^{وەحید كەماڵی ئیلامی}

^{«کوردە لوڕەکان، قەیرانی شوناس و چارەنووسێکی هەڵواسراو!» لێکۆڵینەوە و خوێندنەوەیەکی مێژووی، جوگرافیایی، سیاسی، کولتوری، کۆمەڵایەتییە بۆ کوردە لوڕەکان، هەڵکەوتوو لە «لوڕستان»ـی ئیستا کە لە لایەن هاوڕێ «وەحید کەماڵی ئیلامی»ـیەوە نووسراوە.}

^{ئەم لێکۆڵینەوەیە لە ١٤بەش یان سەردێڕدا تێدەکۆشێت ١. واتای وشەی لوڕ 2- لوڕ كێن‌و ڕەگەزیان چییە؟ 3- پێناسەی كوردی لوڕ و شێوەزاریان 4- هەشیمەت و ژمارەی كوردی لوڕ 5- جوگرافیای دانیشتنی كوردەلوڕەكان 6- كورتەیەك لە مێژووی دەسەڵاتە ڕامیارییەكان لە نێو كوردی لوڕ 7- ئایین و ئایین زا لە نێو كوردی لوڕ 8- كوردە لوڕەكان و ئێرانچێتی (پان ئێرانیزم ) 9- كوردی لوڕ و دەسەڵاتەكانی پاڵەوی و كۆماری ئیسلامی لە ئێران 10- كوردی لوڕ و بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی نەتەوەیی كورد 11- كوردی لوڕ و هێزە سیاسییەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان 12- بۆچوون و پێناسەكانی ئێستای كۆمەڵگای كوردی لوڕ لە بواری شوناسی نەتەوەیی 13- دەرفەت و پرسیارەكان 14- پیشنیارەكان لەو بارەیەوە بۆ چارەسەری چارەنووسە هەڵپەسێردراوەکان بخاتە ڕوو. ئەوەی لێرە دا دەیخوێننەوە بەشی سێهەمی ئەم لێکۆڵینەوەیەیە.}

^{12- بۆچوون و پێناسەكانی ئێستای كۆمەڵگای كوردی لوڕ سەبارەد بە شوناسی نەتەوەیی}

^{هەرچەندە پێشتر ئاماژە درا بەوەی كە بابەتی شوناس لەنێو كوردەلوڕەكان}

^{بەرێزان، ئەندامانی هێژای سەرکردایەتی یەکییەتی نیشتیمانی کوردستان}

^{لەگەل ئاراستەکردنی سڵاو و رێزمان}

^{بزووتنەوەی کۆماریخوازانی رۆژهەلاتی کوردستان، بەبۆنەی ٤٤هەمین ساڵیادی دامەزرانی یەکییەتی نیشتمانی کوردستان، پربەدڵ پیروزبایی ئاراستەی سکرتێری گشتی و سەرکردایەتی هیژا و سەرجەم ئەندامان و لایەنگرانی یەکییەتی نیشتیمانی و خەڵکی کوردستان، دەکات.}

^{بزووتنەوەی کۆماریخوازانی رۆژهەلاتی کوردستان، مێژوویی خەباتی یەکییەتی نیشتیمانی و قۆناغە سەخت و ئاستەمەکانی دەستپێک، و رێبەری شۆرشی نوێی یەکییەتی، کە ٤٤ سال پێش لە پێناۆ دەستەبەرکردنی " ئاشتی، ئازادی، دێمۆکراسی، مافی مرۆف "، و هەروەها بە ئەمری واقیعکردنی ئەسلی "مافی دیاریکردنی چارەنووس" دەستی پێکردبوو، وە سەربەرزانە بەئەنجام و ئاکامی هەنووکەیی گەیاندووە، بەرز و پیرۆز دەنرخێنێ.}

