رەجەب تەیب ئەردۆغان و جۆ بایدن
رۆژی 24ی ئاب، چەند كاژێرێك بەر لەوەی جۆ بایدن، جێگری سەرۆكی ئەمریكا بگاتە ئەنقەرە، تانك و زرێپۆشەكانی توركیا و 500 چەكداری هێزەكانی سووریای ئازاد، سنووری سووریایان بەزاند و شارۆچكەی جەرابلوسیان كۆنترۆڵ كرد.
سەردانەكەی بایدن لە چەند روویەكەوە گرنگ بوو، یەكەم: لەدوای كودەتاكەی 15 تەمموزەوە ئەوە یەكەمجار بوو بەرپرسێكی باڵای ئەمریكی سەردانی توركیا بكات. دووەم: ناردنی بایدن لەلایەن ئۆباماوە دەیسەلمێنێت كە ئەمریكا بەنیازی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانیەتی لەگەڵ توركیا، بەبێ ئەوەی ئۆباما خۆی ناچار بێت لەسەر شاشەكان لەگەڵ ئەردۆغان دەربكەوێت.
ستیڤ كلێمنز كە ماوەی چەندین ساڵە لە گەشتە سیاسییەكانی دەرەوەیدا هاوڕێی بایدن بووە، دەڵێت یەكێك لە تایبەتمەندییەكانی جێگرەكەی ئۆباما دروستكردن و پاراستنی پەیوەندییە لەگەڵ سەركردە سەرسەختەكان، واتە ئەوانەی ئۆباما كەیفی پێیان نایەت. سەیر نییە سەختترین وڵات و سەركردەكان خراونەتە ئەستۆی بایدن، لەوانەش عێراق، ئۆكراینا، كێشەكانی نێوان ژاپۆن و كۆریا، ئەمریكای ناوەڕاست، كۆڵۆمبیا و ئیسرائیل و نەتانیاهو. ئێستا ئەم لیستە توركیا و ئەردۆغانیشی هاتووەتە سەر.
جۆزێف بایدن لە هەڤپەیڤینێكدا باسی بنەمای سەرەكی كاری سیاسی خۆی دەكات و دەڵێت "باوكم زۆربەی جاران پێیدەگوتم، ئەگەر هەموو شتێكت وەك یەك پێ گرنگ بێت، ئەمە واتە تۆ هیچت پێ گرنگ نییە. بۆیەش لە ماوەی 44 ساڵی رابردووی كاری سیاسیمدا سەختترین بەش ئەوە بووە دیاریی بكەم كام هەڕەشە و نیگەرانی دەبێت لە ئەولەویەتدا بێت، بۆ ئەوەی بەپێی بایەخەكەیان توانا و سەرچاوەیان بۆ تەرخان بكەین".
لە دوایین مانگەكانی بەرپرسیارێتی خۆی لە كۆشكی سپی، بایدن جارێكی دیكە و لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست رووبەڕووی ئەم پرسیارە بووەتەوە، ئەمجارەیان ئەمریكا دەبێت لە نێوان توركیا و كوردی رۆژئاوا ئەولەویەتی خۆی دیاری بكات.
جێگری سەرۆكی ئەمریكا لەكاتێكدا سەردانی توركیای دەكرد كە دوو كەیسی هەستیار لەسەر مێز بوون: یەكەمیان پەیوەندی بە رادەستكردنەوەی فەتحوڵڵا گولەن، رابەری بزووتنەوەی خزمەتەوە هەبوو كە توركیا بە پلاندانەری كودەتاكەی 15ی تەمموزی دەزانێت و داوای رادەستكردنەوەی لە ئەمریكا دەكات. كەیسی دووەم پەیوەندی بە پێشڕەوییەكانی هێزەكانی سووریای دیموكراتەوە هەبوو بەرەو ناوچەكانی ئەلباب و جەرابلوس.
لە كەیسی رادەستكردنەوەی گولەندا بایدن توركیای دڵنیا كردەوە كە ئەم پرسە لە دەستی ئۆبامادا نییە و دەبێ سیستەمی دادوەریی ئەمریكا بڕیاری لەسەر بدات، بۆ ئەم مەبەستەش توركیا دەبێ بەڵگەی تەواو رادەستی وەزارەتی دادی ئەمریكا بكات، ئەمەش ئەو شتەیە كە توركیا هەتا ئێستا نەیتوانیوە بیكات.
محەممەد ئەیوب، توێژەر لە ناوەندی سیاسەتی جیهانی دەڵێت "بەكارهێنانی كارتی گولەن هێندەی بۆ جووڵاندنی رای گشتیی نێوخۆییە، هێندە بۆ دروستكردنی گوشار لەسەر ئەمریكا نییە". لەبەر ئەوەی "مانەوەی گولەن لە ئەمریكا ئامرازێكە بۆ ئەوەی هەست و سۆزی نێوخۆیی پێ بجووڵێنن و لەم رێگەیەشەوە بیانوو بۆ ئەجێندا نێوخۆییەكانی خۆیان بهێننەوە، لەوانەش زەروورەتی گۆڕینی سیستەمی سیاسیی توركیا لە پەرلەمانییەوە بۆ سەرۆكایەتی".
