^{بەشی دووهەم: دەسکەوت و ئاستەنگی ڤێنێزۆێلا (برووسکە بۆ کوردستان)}

هوشیار مەحموودی

^{لە ساڵی ٢٠١٢ وڵاتی ڤێنێزوێلا چووە ناو "بازاڕی هاوبەشی ئامریکای لاتین" ناسراو بە مێرکۆسوور. "ڤێنێزۆێلا ئەندام بووە لە مێرکۆسوور لە ساڵی ٢٠١٢ەوە کە پێی دەوترێ بازاڕی هاوبەشی وڵاتانی باشوور". ئەلجەزیرە (٢٠١٦). ئەو کاتە هێشتا هۆگۆچاڤێز سەرۆک کۆماری پێشوو زیندوو بوو بەڵام لە ٢٠١٣ کۆچی دوایی کرد و دوای ئەو نیکۆلاس مادۆرۆ هاتە سەر کار بە زۆرینەی دەنگەکان (مەکلێئۆد، ٢٠١٩).}

^{بارودۆخی ئابووری و کۆمەڵایەتی خەڵکی ڤێنێزوێلا باشتر ببوو دوای هاتنە سەرکاری هۆگۆ چاڤێز. "پەرتووکی ستراتیژی وڵات" کە "کۆمۆسیۆنی ئۆرووپا" نووسیویەتی بەمجۆرە وەسفی دەکات. لە ساڵی ٢٠٠٥دا داهاتی نەتەوەیی ئەو وڵاتە ٤% بوو. لە ٢٠٠٤ بۆختەی داهاتی نەتەوەیی بەرزبووەوە بۆ ١٧.٣% کەچی بەڵام لە ٢٠٠٥ تەنیا ٩% بەرز بووەوە کە دەگەڕێتەوە بۆ سیاسەتی باج و بووجە و رکێفکردنی سەرمایە کە خۆی داخوازی ناوخۆیی دەباتە سەر، ئەو بنەمایەی کە یەکجار کەمتر بوو لە بەراورد لەگەڵ ساڵانی پێشوو (پەرتووکی ستراتیژی وڵات، ٢٠٠٧ بۆ ٢٠١٣، لاپەڕەی ١١).}

^{لە رووی سیاسیی و مافی مرۆڤەوە دەڵێ:}

^{دەستوور مافی خزمەتگوزارییە تەندرووستییە گشتییەکانی}

^{فەوزیە سوڵتانبەگی}

^{دەیان ساڵە و بگرە زیاتریش، ژنان خەباتێكی بێ پسانەوەیان دژی چەوسانەوە و نابەرانبەری مافی ژن و پیاو لە كۆمەڵگەدا دەست پێ كردووە، هاوكات بۆ دەستەبەری مافی یەكسانی لە هەوڵدان.}

^{مێژووی ئەم خەباتە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو سەردەمەی ١٨٥٧ ژنانی كرێكاری كارگەی رستن و چنینی نیویۆرك بەهۆی نابەرانبەری و كاری قورس و حەقدەستی كەم، وەزاڵە هاتبوون و دەستیان كرد بە مانگرتن و خۆپێشاندان. ئەم خۆپێشاندانە كە بەمەبەستی زۆركردنی حەقدەست و ئاسانكاری ئیشی كارگەكان بوو، لەلایەن پۆلیسەوە بە توندی هێرشی كرایە سەر و بەشێكی زۆری خۆپێشاندەران گیران یان كوژران و بریندار بوون.}

^{ساڵی ١٩٠٨ كلارا زكتین یەكێك لە رێبەرانی حزبی سوسیالیستی ئەڵمانیا، بە پێشنیارێك بەمەبەستی تەرخانكردنی رۆژێك بۆ رێزگرتن لە مافەكانی ژن، بەردی بناغەی ئەم رۆژە و یادەی دانا، دواتر لە ١٩٧٨ رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان بڕیاری دا ٨ی مارس وەك رۆژی جیهانی ژن بناسرێت و بۆ رێزگرتن لە خەبات و قوربانیدانی ژنانی كارگەی رستن و چنین و بە لووتكە گەیاندنی ئەو ئاڵایەی بەرزیان كربووەوە، ٨ی مارس بوو بە هێمای هاوخەباتی و هاودەنگی ژنان لە زۆربەی وڵاتانی دنیا و بەمەبەستی گۆڕانكاری ئابووری، سیاسی، كۆمەڵایەتی و دابینكردنی یەكسانی}

