پڕۆژه‌ی قۆناغی چاره‌سه‌ریی دوای تێپه‌ڕاندنی له‌ په‌رله‌مانی توركیا، بوو به‌ یاسا

پڕۆژه‌یاسای "كۆتاییھێنان بە تیرۆر و ئاشتەوایی كۆمەڵایەتی" دوای تێپه‌ڕاندنی له‌ په‌رله‌مانی توركیا به‌ كۆی ده‌نگ، بوو به‌ یاسا.

بنه‌ماكانی ئه‌و یاسایه‌ تایبه‌ته‌ به‌ "چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ی كورد و دروستكردنی ئاشته‌وایی نیشتمانی."

هه‌روه‌ها هه‌نگاوه‌كانی "كۆتاییھێنان بە تیرۆر و گه‌ڕانه‌وه‌یان بۆ ماڵ" ئامانجێكی دیكه‌ی ئه‌م یاسایه‌یه‌، له‌ لایه‌كی دیكه‌وە ئاگاداركردنه‌وه‌ی گشت هاوڵاتییان له‌ قۆناغه‌كه‌ به‌ پێویست ده‌زانرێ.

به‌پێی ئه‌م یاسایه‌، ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران ده‌سه‌ڵاتی ده‌ركردنی بڕیار ده‌بێ له‌ هه‌نگاوه‌كانی قۆناغی چاره‌سه‌ریی و هه‌روه‌ها هه‌نگاوه‌كانی دروستكردنی ئاشته‌وایی نیشتمانی و چه‌ككردن و پێشخستنی بواره‌كانی سۆشیۆ - ئابووری.

11/07/2014

بەڕێوەبەری بانكی ناوەندی هەرێمی كوردستان دەڵێت ئەوان وەكو بانكی ناوەندی هەرێمی كوردستان ناتوانن زێڕ هەڵبگرن، چونكە ئەو كارە تەنیا لە دەستی بانكی ناوەندی عێراق دایە، بەڵام دەڵێت حكومەتی هەرێمی كوردستان بەشی هەیە لەو یەدەگە زێڕەی لە بانكی ناوەندی عێراق دایە، كە نزیكەی 31 تۆن دەبێت.

زێڕ، چەكێكی ئابوورییە و زۆربەی وڵاتان لە كاتی قەیرانە ئابوورییەكاندا سوودی لێدەبینن، بەڵام ئەم چەكە لە باشووری كوردستان تەنیا لەدەست زێڕنگر و بازرگانەكان دایە.

5.27 تۆن زێڕی كوردستان لە بەغدایە

ئەگەر حكومەتی هەرێمی كوردستان دەسەڵاتی پاشەكەوتكردنی زێڕی هەبووایە و بەرپرسانی حكومەتیش بیریان لە هەڵگرتنی زێڕ بكردبایەوە، ئابڵوقەی ئابوورییەكەی بەغدا لەسەر باشووری كوردستان بەو رێژەیەی ئێستا كاریگەری نەدەبوو. حكومەت دەیتوانی سوود لە فرۆشتنی زێڕەكەی وەربگرێت بۆ زاڵبوون بەسەر قەیرانەكەدا. 

بەڵام ئەدهەم كەریم سەرۆكی بانكی ناوەندی هەرێمی كوردستان بە (تۆڕی میدیایی رووداو)ی راگەیاند "بانكی ناوەندی هەرێمی كوردستان ناتوانێت هیچ یەدەگێكی زێڕ هەڵبگرێت، چونكە بانكی ناوەندی هەرێم تەنیا كاری دارایی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكات، نەك كڕینی زێڕ و هەڵگرتنی". گوتیشی "تەنیا بانكی ناوەندی عێراق دەتوانێت زێڕ بكڕێت و هەر لە بانكی ناوەندی عێراقیش زێڕ هەڵدەگیرێت".

بەپێی قسەی سەرۆكی بانكی ناوەندی هەرێمی كوردستان ئێستا بانكی ناوەندی عێراق نزیكەی 31 تۆن زێری یەدەگی هەیە "هەرێمی كوردستانیش لە سەرجەم یەدەگەكانی بانكی ناوەندی عێراق بە زێڕ و دراوەكانەوە خاوەنی 17%یە".

بەو پێیە بێت ئێستا حكومەتی هەرێمی كوردستان 5.27 یەدەگی زێڕی لە بەغدا هەیە، كە دەكاتە 17%ی ئەو 31 تۆن زێڕەی لە بانكی ناوەندی عێراق هەڵگیراوە.

