لە توركیا زۆر سیاسەتڤان هەن كە پێیانوایە ئەنقەرە ناچار دەبێت خۆی لەگەڵ بیرۆكەی ریفراندۆم و سەربەخۆیی كوردستان بگونجێنێ. ئەگەرنا سەرلەبەری سنووری باشووری توركیا بە تەواوەتی دادەخرێت. كۆنە دیپلۆماتكارێكی تورك دەڵێت "بەهۆی پەیوەندییە باشەكانیان لەگەڵ پارتی و بنەماڵەی بارزانی، ئەنقەرە لەدژی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان كاردانەوەی توند نیشان نادات".
پەرلەمانتارێكی پێشووی پارتی دادو گەشەپێدانی دەسەڵاتداریش دەڵێت "سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان مەترسی لەسەر توركیا دروست ناكات، بەپێچەوانەوە هێزی پێدەبەخشێ".
ئەم رۆژانە لە هەرێمی كوردستان، ئەنجامدانی ریفراندۆم باڵی بەسەر هەر رۆژەڤێكی دیكەدا كێشاوە، وا چاوەڕوان دەكرێ بەر لە كۆتایی ئەمساڵ ریفراندۆم بكرێ، بە پێچەوانەی چاوەڕوانییەكان توركیا سەبارەت بەمە بێدەنگە و هیچ كاردانەوەیەكی فەرمی نیشان نەداوە، لەكاتێكدا ئێران قسەی خۆی لەو رووەوە كردووە كە لەگەڵ ئەنجامدانی ریفراندۆم نین.
بێدەنگبوون بەمانای پشتگیری نییە
ئەرگون باباهان، رۆژنامەنووس و نووسەری تورك سەبارەت بە بێدەنگیی توركیا بەرامبەر هەوڵەكانی بارزانی بۆ ئەنجامدانی راپرسی دەڵێت "توركیا ئەمڕۆ ناچارە لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی بارزانی هەڵبكات، بەڵام مومكین نییە بەدەنگێكی بەرز دان بەو راستییەدا بنێ. چونكە كوردی سووریاش دەرفەتی راگەیاندنی فیدراڵییان هەیە. توركیا بێدەنگ دەبێت، بەڵام ئەو بێدەنگییە بەمانای پشتگیری نییە".
هەر لەبارەی ئەو بێدەنگییەی توركیا، نووسەر و رۆژنامەنووس فەهیم تاشتەكین بە (رووداو) دەڵێت "حكومەتی ئاكپارتی دوای ئەوەی پەیوەندی لەگەڵ دراوسێكانی تێكچوو، لە بایەخی پەیوەندی لەگەڵ هەرێمی كوردستان تێگەیشت. پەیوەندییەكانی لەگەڵ بەغدا بەشێوەیەك خراپ بووە كە هیچ كاتێك بەم ئاستە لە خراپی نەبووە. ئەگەر كورد لەبەرچاو نەگرێت، سنووری لای باشووری بەتەواوەتی دادەخرێت. بۆیە هۆكاری بێدەنگبوونی لە بەرامبەر راپرسی بۆ سەربەخۆیی كوردستان دیارە چییە".
بەڵام پڕۆفیسۆر مەزهەر باغڵی، پەرلەمانتاری پێشووی ئاكەپە بێدەنگیی توركیا بە كێشەكانی ناوخۆی توركیاوە دەبەستێتەوە. باغڵی بە (رووداو)ی گوت "ئەمڕۆ توركیا بەدوو كێشەوە خەریكە، تیرۆری پەكەكە و ناڕازیبوون لە سیاسەتی ناوخۆ. ئەو دوو مەسەلەیە رۆژەڤێكی زۆر گەرمیان دروستكردووە. بەداخەوە توركیا كاتی ئەوەی نەماوە خۆی بە رووداوەكانی ناوچەكەوە خەریك بكات".
ئەگەرچی مەسەلەی سەربەخۆیی كوردستان رەهەندی كوردستانی، عێراقی، ناوچەیی و نێودەوڵەتی هەیە، بەڵام هەڵوێستی توركیا لەهەموو رەهەندەكانی دیكە بە گرنگتر دادەنرێت. توركیا چ بەهۆی پێگەی جیۆپۆلیتیكی و چ بەهۆی ئەوەی زۆرترین ژمارەی كورد و گەورەترین پارچەی خاكی كوردستانی لەخۆگرتووە، رۆڵی كلیل لەو مەسەلەیەدا دەبینێ. لە رابردووشدا، نەك هەر لە مەسەلەی ریفراندۆم و سەربەخۆیی، بەڵكو لەهەر مەسەلەیەك كە ناوی كورد و كوردستانی پێوە لكابێ، ئەنقەرە لەدژی وەستاوە.
