خالید عیسا، نوێنەری خۆسەریی رۆژئاوا لە فەرەنسا بۆ (رووداو)
لەنێو ئۆرگانەكانی رۆژئاوای كوردستان بە "پیاوە دیبلۆماسییەكە" ناوی رۆیشتووە. بەڵام بە دەگمەن دەردەكەوێت. پێدەچێ ئەو ئیدۆمە كوردییە (كڕی بن دڕ) بۆ وەسفی ئەو پڕ بە پێست بێت.
خالید عیسا، نوێنەری خۆسەریی رۆژئاوایە لە پاریسی پایتەختی فەرەنسا، لەم هەڤپەیڤینەدا لەگەڵ (رووداو) باسی ئاستی پەیوەندییەكانی رۆژئاوای كوردستان و وڵاتانی ئەوروپا و ئەمریكا دەكات و دەڵێ بەم نزیكانە نوێنەرایەتی خۆسەریی رۆژئاوا لە ئەمریكا و هۆڵەندا دەكەنەوە.
رووداو: ئاستی پەیوەندی دیپلۆماسی خۆسەریی رۆژئاوا لەگەڵ وڵاتان گەیشتووەتە كوێ؟
خالید عیسا: ئەوەندەی لە دەستمان هاتبێ، ویستوومانە پەیوەندی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێی سووریا دروست بكەین. بەداخەوە دەوڵەتی توركیا سیاسەتێكی توندی لەدژی پڕۆسەی خۆسەری و پڕۆژەی سووریایەكی فیدڕاڵ و دیموكرات هەیە. لە ئاستی نێودەوڵەتیدا بەتایبەتی لەگەڵ هەر پێنج ئەندامە هەمیشەییەكەی ئەنجوومەنی نێودەوڵەتیی ئاسایش، بەر لە دامەزراندنی خۆسەریش لە رۆژئاوا پەیوەندیمان هەبوو، بەڵام بەشێوەیەكی ئاشكرا نەبوو. دوای ئەوەی ئەو هێزانە راستیەكانیان بینی، بینییان مەسەلەیەكی رەوا لە ئارادایە، بینییان ئەزموون و پڕۆژەی كوردی بۆ چارەسەری ئاشتیانەی توركیا دەروازەیەكی گرنگە، خزمەت بە ئاسایش و دیموكراسی ناوخۆیی سووریا دەكات، هەموو ئەمانە بوونە هۆی دروستكردنی پەیوەندی.
دیسان ئەو پەیوەندیانەی لە رابردوودا بەشێوەی میلیتانی لە ئارادابوون، یان بەناوی پارتە سیاسییەكان هەبوون، ئێستا ئەو پەیوەندیانە بوونەتە پەیوەندیی دەزگاكان، هەروەها لەبەر ئەوەی پەیوەندییەكان بەرفراوان بوون، رووبەری ئەو خاكەی لە دەستی خۆسەریدایە بەرفراوان بووە، بەلانیكەم لە رووبەری خاكی وڵاتێكی وەكو بەلجیكا زیاترە، لە لوبنان گەورەترە. ئەو نوێنەرایەتیانەی لە دەرەوەی وڵات كراونەتەوە ئەو كارە دەكەن. كارەكانیان دەربارەی مەسەلەی داعش، كاری كولتووری و پەیوەندیی نێوان دەزگاكانە.
رووداو: چەند نوێنەرایەتی خۆسەری رۆژئاوای كوردستان لە دەرەوە كراونەتەوە؟
خالید عیسا: لە رابردوودا پەیوەندییەكان لە ئیستانبوڵ و باشووری كوردستان بوون. دواتر لە بەرلین و ستۆكهۆڵم كرایەوە. لە نەرویج ئامادەكاری بۆ كردنەوەی نوێنەرایەتی هەیە. لە هۆڵەندا دەكرێتەوە، هەروەها لە مانگی نیسانی رابردوو نوێنەرایەتی لە فەڕەنسا كرایەوە.