ئێستا نرخی یەك تۆن زێڕ لە بازاڕەكانی عێراق و جیهان بە 42 ملیۆن و 483 هەزار دۆلارە. بەو پێیەش نرخی یەدەگی زێڕی كوردستان، كە لە ژێر دەستی بەغدا دایە دەكاتە 223 ملیۆن و 885 هەزار و 462 دۆلار.
جگە لە زێڕ، حكومەتی هەرێمی كوردستان پشكی لە پارەی یەدەگی عێراقیشدا هەیە. پارەی یەدەگی حكومەتی عێراق بە زیاتر لە 60 ترلیۆن دینار دەخەمڵێندرێت.

كوردستان 100 تۆن زێڕی تێدایە

ئەگەر هەرێمی كوردستان یەدەگی زێڕیشی لە بانكەكاندا نەبێت، بەڵام ئەو زێڕەی لە كوردستان هەیە، نزیكەی سێ ئەوەندەی یەدەگی زێری بانكی ناوەندی عێراقییە.

ئەدهەم كەریم، سەرۆكی بانكی ناوەندی هەرێمی كوردستان بە (رووداو)ی گوت "دەتوانم بڵێم 100 تۆن زێڕ لە كوردستاندا هەیە، بەڵام نزیكەی 25 – 30 تۆنی بازرگانی پێوە دەكرێت، ئەوەی دیكە لە ماڵاندا هەڵگیراوە، یان لە دەست و ملی ژنان دایە".

قارەمان جەوهەر، سەرۆكی كۆمەڵەی زێڕنگرانی كوردستان ژمارەی زێڕنگرانی لە كوردستان ئاشكرا كرد و بە (تۆڕی میدیایی رووداو)ی گوت "لە هەر چوار پارێزگاكەی كوردستان زیاتر لە 1400 مۆڵەتی مامەڵەكردن بە زێڕ دراوە بە بازرگانان و زێڕنگران". هەروەها گوتی "بڕی ئەو زێڕەی كە لە بازاڕەكانی كوردستان بازرگانی پێوە دەكرێت لە نێوان 25 تا 30 تۆن زێڕ دەبێت". بەڵام گوتیشی "بەهۆی كێشەی داراییەوە بازاڕی زێر بەرەو لاوازی چووە".

زێڕ.. ماڵی سپی بۆ رۆژی رەش

"زێڕ.. دراوی سپییە بۆ رۆژی رەش" ئەمە بنەمای مامەڵەكردنی وڵاتە زلهێزەكانی جیهانە بە زێڕ. پرۆفیسۆر محەممەد رەئوف، پسپۆڕ لە زانستی ئابووری، باسی گرنگی زێڕ دەكات لە جوڵەی ئابووری و بازرگانی وڵاتدا و دەڵێت "بەهۆی دەگمەنی و بەهای زێڕەوە هەموو بانكێكی ناوەندی لە وڵاتانی جیهان یەدەگی زێڕیان هەیە، لە پێناو پاراستنی ئابووری وڵاتەكەیان". بۆیە "زۆر كات كە قەیرانێك لە ئابووری وڵاتان یان ئابووری جیهان دروست دەبێت، هەموو وڵاتان هانا بۆ كڕینی زێڕ دەبەن، چونكە زێڕ وەك دراوی كاخەز نییە، كە بەهای كەم بێت یان لە ناو بچێت".

ئەو پرۆفیسۆرە ئابوورییە هەروەها دەڵێت "كاتێك وڵاتان زێڕ دەكڕن بە رێژەیەكی بەرچاو بەهۆی چەند فاكتەرێكەوەیە وەك خستنەڕووی‌ ساڵانەی‌ دراوی‌ جیهانی‌ ئەگەر لە گەشەی‌ راستەقینەی‌ ئابووری‌ جیهان زیاتر بێت متمانەكردن بەدراوی‌ كاخەزی‌ كەم بێتەوە، ئەمەش وا دەكات خەڵكی‌ زیاتر رووبكەنە زێڕ وەك پشتیوانییەك بۆ پاراستنی‌ دارایی‌ خۆیان، هەروەها گۆڕانی بەردەوامی نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهان و هەڵبەز و دابەزی بۆڕسەكانی جیهان، وا دەكات خەڵك زیاتر زێڕ بكڕێت".



10 وڵات كە زۆرترین یەدەگی زێڕیان هەیە

وڵات    یەدەگ بە تۆن    بەهاكەی بە ملیار دۆلار
ئەمریكا     8133    487
ئەڵمانیا    3401    203
ئیتاڵیا    2451    147
فەرەسا    2435    146
چین    1054    63
سویسرا    1040    62
رووسیا    969.9    50
ژاپۆن    765    45
هۆڵەندا    612    36
هیندستان    558    33

10/07/2014

هەوڵی تەقاندنەوەی تاوەری ئیڤل، مۆزەخانەی لۆڤەر و دامەزراوەیەکی ئەتۆمی فەرەنسا پووچەڵ دەکرێتەوە.