^{ئاسۆ کمال}

^{چینی کرێکار بۆئەوەی لە دەوری خۆی و پێویستییەکانی خەبات بۆ ڕزگاری لە دەست سیستمی سەرمایەداریی تێبگات پێویستی بە ناسینی مێژووی قۆناغەکانی سەرھەڵدان و شکست و سەرکەوتنەکان و یاساکانی گەشەی چینەکان وچینەکەی خۆی ھەیە. ھەرچۆن داروین لە ناسینی ئینساندا پشتی بە مێژوو و یاساکانی گەشەی ھەموو بونەوەراندا بەست تا توانی زانستی پەرەسەندن بچەسپێنێت. لەم لێکۆڵینەوەدا ئێمە بەدوای ئەو ئاڵوگۆڕانەوەیەن کە بەسەر حزبی کرێکاریدا ھاتووە و ھۆکارەکانی ئەم گۆڕانکارییانە باس دەکەین تاکو بتوانین لەم ڕێگەیەوە ئەزمەی ئێستای کۆمۆنیزم و کێشەکانی بەردەم ئێستا و چۆنییەتی زاڵ بوون بەسەریاندا بدۆزینەوە. ئێمە لەبەشەکانی پێشودا باسی "میتۆدی دیالەکتیکی و تێگەیشتنی ماتریالیستی"*١ مان کرد لەم لێکۆڵینەوەیەدا و لەم بەشەدا ئەم میتۆد و تێگەیشتنە بەسەر لێکدانەوەی مێژووی بزوتنەوەی کۆمۆنیستیدا پیادە دەکەین.}

^{لە لێکدانەوە و ناسینی گەشەی حزب لای چینی کرێکاردا پێویستمان بە ناسینی مێژووی ئەنتەرناسیونالی یەکەم و دواتر سۆشیال دیموکراتییە وەک یەکەم ھەنگاوی دروستبوونی حزب لای چینی کرێکار. دواتر باس لەو جیابوونەوە سەرەکییە دەکەین کە لەم ڕەوتە حزبیەی کۆمۆنیزمدا دروست دەبێت و باڵەکانی سۆشیال دیموکراتی و بەلشەفی و کۆمۆنیستی لێک جیادەبنەوە. لێرەشەوە لەسەرچاوەی ھەموو ئەو دابەشبونانە دەگەین کە بەسەر بزوتنەوەی کرێکاری و کۆمۆنیستیدا ھاتووە لە دوو سەدەی ڕابردوودا.}

^{کۆمەڵەی ئەنتەرناسیونالی کرێکاران}

^{شۆڕشەکانی دەیەی چوارەمی سەدەی ١٩ لەئەوروپا کرێکاران و کۆمۆنیستەکانی لەو ڕاستیە تێدەگەیاند کە کرێکاران نابێ وەک پاشکۆی شۆڕشگێڕییەتی وردە بورژوازی لەمەیدانی سیاسیدا خەبات بکەن و پێویستیان بەڕیزی سەربەخۆی خۆیانە. ئەم ڕاستییەی مانیفیستی کۆمۆنیست بە شێوەیەکی تیۆری}

هوشیار مەحموودی

^{بەشی یەکەم: بەراوردکردنی ڤێنێزوێلا بە کۆماری ئیسلامی پێشێل کردنی نەریتی میدیایی و ئاکاری سیاسییە}