رووداو: نوێنەرایەتیەكانتان لەلایەن ئەو وڵاتانەوە وەكو نوێنەرایەتی فەرمی سەیر دەكرێ؟
خالید عیسا: ئێمە بانگەشەی راگەیاندنی دەوڵەتی سەربەخۆ ناكەین و چارەسەری لەنێو سووریا دەخوازین. نوێنەرایەتی ئێمە لە هەندێك وڵات پەیوەندییەكانی لە ئاستێكی باڵاترە لە وەزارەتی دەرەوە، لە هەندێك وڵات لەگەڵ سەرۆكایەتی ئەو وڵاتانە پەیوەندی دروست دەكات.
رووداو: بۆچی تاوەكو ئێستا لە ئەمریكا و بەریتانیا نوێنەرایەتیتان نییە كە دوو وڵاتی گرنگی جیهانن؟
خالید عیسا: بە گوێرەی ئەو بارودۆخەی پەیوەندییەكان پێیگەیشتووە، ئامادەكاری بۆ كردنەوەی نوێنەرایەتییەكان دەكرێت. لە ئەمریكا ئامادەكاری بۆ كردنەوەی نوێنەرایەتی هەیە.
رووداو: پەیوەندیی رۆژئاوا لەگەڵ فەڕەنسا لە هەموو پەیوەندیەكانی دیكە بەهێزترە، بۆچی؟
خالید عیسا: فەڕەنسا یەكێكە لە ئەندامانی هەمیشەیی ئەنجوومەنی نێودەوڵەتیی ئاسایش. هێزێكی گەورەیە كە ئەمڕۆ خۆی بە بەرپرسیار دەزانێ بۆ بەرقەراركردنی ئاشتی و ئارامی لە جیهان و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. حكومەتی فەڕەنسا رای گشتی لەبەرچاو دەگرێت، بێگومان بەرژەوەندیەكانیشی وەكو دەوڵەت لەبەرچاو دەگرێت، ئێمەش وەكو نوێنەری كورد بەرژەوەندییەكانمان لەبەرچاو دەگرین، لەو شوێنەی بەرژەوەندی هەردوولا دەگەنەوە یەكدی، پەیوەندییەكان بەهێز دەبن. هەڵوێستی سەركۆماری فەڕەنسا (فرانسوا ئۆلاند) لە بەرامبەر توركیا لەدژی دەستێوەردان و داگیركردنی ناوچەیەكی رۆژئاوا لەلایەن توركیاوە هەڵوێستێكی زۆر باش بوو. هیوادارین ئەو هەڵوێستە ببێتە هەڵوێستی هەموو هێزە گەورەكانی جیهان.
رووداو: بەرژەوەندی هاوبەشی فەڕەنسا و كورد چین كە پێیتوایە یەكدی دەگرنەوە؟
خالید عیسا: فەڕەنسا كە یەكێكە لە پێنج وڵاتە هەمیشەییەكەی ئەنجوومەنی ئاسایش، ئەركی ئەو ئەنجوومەنە بەرقەراركردنی ئاشتی و ئارامییە. ئەوان دەزانن كە پڕۆژەی خۆسەریی رۆژئاوا پڕۆژەیەكی ئاشتیخواز و سەقامگیرخوازە. یان ئەگەر بێینە سەر هەڵوێستی سەركۆماری فەڕەنسا، هاتنی توركیا بۆ نێو رۆژئاوا، ئارامی و ئاسایش دەخاتە مەترسییەوە. جگە لەوە مێژوویەكی هاوبەشمان لەگەڵ فەرەنسا هەیە. سووریا لەژێر ئینتیدابی فەرەنسادا بوو كاتێك رۆژئاوای كوردستان بە سووریاوە لكێنرا. توێژینەوەم لەسەر ئەرشیفەكان كردووە، بۆ ئەوەی رۆژئاوا بە سووریاوە بلكێنرێت، لە ساڵانی 1920 تاوەكو 1945 چەندین فەڕەنسی گیانیان بەخشیوە. فەرەنسا وڵاتێكی گەورەیە و دەخوازێ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست رۆڵی هەبێت.
