لوقمان بەرزنجی

<sup>هەموو هێماکانی سياس و ئابوری لە عيراق ئاماژە بە ئايندەيەکی ترسناک و برسيەتيەکی گەورە بۆ ئەو وولاتە دەکەن ، ڕۆژ لەدوای ڕۆژ قەيرانەکان زۆرترو قوڵتر دەبنەوە، هيچ ترسوکايەکيش لە ئاسۆدا نابيندرێ کە ئەو قەيرانە قورسانە وا بەئاسانی لەو مەودايەکی کورت چارەسەر بکرێن بەتايبەتی لەسەلەی مەزهەبی و تايفەگەری کە دوو ئارستەی زۆر قورسن پەيوەستن بە مەسەلەی بيرو باوەڕێکی ( العقيدة روحانية ) ڕووحيە وە هەيە ، يەکێک لە دەرهاويشتە خراپەکانی ئەو باردوۆخەی عيراق ، ئەوەيە

ئيستا عيراق کەووتخفث ناو گێژاوی قەيرانی ئابوری و بێ پارەيی و بێ معاشی وعيراقيە کانيش گلەيی ئەوە دەکەن ، کە ماوەی پانزە ڕۆژە مووچەيان وەرنەگرتوەو هيچ دەنگۆيەکيش نيە کەی مووچە وەردەگرن . بەڵام بەو پێیەی عيراق دەوڵەتەو کيانێک و ئيعتبارێکی نێودەوڵەتی هەيە . ئيستا حکوومەتەکەی عەبادی لەسەرو بەندی ئەوەيە قەرزێکی 15مليار دۆلاری بەپەلە لە بانکی نێودەولەتی وەربگرێت . بەڵام وەرگرتنی قەرز لەو بانکە هێندە ئاسان و هاکەزای نيە .</sup>

عادل باخەوان

^{ڕۆژ لە دوای ڕۆژ، گفتوگۆ لەسەر پێگەی ئیسلام و موسوڵمانان لە ئەوروپادا فراوانتر دەبێت و بەبۆچوونی نەك تەنها من، بەڵكو چەندین زانا كە لەبواری زانستە كۆمەڵایەتیەكاندا كار دەكەن (تۆماس پیكێتی، ئۆلیڤەر ڕوا، ژان پیەر فیلیو)، ئەم گفتوگۆیە ئاڕاستەیەكی هەڵە وەردەگرێت و دەكرێت بەخێرایی و لە كۆتاییدا سەری لە ئیسلامۆفۆبیاوە دەرچێت.}

^{ئەوەی ئەم ترسە قووڵ دەكاتەوە و شانسی ڕۆیشتن بەرەو ئەم گریمانەیە بەهێز دەكات، لاوازیی توێژینەوەی وردی زانستیە لەسەر ئیسلام و موسوڵمانانی ئەوروپا و پاشان كاركردنی بەهێز و فراوانی میدیاییە لەسەر ئەو رووداوە تراژیدیانەی كە جار جارە دێن و بەناوی شەرعیەتی ئیسلامییەوە خۆیان دەخەنە سەر شانۆكان، بۆنموونە تەقینەوەكانی ژەنیوەری و نۆڤەمبەری 2015 ی پاریس. گومانی تێدا نییە ئەوانەی لە پشت ئەم رووداوانەوەن، كەمینەیەكی یەكجار سنووردارن كە لە هیچ كاتێكدا ناتوانن نوێنەرایەتی كۆی ئەو كەسانە بكەن كە لە ئەووپادا دەژین و خۆیان وەك موسوڵمان پێناسە دەكەن.}

عارف قوربانی 

^{لە دوای رێككەوتنە سیاسیەكەی نێوان یەكێتیی نیشتمانی كوردستان و بزووتنەوەی گۆڕان، ئەوەی چاوەڕوان نەدەكرا، ئەو هەڵوێستەی پارتی دیموكراتی كوردستان بوو، بەرامبەر بە رێككەوتنەكە، وەك لە راگەیێندراوی دوای كۆبوونەوەی مەكتەبی سیاسیان و لە گوتاری میدیاكانیانەوە هەستی پێدەكرێت.} پارتی ئێجگار ناڕەحەت و نیگەرانە بەو رێككەوتنەی نێوان یەكێتی و گۆڕان، لە كاتێكدا ئەم دوو هێزە پێش زیاتر لە ساڵێك لەسەر ئاستی (زۆنی سەوز) رێككەوتنێكی دیكە لەنێوانیاندا ئیمزا كراوە بۆ دابەشكردنی پۆستەكانی هەردوو پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە و، هەردوو ئیدارەی گەرمیان و راپەڕین.