^{بزووتنەوەی کۆماریخوازان بە باوەڕی قوول و قایمی بە خەبات لە پێناو ئاشتی و هاوژینی بەئاشتی، وە هەروەها سەقامگیری ئاسایشی گشتی،و داهاتوویەکی گەشتر بۆ هەموو کوردستان و ناۆچەکە ئاواتەخوازە کە لەم قۆناغه هەستیارەشدا، واتە لە سەرەتای دەستپێکی ٤٥مین سالی خەباتتاندا، هەر وەک رابردووی}

^{ئه‌كره‌م ساڵح}

^{له‌پاش هه‌ڵكشان و توندكردنی سزا ئابوورییه‌كانی ئه‌مه‌ریكا بۆ سه‌ر ئێران و جووڵه‌ پێكردنی هێزی زه‌به‌لاحی سه‌ربازی بۆ ناوچه‌ی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست و سنووره‌ ئاوییه‌كانی كه‌نداو، لێدوانه‌ تونده‌كانی به‌رپرسانی هه‌ردوو وڵات. به‌لای چاودێرانه‌وه‌ ئه‌گه‌ری ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی ئه‌و دوو وڵاته‌ خێراتر بووه‌، به‌جۆرێك مه‌ترسی سه‌رهه‌ڵدانی جه‌نگ، وڵاتانی ناوچه‌كه‌ و جیهانی به‌گشتی سه‌رقاڵ كردووه‌ تا ئه‌و ئه‌ندازه‌ی هه‌ندێ جار مه‌ترسی جه‌نگی جیهانی سێیه‌می لێ ده‌كرێت. ئه‌ڵبه‌ته‌ میدیای دنیایش ئه‌گه‌ره‌كانی زیاتر له‌ قه‌باره‌ی خۆی گه‌وره‌ كردووه‌ و روودانی جه‌نگیان كردووه‌ته‌ ئه‌گه‌رێكی نزیك یان حه‌تمی، هه‌رچه‌نده‌ هه‌موو ئه‌گه‌ره‌كان له‌م ململانێیه‌ی نێوان ئه‌مه‌ریكا و ئێراندا كراوه‌ن، به‌ڵام ئه‌مه‌ به‌و واتایه‌ نییه‌ كه‌ به‌مزووانه‌ شه‌ڕ ڕوو بدات.}

^{چونكه‌ ئه‌وه‌ی شاره‌زابیت، ده‌زانێت كه‌ شه‌ڕێكی وا گه‌وره كه‌ ئه‌گه‌ر به‌ساده‌یش لێكدانه‌وه‌ی بۆ بكرێت، ئاماده‌كاری زۆر له‌مه‌ زیاتری پێویسته‌، ئه‌وه‌ی ئیسته‌ ڕوو ده‌دات ده‌كرێ بڵێین هه‌نگاوی سه‌ره‌تایه‌ و ده‌كه‌وێته‌ چوارچێوه‌ی گوشاره‌وه‌ نه‌ك بڕیاری جه‌نگ و ئامانجی ئه‌مه‌ریكا ئێسته‌ جه‌نگ نییه‌، به‌ڵكو سنوورداركردنی هه‌ژموونی ئێران و ملكه‌چ پێكردنی ئه‌و وڵاته‌یه‌ له‌ به‌رانبه‌ر خواسته‌كانی، خۆ ئه‌گه‌ر له‌م هه‌نگاوه‌دا سه‌ركه‌وتوو نه‌بوو، دوور نییه‌ بژارده‌ی تر بگرێته‌به‌ر، هه‌رچه‌نده‌ ئه‌مه‌ به‌و واتایه‌ نییه‌ له‌م قۆناغه‌ هیچ ڕوو نادات، به‌ڵكو هه‌ر هه‌نگاوێكی هه‌ڵه‌ی ئێران}

^{تەنیا رێگاحەللی پرسی كوردی رۆژهەلات دانوستاندنی ئاشتیانە ومزاكرەی جدی نێوان كورد و تارانە، درێژەی شەری كورد و تاران،وئەگەری هەلایسانی شەرو مزاكرە ینێوان ئەمریكا و ئێران، هیچیان رێگای چارەسەری گرفتی كوردی رۆژ هەلات نین،
نمونەی بەرچاو :مزاكرەی ئیستای نێوان حکومەتی هەرێم و بەغدا دوای رێفراندۆم و کارەساتی کەرکووک.}

