لەیلا زانا
لەیلا زانا، پەرلەمانتار و سیاسەتمەداری كورد لەو هەڤپەیڤینەدا لەگەڵ (رووداو) باسی بەستنی كۆنفرانسی نەتەوەیی كورد دەكات و دەڵێ "بەستنی بووەتە داخوازی گەل، بۆیە سیاسییەكان ناچارن ئەو كۆنفرانسە ببەستن". هەروەها گلەیی لە بەرپرسانی هەرێمی كوردستان دەكات كە داوای ئازادكرنی عەبدوڵڵا ئۆجەلان، رێبەری دەستگیركراوی پارتی كرێكارانی كوردستان ناكەن "دەبێ بەرپرسانی هەرێمی كوردستان كە سەردانی وڵاتانی زلهێز دەكەن، باسی ئازادكردنی ئۆجەلان بكەن".
هەڤپەیڤین: هیڤیدار ئەحمەد
رووداو: لە هەڤپەیڤنێكی رابردووتاندا لەگەڵ (رووداو)دا باسی چارەسەری فیدرالیتان كرد بۆ باكووری كوردستان، ئێوە داوای چ جۆرە فیدرالییەتێك دەكەن؟
لەیلا زانا: فیدرالی یان ئۆتۆنۆمی، یان فیدرالی پارێزگا و ویلایەتەكان كە پێیدەڵێن فیدرالییەتی لاواز، ئەمانە هەموویان ئێستا گفتوگۆیان لەسەر دەكرێ. لەبواری سیاسی كاتێك دەڵێن دەبێ ئەم شێوازەی فیدرالییە بچەسپێ، دەبێ رای گەل وەربگیرێ، چونكە هەر كاتێك گەل بڕیاریدا ئەوكات هەر شتێك سیاسییەكان داوای بكەن ئەوا بەردەوام سەردەكەوێ. لە مانگی تشرینی دووەمی 2011 لە پەرلەمانی ئەورووپا باسمكرد، كە دەبێ كورد خۆی بڕیاری چارەنووسی خۆی بدات، نەك شوێنێكی دیكە. نەك بە كردنەوەی كەناڵێكی كوردی بڵێن ئەوە كێشەی زمانی كوردی تەواوبوو. بەڕای من ئەوەی گرنگ و پێویستە پەلەی لێبكرێ كورد لە نێوخۆیدا رێكبكەوێ، چونكە یەكدەنگی كورد مایەی دیموكراسی و پێشكەوتنی كوردە. پێویستە لە دەرەوەش ئەو یەكدەنگییە بپارێزرێت.
رووداو: تۆ كام شێوازی فیدرالی بە باش دەزانی بۆ باكووری كوردستان؟
لەیلا زانا: لەسەردەمی عۆسمانییەكان لەڕووی ئیدارییەوە سیستەمی ویلایەت هەبووە، ئێستاش وادەبینرێ كە دەبێ ئێمەش داوای فیدرالییەكی بەو شێوەیە بكەین، بەڵام كاتێك لەدەرەوەی ئەو سیستەمە كورد داوای شێوازێكی دیكەی فیدرالی دەكات قبوڵ ناكەن. دە ساڵ پێش ئێستا هەموو نەتەوەكان خۆزگەیان بە ئەوروپا دەخواست، بەڵام لەبەرئەوەی ئێستا تووشی قەیرانی دارایی بووە خەڵك وەك جاران خۆزگەی پێ ناخوازێ و گۆڕانكاری نەك تەنیا لە ئەوروپا ئێستا لە زۆربەی دنیا و بەتایبەت لە رۆژهەڵاتی نێوەراست روودەدا، چونكە رژێم و سیستەمی دەوڵەتانی ناوچەكە وشكبووە، ئەوەی وشكببێ نامینێ، ئێستا تەواوی جیهان دەگۆڕێ، ئەو گۆڕانكارییەش كاریگەری لەسەر كەس و نەتەوەكان هەیە.
