^{رێبوار كەریمی}

^{دوابەدوای كارەساتی بومەلەرزەكەی 12ی نۆڤەمبەر، خەتیبێكی نوێژی هەینی لە پارێزگای كرماشان گوتبووی ئەو بومەلەرزەیە سزای خوا بوو لە سۆنگەی ڕێكخستنی ڕێفراندۆمەكەی باشووری كوردستانەوە! هەرچەندە ئەو ئاخوندە هەرزوو لەلایەن خەڵكەوە سەركۆنە كرا، بەڵام ڕووداوەكانی دوای بومەلەرزە لەڕۆژهەڵاتی كوردستان دەریخست كە بەڵێ پێوەندی لەنێوان ڕێفراندۆمەكە و بومەلەرزەكەدا هەیە، ئەویش زۆر ‌زیاتر‌ لەوەی ئەو ئاخوندە كۆنەپەرستە گریمانەی كردبوو!}

^{نەتەوەیەك لەنێوان شكۆمەندی و شەرمەزاریدا}

^{ڕێفراندۆمی مێژوویی 25ی سێپتەمبەر، هەر ڕێفراندۆمی باشووری كوردستان نەبوو. پێم وانییە لەڕاستی لامدابێ ئەگەر بڵێم، خولیا و پەرۆشیی خەڵكی ڕۆژهەڵاتی كوردستان بۆ ڕێفراندۆمە مێژووییەكەی باشوور بگرە لە خولیا و پەرۆشیی باشوور خۆی، زیاتر بوو. هۆیەكەشی ڕوونە: ئەو بارودۆخە دەروونییە دژوارەی لەسۆنگەی قەیرانە‌ قووڵە سیاسی، ئابووری و كۆمەڵایەتییەكانەوە، باڵی بەسەر كۆمەڵگەی شپرزەی باشووردا كێشاوە، ڕۆژهەڵاتییەكان لەنزیكەوە ئەزموونیان نەكردووە.
بۆیە بەپێچەوانەی باشووری دڕدۆنگ و دڵسارد و ماندوو، رۆژهەڵات، یەكدەستتر و گەشبینانەتر بەپێشوازیی ڕێفراندۆمەوە چوو. لەلایەكی تریشەوە، رۆژهەڵاتی گیرۆدەی نیری ژێردەستی، بە ئاواتەوە بوو كە تینوێتیی خۆی بۆ ئازادی، بەهۆی سەركەوتنی ڕێفراندۆمی سەربەخۆیی كوردستانی باشوورەوە بشكێنێت. هەر تەنیا سەركەوتنی دەنگی ''بەڵێ'' لەڕێفراندۆمەكەی 25ی نۆڤەمبەردا بەس بوو بۆئەوەی ڕۆژهەڵات ببێت بە یەكپارچە شایی و هەڵپەڕكێ و خۆشی.}

^{هەڵبەت دیوێكی دیكەی مەسەلەی ڕێفراندۆم‌، كارەساتی 16ی ئۆكتۆبەر بوو: خەنجەرە ژەنگاوییەكەی خیانەت‌، بەدەستەوەدانی شارێكی سەمبوولیكی وەك كەركووك، پاشەكشەی بێ بەرگری لە نیوەی خاكی كوردستان و دواجاریش ڕووشاندنی پرێستیژی بەرزی پێشمەرگە، ئەویش لەشەڕێكدا كە ‌دەبووایە پیرۆزترین شەڕی مێژوویی نەتەوەیەك بێت‌. ئەوەی لە 16ی ئۆكتۆبەردا ڕوویدا، تەنیا شكست نەبوو، شەرمەزاری بوو. كورد مێژووی پڕە لە شكست، شكستی هێز نەك شكستی ئیرادە. شكستی 16ی ئۆكتۆبەر بەتاڵ بوو لە هەموو شكۆ و سەربەرزییەك. سۆسیۆلۆژی كلاسیكی ئەڵمانی، گیوۆرگ زیمێڵ، شەرمەزاری بەدۆخێك وەسف دەكا كە تێیدا مرۆڤ لەوپەڕی هەڵكشان و زەقبوونەوە و لەبەرچاوبووندا، تووشی داكشان و داشكانێكی بەها-یی لەناكاو دەبێ و هەست بە سووكبوون دەكات. 16ی ئۆكتۆبەر ڕۆژی هەستكردن بە بێبەهایی و ‌سووكبوون، ڕۆژی شەرمەزارییەكی نەتەوەیی بوو. پڕۆسەی ڕێفراندۆم هەستی هەڵكشان و لەبەرچاوبوونی دروست كردبوو (هیچ نەبێ بۆئەوانەی دڵیان بە ڕێفراندۆمەكە خۆش بوو). ڕێفراندۆم هەستی شانازیبەخۆكردنی ڕۆژهەڵاتییەكانی بردبووە لوتكە. 16ی ئۆكتۆبەر ئەوانی لەلوتكەوە هەڵداشت.}