فەهیم تاشتەكین پێیوایە دەبێت توركیا خۆی لەگەڵ ئامانجەكانی كوردی باشووری سنوورەكەی رابهێنێ "دەبێت توركیا واز لە فۆبیای كورد بهێنێ، ئەگەر هەرێمی كوردستانی عێراق گشتپرسیی كرد، دەبێت توركیا دان بە ئەنجامەكەیدا بنێت. لەلایەك دەبێت ئەو رێگایەی كورد دەیگرنە بەر بۆ عێراق نەبێتە مایەی خۆشكردنی زەمینەی شەڕ و پێكدادان، بۆ توركیاش نەبێتە مایەی ناسەقامگیری لەسەر سنوورەكانی".
بەبڕوای مەزهەر باغڵی، كاتی ئەوە هاتووە توركیا پشتگیری لە دامەزراندنی دەوڵەت لە هەرێمی كوردستان بكات "چونكە كوردی هەرێمی كوردستان مەترسی لەسەر توركیا دروست ناكەن، وڵاتانی رۆژئاوایی لەو جوگرافیایەدا ئاواتی جیاوازیان هەیە. گرنگترین هەنگاو بۆ ئەوەی رێگری لە بەدیهاتنی ئاواتی ئەوان بكرێت، پشتگیریی توركیایە لە سەربەخۆیی كوردستان".
ئابووری بۆچوونی توركیای گۆڕی
لە سایەی پڕۆسەی جیهانگیری گۆڕانێكی گەورە بەسەر چەمكی دەوڵەتی سەربەخۆدا هاتووە، ئەگەر دەوڵەتی سەربەخۆ لە رابردوودا واتای جیاكردنەوە و قایمكردنی سنوورەكان بووبێ، ئەوە ئەمڕۆ بە مانای بازرگانی و سەربەستكردنی جووڵەی سەرمایە و هەماهەنگی لەگەڵ دەوڵەتانی دیكە بەتایبەتی دەوڵەتانی دراوسێ دێت. لەم روانگەیەوە فراوانبوونی پەیوەندیی ئابووری و بازرگانی لەنێوان هەرێمی كوردستان و توركیا، خاڵێكی وەچەرخان بوو بۆ ئەوەی توركیا بۆچوونەكانی رابردووی بگۆڕێت و دەوڵەتی كوردستان بە مەترسی لەسەر خۆی نەبینێ.
ئەرگون باباهان دەڵێت "توركیا بۆ كوردی عێراق ئەو دەروازەیەیە كە دەیانگەیەنێتە جیهان. لێرەوە وزە بە جیهان دەفرۆشن، پێدوایستیەكانیان لە رێگای توركیاوە دابین دەكەن. وەبەرهێنەرانی تورك ئەوێ وەكو ناوچەیەكی سەرنجڕاكێش دەبینن. ئەم تابلۆیە رێگا بۆ نەرمبوونی هەڵوێستی توركیا لە سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان خۆش دەكات".
هاوكات فەهیم تاشتەكین پێیوایە "گەیشتنی پەیوەندییە ئابوورییەكان بە ئاستێكی باڵا كاریگەریی گرنگی هەیە، ئەگەر ئەنقەرە دان بە ئەنجامی ئەو گشتپرسیەدا نەنێت، كورد ناچارن چاو بە پەیوەندییەكانیاندا لەگەڵ توركیا بخشێننەوە. ئەمەش ناچاریان دەكات هەنگاو بۆ دواوە بنێن".
رۆڵی بنەماڵەی بارزانی گرنگە
ئەمڕۆ پەیوەندییە دوو قۆڵیەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و توركیا بەگوێرەی میدیاكان مۆركێكی شەخسی پێوەدیارە، پەیوەندیەكان بوونەتە پەیوەندی بنەماڵەی بارزانی و دەسەڵاتدارانی توركیا. رەنگە ئەمەش پەیوەندی بەوەوە هەبێت كە جومگە سەرەكییەكانی دەسەڵات لە هەرێمی كوردستان لەدەستی بنەماڵەی بارزانیدان، ئەوەش هانی توركیا دەدات كە بە چاوێكی ئەرێنی سەیری مەسەلەی گشتپرسی و سەربەخۆیی بكات.
