د. ساقی بارزانی 

^{لەوەتی ئێراق دامەزراوە، دەستوور و یاسا جێی خۆی نەکردەوە، بۆیە چەندین شۆڕش و کودەتای یەک لە دوای یەک، ئیراقی گەیاندە سەردەمی سەدام کە بەرهەمی ئەنفال و کیمیاباران بوو.}

^{لە پاش ڕوخانی سەدام، کورد بە پەرۆشەوە چووە ناو باوەشی ئێراقی تازەوە و بە دەستورێکی فرەڕەنگەوە، ڕەنگڕێزی ئێراقی تازەی کرد و ئێراقی بونیات نایەوە بەو هیوایەی بتوانێ لەو بیچمە نوێیەدا، لە پاشکۆیەتیی و هاووڵاتیی دەرەجە دوویی بێتە دەرێ و هاوئاستی نەتەوەی عەرەب، بوونی نەتەوەییی خۆی بسەڵمێنێ. وەلێ بە پێچەوانەوە، ئێراق پتر توشی لێکترازانی سیاسی و ناسەقامگیریی و خۆداسەپینی و دیکتاتۆریی بوو و نوقمی زەلکاوێکی لێوانلێو لە گەندەڵیی و باڵادەستی شیعیزم و ئیتنیک گەرایی کرا.}

^{لەکیشمەکیشە سیاسیی یەکاندا، کورد بەرە بەرەو کەنار خراو و گچکە کرایەوە و نوێنەرایەتیی لە هەموو بوارەکانی حوکمرانیی ئێراق لە دەستدا تا گەیشتە ڕادەی بڕینی بودجەی هەرێم و پێشێلکردنی سەرجەم مافە ڕەواکانیی و پەراوێزخستنی لە خڕ کایە سیاسییەکاندا.}

^{ئیقبال سەفەری}

^{سه‌ر له‌ شه‌وه‌کي ڕۆژ 31 مانگي پويشپه‌ڕ" تيرماه" ساڵ1367، 1988 ميلادي و شه‌ش رۆژ له‌ شوون ته‌مام بيين شه‌ڕ ناوبه‌ين ڕه‌ژيمه‌کان ئسلامي ئێران و به‌عس عه‌راق، ئاوايي زه‌رده‌يچ جۆر فره‌ له‌ شار و شارۆچکه‌کان تره‌ک کوردستان که‌فتنه‌ وه‌ر په‌لامار چه‌ک شيميايي داگيرکه‌ره‌ێل وڵاته‌که‌مان. له‌ يه‌کم په‌لاماره‌ 275 که‌س له‌ مه‌ردم بێ ده‌ره‌تان گيانێان له‌ ده‌س دان و 1146 که‌سيچ زامدار بين. ئيه‌ ڕاسه‌ که‌ تا ئيسه‌ وه‌ ئاشکه‌را ده‌رنه‌که‌فتگه‌ که‌ کي تاوانبار يه‌کم ئي جنايه‌ته‌سه‌، وه‌لي شک زياتر ها بان ڕه‌ژيمه‌ وه‌قه‌ور نرياگه‌که‌ێ به‌عس. له‌ويچ ده‌ربچوو هێمراێ بێ تاواني ده‌وڵه‌ت ئسلامي ئێرانيچ له‌ي باوه‌ته‌ پشتڕاس نه‌کرياسه‌و. هۆکاره‌ێل فره‌ هه‌س که‌ وه‌ جۆرێک له‌ جۆره‌ێل ده‌وڵه‌ت ئسلامي ئێران نه‌تويه‌نستگه‌ جواوێک ئه‌ڕاێ داشتوت و خۆه‌ێ له‌ي جنايه‌ته‌ دويره‌و بخه‌ێ. ئه‌ڕا زياتر ئاشکرا بين گۆمانه‌کان له‌ سه‌ر ئه‌و جنايه‌ته‌، ده‌س نه‌يمنه‌ بان به‌شێک له‌و کرده‌وه‌گه‌له‌‌ که‌ گۆمانه‌کان له‌ سه‌ر ڕه‌ژيم کردنه‌‌سه‌ ماڵ. يه‌کم: به‌مواران شيميايي زه‌رده‌ وه‌ختێک ڕووي داس که‌ شه‌ش ڕۆژ وه‌رله‌ ڕويداگه‌که‌‌ ئاگروه‌س له‌ به‌ين ئێران و عه‌راق ڕه‌سميه‌ت په‌ێا کردگه‌. دوويه‌م: هاوزه‌مان بين په‌لامار فروق جاويدان مۆجاهد ئه‌ڕا سه‌ر کرماشان و ترس مه‌لاکان له‌ي باوه‌ته‌. سێه‌م: جمهۆري ئسلامي ئي ڕاسيه‌ له‌ مه‌ردم شاردوه‌ و هيچ ئه‌ڕايان مه‌سه‌ڵه‌ نه‌وي که‌ چه‌ وه‌سه‌ر مه‌ردم هاتگه‌. چوارم:}

