بەریتانیا یاسای توندی بۆ ئەو هاووڵاتیانەی دەركردووە كە لە سووریا و عێراق لە ریزی چەكدارانی دەوڵەتی ئیسلامیدا شەڕ دەكەن. ئەو هاووڵاتیانە بۆ ماوەی 2 ساڵ رێگەیان نادرێت بۆ بەریتانیا بگەڕێنەوە.
سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا رایگەیاند كە ئەم رێوشوێنە تایبەتانە دوای تاوتوێكردنێكی درێژ گیراونەتە بەر و بە مەرجێك رێگە بەو هاووڵاتییە گومانلێكراوانە دەدرێت بۆ بەریتانیا بگەڕێنەوە كە ئامادەی دادگا بن و ئەگەر یاسا بە گونجاوی زانی لە ماڵەوە دەستبەسەر بكرێن و لەلایەن پۆلیسەوە چاودێریی بەردەوامیان لەسەر بێت، هەروەها بەشداری بكەن لە خولی دژی توندڕۆیی.
دەیڤید كامیرۆن گوتی "ئێمە دەبێ رێوشوێن بدۆزینەوە بۆ رووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ئەو شەڕكەرە بیانیانەی بە بەرنامەوە دەیانەوێت هێرش بۆ سەر خەڵكی ئێمە بكەن". ئەو گوتی "دەسەڵاتە تازەكانی دەوڵەت رێگە لە گەڕانەوەی شەڕكەری بیانی دەگرێت ئەگەر بە مەرجەكانی ئێمە رازی نەبێ".
بەریتانیا و چەند وڵاتێكی دیكەی ئەوروپا دەیانەوێت رێ لە گەڕانەوەی ئەو كەسانە بگرن كە گومانیان لێدەكرێ لە ریزی گرووپە تیرۆریستییەكاندا شەڕیان كردبێت. ماوەیەك لەمەوبەر فەرەنسا دەسەڵاتی بە دەزگاكانی وڵات دا پاسپۆرت و كارتی ناسنامە لەو كەسانە وەربگرنەوە كە گومانی ئەوەیان لێدەكرێت دەستیان لەكاری جیهادیدا هەبێت.
تا ئێستا زیاتر لە 30 گومانلێكراو لە ئەڵمانیا دراون بە دادگا. ئەڵمانیا دەیەوێت زۆر توندتر رێگە لەو كەسانە بگرێت كە دەیانەوێ بچنە ریزی گرووپە جیهادییەكانی عێراق و سووریاوە. بە گوێرەی زانیارییەكان، تا ئێستا نزیكەی 400 كەس لە ئەڵمانیاوە بە نیازی جیهاد بەرەو ئەو دوو وڵاتە چوون.
بەمدواییە هەندێك زانیاریی تازە لەوبارەیەوە لە ئەڵمانیا بڵاوكرانەوە. نزیكەی 240 پۆلیس لە هەڵمەتێكی بەرفراواندا تۆڕێكی گومانلێكراوی تۆندڕۆكانیان لە چەند شوێنێكی ئەڵمانیا دەستگیر كرد. ئەو تۆڕە گومانی ئەوەی لێ دەكرا كە یارمەتیی جیهادییەكانی دابێت بۆ گەیشتن بە سووریا و عێراق و هەروەها بە ڕێگەی نایاسایی یارمەتی دارایی بۆ توندڕۆكان دەستەبەر كردبێت.
لە یەك شوێندا لە ئانتوێرپ، 46 كەس دەستگیركران كە گومانی ئەوەیان لێ دەكرا هاوكاریی بەرفراوانی توندڕۆكانیان كردبێ.
بە گوێرەی راپۆرتێكی سۆفان گرووپ كە بنكەكەی لە نیویۆركە، زیاتر لە 3000 ئەوروپایی بۆ یارمەتیدانی جیهادییەكان بەرەو سووریا چوون. هێزە ئەمنییەكانی بەریتانیا دەڵێن لەم ژمارەیە نزیكەی 500 كەسیان رەگەزنامەی بەریتانیایان هەیە و تا ئێستا نزیكەی 250یان گەڕاونەتەوە بەریتانیا، بۆیە مەترسیی كاری تیرۆریستی لەناو بەریتانیا بەرز بووەتەوە. ئامارەكان نیشان دەدەن كە زۆرینەی ئەو گومانلێكراوانە لەنێوان تەمەنی 16 تاوەكو 21 ساڵیدان.