^{»هه‌موو ڕۆژێ ئه‌و خه‌ریكی ئه‌وه‌ بوو}

^{په‌یڤ بگۆڕێ به‌ هه‌نگاو}

^{هه‌نگاو بكات به‌ ئه‌زموون‌و}

^{ئه‌زموون بكات به‌و په‌نجانه‌ی}

^{له‌ نووسیندا ئه‌بن به‌ چاو}

^{هه‌موو ڕۆژێ ئه‌و خه‌ریكی ئه‌وه‌ بوو}

^{زه‌نگه‌كانی جه‌سته‌ وریابكاته‌وه‌}

^{خۆشه‌ویستی هه‌موو قه‌ڵه‌مه‌ پاكه‌كان بوو}

^{“چونكه‌ درۆكانی نیشان ئه‌دان”}

^{درۆی مناره‌كان}

^{درۆی عه‌مامه‌كان}

^{درۆی جبه‌كان [شێڕکۆ بێکەس] «}

^{لەو کاتەوە کەوا ڤێنێزوێلا تووشی قەیرانی سیاسی بووە، راگەیاندنە کوردییەکان و بە تایبەت ئێرانییەکان وەک دیکتاتۆری و دۆستی نزیکی ئێران لەقەڵەمی دەدەن. ئەو جۆرە پڕوپاگاندانە لە سێ هۆکارەوە دێت.}

^{١- پێوەندی ئیران لەگەڵ ڤێنێزوێلا و سەرمایەگوزاریی بەرفراوانی کۆماری ئیسلامی لەو ولاتە وای کردوە کە رەوتێکی رووکەشگەرا (راستگەرا) دژی هەموو شتێکی ئەو وڵاتە بدوێن.}

^{٢- نەفرەت لە رژیمی کۆماری ئیسلامی وای کردوە چاوپۆشی}

^{عادل قادری}

^{له‌ رووی ماناناسی زاراوه‌وه‌، تا هه‌نووكه‌ پێناسه‌یه‌كی گشتی و كۆك بۆ مێژوو(History) بوونی نییه‌، به‌ڵام به‌گشتی مێژوو به‌ زانستێك ده‌زانرێت كه‌ باسی مرۆڤ ده‌كات له‌ناو شوێن-كاتدا. ئه‌م پێناسه‌یه‌ له‌ مێژوو به‌رده‌وام دوو لایه‌نی تێدا ئاماده‌ بووه‌، یه‌كێك مێژوو وه‌ك رووداوه‌كان و ئه‌ویتر مێژوو وه‌ك گێڕانه‌وه‌ و گوزارشتی رووداوه‌كان. بۆیه‌ وشه‌ی مێژوو هه‌م بۆ زنجیره‌یه‌كی پێكه‌وه‌ گرێدراوی رووداوه‌كان له‌ رابردووه‌ دووره‌كانه‌وه‌ تا ئێسته‌ به‌كار دێت، هه‌م بۆ ئه‌ندێشه‌ و شیكاری و راڤه‌ی ئه‌م مێژوونووسانه‌ی رووداوه‌كانیان بۆ داهاتوو تۆمار كردووه‌، هه‌ندێك له‌ توێژه‌ران بۆ پێشاندانی ئه‌م دووپاڵی و دوو لایه‌نییه‌ی واتای مێژوو، له‌ زاراوه‌ی مێژوو 1 و مێژوو 2 كه‌ڵكیان وه‌رگرتووه‌.1}

^{وا دێته‌ پێشچاو كه‌ مێژوو هاوكات هه‌ڵگری دوو رووبه‌ری بوونناسانه‌(ontologicall) و مه‌عریفه‌تناسانه‌(epistemologicall) یه‌. رووبه‌ری یه‌كه‌م سه‌ربه‌خۆیه‌ له‌ زه‌ینی مرۆڤ و له‌ دنیای واقیعدا روو ده‌دات، ئه‌م رووبه‌ره‌ به‌ مێژوو (history)ناوبرده‌ ده‌كرێت، به‌ڵام رووبه‌ری دووه‌م به‌ زانستی مێژوو (Science of history) ناوبرده‌ كراوه‌. راستییه‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ مێژوونووس ناتوانێ له‌ دۆخی شوێن-كاتی خۆی بڕواته‌ ده‌ره‌وه‌ و له‌ سه‌رووی دنیا و سه‌رده‌مه‌وه‌ چاو ببڕێته‌ ناو چاوی واقیع. واته‌ زیندانیكراو و گه‌مارۆدراو له‌ناو زه‌مان و شوێن و دنیای ده‌وروپشتیه‌تی}