هەموو هێزە گەورەكانیش دەزانن ئەمڕۆ رۆژاڤا بووەتە كلیلی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. لەبەر ئەمە هەڕەشەكان لەبەرچاو دەگرن و پشتگیری رۆژاڤا دەكەن. سەرەڕای هەموو بەرژەوەندییە هاوبەشەكان فەڕەنسا لەگەڵ توركیاش پەیوەندی و بەرژەوەندی هاوبەشی هەیە، بۆیە پشتگیری فەڕەنسا لە رۆژئاوا بە واتای نەمانی پەیوەندییەكانیان لەگەڵ توركیا نایەت. ئەو وڵاتە هەوڵ دەدات راستیی رۆژاڤا بخاتە بەرچاوی بەرپرسانی توركیا بۆ ئەوەی لە دوژمنایەتی رۆژاڤا بگەڕێتەوە. هیوادارین پەیوەندییەكانمان لەگەڵ ئەو هێزانە ببنە پاڵپشتێك بۆ ئەوەی سنوورێك بۆ دەوڵەتی توركیا دابنێن.
رووداو: ئەو دەوڵەتانەی پەیوەندی گەرموگوڕتان هەیە لەگەڵیان داوای چیتان لێدەكەن؟ لەچی رەخنەتان لێ دەگرن؟
خالید عیسا: زۆربەی ئەو وڵاتانە پڕۆژەی خۆسەری بە پڕۆژەیەكی دیموكراتی دەزانن، پێیانوایە لە بارودۆخی شەڕی ئێستادا باشترین پڕۆژەیە. پێیانوایە ئێمە لە مەسەلەی شەڕكردن لەدژی داعش زۆر جدین. باوەڕی تەواویشیان بە پڕۆژەی ئێمە بۆ رووخاندنی رژێم و دروستكردنی رژێمێكی دیموكراسی هەیە. پێیانوایە سەركەوتنی پڕۆژەی ئێمە بەرژەوەندی ئەوان لەناوچەكە ناخاتە مەترسییەوە. هەموو كەس دەزانێ كە سووریا وڵاتێكی زۆر بەهێز نییە، بەر لە ساڵی 2011 بودجەی ساڵانەی سووریا 10 ملیار دۆلاری تێپەڕ نەدەكرد.
پەیوەندیی گەرموگوڕی ئەو دەوڵەتانە لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی خۆسەری بەهۆی پڕۆژەی دیموكراسی رۆژئاوا، دژایەتی تیرۆرە. چونكە تیرۆر چۆن مەترسی لەسەر ئێمە هەیە، بەهەمانشێوە مەترسی لەسەر ئەوانیش هەیە. لەناو ئەو كۆچبەرانەی توركیا دەرگای لەبەردەم واڵاكردن ژمارەیەكی زۆر تیرۆریست هەبوون كە لە ئەوروپا كۆمەڵكوژییان ئەنجامدا. بەتایبەتی لەم خاڵەدا ئێمە و رۆژئاوا یەكدەگرینەوە. ئێمە لەسەر زەوی شەڕی تیرۆر دەكەین، ئەوانیش لەناو هاوپەیمانێتی دژی تیرۆر.
لە رووی ستراتیژیشەوە ئەوان پێیانوایە ئێمە ئەكتەرێكین دەتوانین لە سووریا و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئاشتی بەرقەرار بكەین. هەروەها لەڕووی كۆمەڵایەتییەوە پێیانوایە ئێمە دەتوانین كۆمەڵگای ناوچەكە بەرەو كرانەوە بگۆڕین.