ئایدن سەلجان دیپلۆماتكاری خانەنشینی تورك كە پێشتر بۆ ماوەی چەند ساڵێك لە هەولێر سەركونسوڵی توركیا بووە، بە (رووداو)ی گوت "تا ئەو ئاستەی پێشبینی دەكەم، بەڕێز مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، سوورە لەسەر ئەنجامدانی گشتپرسی لە مانگی تشرینی دووەم بەر لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكا. دەبینین كە ئەنقەرە لەبەردەم ئەو رووداوەدا بەتەواوی بێدەنگە. پارتی تاوەكو ئەمڕۆ، راستگۆیانە دەستی وەرنەداوەتە نێو مەسەلە نێوخۆییەكانی توركیا و كاروباری هاووڵاتیانی كورد لە توركیا. دەروازەكانی سنووری رۆژئاوای داخستووە. كاتێك هەموو ئەمانە دەبینین، من پێموایە ئەنقەرە لەدژی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان بەتایبەتی بەهۆی پەیوەندییە باشەكانی لەگەڵ پارتی و بنەماڵەی بارزانی كاردانەوەی توند نیشان نادات. بەپێچەوانەوە دەتوانم بڵێم بناغەی هەماهەنگی ستراتیژی لە نێوان پارتی و ئەنقەرە دروست دەكات".
"توركیا لەدژی پەكەكە پشتگیری لە سەربەخۆیی دەكات"
بەرپرسان و دەسەڵاتدارانی حكومەتی توركیا لە لێدوانەكانیاندا دەڵێن ئەوان هیچ كێشەیەكیان لەگەڵ كورد لە ناوخۆ و دەرەوەی توركیا نییە. بەڵكو دەڵێن كێشەی ئەوان لەگەڵ پەكەكەیە، كاتێك پەكەكە لەناودەبەن یان چۆكی پێدادەدەن، ئیدی پڕۆسەی چارەسەری كێشەی كورد لەناو توركیا زیندوو دەكەنەوە و لەگەڵ كوردی دەرەوەی سنووری توركیا برەو بە پەیوەندییەكانیان دەدەن. ئەم قسانەی بەرپرسانی توركیا وەكو پەیامێك بۆ پارتی لە قەڵەم دەدرێت تاوەكو لە مەسەلەی بەرەنگاربوونەوەی پەكەكە هاوكاریی توركیا بكات.
ئەرگون باباهان لەوبارەیەوە دەڵێت "پێموایە سەربەخۆیی كوردستانی عێراق كاریگەری لەسەر پەكەكە نابێ. چونكە پەكەكە لە جوگرافیایەكی بەریندا لە شەنگالەوە تا رەققە، لە ئامەدەوە تاوەكو قەندیل بەشێوەیەكی بەهێز خۆی رێكخستووە. تادێت پشتگیری زیاتری خەڵك بەدەست دێنێ. لە رێگای پەیەدەوە لە ئەوروپا و ئەمریكا دانی پێدادەنرێت، میدیایەكی بەهێزی هەیە. چارەنووسی ئەو مۆدێلە رێكخستنە پەیوەست نابێت بە رێككەوتنی بارزانی – ئەردۆغان".
پەرلەمانتاری پێشووی ئاكپارتی و مامۆستای زانكۆ مەزهەر باغڵی پێیوایە چاوەڕوانیی توركیا لە كوردستان بۆ پشتگیرینەكردنی پەكەكە زۆر رەوایە "ئەگەر باس لە پەیوەندیی ستراتیژی دەكرێت، دەبێت پێداویستییەكانی ئەو پەیوەندییە جێبەجێ بكرێن. واتە توركیا دەخوازێ پەكەكە لەناو ببات و لەم رووەوە داوای هاوكاری لە ئیدارەی كوردی دەكات. وەكو دەزانن هێزی سەرەكی پەكەكە لەو جوگرافیایەدایە".
مەزهەر باغڵی هەروەها دەڵێت "بێگومان توركیا ناخوازێ بەڕێز بارزانی بەناوی توركیاوە شەڕی پەكەكە بكات، داواكردنی ئەمەش راست نییە، بەڵام توركیا لە گیرسانەوەی ئەو گرووپە یاخییە لەهەرێمی كوردستان نیگەرانە. توركیا لە هەموو هەلومەرجێكدا لە مەسەلەی بەرەنگاربوونەوەی پەكەكە چاوەڕێی پشتگیرییە لە بەڕێز بارزانی. بێگومان كاتێك ئەو پشتگیریە دەبینێ، هەڵوێستی جیاوازتر دەبێ".
1/6/2016