^{لە رووداوەكانی پارساڵیشدا لە پەرلەمان، لە پێشكەشكردنی پرۆژە یاسای هەمواری یاسای سەرۆكایەتی هەرێم و لە كۆبوونەوەكانی 23ی حوزەیران و لە 19ی ئاب، هەردوولا یەك هەڵوێست بوون و وەك یەك فراكسیۆن مامەڵەیان كردووە.} واتا نزیكبوونەوەی یەكێتی و گۆڕان و هاوهەڵوێستییان بەرامبەر پارتی، شتێكی تازە نییە، ئیتر بۆچی پارتی بەو ئەندازەیە لە رێككەوتنی 17/5 نیگەرانە؟

^{لەكاتێكدا لە چوار پێنج ساڵی رابردوودا، بەتایبەتیش دوای بەشداریكردنی بزووتنەوەی گۆڕان لە كابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان، پارتی زۆرترین موعاناتی هەبووە لەوەی چۆن}

کورتەیەک لە مەنشووری بزووتنەوەی کۆماریخوازانی رۆژهەلاتی کوردستان

^{بزوتنەوەی کۆماریخوازانی رۆژهەلاتی کوردستان، له‌پێناوی گرینگی پێدان و چه‌سپاندنی مانا و هه‌وێنی کۆماریخوازیی لە نێو بزووتنەوەدا، پێویستی بە ئیستڕاتیژی ئاشكرا و كارگه‌ره‌‌. مه‌رجی گەێشتن بەئامانجی دڵخواز و خوازراو ئه‌وه‌یه‌، كه‌ ئیستڕاتیژی ئاماژه‌پێكراۆ زۆربه‌ی چێن‌و توویژه‌كانی كۆمه‌ڵگا بگرێته‌وه‌. له‌به‌ر گرینگی ئه‌ۆ هۆكاره‌یه‌، كه‌ دروشمی ئیستڕاتیژیكی بزوتنەوەكه‌مان پێویسته‌ دەنگ ورەنگی پراكتیزه‌كردنی مافی ده‌سه‌ڵاتی سیاسی نه‌ته‌وه‌كه‌مان بێ. بزوتنەوەی کۆماریخوازان، هه‌وڵده‌دا كورده‌ ره‌خنه‌گر و ناڕازییه‌كان به‌رامبه‌ر به‌دۆخی ئه‌مڕۆ له‌ده‌وری سیاسه‌ته‌كانی خۆێ كۆكاته‌وه‌. بزوتنەوەكه‌مان دەتوانێ بۆ سه‌رجه‌م روانگه‌فیكری و باوه‌ڕه‌ سیاسییه‌كانی نێوكۆمه‌ڵگا‌ی موزاییکی کوردستان ببێته‌ چوارچێوه‌یه‌كی گونجاۆ، و پێگه‌یه‌كی جێگای باوه‌ڕ و بگرە مەکۆی خۆ حەوانەوەیەکی پر لەمەدارا بۆ تێگەێشتن و پێکگەیشتنی ئاشتیخوازانە بێت.}

رابەر تەڵعەت

^{ئەزموون، لەسەر ئاستی تاك و گشتیش، هۆكارێكی گرنگە بۆ هەڵسەنگاندن و پێناسەكردنەوەی چەمكی متمانە لە ژیانی رۆژانەی خەڵكیدا. متمانە وەك چاوەڕوانییەكان‌ بۆ رەفتاری بەرامبەر بەتایبەت لە داهاتوودا،‌ لە ئەنجامی ژیانی رۆژانەدا، لە پرسێكی تاكەكەسییەوە دەگوازرێتەوە بۆ‌ ئەزموونێكی گشتی. فێڵ، درۆكردن، بەڵێنی ناڕاست، بەلاڕێدابردنی راستی و ناڕوونی لە مامەڵەكردن و رەفتاردا، ئەگەر زۆر دووبارە بوونەوە، دەبنە ئەزموون، ئەو ئەزموونانە لەسەر ئاستی تاكەكەسیدا پەیوەندیی نێوان مرۆڤەكان دەشێوێنێ و متمانە لەناو دەبات. لەسەر ئاستی فەرمانڕەوایی و بەڕێوەبردنیش، متمانەی نێوان خەڵك و دامودەزگاكان لەناو دەبات. سەبارەت بە سیاسەت و سیاسییەكانیش، ئەوە هەرچی بڵێن و بیكەن، لە چاو و گوێی خەڵكیدا ‌وەكوو درۆیەك دەبیسترێ و دەبینرێ.}

