^{دڵشاد به‌رزنجی}

^{ڕووداوه‌كانی 16/10/2017 له‌ شاری كه‌ركووك بووه‌ته‌ جێی لێدانی شكۆی میله‌تی كورد، چونكه‌ به‌ سه‌رخستنی هه‌نگاوه‌ گه‌وره‌كه‌ كه‌ ریفراندۆم بوو گه‌لی كورد له‌ باشووری كوردستان زۆر له‌ ئارمانجی سه‌ربه‌خۆیی خۆی نزیك ببووه‌وه‌‌ ئه‌وه‌ پێویست مابوو یه‌كهه‌ڵویستی و یه‌كڕیزی ناو ماڵی كوردی بوو بۆ بریاردانی كۆتا.}

^{ئاشكرایه‌ ڕووداوه‌كانی 16/10 له‌ ئه‌نجامی خیانه‌تێكی نیشتمانی كۆمه‌ڵه‌ كه‌سانێكی ناو ریزه‌كانی یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان بوو كه‌ ئه‌م راستییه‌ له‌ زاری گوته‌بێژی فه‌رمی ئه‌م پارته‌ كاك سه‌عدی ئه‌حمه‌د پیره باس كرا.}

^{سه‌یره‌ كوردێك هه‌بێت بیانوو بۆ هاتنی سوپای عێراقی بهێنێته‌وه‌ بۆ شاری كه‌ركووك و بكه‌وێته‌ دژایه‌تی میله‌ته‌كه‌ی و پشتیوانی گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ به‌غدا بێت، چونكه‌ میله‌ته‌كه‌ی داوای مافی چاره‌نووسی خۆی كردووه‌.}

^{ڕاسته‌ زه‌مینه‌سازی بۆ گشتپرسی نه‌كرابوو، به‌ڵام ئێسته‌ كه‌ دوژمن به‌رده‌ركی ماڵی لێ گرتووین، پێویسته‌ له‌ كردار و گوتار و ته‌كتیك و ستراتیجدا یه‌كڕیز بین و نه‌كه‌وینه‌ به‌ره‌ی داگیركه‌رانی كوردستانه‌وه‌ و بیانوو بۆ هاتنیان نه‌هۆنینه‌وه‌.}

^{خیانه‌تێك ئه‌گه‌ر كرابێت له‌ پارتێكی دیاریكراو}

دەیڤید رۆمانۆ

^{رێک لەو کاتەدا کە خەریکی نووسینی ئەم بابەتەم، هەواڵی جموجۆڵە سەربازییەکانی سوپای عێراق و حەشدی شەعبی بڵاوبووەتەوە. حکومەتی هەرێمی کوردستان هۆشداری دەدات و پەیوەندی بە دۆستەکانیانەوە دەکەن، لە هەمانکاتیشدا حەیدەر عەبادی، سەرۆکوەزیرانی عێراق، رەتیدەکاتەوە هیچ نیازێکی هێرشکردنە سەر بنکەکانی پێشمەرگەیان هەبێت. برێت مەکگۆرک، نێردەی تایبەتی ئەمریکا بۆ هاوپەیمانێتی دژی داعش، لە تویتەری خۆی باسی لەوە دەکرد کە سوپای عێراق و میلیشیا شیعەکان تەنیا لە حەویجەوە بەرەو ئەنبار جووڵەیان پێدەکرێت.}

^{بەڵام ئەم تویتەی مەکگۆرک نابێت دڵنیایی بە هیچ کەسێک بدات. چونکە مەکگۆرک هەر ئەو پیاوە بوو کە بە گەرموگوڕییەوە پشتگیری لە نوری مالیکی، سەرۆکوەزیرانی پێشووی عێراق دەکرد، لە کاتێکدا مالیکی دامەزراوەکانی عێراقی بێ ئومێد کردبوو، کورد و سوننەی لە مافە دەستوورییەکانیان بێبەش کردبوو. بۆیەش وەکوو چۆن مەکگۆرک بڕوای بە هەموو ئەو شتانە کردبوو کە مالیکی پێیگوتبوو، بەهەمانشێوە رێی تێدەچێت بڕوای بە هەموو ئەو قسە نەرمانەش کردبێت کە لە دەمی عەبادییەوە دەردەچن.}

^{بەڵام رۆژی هەینی عەبادی بە پێچەوانەی قسەی خۆی “کە بەغدا هیچ نیازێکی خراپی نییە”، فوئاد مەعسوم، سەرۆککۆماری عێراقی راسپاردە لای سەرکردایەتی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە سلێمانی.}

