^{فەوزیە سوڵتانبەگی}

^{دەیان ساڵە و بگرە زیاتریش، ژنان خەباتێكی بێ پسانەوەیان دژی چەوسانەوە و نابەرانبەری مافی ژن و پیاو لە كۆمەڵگەدا دەست پێ كردووە، هاوكات بۆ دەستەبەری مافی یەكسانی لە هەوڵدان.}

^{مێژووی ئەم خەباتە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو سەردەمەی ١٨٥٧ ژنانی كرێكاری كارگەی رستن و چنینی نیویۆرك بەهۆی نابەرانبەری و كاری قورس و حەقدەستی كەم، وەزاڵە هاتبوون و دەستیان كرد بە مانگرتن و خۆپێشاندان. ئەم خۆپێشاندانە كە بەمەبەستی زۆركردنی حەقدەست و ئاسانكاری ئیشی كارگەكان بوو، لەلایەن پۆلیسەوە بە توندی هێرشی كرایە سەر و بەشێكی زۆری خۆپێشاندەران گیران یان كوژران و بریندار بوون.}

^{ساڵی ١٩٠٨ كلارا زكتین یەكێك لە رێبەرانی حزبی سوسیالیستی ئەڵمانیا، بە پێشنیارێك بەمەبەستی تەرخانكردنی رۆژێك بۆ رێزگرتن لە مافەكانی ژن، بەردی بناغەی ئەم رۆژە و یادەی دانا، دواتر لە ١٩٧٨ رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان بڕیاری دا ٨ی مارس وەك رۆژی جیهانی ژن بناسرێت و بۆ رێزگرتن لە خەبات و قوربانیدانی ژنانی كارگەی رستن و چنین و بە لووتكە گەیاندنی ئەو ئاڵایەی بەرزیان كربووەوە، ٨ی مارس بوو بە هێمای هاوخەباتی و هاودەنگی ژنان لە زۆربەی وڵاتانی دنیا و بەمەبەستی گۆڕانكاری ئابووری، سیاسی، كۆمەڵایەتی و دابینكردنی یەكسانی ، هەموو ساڵێك ئەم رۆژە دەبێتە سەرەتایەكی نوێ بۆ خەباتی ژنان.}

^{لە ئێران پاش تێپەڕبوونی چوار دەیە بەسەر دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامیدا، سەرەڕای بوونی نابەرابەری و نایەكسانی لە ڕادەبەدەر، هیچ كات ئەو رۆژە بە فەرمی نەناسراوە و تەنانەت كۆڕ و كۆبوونەوە و چالاكییە مەدەنییەكان لەلایەن بەرپرسانەوە هەڵوەشاونەتەوە. ژنان نەیانتوانیوە وەك ژنی زۆربەی وڵاتان لە رۆژی خۆیشیاندا بڕژێنە شەقام و گۆڕەپانەكان و دەنگی ناڕەزایەتی خۆیان بخەنە پاڵ دەنگی رەوای ژنانی دنیا.}

^{ئێران، سوودان، سۆماڵ، تونگا، ئەو چوار وڵاتەن تا ئێستەیش پرۆتۆكۆڵی نەهێشتنی هەر جۆرە جیاوازییەك دژ بە ژنانی رێخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان واژوو ناكەن.}

^{هەرچەندە واژووكردنی ئەو پرۆتۆكۆڵە ئەگەرچی بە تەنیا مافەكانی ژن و ئاسایشی ژن لەو وڵاتانەدا دابین ناكات، بەڵام وڵاتان بەرپرسیار دەكات كە كار بكەن بۆ نەهێشتنی جیاوازییەكانی نێوان ژن و پیاو. بەڵام بەو پێیەی یاسای بنەڕەتی ئێران لەسەر بنەمای شەرع و ئاین دانراوە، بۆچوونێكی جیاواز بەسەر ژن و مافی ژن لە بنەماڵە و كۆمەڵگە و یاسادا زاڵە و ژنان لە كەمترین مافی مرۆیی بێبەشن.
تەنانەت لەو جێیانەدا كە یاسا لایەنگری لە مافی ژن دەكات، بە كردەوە لە بنەماڵە و كۆمەڵگە و دادگەكاندا پێڕەو ناكرێ. بۆیە یاسای نابەرابەری هاوسەرگیری، تەڵاق، سەرپەرشتیاری، قەیوومبوون و حیجابی زۆرەملێ و نەبوونی هەلی كاری بەرابەر لەگەڵ پیاو، بارودۆخێكی رەخساندووە كە ژن وەك هاووڵاتی پلە دوو سەیر بكرێ.}

^{بەگشتی بۆ دەستنیشانكردنی سەرەكیترین جیاوازییەكان، دەتوانین ئاماژە بەو چەند خاڵە بەرچاوە بكەین كە بریتین لە:}

^{١- دیەی ژن نیوەی پیاوە.}

^{٢- میراتی كچ نیوەی كوڕە.}

^{٣- شایەدی دوو ژن بەرابەرە لەگەڵ یەك پیاو.}

^{٤- تەمەنی بە بلووغگەینی كچ نۆ ساڵە، بەڵام لە بەرانبەردا هی كوڕ ١٥ ساڵە.}

^{٥- سەروەری و سەرپەرشتیاری بنەماڵە لە دەست پیاودایە. بێ سەرنجدان لە باری تەندروستی و ئەقڵی و جەستەی پیاو.}

^{٦- پۆستە گرینگەكانی دەسەڵات وەك رێبەری، سەرۆك كۆماری و دادوەری لە پاوانی پیاواندان. تا ئێستەیش ژن مافی خۆپاڵاوتن بۆ ئەو پۆستانەی پێ نەدراوە.}

^{هۆی ئەم جیاوازی و هەڵاواردنانە، لە پلەی یەكەمدا دەگەڕێتەوە بۆ بۆچوون و روانینی بەرتەسكی پیاوسالاری و لەبەرچاو نەگرتنی توانا لەشی و ئەقڵی و زانستییەكانی ژن. تا بەردەوام ژن وەك كاڵا لە خزمەت خواست و بەرژەوەندییەكانی پیاودا بێت.
بە سەرنجدان لە ئاڵوگۆڕ و پێشكەوتنە كۆمەڵایەتییەكان و مێژووی پڕ شانازی خەباتی ژن و ئەو دەستكەوتانەی ژن دەگەیەنن بە پێگەی شیاوی خۆی، پێویستە یاسای ئێران چاو بە بنەما كۆنكریتییەكانی مافی مرۆڤ لە وڵاتەكەدا بخشێنێ و رێ بدات خوێندنەوەی سەردەمی بۆ پرسی ژن و مافی مرۆیی ژن بێتە ئاراوە، تا ژنی ئێرانی هاوشان و هاوتەریی ژنانی پێشكەوتووی دنیا، ویست و داخوازییەكانی خۆی مسۆگەر بكات.}

27/3/2019