بەپێی هەواڵێکی دەیلی مەیلی بەریتانی، گوتەبێژی پۆلیسی فەرەنسی بڵاویکردەوە، کە هەوڵێکی گرووپە ئیسلامییەکانیان پووچەڵ کردووەتەوە، کە بەنیازی تەقاندنەوەی تاوەری ئیڤڵ، مۆزەخانەی لۆڤەر و دامەزراوەیەکی ئەتۆمی لە پاریس، بوون.

پۆلیسی فەرەنسی ئاماژە بەوەدەکات، لەوبارەیەوە، نامەی نهێنی گەنجێکی بە رەگەز جەزائیرییان دەستکەوتووە، کە کەسێکی گرنگی نێو رێکخراوی قاعیدەیە.

وەک پۆلیس باسی دەکات، جگە لە تەقاندنەوەی ئەو سێ شوێنە گرنگە، ئەو گەنجە جەزائیرییە پێشنیازیشی کردووە، کە هێرش بکەنە سەر هاووڵاتییانی فەرەنسی، بازاڕەکان، یانەکانی شەوانە و ئەو ناوەندە رۆشنیرییانەی کە خەڵک دەکەنە مەسیحی.

10/07/2014

حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان داوادەکات له‌ژێر رۆشنایی مادده‌ی 112 ده‌ستوری عێراق، حکومه‌تی به‌غدا %17ـی داهاتی نه‌وتی سه‌رجه‌م ئه‌و ناوچانه‌ بداته‌ حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان، که‌ له‌لایه‌ن کۆمپانیای به‌ بازاڕکردنی نه‌وتی عیراق (سۆمۆ)ـه‌وه‌ فرۆشراوه‌ و لە ئەگەری نەدانی، هەڕەشەی گرتنەبەری رێوشوێنی یاسایی دەکات.

لە ئاگادارکردنەوەیەکدا، حکومەتی هەرێمی کوردستان رایدەگەیەنێت، بەپێی مادەی 112، حکومەتی هەرێمی کوردستان مافی بەدەستهێنانی %17ـی هەموو داهاتەکانی هەیە، کە لە فرۆشتنی نەوتەوە بەدەست وەزارەتی نەوتی فیدراڵ و سۆمۆ و (هەر بەشێکی دیکەی حکومەتی عێراقی فیدراڵ) دەکەوێت. 
 
حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ئاگادارکردنەوەیەکەیدا جەخت لەوەدەکاتەوە، لە بارودۆخێکدا، کە حکومەتی فیدراڵی عێراق داهاتەکان بەپێی دەستووری عێراق دابەشنەکات، حکومەتی هەرێمی کوردستان مافی خۆیەتی رێوشوێن بگرێتە بەر، چونکە حکومەتی هەرێمی کوردستان دەیەوێ هەموو ئەو مافە شایستانە بەدەستبهێنێت، کە حکومەتی فیدراڵی عێراق پێویستە بیاندات بە حکومەتی هەرێم بەپێی دەستووری عێراق. ئەم مافە لە یاساکانی کوردستاندا گوزارشتی لێکراوە.

هەروەها لە بەیاننامەکەی حکومەتی هەرێمی کوردستان هاتووە، لانی کەم لە 2005ـەوە، وەزارەتی نەوتی فیدراڵ شکستی هێناوە لە پابەندبوون بە ئەرکە دەستووری و یاساییەکانیەوە بەرامبەر حکومەتی هەرێمی کوردستان، لەوانەش پابەندبوون بە مادەی 112ـەوە". هەروەها بەیاننامەکە ئاماژەوەی بەوەشداوە، کە وەزارەتی نەوتی عێراق و کۆمپانیای سۆمۆ نەوت فرۆشن یان هەوڵدەدەن بۆ فرۆشتنی نەوت و غاز و بەرهەمەکانی دیکەی پێترۆل، بەڵام "داهاتەکانی ئەم فرۆشتنانە هەمووی لای خۆیان دەهێڵنەوە، هەموو ئەمانە پێشێلکردنێکی روون و ئاشکرای مافە دەستووری و یاساییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستانە".