^{د. ناجح گوڵپی}

^{بیستو نۆساڵ لەمەوپێش‌و لەڕۆژی 31ی پوشپەڕی ساڵی 1367 هەتاوی، به‌رامبه‌ر 22/7/1988دا گوندی زەرەدەی ڕێژاو لەناوچەی داڵاهۆی سەر بەشارستانی سەرپێڵ زەهاو، کەوتە بەر هێرشی چەکی کیمیایی لەلایەن فرۆکەکانی ڕژێمی لەناوچوی بەعسەوە.
 
ئەم پەلامارە لەدواین ڕۆژەکانی کۆتاییهاتنی جەنگی ئیراق ئیراندا ئەنجامدرا کە بوە هۆی شەهیدبونی زیاتر لە 275 کەسی مەدەنی‌و برینداربونی زیاتر لە 1146 کەس، هاوکات لەگەڵ ئەم هێرشە کیمیاوییەدا پەلامارێکی تری یەکێک لەهێزە دژبەرەکانی کۆماری ئیسلامی لەزەمیندا دەستیپێکرد بۆ ئەو ناوچەیە، لەژێڕ ناوی “مرصاد “، بۆیە سەرلێشێواوی پەیدابو لەنێو خەڵکدا نەیاندەزانی کێ بۆمبارانی کردون.
 
ئاشکرایە لێکەوتەکانی بەکارهێنانی چەکی کیمیایی هەتا چەندین ساڵ بەردەوامی دەبێت، بەتایبەت گازی خەردەل “موستارد” کە بۆ ماوەیەکی درێژ لەناو ژینگەو لەشی مرۆڤدا دەمێنێتەوەو کاریگەری خراپی تەندروستی دەبێت.}

هۆشیار سیوەیلی

^{ڕا و هەڵوێستی نێودەوڵەتی، بە تایبەتی هەڵوێستی پێنج دەوڵەتە هەمیشەییەکەی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان گرنگە بۆ سەرکەوتنی پرۆسەی سەربەخۆیی، بەڵام ئەو گرنگییە لە هەموو قۆناغەکانی پرۆسەی سەربەخۆییدا وەک یەک نییە. ئەم پاڵپشتییە نێودەوڵەتییە لە قۆناغی دوای ڕاگەیاندنی دەوڵەت و دانپێدانانی سەربەخۆیی دەوڵەت گرنگییەکی زۆری هەیە، بۆ ئەوەی دەوڵەتی کوردستان بە فەرمی ببێتە ئەندامی نەتەوە یەکگرتووەکان. بە فەرمی ناساندنی دەوڵەتێک لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکان یان لەلایەن ئەنجومەنی گشتی (General Assembly) بە زۆرینەی دوو لەسەر سێی کۆی ئەندامانی دەبێت، بەڵام پێویستە ئەنجومەنی ئاساییش پێشنیازی بوونە ئەندامی دەوڵەتێک بخاتە بەردەم ئەنجومەنی گشتی. بڕیارەکانی ئەنجومەنی ئاساییش بە زۆرینەی نۆ ئەندامی پازدە ئەندامەکە دەبێ و پێنج ئەندامە هەمیشەییەکە مافی بەکارهێنانی ڤیتۆیان هەیە. کاتێک بوونە ئەندامی دەوڵەتێکی نوێ لە نەتەوە یەکگرتووەکان لە ئەنجومەنی ئاساییش گفتوگۆی لەسەر دەکرێ، کە دەوڵەتی ڕاگەیەنراو بە فەرمی داخوازیی بوونە ئەندام پێشکەش ئەو ئەنجومەنە بکات.}

^{زۆرجار باسی ڕا و هەڵوێستی دەوڵەتان دەکرێ بەرامبەر ڕیفراندۆمی کوردستان و هەندێک لایەنیش نەبوونی پشتگیریی ڕاستەوخۆی دەوڵەتان بۆ ئەم پرۆسەیە بە کۆسپی}