^{ڕۆژهەڵاتییەكان نوێنەرایەتی ئەو ڕۆحە نەتەوەییەیان دەكرد كە لەدەرەوەی هەر ململانێ و بەرژەوەندییەكی سیاسی، تەنیا سەرفرازیی باشووری بەئامانج گرتبوو. شكستی ڕۆژی 16ی ئۆكتۆبەر ئەو ڕۆحە نەتەوەییەی ڕۆژهەڵاتی بریندار كرد. میدیا-ش هەروا یەكبین خوێی بەبرینەكاندا دەپرژاند. كەرامەتی نەتەوەیەك تێكشكابوو. ڕۆژهەڵات كارەساتی ئاوای بەخۆیەوە ‌نەبینیبوو. لەئاست شكستێكی دوور لە شكۆمەندیدا، رۆژهەڵات تەنیا هەستی شەرمەزارییەكەی بۆ مابووەوە. ڕۆژهەڵات ئەو ڕۆژانە تەنیا مەچەكی خۆی دەكرۆشت بۆ ئەوەی كەس بە ئازاری كەرامەتی تێكشكاوی نەزانێت. لەناخەوە هاڕەی كردبوو. لەڕاستیدا، بومەلەرزە گەورەكەی ڕۆژهەڵات لە كرماشان نەبوو، لە كەركووك بوو، رۆژی 16ی ئۆكتۆبەر!}

^{گۆشتەوزوونی ڕۆحێكی بریندار}

^{لەجەرگەی سڕبوون و تاسانێكی نەتەوەییدا كە بومەلەرزەی شكستی باشوور پێكی هێنابوو، بومەلەرزەیەكی سروشتیی بەهێز هات و چیاكانی زاگرۆسی هەژاند. بومەلەرزەیەك‌ كە لەگەڵ خاكی زاگرۆسدا خەڵك و كۆمەڵگەی ڕۆژهەڵاتیشی ڕاوەشاند. ڕاوەشاندنێك وەك شۆكی ئەلیكتریكی. شۆكێكی بەهێز، ڕاچەنینێكی ئەخلاقی بۆ وەخۆهاتنەوە و دەربازبوون لەو سڕی و تاساوییە نەتەوەییەی كارەساتی 16ی ئۆكتۆبەر تووشی كۆمەڵگای ڕۆژهەڵاتی كردبوو. كارەساتی بومەلەرزە بوو بە دەلیلی هەستانەوە. ئەوەی لەماوەی هەفتەی ڕابردوودا لەڕۆژهەڵاتی كوردستان بینرا، تەنیا سۆزجووڵانێكی ئینسانی یان بەهاناوەچوونێكی سادەی لێقەوماوان نەبوو. بەبڕوای من، هەستی نەتەوایەتیش بۆ ڕاڤەی ئەو ئاخێزە مەزنەی رۆژهەڵات بەس نییە. ئەوەی لە رۆژهەڵات بینرا، بە تەعبیرێك، گۆشتەوزوونی ڕۆحی برینداری نەتەوەیەك بوو: ئاخێزێكی ئەخلاقی و مەعنەویی مەزن. لەڕاستیدا كۆمەڵگەی ڕۆژهەڵات، بومەلەرزەكەی كردە بیانوویەك بۆ ئەوەی لە كەرامەتی خۆی بەخاوەن دەربكەوێتەوە.}