^{باسكردنی پرسی متمانە‌ دەتوانێت دیدگایەكی جیاوازتر لەوەی كە تا ئێستا هەیە، بۆ خوێندنەوەی قەیرانەكانی هەرێمی كوردستان پێشكەش بە ئێمە بكات. چونكە ئەوەی تا ئێستا گفتوگۆی لەبارەوە دەكرێت، بریتییە لە رووە ماددی و ئیداری و داراییەكەی قەیران، بەڵام ئەوەی من دەمەوێت باسی بكەم، بریتییە لە رووە كۆمەڵایەتی و سیمبولیكەكەی قەیران. ئەوەش دەمانباتە سەر باسكردن لە چەمكێكی گرنگ، كە لە روانگەی زۆربەی توێژەرانی زانستە كۆمەڵایەتییەكانەوە، كلیلی خوێندنەوە و چارەسەرییە بۆ گرفتەكانی كۆمەڵگای مۆدێرن، هەروەها فاكتەرێكی بەهێزە بۆ خۆشبەختیی زیاتری تاكەكان و بەرەوپێشبردنی چالاكیی ئابووری و رەوشی دیموكراسی لەناو كۆمەڵگادا، ئەویش بریتییە لە سەرمایەی كۆمەڵایەتی.}

به‌فراو نووری

^{له‌ناو بیرمه‌ندانی سه‌ده‌ی بیسته‌مدا، هانا ئارێنت یه‌ك له‌و بیرمه‌ندانه‌یه‌ كه‌ زۆرترین بایه‌خ و گرنگی به‌ چه‌مكه‌ كلاسیكییه‌كانی فه‌لسه‌فه‌ی سیاسی داوه‌. ئه‌م فه‌یله‌سوفه‌ له‌ یه‌كێك له‌ كتێبه‌كانیدا ئاماژه‌ به‌ په‌یوه‌ندیی خۆی و سیاست ده‌كات و ده‌ڵێت: «من له‌گه‌ڵ كۆڕی فه‌یله‌سوفاندا نیم، ئیشی من بیركردنه‌وه‌ و ئه‌ندێشه‌ی سیاسییه‌«. ئارێنت چونكه‌ له‌ سه‌رده‌می دوو ڕووداوی مێژوویی ترسناكی نازیسم و ستالینیزمدا ژیاوه‌، ئه‌مه‌ش بووه‌ته‌ هۆی دووركه‌وتنه‌وه‌ی له‌ دونیای فه‌لسه‌فه‌ و نزیكبوونه‌وه‌ی له‌ دونیای سیاسه‌ت. له‌ زۆربه‌ی به‌رهه‌مه‌كانیدا، فه‌لسه‌فه‌ یه‌كێك له‌ هۆكاره‌ سه‌ره‌كییه‌كانی شكستی مۆدێرنه‌ و كه‌وتنه‌ ناو داوی ئایدۆلۆژیای تۆتالیتاریزمانه‌ی سه‌ده‌ی بیسته‌مه‌. به‌ڵام سه‌یر له‌وه‌دایه‌ كه‌ هاوكات ته‌نیا ڕێگای خه‌بات و ده‌رچوون له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م مه‌ترسییه‌شدا له‌ ئه‌ندێشه‌ی فه‌لسه‌فیدا ده‌بینێت. ئارێنت له‌ژێر كاریگه‌ریی هایدیگه‌ردا كه‌ مامۆستاشی بووه‌، یه‌كێك له‌ ڕه‌خنه‌كانی، ڕه‌خنه‌یه‌ له‌ ئه‌قڵی ئه‌نسترۆمه‌نتاڵ، كه‌ هه‌موو شتێك به‌ چاوێكی ئامێرانه‌وه‌ ته‌ماشا ده‌كات. لای ئارێنت مۆدێرنه‌ واته‌ دابڕان له‌ ترادیسیۆن و ڕابردوو، ئه‌م دابڕانه‌ش له‌لای ئارێنت په‌یوه‌ندیی ئێمه‌ی به‌ ڕابردووه‌وه‌ گۆڕیوه‌، بۆیه‌ ئه‌و به‌هوشیاریی ته‌واوه‌وه‌ له‌باره‌ی ئه‌و دابڕانه‌ به‌دوای ڕزگاریدا ده‌گه‌ڕێت، له‌ڕێگای دروستكردنی په‌یوه‌ندیی مرۆڤی مۆدێرنه‌وه‌‌ له‌گه‌ڵ ڕابردووی خۆیدا، به‌ واتایه‌كی تر ئارێنت له‌رێگه‌ی به‌یادهێنانه‌وه‌ی ڕابردووه‌وه‌ هه‌وڵ ده‌دات پردێك له‌نێوان ئێستا و ڕابردوودا دروست بكات، بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش كه‌ڵك له‌ ستراتیژی هێرمێنۆتیكی وه‌رده‌گرێت، كه‌ له‌ژێر كاریگه‌ریی هایدیگه‌ر و والته‌ر بنیامیندایه‌.}