^{نووری بێخاڵی}

^{كاتێك باس له‌ سوپای پاسداران ده‌كرێ، یه‌كڕاست خه‌یاڵی مرۆڤ بۆ هه‌موو ئه‌و پشێوی و ئاژاوه‌ نانه‌وه‌ و ناسه‌قامگیرییه‌ ده‌چێت كه‌ له‌ ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا هه‌یه‌. ئاخر ڕۆڵ و كاریگه‌ریی تێكده‌رانه‌ی كلك و گوێیه‌كانی ئه‌م سوپایه‌ مه‌زه‌وییه‌، هیچی له‌ ڕۆڵی تێكده‌ر و تیرۆركارییانه‌ی ئه‌لقاعیده‌ و داعش و گرووپه‌ تیرۆریستییه‌كانی تری دنیای ئیسلامی، نه‌ك هه‌ر كه‌متر نییه‌، به‌ڵكو زیاتر و مه‌ترسیدارتریشه‌.}

^{حزبوڵڵای لبنانی، حه‌ماسی فه‌له‌ستینی، شانه‌ چه‌كداره‌ ئێرانییه‌كانی سووریا، حووسییه‌كانی یه‌مه‌ن و حه‌شدی شه‌عبی عێراق، هه‌موو ئه‌و كلك و گوێیانه‌ی سوپای پاسدارانن كه‌ به‌رفه‌رمانی جێبه‌جێكردنی هه‌نگاوه‌كانی ستراتیجی پان ئێران - شیعه‌گه‌ریی ئاخونده‌كانی تارانن. ئه‌م فه‌وجه‌ خه‌فیفانه‌ی سه‌ر به‌ پاسداران، به‌سیجه‌ مۆدێرنه‌كان، له‌ به‌رامبه‌ر هه‌ر هێز و كه‌س و گوتارێك كه‌ به‌ر به‌م پاوانخوازی و كه‌ڵه‌گایییه‌ی پاسداران بگرێ، هه‌روه‌ها بۆ ئه‌نجامدانی ئه‌م ئه‌ركه‌یان و پێكانی ئامانجی سه‌ره‌كیی ئێران، سڵ له‌ هیچ ڕێ و شێواز و میكانیزمێكی دوژمنكارانه‌ ناكه‌نه‌وه‌. بۆیه‌ به‌لای كه‌سی چاودێره‌وه‌ ئاسایییه‌ كاتێ ده‌بینێ، چه‌ته‌كانی حه‌شد هه‌ندێ جار له‌ مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ نه‌یاره‌كانیان، ته‌نانه‌ت له‌گه‌ڵ خه‌ڵكی بێوه‌ی و سڤیل، دڕنده‌یی چه‌ته‌یه‌كی داعش تێده‌په‌ڕێنن. نموونه‌ی ئه‌م دڕنده‌یییانه‌ی حه‌شد و ده‌سته‌خوشكه‌كانی له‌ عێراق و سووریا و لبنان و یه‌مه‌ن كه‌م نین.}

^{ڕاستییه‌كه‌ی ئه‌وه‌ی ئێران ناوی ناوه‌ (هاورده‌كردنی شۆڕش!) كه‌ پاسداران دامه‌زراوه‌ی فه‌رمیی جێبه‌جێكردنی ئه‌م كرده‌ی هاورده‌كردنه‌ و ئه‌جێنداكه‌یه‌تی. له‌ بنه‌ڕه‌تدا ستراتیجی هاورده‌كردنی تیرۆره‌، ستراتیجی}

^{نووسەر و پێشكەشكارێكی میسری ئاشكرای كرد، شەڕكردن دژی كوردستان، سەرەتای گواستنەوەی شەڕە بۆ ناو توركیا و ئێران و وڵاتانی دەوروبەری كوردستان، بە مانای نەمانی ئەو وڵاتانەوە گرێ دراوە.}

^{ئەحمەد مسلمانی نووسەر و پێشكەشكار لە كەناڵی "دریم"ی میسری لە میانەی بەرنامەكەی بەناوی "چاپی یەكەم/ ئاشكرای كرد، میسر پێنج جار شەڕی دژی ئیسرائیل بەرپا كرد، بەڵام لە كۆتادا ئیسرائیل شەڕەكەی بۆ ململانێ و جەنگی نێوان عەرەب و عەرەب و ئیسلامی و ئیسلامی گۆڕی، بەتایبەت دوای شۆڕشی ئیسلامیی ئێران.}