^{گۆیا ئەمریكا حیزبەكانی رۆژهەلاتی بۆ دیدار دەعوەت كردووە!، گەلۆ؟ دەبێ ئەمریكا داوای چیان لێبكات كە بۆخۆی پێیناكرێت، وە یان حیزبەكان چ داوایەک لەئەمریكا دەكەن كە لە تاران بۆیان بكا. بەبروای من عەقلانیترین رێگا ”مزاكرەی نێوان كورد و تارانە” نەك کورد روو بە ئەمریكا.}

^{كوردی رۆژهەلات وریابن!، مەبادا لەئەنجامی هاوپەیمانی دەگەل ترامپ، سەرئەنجام ”قەزای دیزەی ترامپ، وەگۆزەی كورد” بكەوێت، چونكە هەروەك چۆن ترامپ دەگەل تالیبان مزاكرەی كرد، دلنیابن دەگەل ئێرانیش بەمەرج مزاكرە دەكات.}

^{پرسی مزاكرەی نێوان ئێران وامریكا، وێنای پرسی مزاكرەی نێوان كورد وتارانە!: جوادی زەریف دەیهەوێت وێنەی بزوتنەوەی كۆماریخوازان روو تاران، ترامپ بە قەناعەت بێنێت كە مزاكرە لەشەر باشترە، بەلام لایەنی چەکدارو بن ئاژۆخواز چ لە ناو کوردو چ لە ئامریکا و چ لە ئێران مزاكرە بە تسلیم تەلەبی وێنادەكەن.}

^{ئەمریكا ڕادەگەیەنێ: سیاسەتی انزوا، تەحریم، و هەرەشەی نیزامی روو لە ئێران، نەك بۆ روخان، بەلكوو بۆمزاكرە ی دووقۆلی و پاراستنی بەرژەوەندی ئەمەریكایە، ئێستا نازانم بۆچ دەبێ؟؟حیزبەكان}

^{كۆشان عەلی زەمانی}

^{ئایا باشترە خۆشبەخت بیت یان ئازاد بیت؟ ئەو پرسیارەیە کە فەیلەسوفی بەڕیتانی ئاڵدەس هەکسلی لە ڕۆمانی (Brave New World)دا دەیخاتەڕوو، لەڕێگەی ڕۆمانەکەیەوە وێنای جیهانێکی نوێ دەکات کە لەڕێگەی خۆشبەختییەوە کۆنترۆڵ دەکرێت.}

^{بەپێی ئەو تێڕوانینەی ڕۆمانەکەی لەسەر بنیاتنراوە چینی حوکمڕان لە ڕۆمانەکە لەوە تێدەگات کە مەرج نییە کۆمەڵگا تەنها لەڕێگەی هێزەوە کۆنترۆڵبکرێت بەڵکو دەکرێت لەڕێگەی بڵاوکردنەوەی زانیاری زۆرو زەبەندی لاوەکییەوە یان سەرلێتێکدان و دڵخۆشکردنی ساختەوە ئەنجام بدرێت.}

^{لەو ڕۆمانەدا دەرمانێکی زۆر پێشکەوتوو بەناوی (سۆما) ڕۆژانە دەدرێت بە هاووڵاتیان بۆئەوەی هەست بە خۆشحاڵی بکەن. نەک تەنها ئەوە بەڵکو لەڕێگەی هەڵوەشاندنەوەی بازنەی پەیوەندییەکان (خێزان)، ئازادی سێکسی ڕەها دەدرێت بەتەواوی هاووڵاتیان بۆئەوەی بەشێوەیەکی بەردەوام سێکس بکەن، تەنها هاوژین و خۆشەویستێکیان نەبێت بەڵکو لەگەڵ چەندین کەسدا پەیوەندیان هەبێت، تاوەکو هەموو کەسێ دڵخۆش بێت، بیرلە کۆیلایەتییەکەی نەکاتەوە بەڵکو دڵخۆش بێت بەو سیستمەی کە تیایدایەتی.}