دیپلۆماتكار و باڵیۆزی پێشووی ئەمریكی، رۆبێرت فۆرد

^{كاتێك باراك ئۆباما، سەرۆكی ولایەتە یەكگرتووەكان، لە كانوونی دووەمی 2017دا كۆشكی سپی جێدەهێڵێت، ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی داعش هێندەی دی بچووك بوونەتەوە، چەكدارانی ئەم گرووپە تەنیا چەند ناوچەیەكی دابڕاویان لەژێر دەستدا دەمێنێ، رەنگە ئەو ناوچانەش لە دەوروبەری مووسڵ بن. ئیدارەی ئۆباما هەر هیچ نەبێت دەكرێت دڵیان بەوە خۆش بێت كە لەسایەی هەنگاوەكانی ئەواندا سەرچاوەكانی چەكدارانی دەوڵەتی ئیسلامی (داعش) وشك بوون و بە یارمەتیی ئەمریكاش هێزە سەربازییەكان توانییان زۆر ناوچە لە داعش وەربگرنەوە.}

^{بەڵام دیسانیش ناكرێت عێراق بە سەركەوتنێك بۆ ئیدارەی ئەمریكی لەقەڵەم بدەین، هەر هیچ نەبێت وەها دەرنەچوو كە ئۆباما لە كاتی وەرگرتنی پۆستی سەرۆكایەتی لە 2009 ئاواتی بۆ خواست. هێزە ئەمنییەكانی عێراق رووبەڕووی هێرشی سەختی داعش دەبنەوە، ئەمەش تەحەدایەكی ئەمنی زۆر گەورەترە لەو تەحەدایانەی لەنێوان 2009 بۆ 2010 رووبەڕووی هێزە ئەمنییەكانی عێراق دەبووەوە. ئیدارەی نوێی ئەمریكا بۆ هێشتنەوەی عێراق بە یەكگرتوویی كارێكی سەختی لەپێشە، لە كاتێكدا كورد هەوڵی سەربەخۆیی دەدات و حكومەتی نیشتمانیی عێراقیش بەهۆی سەختیی رەوشی ئابووری و تەحەداكانی بەردەم حكومەتە لۆكاڵییەكان ناتوانێت یەكێتیی خۆی بپارێزێ. ئەگەر ئیدارەی نوێی ئەمریكا هەوڵی بەدیهێنانی ئاشتەوایی نیشتمانیی لە عێراق نەدات،}

رێبوار قاسم و چۆمان تەقیەدین

^{100 ساڵی تەواو لەمەوبەر، دروست لە رۆژێكی وەكو ئەمڕۆدا (16/5/1916)، بەریتانیا و فەرەنسا بە رەزامەندیی رووسیای قەیسەری، لەسەر پڕۆژەیەك رێككەوتن كە ناوی لێنرا "رێككەوتنی ئاسیای بچووك"، دواتر ئەم رێككەوتنە بە رێككەوتنی "سایكس-پیكۆ" ناوبانگی دەركرد كە لە ناوی هەردوو دیپلۆماتكار و سیاسەتكاری بەریتانی "مارك سایكس" و "فرانسوا جۆرج-پیكۆ" وەرگیرابوو، لە كاتێكدا ئەوان داڕێژەری سەرەكیی رێككەوتننامەكە بوون.}

^{ناوەڕۆكی سایكس-پیكۆ كە لە شاری سان پیتەرسبورگ واژۆ كرا، لەم خاڵانەی خوارەوە پێكدێت:}

^{یەكەم: رووسیای قەیسەری ئیستەنبوڵی پایتەختی عوسمانی و چەند میلێك لە ناوەوە لەسەر هەردوو رۆخی گەرووی بۆسفۆر و بەشێكی زۆری باكووری كوردستان كە بریتی بوون لە‌ ویلایەتەكانی (قارس، بەدلیس و وان و ئەرزڕووم) لەگەڵ تەواوی خاكی ئەرمەنستانی بەركەوت.}