جگە لەمە توركەكان دەزانن، ئەگەر گولەن لە داهاتوویەكی نزیكدا رادەست بكرێتەوە، ئەوە وەكوو دیارییەكی ژەهراوی لە دەستی توركەكاندا دەمێنێتەوە، لە كاتێكدا دوای رادەستكردنەوەی گولەن دەبێ دۆخی نائاسایی توركیا نەرمتر بكرێت و ئەردۆغان بیانووەكەی ئێستای بۆ بەرگری لە سیستەمی سەرۆكایەتی نامێنێت، بەدەر لە هەموو ئەمانەش دەستگیركردنی گولەن دەرفەتێك بۆ رۆژئاوا دەكاتەوە كە چاودێریی توند بخاتە سەر سیستەمی دادوەریی توركیا و جۆری مامەڵەكردنیان لەگەڵ گولەن.
بەڵام كەیسی دووەم، واتە ئاسایشی سنوورەكانی باشووری توركیا، ئەو كەیسەیە كە ئەمریكا دەشێت ئامادە بێت دانوستاندن و سازشی لەسەر بكات. بایدن لە كۆنفرانسە رۆژنامەڤانییەكەیدا رایگەیاند ئەمریكا بڕوای تەواوی بەوە هەیە كە سنوورەكانی توركیا دەبێت لەلایەن توركیا خۆیەوە پارێزگارییان لێ بكرێت، جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە نابێت سووریا پارچە پارچە بێت. بەڵام روونی نەكردەوە مەبەستی لە پارچە پارچەبوون دامەزراندنی سیستەمی فیدراڵیشە یان نا، پەیەدەش داوای سەربەخۆیی لە سووریا ناكات، بەڵام لێدوانەكەی بایدن دەرگای هەردوو ئەگەرەكەی لە كوردی رۆژئاوا داخستووە: واتە دروستكردنی دەوڵەت یان هەرێمی یەكپارچەی رۆژئاوای كوردستان.
وەك لە لێدوانەكەی جێگری سەرۆكی ئەمریكادا دەردەكەوێت، ئۆپەراسیۆنی سوپای توركیا لەناو خاكی سووریا (واتە ئۆپەراسیۆنی قەڵغانی فورات) سنووردارە بە پاراستنی سنوورەكانی توركیا، نەك بەشدارییەكی كارا لە یەكلاكردنەوەی قەیرانی سووریا كە پێناچێت توركیا لەم قۆناغەدا خۆی لە كێشەیەكی ئاوها ئاڵۆز لەگەڵ رووسیا و ئێران وەربدات.
یەكینەكانی پاراستنی گەل (یەپەگە) وەكوو بەهێزترین هاوپەیمانی ناحكومیی ئەمریكا بۆ جەنگی دژی داعش لە سووریا لەقەڵەم دەدرێ، لە كاتێكدا توركیا هەر لە سەرەتاوە جۆرێك لە كەمتەرخەمی لە بەرامبەر داعش نواندووە و گەورەترین بەشداریی توركیا لە جەنگی دژی داعش پێدانی بنكەی ئاسمانیی ئەنجەرلیك بووە. هەر بۆیە هەست دەكرێت ئەمریكا لەڕووی ئەخلاقییەوە بەرپرسیارە لە پاراستنی كۆمەڵێك بەرژەوەندی بۆ كورد.
بۆ تێگەیشتن لەم هەڵوێستەی ئەمریكا لە نێوان توركیا و كوردی رۆژئاوا، دەبێت جارێكی دیكە سەیری ئەولەوییەتە گشتییەكانی ئەمریكا بكەین. بایدن لە دیمانەیەك لەگەڵ كلێمنزدا دەڵێت "تیرۆریزم مەترسییەكی راستەقینەیە، بەڵام هەڕەشەی مان و نەمان لە ئەمریكا ناكات". ئیدارەی كۆشكی سپی لە ماوەی نزیك هەشت ساڵی رابردوودا "هەڕەشەی ئەتۆمی" لەلایەن رووسیا، چین، كۆریای باكوور و پاكستان، وەكوو هەڕەشەی سەرەكی بۆ سەر ئەمریكا بینیوە، نەك تیرۆریزم. تەنانەت هەڕەشەی رووسیا لەسەر سنوورەكانی رۆژهەڵاتی ئەوروپا و ناوچەی باڵتیك لە پێش تیرۆریزمن.
توركیا خاوەن پێگەیەكی جیۆپۆلیتیكی گرنگە بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەڕەشەكانی رووسیا، بە تایبەتیش لە دەریای رەش و باشووری قەوقاز، هەر بۆیە نزیكبوونەوەی توركیا و رووسیا نیگەرانییەكی زۆر بۆ ئەوروپا و رۆژئاوا دروست دەكات. رووسیا لە رێگەی دەستتێوەردان لە قەیرانی نێوخۆیی سووریا تەركیزی رۆژئاوای لەسەر هێرشەكانی سەر كریمیا و رۆژهەڵاتی ئۆكراینا هەڵگرت، ئێستاش ئەمریكا دەیەوێت هەر لە سووریا و بە پێدانی كۆمەڵێك گەرەنتی و پاراستنی كۆمەڵێك بەرژەوەندی، توركیا لە رووسیا دووربخاتەوە.
4/9/2016