^{لەو ڕۆمانەدا کە لەساڵی ١٩٣١ لەلایەن ئەو بیریارە بەڕیتانییەوە نوسراوە: “هەمووتان هی هەمووتانن” ئەو دێڕەیە کە لەتەمەنێکی زۆر زووەوە لەمێشکی هاووڵاتی و گەنجاندا دەچەسپێندرێت، شتێک نامێنێتەوە بەناوی خێزان، باوک و دایک}

^{شۆڕش خدر}

^{چەمكی دەسەڵات یەكێكە لە بابەتە هەرە سەرەكیەكانی ناو هزری سیاسی،بە درێژایی مێژووی مرۆڤایەتی دەسەڵات لەگەڵ ئەو ژینگەیەی تێیدا ژیاوە خۆی گونجاندووە فۆرمی جیاوازی وەرگرتووە.هەر لە سەردەمی یۆنانی كۆنەوە بۆ سەدەی ناوەڕاست تاكو ئەم ئێستایەی تێیدا دەژین پێیدەوترێت دونیای مۆدێرن،دەسەڵات بۆ درێژكردنەوەی تەمەنی خۆی لە هەر قۆناغێك و سەردەمێك تەكنیك و میكانیزمی جیاوازی بەكارهێناوە،بە شێوەیەك كە بتوانێت هەیمەنەی هەبێت كاریگەری لەسەر سایكۆلۆژیای كۆمەڵگا دابنێت كۆنتڕۆڵیان بكات.}

^{لە قۆناغی كۆمەڵگای تەقلیدیدا هێزی دەسەڵات لەدەست سەرۆك خێڵ و پادشا و پیاوانی ئاینیدا بەرجەستە دەبوو ،بەشێوەیەك لە ڕێگای نۆرم و بەها ئەخلاقی و كەلتوریەكاندا هەوڵی ڕێكخستن و ئیدارەدانی چالاكییە سیاسی و كۆمەڵایەتییەكانی دەدا.بەڵام لە دونیای مۆدێرنەدا ئەم مۆدێلە لە دەسەڵات گۆڕنكاری گەورە بە خۆوە دەبینێت،بە تایبەتی دوای سەرهەڵدانی دەوڵەت نەتەوە وەك بونەوەرێكی زیندوو لە دایك دەبێت ،هەر لەو سەردەمەوە ئەركی دەسەڵاتیش لە ڕیگای دەزگا یاسایی و شەرعیەكانەوە بە سیستەم دەكرێت گۆڕانی بەسەردادێت،هەر ئەم دەزگایانە بۆ خۆشیان دەبن بە بەشێك لەمیكانیزمەكانی كۆنتڕۆڵكردن و چاودێریكردنی ڕەفتار و هەڵسوكەتەكانی}

^{فازڵ وەلیان}

^{ئاڵوگووڕی و خوار و بان بین ئابووری و ئاست فەرهەنگی کوومەڵگا، هووکار و دەلیل فرە دیرد. هەر ولاتێگ وە نسبەت کارگەری و دەس داشتن ڕووشن هویرەیل و سیاسەتمەدارەیل و ئوستادەیل دانشگا و هونەرمەندەیل وەگشتی تەمامچین و لایەنەیلئەو وڵاتە، دەرەجە و ڕادەی گووڕانکارییەیل و خوار و بانیەیل لە گشت باوەتەیل جیاواز و بایس لەی بارەوە وە ئارامی و وە دققەتەو بایدە قسیە و بزانید چە ئویشید و چوی ئویشید.
بەڵام هەرکەسێگ وە بنەڕەت شوین و جی و پایگا و ڕوانگەی خوەی لە بارەی ئەهواڵ ولاتەگەی نەزەر دەید.
وەگشتی هەرکاممان لە درێژای تەمەنمان چەندین جار شنەفتیمنە ک خەڵک ئێران وە چەو وڵاتەیل و نەتەوەیل دەور و وەر خوەی، یەکێگ لە سیاسیترین و ئاگاترین و وەرچەوڕوینترین خەڵکەیل ناوچەگەن.
ئی قسیە لە دەم موئەلمەیل و مامووسایل دانشگا و لە ڕادیۆ و تلیزوین و ڕاگەیاننەیل گشتی، هەمیشە دوپاتەو بوود و وە گووشمان هاوردنە و تیەرنیش.
ئی کارە ئەقەرە تکرارەو بیە ک چمانی توان باوەڕ و ئیمان وەی دروشم و شوئارە باریمن و ئەڵبەت فرەیگمانیش باوەڕ کردیمنە و تەنانەت هەر وەیەیشە نەوسایمنە و ڕێکلام و تەبلیق}