عەتا قەرەداغی

^{یه‌كێك له‌ پایه‌ سه‌ره‌كیه‌كانی نه‌ته‌وه‌ زمانه‌، ئه‌مه‌ بێجگه‌ له‌وه‌ى زمان وه‌كو چۆمسكی پێناسه‌ى ده‌كات بریتیه‌ له‌ ئامرازى په‌یوه‌ندیكردن. دیاره‌ په‌یوه‌ندیكردنیش یه‌كێكه‌ له‌ بنه‌ماسه‌ره‌كیه‌كانی كۆمه‌ڵایه‌تی بوون. هه‌ندێ رایان وایه‌ زمان بریتیه‌ له‌ شووناس‌و هه‌ندێكی تریش ده‌ڵێن زمان بریتیه‌ له‌ بوون‌و هی تریش هه‌ن ده‌ڵێن زمان له‌ وشه‌ پێكهاتووه‌ وشه‌ش بریتیه‌ له‌ فیكر. دیاره‌ هه‌موو زمانێكی ناوچه‌یش به‌ فیكرو مه‌عریفه‌ى ناوچه‌یی بارگاوى ده‌كرێت‌و به‌وپێیه‌ش گوتارێكی ناوچه‌یی به‌رهه‌م ده‌هێنێت نه‌ك گوتارێكی نه‌ته‌وه‌یی. جێگای خۆیه‌تی ئاماژه‌ بۆ ئه‌وه‌ بكه‌ین كه‌ شووناسی كوردی‌و رێنیسانسی كوردیش به‌بێ زمانی كوردی مانایه‌كیان نابێت. ئایا زمانی كوردی به‌م شێوه‌یه‌ی ئێستای كه‌ له‌ جیاتی زمانێكی ستانده‌ری خاوه‌ن شووناس، بریتییه‌ له‌ چه‌ند دیالێكتێكی ناوچه‌یی له‌ توانایدایه‌ ببێته‌ فاكته‌رێك بۆ ئه‌وه‌ى كورد وه‌كو یه‌كه‌یه‌كی یه‌كگرتوو نیشان بدات‌و پێشكه‌ش بكات؟
زۆرێك له‌ زمانه‌كانی دنیا وه‌كو زمانی كوردی دیالكێت‌و نیمچه‌ دیالێكتیشیان هه‌یه‌ به‌ڵام زمانێكیش هه‌یه‌ پێی ده‌گوترێت زمانی ستانده‌ر واته‌ ئه‌و زمانه‌ فه‌رمیه‌ى كه‌پێی ده‌خوێندرێت‌و كاروباری حكومه‌ت‌و ده‌وڵه‌تی پێبه‌ڕێوه‌ده‌برێت‌و گۆڤارو رۆژنامه‌‌و كتێبی پێچاپ ده‌كرێت‌و رادیۆو ته‌له‌فیزۆن قسه‌ى پێده‌كه‌ن. بێگومان ئه‌و زمانه‌ ستانداره‌ بۆ نه‌ته‌وه‌یه‌كی وه‌كو عه‌ره‌ب ئایینی ئیسلام درووستی كردووه‌، له‌لای گه‌لانی تریش درووستبوونی}

ئیسماعیل ئیسماعیل زادە

^{"زمان ناسنامەیە. مرۆڤ لە سیگناڵەکانی زمان کەڵک وەردەگرێت بۆ ئەوەی بزانێت کێیە، چی دەوێت، دەچێتەوە سەر کام گرووپی کۆمەڵایەتی و ناسنامەی کام گرووپ لەخۆ دەگرێت."}

^{دەرونزانەکان بە گشتی پێیان وایە کە ناسنامە (identity) لەو وێناکردنانە پێکدێت کە تاک وشیارانە یان ناوشیارانە لەبارەی خۆیەوە بەدییان دێنێت. زمان یەکێکە لەو توخمە گەوهەرییانەی ناسنامە ساز دەکات. زمان پرسێکە ناسنامەی مرۆڤی تایبەت بەو زمانە دادەڕێژێت و هەڵگری کولتووری داهاتووەکەیەتی. بەو واتایە کە ئێمە لە نیشانە و شەپۆلەکانی زمان کەڵک وەردەگرین بۆ ناسینی خۆمان کە ئێمە کێین و چی و چۆنمان دەوێت، سەر بە کام گرووپی کۆمەڵایەتیین و بە کام گرووپی کۆمەڵایەتیی پێناسە دەکرێین.}