^{ڕووداوە گەورەكان بەو هێمایانەدا دەناسرێنەوە كە لەدوای خۆیان بەجێیدەهێڵن. وەك بڵێی ڕۆژهەڵات، هێشتاش سیلەی چاوێكی لەسەر‌ باشوور بێت، ئاخێزی بەهاناوەچوونی لێقەوماوانی بومەلەرزەكەی كرماشانی كرد بە ئەزموونێكی لێوانلێو لە وانەی}

^{سیاسی و لە هێمای ئەخلاقیی مانادار، وەك توێشەبەرەی ڕێگا و پەیامێك بۆ هەستانەوەیەكی دووبارەی دوای كارەسات. من لێرەدا تەنیا سەرگوڵێك لەو وانە و هێمایانە دەخەمە بەرچاوان:}

^{كارەسات وەك كانگای هێز}

^{یەكەمین كار كە رۆژهەڵاتییەكان لە هەرەوەزی دوای كارەساتدا كردیان، دەستداشتن لە كەرەمی دەوڵەت و دەسەڵاتدارێتیی گەندەڵ و ستەمكاری وڵات بوو. سەربەخۆیی واتە متمانەبەخۆیی و پشتبەخۆبەستن. گەل پشتی بەهێزی خۆی بەست، خۆی بوو بە سەرچاوەی هێز، بە پڕۆڤەكاری ئەو هێزە و، چاوەدێریكەری بەكارهێنانیشی. لەشێوەی بەڕێوەبردنی كارەساتدا، ڕۆژهەڵات پێڕەویی لە ئەزموونی جۆرێك لە دێمۆكراسیی ڕاستەوخۆ كرد، پڕۆڤەیەكی ئاسۆیی دەسەڵاتی خودموختار.}

^{پشتكردنە دەوڵەت لەلایەن گەلەوە بەمانای دۆخی پاشاگەردانی نەبوو. بەمانای ئەوە بوو كە گەل لەپێناوی پارێزگاری لە كەرامەتی خۆیدا، نەزمێكی عادلانەتر هەم بەسەر ‌سروشتی تووڕەدا، هەم بەسەر دەوڵەتی ستەمكاردا دەسەپێنێ: بۆ بەرپەرچدانەوەی قەدەری سروشت، خەڵك خەسارەت و خەمی كارەساتیان لەگەڵ قوربانییەكاندا بەش كرد، دارونەداریان لەگەڵ بەش كردن. بۆ بەرپەرچدانەوەی دەوڵەتێكی نابەرپرسیش، ئاوتۆریتەی حاكمیەتیان بردە ژێر پرسیار و دەسەڵاتیان لەسەر بنەمای ئیرادەی خۆیان پێناسە كردەوە. ئەوەش كە دەبووایە دەوڵەت بیكات، خۆیان لە دەوڵەت باشتر كردیان!}

^{لە ڕۆژهەڵات، هاوسۆزیی نەتەوەیی و خەمی ئینسانی بە تانوپۆی چالاكیی ئۆرگانیكی ڕێكخراوە مەدەنییەكان لێك گرێدران. بەمەش، هاوكاری و هاوپشتی، لە سۆڵیدارێتییەكی عەفەوی و سەرەتاییەوە بەرزبووەوە بۆ ئەكت و خەباتێكی شارستانی و مۆدێرن. تۆڕی هاوپێوەندی و هاوكاری بەرەو قووڵایی ناوچە بومەلەرزەلێدراوەكان شۆڕبووەوە، ئەویش بە هەرەوەزێكی سیستماتیك، نەك كەس لە ‌كەسی. جۆری هاوكارییەكان، ڕێژەی هاوكارییەكان، شێوەی ڕادەستكردنیان، هەمووی لەڕووی حیسابگەرییەكی مەعنادارەوە بوو.}