^{ئازاد محەممەدزادە}

^{کۆتایی 40 ساڵەی شەری ساردی ئامریکا و ئێران رێککەوتن و وتووێژە لەسەر پاراستنی بەرژەوەندییەکانی دوولایەنە}

^{هیچ کات ئێران و ئامریکا ئامادە نین گەروەترین و بەهێزترین بەرژەوەندییەکانیان لە ناوچەدا بخەنە مەترسییەوە لە پێناو شەرێک کە زەرەرمەندی سەرەکی خۆیانن، بە پێی گریمانەکان ئەو شەرە ساردەی ئێران و ئامریکا نابێت بە شەرێکی گەرم کە لە دەستدانی بەرژەوەندی و لاوازی پێگەی خۆیانی لێ بکەوێتەوە، چۆنکە تێچوویەکی پر دەست کەوت دەبێت بۆ دوو لایەن، ئەوان گەرەکیان نیە بکەونە ناو شەرێک دوورودرێژ ماوە و بێ ئەنجام.}

^{کورد لە ئێران و زلهێزان:
پێویستە کوردی ئێران پرسی خۆی تێکەڵ بە ململانێی زلهێزان لەگەڵ تاران نەکات، تا ئێستا زلهێزان و بە تایبەتی ئامریکا لە رووی سیاسی، مەحنەوی، مادی، لۆجستیکی و تەنانەت پاراستنی کەمپ و بارگاکان هیچ جۆرە پشتیوانییەکی حیزبە کوردیەکانی رۆژهەڵات و خەڵکی کورد لە ناوخۆی ئێرانی نەکردووە، وڵاتانی زلهێز و گەورەی جیهان و بەتایبەتی ئامریکا ئەوەی لەبەرچاویان نیە و بۆیان گرینگ نەبووە پرسی کورد لە ئێران و رەوشی گەلانی تری ناو ئەووڵاتەیە، چۆن لە حەقیقەت دا کورد ناتوانێ بەرژەوەندی کەلان و دڵخواز بۆ زلهێزان دەستەبەر بکات. ئەو بی مولاباتی و پشت گوێخستن و ئیهمال کردنەی ئەورووپا و ئامریکا لە ئاست کورد لەئێران مێژوویەکی دوور و درێژی هەیە، لە پشت کردن لە سمکۆ تا گەمارۆدان و رووخانی کۆماری کوردستان، هەروەها تیرۆری رێبەرانی کورد دوکتۆر قاسملوو و دوکتۆر شەرەفکەندی کە دوایین نموونەش موشەکبارانکردنی قەڵای دێموکرات حدک و فێرگەی حدکا لە مانگی خەرمانانی ساڵی پار 2018 دا بوو، کە ئامریکا و کۆشکی سپی و ئەورووپا هیچ هەڵوێستێکیان نەگرت و تەنانەت وەها خوێندنەوەی بۆ دەکرێت کە ئامریکا حیزبە کوردیەکانی رۆژهەڵات و ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی فیدای بەرژەوەندی و ئیمتیاز وەرگرتن لە ئێران و رێگا خۆش کردن بۆ وتووێژ لەگەڵ تاران}