^{لێرەدا زمان هەمیشە بەو جۆرە نییە کە دەیناسین، واتە لە ئاساییترین توانستی زمانەوە واوەتر دەچین. زمان تەنیا بۆ پێوەندی لەگەڵ ئەویتردا نییە، بەڵکو لە ناخیدا ئەو فەلسەفەیەی هەڵگرتووە کە وڵاتێک نا، با وردتر و راستتر بڵێین هەموو نەتەوەیەک خاوەنی زمانی تایبەت بە خۆیانن کە بە زمانی دایک ناسێندراوە. زمانێک کە پاشخان و میراتێکی مەزنی ئەدەبی و کولتووریی پێیە و مرۆڤەکان بە شێوازی جۆراوجۆر رێکی دەخەن. بەڵام لە چ کات و قۆناغێکدا زمان وەک هەڵگرێکی ناسنامە سەرنجی پێ دەدرێت، ئەمە پرسێکە دەمانخاتە ناو بازنەی کاتێک کە تایبەتمەندییەکانی تری ناسنامە کاڵ دەبنەوە، واتە ئەو تایبەتمەندییانەی گرێمان دەدەنەوە بە کولتوورێکی}

^{بورهان شێخ ڕەئووف}

^{لە دوای جەنگی ساردەوە و لە سەرەتای ساڵەکانی دەیەی کۆتایی سەدەی ڕابردووەوە بۆ جارێکی تر ئەمریکا توانی ھەموو ھاوپەیمانەکانی خۆی لە ناوچەی ڕۆژھەڵاتی ناوین و جیھانیشدا کۆبکاتەوە کە لە ھەردوو ڕۆژی ١٣ و١٤ ی ئەم مانگەدا شوباتی ٢٠١٩ لە وارسۆی پایتەختی پۆلەندا بەڕێوەچوو.}

^{مایک بۆمبیۆی وەزیری دەرەوەی ئەمریکا ڕایگەیاند، کە گەورەترین و بەرفراوانترین ھاوپەیمانێتییە کە ٦٠ وڵات لە خۆ دەگرێت بۆ باسکردنی ھەموو ئەو مەترسی و قەیرانانەی کە بەرەوڕووی ناوچەی ڕۆژھەڵاتی ناوین دەبنەوە و بەتایبەتی ڕۆڵی ئێران و ھەروەھا دید و بۆچوونی ئەمریکا لەسەر کێشە و ململانێی فەلەستین و ئیسرائیل .}

^{ئەم کۆنگرە گرنگە بۆ ئیسرائیل، چونکە یەکەم جارە بەم بەرفراوانییە لە گەڵ چەند وڵاتێکی عەرەبی کۆببێتەوە بە تایبەتی بنیامین نەتەنیاھۆی سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل لە تەنیشت وەزیری دەرەوەی یەمەن دانیشتبوو وێنەکەی خۆی لە سەر حسابی تویتەرەکەی دانابوو و نوسیبووی "مێژوو دروست دەکەین" ئەمە لەلایەک لەلایەکی ترەوە ئەمریکا و ئیسرائیل توانیان ئەو ھاوکێشە مێژووییە بگۆڕن کە دەوترا کێشەی عەرەب - ئیسرائیل}

^{ئازاد محەممەدزادە}

 پێناسه‌و‌ کاریگه‌ری رێکخراوه‌ NGO یی‌کان به‌م جۆره‌یه‌ که‌ به‌ دامه‌زراوه‌ و ده‌زگاگه‌لێکی ‌غیره‌ حکوومی داده‌نرێن، واته له‌‌ ده‌ره‌وه‌ی چوارچێوه‌ ده‌سه‌ڵات‌دا چالاکی ده‌که‌ن که‌ ئه‌مه‌ش رۆڵێکی گرنگ و پربایه‌خی‌یان هه‌یه‌ له‌ بیچم گرتنی کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی‌دا. بۆ زیاتر ئاشنا بوون له‌ کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی، سه‌ره‌تا ده‌بێ بروانینه‌ سه‌رچاوه‌و بناخه‌ و ناوه‌رۆکی پێکهێنانی ئه‌م پێکهاتانه‌ که‌ بوونه‌ هۆی وه‌رچه‌رخانێکی گرینگ له‌ ژیانی کۆمه‌لگاکان‌دا، که‌ له‌ هه‌نگاوی یه‌که‌م تاکه‌کانی ئه‌م کۆمه‌ڵگایه‌ ده‌گرێته‌وه‌ و پاشان دروست بوونی رێکخراوه‌کان که‌ به‌بنچنیه‌ی په‌یدا بوونی کۆمه‌ڵگه‌ی فره‌چه‌شنی مه‌ده‌نی