رووداو: ئەمریكا لەسەر زەوی پەیوەندییەكی گەرموگوڕی لەگەڵ لایەنی كوردی لە رۆژئاوا هەیە. بەڵام كاتێك دێتە سەر سیاسەت دەڵێ هیچ پەیوەندییەكی سیاسیمان لەگەڵ رۆژئاوا نییە، ئایا ئەمە ناكۆك نییە لەگەڵ یەكتر؟
خالید عیسا: ئەمریكا باش دەزانێ كە هێزەكانی وەكو داعش گورز لە بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا دەدەن لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. بۆیە هەماهەنگی لەگەڵ ئەو هێزە دەكەن كە لەسەر زەوی شەڕی داعش دەكات. ئەمریكا وڵاتێكی فیدڕاڵییە، ئەو فیدڕاڵییەی ئێمەش بانگەشەی بۆ دەكەین، ئەو فیدڕاڵیە نییە ئیرادەی میللەتێك لەسەر ئیرادەی میللەتێكی دیكە بسەپێنین. سووریا بۆ ئەمریكا وڵاتێكی گرنگە، لەوانەیە لە رووی ئابووری ئەو گرنگییەی نەبێ، بەڵام لە رووی جیۆپۆلیتیكی گرنگە بۆ ناوچەكە، ئەگەر ئارامی لە سووریا نەبێ، ئاڵۆزییەكان پەرەدەستێنن. كە توركیا دێتە ناو رۆژئاوا، دوور نییە ئاڵۆزییەكانی رۆژئاوا بچنە نێو توركیا. لەمبارەیەوە نە ئەمریكا و نە هێزەكانی دیكە ناخوازن ئەو ئاگرە پەرشوبڵاو ببێتەوە.
رووداو: بەڵام بۆچی كاردانەوەی ئەمریكا و وڵاتانی دیكە لەبارەی هاتنی توركیا بۆ نێو جەڕابلوس توند نەبوو؟
خالید عیسا: توركیا ئیبتیزازی ئەمریكا و هێزەكانی دیكە دەكات. دەڵێ رۆژئاوا و رۆژهەڵات پێویستیان بە منە. هەڕەشە لە رۆژئاوا دەكات، دەڵێ ئەگەر بە قسەم نەكەن دەچمە بەرەی رۆژهەڵات. توركیا لەسەر ئەو بنەمایە دامەزراوە، كاتێك توركیا خۆی رادەستی رۆژئاوا كرد، ئینگلیز و فەڕەنسا رێگایان دا دەوڵەتێك لە ئانادۆڵو دروست ببێ. دەوڵەتی توركیا لەسەر ناكۆكیی نێوان رۆژهەڵات و رۆژئاوا یاری دەكات. بە گوێرەی زانیارییەكان، دەڵێن سەرەتا توركیا و سووریا رێككەوتبوون، بەڵام نازانین چەند دەتوانن رێككەوتنەكەیان جێبەجێ بكەن.
بەڕێوەبەری هەواڵگریی توركیا بۆ ماوەی پێنج رۆژ سەردانی دیمەشقی كردووە، بەگوێرەی زانیارییەكان لەگەڵ سەرۆكی سووریاش دانیشتووە. ئەمریكا وەكو توركیا ئەندامێكی ناتۆیە، كاتێك توركیا لەگەڵ رووسیا ئاشت ببێتەوە، لەگەڵ ئێران پەیوەندیی گەرم كردبێت، ئەمریكاش بەگشتی بەدوای بەرژەوەندیەكانی خۆیەوەیە، بۆیە هەڵوێستی ئەمریكا و هێزەكانی دیكە و رووسیاش توند نەبوو. بەڵام تا دێت هەڵوێستی وڵاتەكانی دیكە توندتر دەبێت، لەوانەیە توركیا سەرەتا ئەو دەوڵەتانەی هەڵخەڵەتاندبێ، بەڵێنی دابێ تەنیا شەڕی داعش بكات، بەڵام كاتێك ئەو وڵاتانە زانییان مەرامی توركیا جیاوازە، دەبینی رووسیا هەڵوێستی گۆڕی. سەرەتا تەنیا رەخنەی دەگرت، ئێستاش دەڵێت نابێ هێرش بكەیتە سەر كورد. ئەمریكا كاتێك زانی توركیا سنوورەكان زیاتر دەبەزێنێ، گوشاری بۆ هێنا و ئاگربەستی لەنێوان توركیا و ئەنجوومەنی سەربازیی جەڕابلوس سەپاند.