حکومەتی هەرێمی کوردستان ئاگاداری هەموو ئەو کەسانە دەکاتەوە، کە نەوت و غازیان لە هەر بەشێکی حکومەتی عێراقی فیدراڵ، لەوانەش وەزارەتی نەوتی فیدراڵ یان سۆمۆ، کڕیوە یان لەوانەیە بکڕن، کە حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەو کڕیارانە و ئەوانەشی ئاسانکاریان بۆ بارکردنی کردووە لەبری کڕیارەکان یان لەبری سۆمۆ وەک یارمەتیدەر و پشتگیریکەر و ئاسانکاری پێشێلکردنی مافەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان هەژمار دەکات (بەپێی دەستووری عێراق و یاسای نێودەوڵەتی)، مەگەر ئەو کڕیارانە 17٪ـی نرخی کڕین بدەن بە حکومەتی هەرێمی کوردستان، کە گوزارشت دەکات لەو مافەی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەپێی یاسا مافی خۆیەتی وەریبگرێت.

هەروەها حکومەتی هەرێمی کوردستان هەڕەشەدەکات، کە رێوشوێنی یاسایی دەگرێتەبەر بەرامبەر کڕیارانی نەوتی وەزارەتی نەوتی فیدراڵ و سۆمۆ (یان هەر بەشێکی تری حکومەتی فیدراڵی عێراق)، بۆ پاراستنی مافە دەستووری و یاساییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان".

10/07/2014

 لە ئاکامی تێکهەڵچوونێکی چەکداریی لە نێوەان هێزەکانی سپای پاسدارانی حکوومەتی ئێران‌و چەکدارانی نەناسراو لە دەڤەری شاری رەبەت لە رۆژهەڵاتی کوردستان، لێرەوارو داراستانی نێوان چوار گوندی ده‌شتێ، پاراستان، نواوێ‌و پاشبه‌رد ئاگری گرتووەو تا بڵاو کردنەوەی ئەم هەواڵە ئاگرەکە بەردەوامەو حکوومەتیش هیچ هەنگاوێکی بۆ کووژاندنەوەی نەناوە.

خەڵکی گونده‌کانی ده‌شتێ، پاراستان، نواوێ‌و پاشبه‌رد، سه‌ر به‌شاری ره‌به‌ت داوای هاوکاری له‌خەڵک ده‌که‌ن بۆ کوژاندنه‌وه‌ی (ئاگر) که‌ به‌هانایانه‌وه‌ بچن.

سەر له‌م ئێواره‌ی ئەمرۆ‌ دارستانه‌کانی ئه‌و چوار گونده‌ به‌ هۆی تێکهەڵچوونێکی چەکداریی لەنێوان هێزه‌کانی سپای پاسداران‌و چه‌ند چه‌کدارێکی نه‌ناسراو له‌و ده‌ڤه‌ره‌ بەشی زۆری لێڕەوارو دارستانی ناوچەکە ئاگری گرتووه‌، خه‌لکی ئه‌و گوندانه‌ش داوا له‌ خەڵکی ره‌به‌ت‌و گونده‌کانی ده‌وروبه‌ری خۆیان ده‌که‌ن که‌ به‌ هانیانه‌وه‌ بچن بۆ کوژاندنه‌وه‌ی ئاگرەکەو نه‌هێڵن له‌وه‌ زیاتر ته‌شه‌نه‌ بکات .

زانیارییەکان باس لەوە دەکا کە دارستانه‌کانی ئه‌و چه‌ند گونده‌ له‌ سه‌عات ١ی دوانیوه‌رۆوه‌ ئاگری گرتووه‌و تا ئێستا ده‌وڵه‌تیش بۆ کوژاندنه‌وه‌ی ئه‌و ئاگره‌ هیچ هه‌نگاوێکی پێویستی هه‌لنه‌گرتووه‌!

ئێستا ئاگره‌که‌ په‌ریوه‌ته‌وه‌ بۆ نیسێی کانی مه‌رجان.

09/07/2014

لە یەكەم كاردانەوەدا لەسەر هەڕەشەكانی ئەمڕۆی نووری مالیكی، سەرۆكوەزیرانی كاربەڕێكەری عێراق، سەركردایەتی هەرێمی كوردستان بڕیاردەدات وەزیرە كوردەكان نەگەڕێنەوە بەغداو بەشداری هیچ كۆبوونەوەیەكی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق نەكەن.