رووداو: تۆ ناتەوێ باسی شێوازی فیدرالییەتێك بكەی بۆ كوردی باكوور، بەڵام باشترین شێوە كامیانە؟
لەیلا زانا: هەموو شێوازەكانی فیدرالی كە ئێستا باسدەكرێن بۆ كوردستانی باكوور میكانزمی خۆیان هەیە و گفتوگۆ لەسەر هەموو شێوازێك دەكرێ، ئێستاش لەڕووی سایكۆلۆژی دیوار و ئاستەنگی گەورە هەن، هێشتا هەندێ كەس هەن دەڵێن ئەگەر كورد مافی خۆی وەرنەگرێ كێشە نییە. پێویستە ئەم بۆچوونە بگۆڕدرێ و كورد لەسەر ئەوە سازش ناكات، بەڵام شێوەی بەدەستهێنانی مافی كورد چۆنە، ئەوا لە ئەنجامی دەنگدانی كۆتایی دەردەكەوێ، ئەوكات بەڵكو گەلی كورد داوای شتێكی جیاواز بكات.
رووداو: شتی جیاواز چییە كە كورد لە باكووری كوردستان داوای بكات؟
لەیلا زانا: بەڵكو شەریكایەتییەكی نوێ داوابكات لەگەڵ حكومەتی توركیا و شەریكایەتیش مەرجی خۆی هەیە و بەگوێرەی بوونی ئێمە داوای شەراكەت دەكەین. گەلی كورد دەیەوێ بە ئازادی بژی، بەڵام بە كام مۆدێل هێشتا بڕیاری لەسەر نەدراوە. تائێستا 130 هەزار كورد لەنێو گرتووخانەكانی توركیادان، 10 هەزاریان لەسەر كێشەی سیاسی گیراون، 3500 گوندی كوردی رووخاون.
رووداو: ئێستا مەسەلەی ئازادكردنی شەش پەرلەمانتارەكەی BDP بە گەرمی باسدەكرێ، ئەوان ئازاد دەكرێن؟
لەیلا زانا: ئەسڵەن پێویستبوو ئەوان نەگیرابان، بەڵام ئازادكردنی ئەو شەشە پەرلەمانتارە هیچ ناگەیێنێ كاتێك 130 هەزار كوردی دیكە لەنێو زیندانەكانی توركیادابن. هەیە 19 ساڵە لە زیندانە بەبێ ئەوەی دادگایی كرابێ، بۆیە پێویستە ئێمە دوێنێ لەبیر نەكەین، نابێ بە بڕیاری ئازادكردنی شەش پەرلەمانتاریش هەڵبخەڵەتێین.
رووداو: پرۆسەی نووسینی دەستووری نوێی توركیا دەستپێدەكات لە 1/5/2012ەوە، BDPەش وەك لایەنەكانی دیكەی هەبوو لە پەرلەمانی توركیادا دوو ئەندامی لە لێژنەی نووسینەوەی دەستووردا هەیە و مافی بەكارهێنانی ڤیتۆشی هەیە، داواكانی كورد چین لەو دەستوورەدا؟
لەیلا زانا: داخوازی كورد ئەوەیە ئینكاری كورد لەنێو یاساكاندا نەمێنێ، دەوڵەتێك لەسەر یەك ئایین و یەك نەتەوە و یەك زمان و یەك دیرۆك ئاواكراوە، بۆیە پێویستە رۆحی میلیتاریزم لەو دەوڵەتە دەربخرێ و قانونێكی مەدەنی بنووسرێ و ستاتۆیەكی سیاسی و ئیداریش بۆ كورد دابنرێ، كە بەخۆیان ئیدارەی خۆیان بكەن، زمانی كوردی وەك زمانی دایك لەنێو كورد بەكاربێ و لەنێو دەستووردا ئەو مافە پەسەندبكرێ. چونكە ئێمە كەمینە نین.
رووداو: تائێستا خۆپیشاندانی جەماوەری بۆ داواكانی كورد نەكراون تاوەكو لایەنە نێودەوڵەتییەكان پشتیوانی كورد بكەن، بۆچی؟
لەیلا زانا: 11 مانگە كورد لەسەر شەقامە و خۆپێشاندان دەكات، هەموو كاتێكیش دەڵێ داوای چەسپاندنی زمانی كوردی دەكەین و داوای ستاتۆیەكی ئازاد دەكەین، بەڵام حكومەتی توركیا رێگە نادات خەڵك خۆپێشاندان بكات.