مامەند رۆژە

^{کوردستان ببێ بە دەوڵەتیش، دەولەتێکی داخستەیە، واتە Landlocked Country. ئەمە بە دەوڵەتێکی خاوەن سەروەریی کامڵ دەگوترێ کە چواردەوری بە وشکانی گیراوە و هیچ دەروویەکی دەریایی نییە. ئێستا لە دنیادا 49 دەوڵەتی داخستە هەن کە بە زۆری لە ئاسیا و ئەفریقا هەڵکەوتوون.}

^{یەک لە دەرچە دەریاییە نزیکەکان لە کوردستان عێراقە، سەرچاوەی کێشەکەش دیسان عێراقە! کەوابوو چارەسەر چۆن بەرهەمدەهێنرێت و بارزانی چۆن دەتوانێ عێراقییەکان دڵنیابکاتەوە؟}

<sup>پرسیاری ئێمە ئەمەیە: گەلۆ هەرێمی کوردستان چۆن دەتوانێ نیگەرانیی لایەنی عێراقی بڕەوێنێتەوە؟ هەروەها گریمانەشمان ئەمەیە کەوا هەرێمی کوردستان لە توانایدایە بە تێزی کۆنفیدراسیۆنی نوێ ئەم نیگەرانییە عێراقییە بڕەوێنێتەوە.

تێزی کوردستان: کۆنفیدراڵیی ناوەڕاست</sup>

^{هەموو پرۆژەیەکی ستراتیژی هەڵگری بۆچوونی جیۆسیاسییە. ئەگەر هزر لەپشت پرۆژە سیاسییەکانەوە بێ، ئەوە نەک قەیرانساز نییە، بەڵکوو قەیرانڕەوێنیشە. هەندێجار تێزێکی گەورە رەهەندە سیاسی و ستراتیژییەکانی وڵاتێک بەرفراوان دەکا و کۆتایی بە بنبەستی ستراتیژی دەهێنێت.}

عارف قوربانی

^{لە دروستكردنی دەوڵەتی ئیسرائیلەوە تا رووخانی شای ئێران، سەرەڕای ناڕەزایەتی جیهانی ئیسلامی لە قبوڵكردنی دەوڵەتی جوو، ئێران یەكێك بوو لەو وڵاتانەی ناوچەكە كە پەیوەندییەكی بەهێزی سیاسی و ئابووری و تەنانەت پەیوەندیی سەربازیشی لەگەڵ ئیسرائیل هەبووە. جگە لە پێویستییەكانی تری پەیوەندیی نێوانیان، ترس لە هەژموون و پێگەی عەرەب و یەكێتیی سۆڤیەت خاڵی هاوبەشی نێوان هەردوولایان بوو. بەڵام لە هاتنە سەر حوكمی كۆماری ئیسلامییەوە هاوكێشەكان گۆڕان، بەهۆی پشتیوانیی ئێران لە مقاوەمەی (فەلەستینی و حیزبوڵڵای لوبنانی)، پەیوەندییەكانی تاران و تەلئەبیب بەشێوەیەكی خێرا گۆڕا و لەو كاتەوە نەك هەر ناكۆكن بە یەكتری، بەڵكوو وەك دوژمنی ستراتیجی لەیەكتر دەڕوانن.}

^{هەرچەندە لە جەنگی هەشت ساڵەی نێوان عێراق و ئێراندا، بەهۆی ئەو گەمارۆیەی جیهان خستبوویە سەر ئێران و بە پێچەوانەشەوە بەرەیەكی پشتیوانی بەرفراوانیان بۆ پڕچەككردنی عێراق پێكهێنابوو، ترس لە بەهێزبوونی سوپای عێراق و بەرەی عەرەبی، كە لەیەك كاتدا مەترسی بوو بۆ ئیسرائیلیش، بەشێوەی نهێنی پەیوەندییەكانی نێوان تاران و تەلئەبیب دۆخێكی تری بەخۆوە بینی و دەوڵەتی ئیسرائیل كۆمەكی سەربازیی بە ئێران دەكرد لە دژی عێراق، بەهۆی ئیسرائیلەوە ئێران دەستی گەیشت بە بەشێكی زۆر لەو چەكە پێشكەوتووانەی ئەو}

