەنگاربوونەوەی کاوەی ئاسنگەر بەرامبەر زوحاکی خوێنمژی ئیمپراتۆری ئاشورییەکان.
بۆچون و دیدی جیاواز هەیە لە ئاست ئەفسانە و داستانەکانی هەزاران ساڵی رابردوو بەوانەی کە وەک درۆ و خورافە دەییبنن، یان لە ئاست ئاوەژووکردنەوەی بە ئەنقەست دا بێ دەنگ و خەمساردن یان وەک بەشێک لە مێژووی خۆیان خاوەنداری لێناکەن یان ئەوانەی دەیکەنە تابۆ و هێندە پیرۆزی دەکەن کە لە راستی دادەبڕێنن، یان جدیدترینیان لێکۆڵینەوەی شوێنەوارناسی، مێژوویی و کۆمەڵناسی، تەنانەت زانستی و ئاکادیمیە کە وەک بەشێک لە راستیەکی مێژوویی ئەو}