^{لە بەشێكی تری قسەكانیدا دەڵێ، بەو هۆیەوە شەڕ لە نێوان عێراق و ئێران و كوێت و عێراق و}

 زیكری موسا

^{ڕێك دوو ڕۆژ بەر لە ڕیفراندۆم تیلەرسن وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا نامە بۆ سەرۆك بارزانی دەنووسێت و داوا دەكات لەبەرانبەر ئەو بەدیلەی كە پێشكەشی كردووە ڕیفراندۆم ئەنجامنەدرێت.}

^{نامەكەی تیلەرسن هەندێ ئیعترافی تێدایە لەسەر ئێشوئازارەكانی گەلی كوردستان و باس لە ڕۆڵی پێشمەرگەیش دەكات. لە ڕواڵەتدا پێدەچێ نامەكە نیازپاكانە نووسرابێت بۆ چارەسەركردنی كێشەكان بەڵام لە ڕاستیدا ئەم نامەیە خەلەلی جەوهەریی گەورەی تێدایە.}

^{كێشەی سەرەكیی ئەم نامەیە ئامانجەكەیەتی كە بریتیە لە ڕێگریكردن لە ڕیفراندۆم. ئەمە خۆیلەخۆیدا جێگەی پرسیارە بۆچی دەبێ دەزگەی سیاسەتی دەرەكیی ئەمەریكا لەدژی كردەیەكی ئاشتیانە و ڕەوای میللەتێك بوەستێتەوە و نەیەوێت ڕووبدات. چەند ڕۆژ دوای ڕیفراندۆم تیلەرسن بە دەركردنی ڕاگەیێندراوێك هەموو ئەو نیازپاكییەی بەرانبەر مافی گەلی كوردستان پووچەڵ كردەوە كە لە نامەكەی بۆ سەرۆك بارزانی هەوڵی نیشاندانی دابوو، ئەو گوتی ڕیفراندۆمەكە شەرعی نییە و بەهاشی}

عارف قوربانی

^{كوردستان بەحوكمی پێگە جوگرافیەكەی، هەروەها بەهۆی ئەو رووداوانەی وەك لێكەوتەی شەڕی داعش لە ناوچەكەدا كەوتوونەتەوە، بەبێ‌ خواست و ئیرادەی خۆمان بووە بە بەشێك لە رووداو و پێشهاتەكانی ناوچەكە و بووین بە بەشێك لە ململانێ‌ نێودەوڵەتی و هەرێمایەتییەكان.}

^{ئێستا ئەوەی لەسەر مێزی زلهێزەكانی دونیا دەگوزەرێ‌ پەیوەست بە رەوشی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، راستەوخۆ بەشێكی گرنگی پەیوەندی بە چارەنووسی ئێمەوە هەیە. هەروەها ئەو ستراتیژ و ئامانجە دوورمەودایانەی سیاسەتی نێودەوڵەتی دیارییان كردووە بۆ ئایندەی ئەم ناوچەیە، لەوەشدا ئێمە بەشێكی گرنگی ئەو ستراتیژەین.}

^{یەكێك لە پرۆژە ستراتیژییەكانی ئەمریكا بۆ سەرلەنوێ‌ داڕشتنەوەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، پرۆژەی بەرنارد لویسە كە لە 1983 پێشكەش بە كۆنگرێسی ئەمریكا كراوە بۆ دابەشكردنەوەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست سەت ساڵ دوای سایكس پیكۆ. بەپێی پلانەكە، بڕیار وایە لە 2018 دەست بە جێبەجێكردنی بكرێت و ناوچەكە بۆ زیاتر لە 30 دەوڵەت دابەش بكرێتەوە. لە چوارچێوەی ئەم پرۆژەیەدا دەوڵەتی كوردستانیش لەدایك دەبێت.}