^{داده‌نرێن، که‌ بێ شک خۆی له‌ خۆی دا کۆمه‌ڵێک فاکتۆر و بنه‌مای فیکری هاوبه‌ش کاریگه‌ری پۆزه‌تیفیان هه‌یه‌ و رۆڵی سه‌ره‌کی ده‌گێرن له‌ سه‌ر تاکه‌کانی ناو ئه‌م قه‌واره‌ کاریگه‌ره‌ ‌مۆدێرنه ‌و بیرو رای گشتی کۆمه‌ڵگه‌دا. بۆ روون کردنه‌وه‌و و زانینی زیاتر له‌ سه‌ر په‌یدابوون و سه‌ره‌تای دامه‌زراندنی رێکخراوه‌کان،NGOکان ،ده‌زگا سنفیه‌کان و ناوه‌نده‌خێرخوازه‌کان له‌ سازبوونی کۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی له‌ ڕاستی دا ده‌بێ ئاماژه‌ به‌وه‌ بکه‌ین که‌ له‌ سه‌ره‌تای مێژووی په‌یدابوونیانیان‌دا که‌ بۆ سه‌ده‌ی 17_18ی زایینی ده‌گه‌ریته‌وه، ئه‌م رێکخراوانه‌ تا ئه‌مرۆش‌ به‌ دامه‌زراندنیان پربایه‌خترین وگه‌وره‌ترین ده‌ستکه‌وتی مادی و مه‌عنه‌ویان له‌ وڵاتان‌دا له‌ سه‌ر بنه‌مای یه‌ک رێزی و به‌ره‌وپیشچوون و مه‌ده‌نی کردنی کۆمه‌ڵگه‌کان مسۆگه‌ر}

^{هەوڵی كورد بۆسەربەخۆیی، وێنای هەوڵی رزگاربونی پەپوولەیەكە، كە لەقەفەزێكی شیشەیدا راگیركراوە، هەر جار كەبەعەشقی گەیشتن بەنووری مومی دەرەوە هەوڵدەدا، سەری وەشیشەكە دەكەوێ، كوردیش ئاوا ئەسیری حائیلێكی نامرئی دەسكردی زلهێزانە.}

^{سەربەخۆیی مافی قایم بەزاتی كوردە، ئاشكراشە ئەم مافە بە ئیرادەی زلهێزان و بەپێی پەیمانی سایكس/پیكۆ لەكورد زەوتكراوە، كەوایە تاكوو زلهێزان ئیرادە نەكەنەوە، مەحالە سەربەخۆیی بەهێز و ئیرادەی كورد دەستەبەر بێتەوە(باشوری كوردستان)}

^{ئەمریكا كوردی باشوری لەپێناو پاراستنی بەرژەوەندییەكانی لەبەغدا قوربانی كرد، ئێستاش خەریكە كوردی رۆژئاوا لەپێناو ئانكارا قوربانی دەكات، كەوایە ئەگەر كوردی رۆژهەڵات لەم خەسارانە دەرسی عیبرت وەرنەگرێت، زوو یان درەنگ قوربانی تاران دەكرێت.}

^{حیزبەكانی رۆژهەلات تووشی تراژدیای ئیفلیج بوونی ئیرادەی سیاسی/نەتەوەیی هاتوون، بۆیە تاكوو استقلال سیاسیان، لەوابەستەبوون بەناوەندی بریاری دەرەكی مسەوگەر نەكەن، مەحالە بتوانن ئەسلی ئاشتی،ئازادی،و مافی خۆبەریوەبەری، محقق بكەن.}

^{‎یەكگرتنەوەكانی نێوانحیزبی دەگەڵ ئەوەش شتێكی باش}