^{دووەم: بەریتانیا ناوەڕاست و خوارووی عێراقی ئێستا، هەردوو سنجاقی سلێمانی و كەركووك لە ویلایەتی مووسڵ، خۆرهەڵاتی ئوردن، هەردوو بەندەری حەیفاو عەككای لە ئیسرائیل (فەلەستین) بەركەوت.}

^{سێیەم: فەرەنسا تەواوی سووریا و لوبنان، ناوچەی كیلیكیا (ئەدەنە) لە توركیا، هەرسێ سنجاقی هەولێر، دهۆك و مووسڵ لە ویلایەتی مووسڵ، ویلایەتی ماردین، ئورفا و گازی عەنتاب و تەواوی خۆرهەڵاتی كوردستانی بەركەوت.}

رەزا شوان                                                                          

^{گەلانی ستەملیکراو و ماف زەوتکراو و،  نیشتمان داگیرکراو، لە خەبات و تێکۆشانێکی بێوچانـدان لە دژی داگیرکەران .. بۆ رزگارکردنی نیشتمانەکانیان و، بۆ بە دەستهێنانی مافەکانیان و، بۆ راگەیاندنی سەربەخۆییان .. خەباتیش بۆ رزگاری، خەباتێکی پیرۆزە، کۆمەڵەی نەتەوە یەکگرتووەکان و یاسا دەوڵەتییەکان، خەباتی رزگاریان رەوا کردووە . هیچ مافێکیش ون نابێت ئەگەر خاوەن ماف دەستی لێهەڵنەگرێ و دوای بکەوێت .. لە سایەی خەبات و خۆڕاگری و کۆڵنەدان و بەرخودانیشدا، زووبێت یا درەنگ، دەتوانن گەل و نیشتمانەکانیان لە داگیرکەران رزگاربکەن و، سەربەخۆیی خۆیان رابگەیەنن .}

^{گەلی تێکۆشەر و  کۆڵنەدەری کوردمان، یەکێکە لەو گەلە ستەملێکراوانە و نیشتمان داگیرکراوانە .. کە تا ئەمڕۆش بەشی هەرەزۆری خاکی کوردستان، نیشتمانی ییرۆز و جوانمان، لە لایەن داگیرکەرانی رەگەزپەرست و دڕندە و خوێنڕێژ و دڵڕەقی بێگانەوە داگیرکراوە .. بە دڕندەترین شێوەی نامەردانە، دوور لە رەوشت و ویژدان و، لە یاسا و رێسا نێودەوڵەتییەکان، بە رۆژی رووناک، رەشەکوژی لە کورد دەکەن، هیچ مافێک بە گەلی کوردمان رەوا نابینن .. دەیانەوێ شوناسی نەتەوەییمان بسڕنەوە .. داگیرکەرانی کوردستان تا ئەمڕۆش بە ئەقڵیەتی لەشکرتاری و}

هیوا جەمال

^{ئێستا دوو بەش (پارچە)ی کوردستان نیمچە سەربەخۆیی هەیە. باشووری کوردستان، مامەڵەی سەربەخۆیی دەکات، هەرچەندە بەپێی دەستوور هێشتا هەرێمێکی سەر بە عێراقی فیدراڵە. رۆژئاوای کورستان مامەڵەی ئیدارەی سەربەخۆ دەکات، هەرچەند هێشتا دیمەشق هاتووچۆی تێدا دەکات.}

^{بۆ کورد، هەلێکی زێڕین لە پێشە، باس لە هەنگاوەکانی داهاتوو بکات و نەخشەڕێی دەوڵەتی کوردستان دابنێ.
لەم بارەیەوە ئاماژە بە چەند سیناریۆیەک دەکرێت رەنگە بتوانرێت بخرێتە بەر توێژێنەوە و بڕیارلێدان.}

^{سیناریۆی یەک؛}

کۆبوونەوەی حیزبە کوردییەکانی باشوور، باکوور و رۆژئاوای کوردستان؛

^{رەنگە لەناوخۆیاندا (لە یەک بەشدا) نەتوانن باش بگەنە ئەنجام، بەڵام ئەگەر کۆبوونەوەیەکی حیزبەکانی ئەو سێ بەشە ئەنجام بدرێت، ئەوا دەتوانن لەوێدا کۆمیتەیەک دروست بکەن بۆ دانانی ستراتیژی یەکگرتنەوەی بەشەکان، و دواتر رۆژهەڵاتی کوردستانیش.}