^{یەكێكی دیكە لە پێشهاتە پێشبینیكراوەكانی ئەو پرۆژەیە پێكەوەبەستنەوەی}

شەماڵ نووری

^{سەرۆك بارزانی، بنەماكانی دەوڵەتی كوردستانی لە چەند بۆنە و كەرنەفاڵێكی جەماوەریدا ئاماژە پێ دا، كە لەسەر بنەمای فیدراڵی و نامەركەزی و پێكەوەژیانی نێوان هەموو نەتەوە و ئایینزاكانی ناو كوردستان دادەمەزرێت. هەروەها گوتی، بە دانوستاندن و گفتوگۆی ئاشتییانە لەگەڵ عێراقی عەرەبی لێك جیا دەبینەوە و وەكو, دوو دراوسێی باش مامەڵە لەگەڵ یەكتردا دەكەین. ئەم جیابوونەوەیەش واتا (جیابوونەوە و سەركەوتن بەبێ شەڕ)، كە ماوە و كات و بودجەی پێویستە، پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە: بەڕێوەبردنی پرۆسەكانی ئابووری لەدوای ریفراندۆمەكە چۆن دەبێت؟ لەدوای راگەیاندنی دەوڵەتی كوردستانی، ئەو دەوڵەتە لەسەر چ فەلسەفە و سیاسەت و روئیایەكی ئابوورییانە دادەمەزرێت؟ مووچە و خەرجییەكانی ئێستای ئەو ناوچانە چۆن دابین دەكرێت و تا چەند لەتوانادا هەیە پرۆژە خزمەتگوزارییەكان رانەوەستن؟ چی بكرێت بۆ ئەوەی لە دۆخی راگوزەردا ئابووری و دۆخی بازاڕ و مووچە و بژێویی ژیان سەقامگیر بێتەوە؟ ئایا دانیشتوانی ئەم دەوڵەتە هەر بە دراوی دیناری عێراقی یاخود بە دۆلاری ئەمەریكی مامەڵە دەكەن، یا دراوێكی تری كوردستانی چاپ دەكرێت؟ رێككەوتن لەسەر سامانی ئاو و نەوت و غاز و ناردنە دەرەوە و تاریفەی گومرگی و كێشە هەڵواسراوەكانی نێوان هەردوو وڵات چی ئاراستەیەك وەردەگرن؟}

^{دەكرێت لە رێگەی وروژاندنی بڕگە و خاڵە سەرەكییەكانەوە ئەم پرسە بخرێتە بەر باس و گفتوگۆ، تەنانەت حكوومەتی كوردستان لە ئێستاوە بە توێژینەوە و كاری پراكتیكی هەنگاوی بۆ بنێت، لێژنەیەكی باڵای ئابووری}

هه‌ژار ڕه‌شید

^{راپرسی یان ریفراندۆم شه‌ڕه‌، به‌ڵام جوانترین شێوازی شه‌ڕی دیموكراسییه‌ له‌ سیسته‌می دیموكراسیدا، ‌ یه‌كێكه‌ له‌ شێوازه‌كانی‌ دیموكراسیی‌ راسته‌وخۆ بۆ به‌شداریكردنی‌ هاووڵاتییان له‌ سه‌پاندنی‌ بڕیاری‌ سیاسیی تایبه‌ت به‌ خۆیان، كه‌واته‌ بڕیاری خه‌ڵكه‌، ده‌رفه‌تی‌ ئه‌وه‌ بۆ گه‌ل ده‌ڕه‌خسێنێت كه‌ ده‌نگ بدات له‌سه‌ر بابه‌تێك به‌ رازی بوون یان ره‌تكردنه‌وه‌ی‌. بۆ نموونه‌: وه‌رگرتنی‌ رای‌ خه‌ڵك له‌سه‌ر هه‌مواركردنی‌ ده‌ستووری‌ وڵات یان چوونه‌ ناو رێكخراوێكی‌ نێوده‌وڵه‌تی‌ یان جیابوونه‌وه‌ و دروستكردنی‌ ده‌وڵه‌تێكی‌ نوێ.}

<sup>ریفراندۆم زیاتر له‌و وڵاتانه‌ ئه‌نجام ده‌درێت كه‌ به‌ ته‌نگژه‌دا تێپه‌ڕ ده‌بن بۆ به‌شداری پێكردنی‌ هاووڵاتییان و وه‌رگرتنی‌ بۆچوونیان له‌سه‌ر بڕیارێكی‌ گرنگ و چاره‌نووسساز.

له‌ 2003وه‌ تا 25/9/2017، حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان هه‌وڵی داوه‌ كه‌ له‌رێی گفتوگۆی دۆستانه‌ له‌گه‌ڵ حكوومه‌تی عێراقی دوای سه‌دام حوسێندا، مافه‌كانی گه‌لی كورد و كوردستانییان به‌ئه‌نجام بگه‌یه‌نێت، به‌ڵام وه‌ك سه‌رۆك بارزانی ئاماژه‌ی پێ ده‌كات، له‌ به‌غدای 2003 به‌دواوه‌ ته‌نیا ده‌موچاوه‌كان گۆڕاون، به‌ڵام عه‌قڵیه‌تی سه‌ركرده‌كان</sup>