ئەمڕۆ چوارشەممە لە بەغدا نووری مالیكی وتاری هەفتانەی خۆی پێشكەشكرد كە تەرخانیكردبوو بە بارودۆخی عێراق، نێوبراو جەختیكردەوە كە لە شەڕی داعشدا "دۆست و دووژمنە" نێوخۆیی و دەرەكییەكانییان ناسیون و هەڕەشەشی لە هەرێمی كوردستان كرد و گوتی "ناتوانین بێدەنگ بین هەولێر ببێتە شوێنی تیرۆریستان، چونكە ئەوانە خۆیان دەدۆڕێن و ئەوانەشی میواندارییان دەكەن هەر دەدۆڕێن". گوتیشی "ناوەستین تاوەكو هەموو ئەو شوێنانە نەگرینەوە، كە لەژێر دەستمان دەرهێنراون".

لەبەرامبەر ئەو هەڕەشانەدا سەرچاوەیەك لە مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان بە تۆڕی میدیایی رووداوی راگەیاند: "سەركردایەتی كورد وەك یەكەم كاردانەوە لەبەرامبەر هەڕەشەكانی ئەمڕۆی مالیكی بڕیاریداوە وەزیرە كوردەكان بەشداری هیچ كۆبوونەوەیەكی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق نەكەن". ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد كە وەزیرەكانی یەكێتی و لایەنەكانی دیكەش هاوڕان لەسەر ئەو بڕیارە.

09/07/2014

دروستکردنی بەشە لەناوچووەکانی رووخسارو شەویلاگ لەو پسپۆریەتییە دەگمەنانەیە کە لە هەرێمی کوردستان بایەخێکی کەمی پێدەدرێت. پزیشکێکی کوردیش لەڕێگەی توێژینەوەیەک کە لە وڵاتی بەریتانیا ئەنجامیداوە توانیویەتی گۆڕانکاری بەسەر ئەو مادەیەدا بێنێت کە لە دروستکردنی بەشە لەناوچووەکانی رووخسار و شەویلاگ بەکاردەهێنرێت.

بەبڕوای پزیشکێکی پسپۆڕی بەشە دەستکردەکانی رووخسارو شەویلاک ئەو توێژینەوەی کە ئەم پزیشکە ئەنجامیداوە گرنگییەکی زۆری بۆ بواری پزیشکی هەیە، چونکە خەڵکانێکی زۆر هەن کە پێویستیان بە دروستکردنی بەشێکی لەناوچووی رووخساریان هەیەو پێشووتریش بۆ ئەو مەبەستە ماددەی ئەکریلیک لە بری مادەی سلیکۆن بەکاردەهێنرا، بەڵام بە گوتەی پسپۆڕان مادەی ئەکریلیک زیانی لاوەکی بۆ نەخۆش هەیە.

دروستکردنی بەشێکی لەناوچووی رووخسارو شەویلاگ بۆ کەسانێک ئەنجامدەدرێت کە بەهەر هۆکارێک بێت بەشێکی رووخساریان لەدەستداوە و ناتوانرێت نەشتەرگەری جوانکارییان بۆ بکرێت، ئەوەی جێگەی نیگەرانی پسپۆڕانی ئەو بوارەشە، نەبوونی هیچ سەنتەرو نەخۆشخانەیەکی تایبەتە بە بوارەکەیان لە کەرتی حکومیدا.

09/07/2014

بەڕێوەبەری گشتیی کۆمپانیای نەوتی تۆتاڵ رەخنەی تووند ئاراستەی سیاسەتڤانە ئەوروپییەکان دەکات، بەوەی کە هەوڵی پچڕانی بەستنەوەی ئەوروپا دەدەن بە گازی رووسیا.
 
کریستف دی مارژی، بەرێوەبەری گشتیی تۆتاڵ رایگەیاند لە جیاتی ئەوەی ئەوروپییەکان بیر لە گۆڕینی رێرەوی گاز بە دەر لە خاکی ئۆکراینا بکەنەوە، هەوڵی پچرانی بەستنەوەی خۆیان بە گازی رووسیا دەدەن.

ئەوە یەکەم پشتگیریی بەهێزە لەلایەن سەرۆکی کۆمپانیایەکی گرینگی نەوت بۆ سیاسەتەکانی رووسیا سەبارەت بە ئۆکراینا.

دی مارژی، هەروەها هۆشداریی سەرهەڵدانی قەیرانێکی دیکەی گاز دەدات لە وەرزی زستانی داهاتوودا.

بەرێوەبەری تۆتاڵ رایگەیاند زۆر ئاشکرایە ئەگەر دابینکاری گازی رووسیا کەم بێتەوە و زستانی ساڵی داهاتوو سارد بێ، کێشەی جددی نەبوونی گاز لە ئەوروپا سەرهەڵدەدات. ئەو رەتیکردەوە کە ئەوروپا بێ گازی رووسیا بتوانێت هەڵبکات.

09/07/2014