پلانەكەی بەریتانیا بەشێوەیەك رێكخراوە كە كەمترین سەرئێشەی یاسایی بۆ بەریتانیا دروست دەكات لەلایەن ئەو جیهادییانەی رێگەیان پێ نادرێت بۆ خاكی بەریتانیا بگەڕێنەوە. ئەم یاسایە دوای ئەوە هات كە جێمس فۆڵی رۆژنامەنووسی ئەمریكایی بە دەستی داعشێكی بە رەگەزنامە بەریتانی سەری لە جەستەی جیاكرایەوە.
بەڵام شامی چاكرابارتی بەڕێوەبەری گرووپی هەڵمەتی ئازادی لە لەندەن رەخنە لەو رێكارە دەگرێت و دەڵێت ئەم بڕیارە هەندێك كەس بە تەواوی بێ دەوڵەت دەكات.
ئەو دەڵێت "ئەمە بڕیارێكی هەڵەیە، چونكە ناكرێت بە رێگەگرتن لە گەڕانەوەی ئەو گومانلێكراوانە، كۆمەڵێك خەڵك بە سەرگەردانی لەناو وڵاتاندا بخولێنەوە. ئەمە وەك ئەوە وایە پاشماوەی ژەهراویی خۆمان فڕێ بدەینە دەرەوەی حەوشەی ماڵی خۆمان".
سونگول بەهار كە چالاكوانێكی كوردی نیشتەجێی لەندەنە، دەڵێت كوردی ئەوروپا بە گشتی دەمێكە داواكارە كە دژ بە جیهادییەكان رێوشوێن بگرنەبەر. بەڵام بە باوەڕی ئەو، ئەم پلانەی ئێستا وا دەكات تەنانەت ئەو كوردانەی كە دەیانەوێت بە هانای كۆبانێشەوە بچن نەتوانن ئەو كارە بكەن.
بەهار دەڵێت "زۆر كورد لێرەوە گەڕاونەتەوە بۆ ئەوەی یارمەتیی ئەو ئاوارانە بدەن. ئێمە نابێ بەو هۆیەوە سزا بدرێین."
دانیمارك نزیكەی 100 گومانلێكراوی هەیە كە بەمەبەستی جیهاد بۆ سووریا و عێراق رۆیشتوون. بەڵام بە گوێرەی یاسای دانیمارك ئەگەر لە ریزی جیهادییەكاندا شەڕ نەكەیت، ئاساییە لە سووریا بیت و دژی جیهادییەكان شەڕ بكەیت. یاسای دانیمارك بە گشتی ناتوانێت رێگە لە خەڵك بگرێت كە سەفەر بكەن.
دانیمارك هەروەها چەند خولێكی كردووەتەوە كە یارمەتیی گەنجان دەدات بۆئەوەی چۆن خۆیان لە هزری توندڕۆیی بپارێزن. ئەمە تەنانەت ئەوانەش دەگرێتەوە كە وەك جیهادی دەگەڕێنەوە دانیمارك.
پریبێن بەرتەلسەن، پرۆفیسۆری دەرونشیكاری لە زانكۆی ئارهووس دەڵێت "ئەگەر هیچ تاوانێكت نەكردبێت، ئێمە یارمەتیت دەدەین بگەڕێیتەوە."
بەڵام زۆر لە سیاسییەكانی دانیمارك داوای رێوشوێنی توندتریان كردووە. لارس ئەسلان راسموسێن كە باوكی كوردە و دایكی دانیماركییە و خۆی لەناو سۆسیال دیمۆكراتەكان چالاكە، دەڵێت پێویستە لایەنگرانی داعش لە دانیمارك دەربكرێن.
فیۆنا لێنی 28/11/2014
رووداو- لەندەن