رەزا شوان

^{لەگەڵ بوونی کورد دا، گـۆرانی کوریش هەبووە، گـۆرانی بووە بە بەشێک لە ژیانی کورد، بووە بە هۆکارێک بۆ گوزارشتکردن لە هەست و سۆز و لە خۆشەویستی و لە لە خۆشییەکانی ناخی دەروونی.. ئێمەی کورد خاوەنی گەنجینەیەکی زۆر دەوڵەمەندین لە گۆرانی فۆلکلۆری هەمەبابەتی رەسەن، کە مۆرك و تایبەتمەندی و رەنگ و بۆی کوردەوارییان پێوەیە دیارن و جیاوازیاشیان هەیە لەگەڵ گۆرانییەکانی گەلانی تر.. بە سەدان بەیت و بالۆرێ و گۆرانی فۆلکلۆری و میللی کوردیمان هەن، کە تا ئەمڕۆش چـێژ و خۆشییان کاڵنەبوونەتەوە.. داگیرکەرانی کوردستانیش نەیانتوانی ژینوسایدی گۆرانییە کوردییە رەسەنەکانمان بکەن، گەرچی بەشێکیان لێدزیوین و شیواندوویانن.}

^{باسەکەمان دەربارەی گۆرانییە بۆ منداڵانە، ئەو گۆرانییانەی کە گۆرانبێژە گەورەکان بۆ منداڵانی دەیانڵێن.. یا بە دەنگی ناسکی خودی منداڵان بە تاک یا بە کۆمەڵ دەوترێن. گۆرانییەکانیش بە پێی قۆناغەکانی تەمەنی منداڵان پۆلێن دەکرێن.. پێویستە لە رووی فۆرم و ناوەڕۆک و واتا و کێش و ئاواز و ترپەوە، لەگەڵ قۆناغەکانی توانای وەرگرتن و فێربوون و وتنەوەی منداڵاندا بگونجێن.} من لە کتێبەکەمدا (چاوپێخشانێک بە مێژووی ئەدەبی منداڵان) کە لە ساڵی (٢٠١٥) لە لایەن (کۆمەڵەی رۆناکبیری و کۆمەڵایەتی کەرکوک) ەوە چاپکراوە. لە بەشێکی ئەم کتێبەمدا، باسمان لە سوودەکانی (لای لایـە) کردووە، کە لە لایەن دایکانەوە بۆ کۆرپە و ساوا جگەرگۆشەکانیان دەکرێ.

^{عەزیز رەسووڵ هەورامانی}

^{كوردستانی باشوور پاش 100 ساڵ تێپەڕبوون بەسەر ڕێككەوتنی دابەشكردنی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە كوردستانی گەورەشەوە، كە لەو ڕێككەوتنە كوردستان بەسەر وڵاتانی ئێران و توركیا و سووریا و عێراق دابەش كرا بەزۆرەملێ كە بەڕێككەوتنی سایكس بیكۆ ناسراوە، ئەو ڕێككەوتنە بووە هۆكاری ڕۆژانێكی ڕەش بۆ گەلی كوردستان و دروستبوونی چەندان دەوڵەتیش بۆ عەرەب.}

^{كوردستانی باشوور زۆرترین نەهامەتی بەسەردا هاتووە لە پای لكاندنی بە عێراقی عەرەبییەوە كە حكوومەتە یەك لە دوایەكەكانی عێراق بە ئاگر و ئاسن حوكمڕانییان لە باشووری كوردستان كردووە، چونكە هەمیشە شۆڕشگێڕانی كورد ژێردەستەی ڕژێمەكانی عێراقیان ڕەت كردووەتەوە، هەمیشە شۆڕشیان دژی ستەم لە باشوور كردووە، بۆ ئازادی سەرفرازی تاكی كوردستان تا بەهاری 1991 ڕاپەڕینی مەزنی گەلی كوردستانی لێ كەوتەوە و بەشێكی باشووری كوردستان ئازاد كرا.} لە ئێستەدا كورد لە باشووردا لە شۆڕشی بنیاتنانی دەوڵەتی كوردستانە كە لە پاش 100 ساڵ هەلی زێڕینی بۆ هاتووەتە پێش بۆ سەربەخۆبوونی كوردستانی باشوور و دامەزراندنی دەوڵەتی دیموكراسی ئازادی كوردستان.