^{شاخەوان برایم عەبدوڵڵا}

^{كێشەی كورد، ئەگەر بە ئاشتی نەبێت، بە شەڕ و رووبەڕووبوونەوە لە بەرانبەر هەر كام لەو دەوڵەتانەی كە كورد كێشەی لەگەڵیاندا هەیە چارەسەر نابێت، تەنانەت هەرچەندی كورد بەهێزیش بێت و شەڕكەری چاونەترسی یەكجار زۆریشی هەبێت، بەڵام نابێت ئەو راستییە تاڵەمان لە بیر بچێت، هێشتا هێزە زەبەلاحەكان، ئەو هێزانەی كوردییان بە خاك و نەتەوەوە بەسەر دابەشكراوە، دەتوانن بە توندی رووبەڕووی كورد ببنەوە.}

^{تۆیش ئارەزووی خۆتە، ئەم قسەیە لەڕووی سۆز و عاتیفەوە چۆنچۆنی لێكدەدیتەوە، بەڵام واقیعەكە رێك ئەوەیە كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش، تەنیا رێگە بۆ چارەسەری كێشەی كورد لە پرسی ئاشتەوایی دەبیننەوە، ئەگینا لە شەڕدا رەنگە هەندێ شت لەدەستبدەین كە بە خوێنی رۆڵەی كوردان، لە هەر پارچەیەكی كوردستاندا بەدەستهاتوون.}

^{پەیامەكەی عەبدوڵڵا ئۆجەلان درەنگوەختە، دەبوو ئەوكاتانە بووایە كە دەرفەتی باشتر لە ئێستا، بۆ كورد لە باكوور و رۆژئاوا هاتبوونە كایەوە تا لە ئاشتیدا كورد شتی زیاتر بەدەستبهێنێت و پارێزگاریش لە بەشێكی ئەو دەستكەوتانەی بكات كە بە خوێنی بەدەستی هێنا و دواجار لە ئەنجامی سیاسەتی هەڵەی قەندیل بە ئاسانی لەدەستیدا، هەڵبەت باسی رۆژئاوای كوردستان دەكەین، ئاخر ئەگەر پرسی ئاشتی لە}

^{ئاسۆ عەبدوللەتیف}

^{• تەنگی بە سەرۆكی سوریا بەشار ئەسەد لێژكردو دواتر بەرژەوەندیەكانی لەگەڵ هاوتا كردەوەو هێشتیەوە.
• جەنگی دژی موقتەدا سەدر كردو دواتر بەهێزی كردو شەست میلیشیای حەشدی شەعبی بۆ دروست كردن.
• بەرانبەر ئەردۆغان و فیدراسیۆنی رێكخراوە مەترسیدارەكان هیچی بۆ نەكراو ئێستا فڕۆكەی مۆدێلی خاریقی پێدەفرۆشێت.
• لە جەنگ و هەڕەشە دژی كۆریای باكورو سەرۆكە گەنجەكە، دواتر هێشتیەوەو سازشی بۆكرد.
• لەپرسی خاشقچی و سەربڕینەكەی پاشەكشەی گەورەی كرد دژی عەرەبستانی سعودیی و ئەمەش بۆ كۆنتێنەرێك دۆلار.
• حیزبوڵای لوبنانی بە بەهێزترین شێوەو فۆرم ماوەتەوە دژی ئیسرائیل و ئەمریكاو حەسەن نەسروڵاش هێشتا قەدرگیراوترین فیگۆری مەزهەبی و عەقائیدیی رۆژهەڵاتی ناوینە.
• ئەمریكا دیسان چەندین بزوتنەوەو رێكخراوی نافەرمی خستۆتە لیستی رەش‌و تیرۆری نێودەوڵەتی‌و پاش ماوەیەك میدیاو زومی كامێراكانی بەخۆیەوە سەرقاڵ كردوە تا شەڕەكانی دیكەی پێ یەكلایی بكاتەوە بە قازانجی بەرژەوەندیەكانی خۆی.
• دوساڵ پێش ئێستا پارەیەكی هائیلی تەرخانكرد بۆ دەستگیركردنی}