هیوادارین توركیا دوای ئەو ئاگربەستە لەو ناوچەیە بكشێتەوە، چونكە ئەوە خاكی رۆژئاوایە. ئەمریكا و هێزەكانی دیكە لە داهاتوویەكی زۆر نزیكدا گوشار دەخەنە سەر توركیا و پێیدەڵێن ئەگەر پابەند نەبی بە سنوورە فەرمییەكانەوە، ئەوە هەموو لایەنەكانی دیكە سنوورەكان دەبەزێنن و ئاڵۆزییەكی گەورە لەناوچەكەدا دروست دەبێت. لەو كاتەی توركیا 1200 چەتەی رەوانەی سەرێكانیێ كرد، دواتر بەسەدان چەتەی رەوانەی كۆبانێ كرد، بەڵام رۆژئاوا دیسان رێزی لە پەیمانە نێودەوڵەتییەكان گرت، تەنیا گازاندەمان لەلای زلهێزەكان كرد، بۆ ئەوەی سنوورێك بۆ دەستدرێژییەكانی توركیا دابنێت. ئەوەی ئێستا توركیا دەیكات زۆر مەترسیدارە، پێوانە نێودەوڵەتییەكان پێشێل دەكات، سنوور دەبەزێنێ، بۆیە هیوادارین هێزە نێودەوڵەتییەكان كار بۆ دەركردنی توركیا لەسەر خاكی رۆژئاوا بكەن.
رووداو: ئەو هیوایەی ئێوە چەند واقیعییە، ئەمریكا ئاستەنگ لەبەردەم توركیا دروست دەكات؟ هەڵوێستی رووسیا چی دەبێت؟
خالید عیسا: بەرپرسانی ئەمریكی لە لێدوانەكانیاندا دەخوازن توركیا رابگرن. ئەمریكا گوشاری لەسەر توركیا كرد بۆ راگەیاندنی ئاگربەست.
رووداو: بەڵام لایەنی توركی دەڵێت هیچ ئاگربەستێك نەكراوە؟
خالید عیسا: ئەوە كێشە نییە، چونكە هەموو كەس دەزانێ بە نێوبژیوانی ئەمریكا لەنێوان هەردوولا ئاگربەست كراوە. واتە سوپای توركیا و ئەنجوومەنی سەربازیی جەڕابلوس ئاگربەستیان كردووە. یەپەگە و یەپەژە لایەنێكی ئەو ئاگربەستە نەبوون.
رووداو: سەرچاوەكانی هەواڵ باس لە هەوڵی توركیا بۆ گرتنی رێگای نێوان منبج – ئەلباب دەكەن. لەوبارەیەوە زانیاریتان هەیە؟
خالید عیسا: خەڵكی منبج هاتە سەر شەقامەكان و ئیدانەی هاتنی سوپای توركیای كرد. ئەنجوومەنی سەربازیی ئەلباب ئامادەكاری بۆ رزگاركردنی ئەلباب دەكات. چەندین گوندی دەوروبەری ئەلبابی رزگار كردووە. ئەگەر سوپای توركیا پێشڕەوی بكات، ئاگربەست تێكدەچێت و خەڵكی ناوچەكە دژی توركیا دەوەستنەوە.
رووداو: لە كۆنگرەی (G20) بڕیارە ئەردۆغان چاوی بە ئۆباما و پۆتین بكەوێت. پێتوایە ئەردۆغان بتوانێ سەودایەكی دیكە لەگەڵ ئەو دوو سەركردەیە بكات و جڵەوی رووداوەكان لە رۆژئاوا بخاتە دەستی خۆی؟
خالید عیسا: پێموانییە. چونكە تا دێت هەڵوێستەكان لەدژی توركیا توندتر دەبن. لەگەڵ هاتنی سوپای توركیا هەڵوێستی دیمەشقیش زۆر نەرم بوو، بەڵام لە رۆژی چوارشەممەی رابردووەوە هەڵوێستی سووریا و هەموو وڵاتانی دیكە توندتر بووە. سووریا پەنای بۆ ئەنجوومەنی نێودەوڵەتیی ئاسایش برد. زمانی رووسیاش بە بەراورد لەگەڵ رۆژانی رابردوو توندتر بووە. فەڕەنسا بە تەواوەتی دژی هاتنی توركیایە، پێموانییە پۆتین مانەوە و بەرەوپێشچوونی توركیا قەبوڵ بكات. توركیا هەوڵی داوە هەڵیانخەڵەتێنێ، بەو هێزانەی گوتووە شەڕی داعش دەكەم.
13/9/2016