فەرحان جەوهەر

^{رێوڕەسمی پرۆتۆکۆڵی سەربازی لە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی بۆ ناشتنی مام جەلال، ھەموو نەیارەکانی گەلی کوردستانی تاساند و بێھیوای کردن، لەوەی گومان یان گرەو لەسەر ویستی کورد بکەن، بە رەتکردنەوەی دوڵەت، لانی کەم لە سلێمانی، پێچانی جەنازەی مام بە ئاڵای کوردستان لە کاتێکدا مام سەرۆکی عێراق بووە، لەم کاتەدا کە گەلی کوردستان تازە راپرسی سەربەخۆیی ئەنجامداوە مانا و مەغزای گرنگی ھەیە.}

^{بەشێکی زۆر لە بەرپرسانی عێراقی ھیوایان لەسەر ناکۆکی ھەولێرو سلێمانی ھەڵچنیبوو لە بارەی راپرسی و ئەنجامەکانی و دواجاریش دەوڵەت پێیانوابوو لانی کەم مام جەلال و خانەوادەکەی لەگەڵ ئەم بژاردەیەدا نین و دەوڵەت رەتدەکەنەوە، بەڵام ئەوەی لە مەڕاسیمی ناشتنی مام جەلالیان بینی زۆر جیاواز بوو لە خەونەکانی ئەوان، ئەم مەڕاسیمە نیشانی ھەموو ئەوانەی دا کە پێیانوابوو پۆستی سەرۆکی عێراق کار لە ویستی سەربەخۆیی خەڵکی کوردستان دەکات.} ئەوەی زیاتر دووچاری شۆکی کردوونە شێوازی سەرکەووتوی بەڕێوەچوونی ئەو رێوڕەسمە پڕۆتۆکۆڵییە سەربازیە بوو، کە بۆ مام جەلال ئەنجامدرا بە ئاماددە بوونی کۆمەڵێک لە گەورە دیپلۆماتەکانی وڵاتانی جیھان، چونکە زۆرێک لە شۆڤینییەکان باسیان کردووە و کە ئەمە تەنھا کاری دەوڵەتێکی

پەیڕەو ئەنوەر

^{دەکرێت ئەم جووڵە سیاسییەی باشووری کوردستان وەک ئەزموونێکی ئیمپریکاڵی ببینین. ئیمپریکاڵ واتە چۆن واقیع و ستاتۆی ئێستا پیشانی دونیا دەدەیت! ئەم جووڵە تازەیە مەسەلەی سەربەخۆیی کوردی لە نۆرمەتیڤەوە دەرباز کرد. دۆخی نۆرمەتیڤ دۆخێکی خەیاڵی و چوارچێوەیەکە لە خەیاڵ بۆ خۆت دروستی دەکەیت و لەگەڵیدا دەژیت.} هەرێمی کوردستان هەر هیچ نەبێت وڵاتانی گەورە و ناوەند و ڕووبەرە نێودەوڵەتییەکانی دونیای ئەمڕۆی هێنایە قسە و ناچاری کردن بۆ یەکەمجار قسە لەسەر کارت و فشاری کورد بکەن لەسەر مێزی گفتوگۆکاندا. ئەمە مانای وایە ئەو هێزانەی کە ئەمڕۆ دونیا بەڕێوە دەبەن لە ڕووی دبلۆماسییەوە کورد دەناسن و کورد دەخوێننەوە و گفتوگۆی لەگەڵدا دەکەن. جاران کورد ڕێگەی پێ نەدەدرا بچێتە ژوورە دبلۆماسییەکان و لەگەڵ دونیادا دابنیشێت (شەریف پاشای خەندان و کۆنگرەی ئاشتیی ١٩١٨). ئەمڕۆ مەسەلەکە شتێکی ترە، هێزە گەورەکانی دونیا لای ئێمەن و لەگەڵ کورددا لە دۆخێکی پێکەوەییدان.

^{کورد چۆن پەیوەندیی بە دونیاوە دەکات!}

^{ئێمە چۆن دەمانەوێت لە پەیوەندیدابین بە دونیاوە؟ دونیا لێرە وەک چەمکێکی یونیڤێرساڵ دەردەکەوێت، چەمکێک هەموو کایە و هێزەکان لەخۆ دەگرێت. جاران ئەم پەیوەندییە بۆ کورد سەخت و ئاڵۆز بوو! لە حەفتاکانی سەدەی ڕابردوودا (هێنری کیسینجەر) کورد لە دونیا}