^{كه‌م جار ئه‌و لیژنانه‌ و شاندانه‌ی بۆ پرسێكی تایبه‌ت پێكهێنراون، هێنده‌ی ئه‌و شاندانه‌‌ به‌ ده‌ست و برد بوون كه‌ رۆژی 8/7/2017 له‌ دوایین كۆبوونه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی باڵای ریفراندۆم بڕیاریان لێدرا، بۆ گفتوگۆكردن له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌ ناوخۆیی و عێراقی و هه‌رێمی و نێوده‌وڵه‌تییه‌كان ده‌ست به‌ گفتوگۆ بكه‌ن و له‌ باره‌ی پرسی ریفراندۆمی سه‌ربه‌خۆیی كوردستانه‌وه‌ كه‌ رۆژی 7/6/2017 بڕیاردرا له‌ 25/9/2017 ئه‌نجامبدرێت، بۆچوونی هه‌رێمی كوردستانیان پێبگه‌یه‌نن و ئه‌و لایه‌نه‌ ناوخۆیانه‌شی كه‌ تا ئێستا نه‌هاتوونه‌ته‌ ناو ئه‌نجومه‌نه‌كه‌وه‌، هه‌وڵیان له‌گه‌ڵدا بدرێت تا به‌ هه‌موو لایه‌نه‌كانه‌وه‌ بتوانن ئه‌و پرۆسه‌یه‌ سه‌ربخه‌ن.}

^{یه‌كه‌مین شاندی تایبه‌ت به‌ ریفراندۆم، به‌ سه‌رۆكایه‌تی مه‌سعوود بارزانی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان و ئه‌ندامێتی نه‌جمه‌دين كه‌ريم ئه‌ندامى مه‌كته‌بى سياسى يه‌كێتى و هۆشيار زێبارى ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی پارتی و دكتۆر محه‌ممه‌د هاوديانى ئه‌ندامى سه‌ركردايه‌تى يه‌كگرتووى ئيسلامى و محه‌ممه‌د سه‌عده‌دين نوێنه‌رى توركمان و وه‌حيده‌ ياقو هورمز نوێنه‌رى كريستيانه‌كان و شێخ شامۆ نوێنه‌رى ئێزدييه‌كان. دوو رۆژ دوای بریاره‌كه‌ گه‌یشتنه‌ برۆكسێلی پایته‌ختی ئه‌وروپا و رۆژی 11/7/2017 له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی باڵای حكومه‌تی به‌لجیكا و لیژنه‌ و كوتله‌كانی په‌رله‌مانی ئه‌وروپا ده‌ستیان به‌ گفتوگۆكردن كرد.}

_{^{یه‌کێک له‌و باسوخواسه‌ سه‌ره‌کییه‌کانی گۆڕه‌پانی سیاسی له‌ ناو کورده‌کانی رۆژهه‌ڵاتی کوردستان دا که‌ به‌تایبه‌ت له‌ کاتی هه‌ڵبژاردنه‌کان دا زۆرتر خۆی نیشان ده‌دات، باسی چۆنییه‌تی و شێوازه‌ی به‌شداریکردنی کورده‌کانه‌ له‌ سیاسه‌تی گشتی ئێران دا. له‌ دوای سه‌رهه‌ڵدانی ره‌وتی سیاسی ریفۆرمیست (اصلاح طلب) له‌ ئێران، به‌شێک له‌ چالاکانی سیاسی و مه‌ده‌نی کورد خۆیان له‌و ره‌وته‌ دا ده‌ۆدزنه‌وه‌ و پێیان وایه‌ که‌ کورده‌کان بۆ به‌ره‌وپێشبردنی دۆزی خۆیان پێویسته‌ بچنه‌ ناو ره‌وتی ریفۆرمیسته‌کانه‌وه‌‌. به‌ له‌به‌رچاوگرتنی ئه‌وه‌ی که‌ ره‌وتی ریفۆرمیست به‌ هۆی ئه‌وه‌ی که‌ گوتارێکی سه‌رنجڕاکێشتر و نوێخوازتری هه‌یه‌ به‌ به‌راورد له‌ته‌ک ره‌وتی بوونیادگه‌را (اصول گرا) به‌شێکی زۆرتری‌ خوێندکارانی کورد خواسته‌کانی خۆیان له‌ خواسته‌کانی ئه‌و ره‌وته‌ نزیکتر ده‌بینن. له‌و یادداشته‌ دا هه‌وڵ ده‌ده‌م باس له‌وه‌ بکه‌م که سوود و زیانه‌کانی‌ لایانگری خوێندکارانی کورد له‌ ره‌وتی ریفۆرمخواز بۆ کورده‌کان چییه‌؟ و له‌ کۆتایی وه‌ڵامی ئه‌و پرسیاره‌ ده‌ده‌مه‌وه‌ که‌ ئایا به‌ شێوه‌یه‌کی گشتی چوونه‌ ناو کایه‌ی سیاسی ریفۆرمیسته‌کان و بوونیداگه‌ره‌کان بۆ خوێندکارانی کورد به‌که‌ڵکه‌ یان نا و خوێندکاری کورد چ هه‌ڵوێستێکی سیاسی هه‌بێ باشتره‌؟}}