^{ڕەفتاری هەرەوەزیی ڕۆژهەڵات مۆركی هۆشیاریی مێژوویی نەتەوەیەكی پێگەیشتووی پێوە دیار بوو. نەتەوەیەك كە لە مافی هەموو تاك و گرووپەكانی بە خاوەن دەردەكەوێ. بۆ وێنە كاتێك دەنگۆ بڵاوبووەوە كە حكومەتی ئیسلامیی ئێران هەڵاواردن لە ئاست ناوچەی‌ بومەلەرزەلێدراوی یارسانەكان دەكات‌، چەندین دەستەی فریادڕەس، بە پەرۆشیی تایبەتەوە ڕوویان لەناوچەی یارسانەكان كرد. ئەمە شتێكی بەڕێكەوت نەبوو. لەكارەساتی جینۆسایدی ئێزدییەكانی شنگالیشدا رۆژهەڵات هاوسۆزییەكی مێژوویی نیشاندا. سۆزی زێدە نیشاندان بەرامبەر بە گرووپە پەراوێزكەوتووەكان –لێرەدا كەمینە ئاینییەكان-، تەنیا لەو كۆمەڵگە پێشكەوتووانەدا بەدی دەكرێ كە تێگەیشتنێكی یەكسانیخواز و سێكۆلار بۆ دەوڵەت و نەتەوە، گوتاری زاڵی كۆمەڵگەیە‌.}

^{لە ڕۆژهەڵات هەموو توێژەكان، لە خەڵكی گوند و شار، هەژار و دەوڵەمەند، كرێكار‌ و خاوەنكار، ژن‌ و پیاو، گەورە و منداڵ، بەشداری‌ هەرەوەزە نیشتمانییەكەی پاش كارەسات بوون. هەڵبەت جێپەنجەی چینی ناوەڕاست‌ بە سیمای ئەم جووڵە مێژووییەوە دیارتر و فرەڕەهەندتر بوو. ڕۆژهەڵات خاوەنی چینێكی مامناوەندییە كە هەرچەند لەباری داراییەوە ناسك و لانەوازە‌، بەڵام خۆی لە خۆیدا سەرمایەیەكی ئینسانیی كەموێنەیە‌. ئاستی بەرزی ڕۆشنبیری گشتیی كۆمەڵگەی ڕۆژهەڵات، لەسۆنگەی ئەم چینەوە، زۆرجاری تریش مۆركی شارستانیەتێكی بەرزی لە جووڵە سیاسی و كۆمەڵایەتییەكانی ئەو بەشەی كوردستان داوە.}

^{ڕۆژهەڵات و پەیامەكەی ڕێفراندۆم}

^{لە ئەپیزۆدی ئەم دوایین تراژێدییەماندا، رۆژهەڵات سەلماندییەوە كە ئێمە دەتوانین لە كارەساتەكان گەورەتر بین. ڕۆژهەڵات لە تاقیكردنەوەی نسكۆی خۆیدا نیشانیدا كە دەكرێ مەزنترین كارەساتەكان بكەینە هەوێنی مۆدێرنترین و شكۆمەندانەترین هەستانەوەكان. بومەلەرزەكەی ڕۆژهەڵات بەهۆی ڕێفراندۆمەكەی باشوورەوە نەبوو، بەڵام لەشێوەی رووبەڕووبوونەوەی كارەساتی بومەلەرزەدا، ڕۆژهەڵات پەیامی ''سەربەخۆیی'' ڕێفراندۆمەكەی باشووری لە وانەی ''پشتبەخۆبەستن''دا، چەسپاند! ئەوەی ڕۆژهەڵات كردی، لەڕاستیدا تەرزێكی تر لە ڕێفراندۆم بوو. ڕێفراندۆمێك بۆ داكوتانی كۆڵەكەی ''دەوڵەتی ئەخلاق''. ئاخر، ڤاسڵاڤ هاڤێڵ گوتەنی، حكومەتێكی دێمۆكراتیك تەنیا كاتێك پێكدێ كە تۆ شانبەشانی ئەو، دەوڵەتێكیش لە ئەخلاق و فەرهەنگ پێكبهێنی.}

11/12/2017