رووداو: مەسعود بارزانی، سەرۆكی هەرێمی كوردستان رایگەیاند لە دوا سەردانیدا بۆ توركیا لەسەر مەسەلەی PKK بە توركیای راگەیاندووە بۆ چارەسەری ئاشتیانە لە خزمەتدان و بۆ چارەسەری چەكدارانەش لەگەڵ هەردوولادا نین، ئەم كێشەیە چۆن چارەسەر دەبێ؟
لەیلا زانا: بۆچوونی كاك مەسعود بۆچوونێكی زۆرباشە، چونكە ئەم جۆرە گفتوگۆیانە لێكتێگەیشتنێك دروستدەكەن. پێشتر قسەكانی بەرپرسانی دەوڵەتی تورك بەرامبەر بە مەسەلەی PKK و كێشەی كورد تووند بوون، بەڵام ئێستا بە هەوڵی چەند لایەنێك ئەو هەڵوێستە تووندانە نەماون. ئەگەر پرسی كورد لە توركیا چارەسەر نەكرێ ئەوا توركیا بەڵای سەری جیهانە. پرسی كورد ئێستا بووەتە پرسێكی جیهانی و هەموو جار لە دادگاكانی توركیا ئەو قسەیە دەكەم كە هەموو دنیا لەگەڵ كورد دانوستاندن و پەیوەندی دروستدەكات، بەڵام توركیا دەڵێ نابێ پەیوەندی كورد لەگەڵ كورد هەبێ، بەڵكو دەبێ بەردەوام دژی یەكتر كاربكەن و كاتێك ئەو قسانە دەكەم دادوەرانی توركیا سەری خۆیان شۆڕدەكەن و دەڵێن راستە.
رووداو: ئێوە هەستدەكەن ئێستا توركیا جدی بێ لە مەسەلەی چارەسەری ئاشتیانە. هەفتەی رابردوو بۆ یەكەمجار رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك وەزیرانی توركیا رایگەیاند ئەگەر PKK چەك دابنێ ئەوانیش ئۆپەراسیۆنی سەربازی رادەگرن؟
لەیلا زانا: ئەمە جاری یەكەم نییە قسەی وا لە توركیا دەكرێ، پێشتریش چەند ژەنەڕاڵێكی تورك ئەو قسەیان كردووە، با دەوڵەتی توركیا پڕۆژەی خۆی پێشكەش بكات تاوەكو بزانین پڕۆژەیان چییە بەرامبەر كێشەی كورد و مەسەلەی چەكدانانی PKK، تائێستا ناڕوونییەك هەیە لە پڕۆژەكانی دەوڵەتی توركیا، تائێستا زمانی كوردی بە فەرمی نەناساندووە.
رووداو: ئێستا لە هەرێمی كوردستان مەسەلەی دەوڵەتبوون زۆر بەگەرمی باسدەكرێ و بەتایبەت لەلایەن بارزانییەوە، ئەم بابەتە كاریگەری لەسەر كوردی باكوور و دەوڵەتی توركیا دروستكردووە؟
لەیلا زانا: بە وردی گوێ لە پەیام و لێدوانەكانی كاك مەسعود دەگرم، نموونەی سەرنجڕاكێشی باسكردن، كە گوتی چونكە ئەڵمانیا بەزۆری بەسەر ئەڵمانیای رۆژئاوا و رۆژهەڵاتدا دابەشكرا، دواتر هەر بوونەوە یەك، چیك و سلۆڤاكیا، چونكە بە زۆری پێكەوە بەسترابوون، لە كۆتاییدا هەر لێكجیابوونەوە.
رووداو: لەو سەردانەتاندا بۆ هەرێمی كوردستان باسی بەستنی كۆنفرانسی نەتەوەیی بۆ ئافرەتانتان كرد، گەیشتنە چ ئەنجامێك؟
لەیلا زانا: یەكەمین كۆنفرانسی ژنان لەمانگی نیسانی 2010 لەشاری ئامەد بەسترا و ئەو كۆنفرانسە زۆر تایبەتمەندی هەبوو، كە جاری یەكەم بوو هەموو لایەنە كوردستانییەكان لە رۆژهەلات و رۆژئاوا و باكوور و باشوور تێیدا بەشداربوون و بڕیارە كۆنفرانسی دووەم لە 22/5/2012 لە هەولێر ببەسترێ، باس لەوە دەكەین، كە چۆن ژنی كورد بەشداری لە كۆنفرانسی نەتەوەیی دەكات تاوەكو لەو كۆنفرانسەدا تەنیا پیاو بڕیارنەدەن بەڵكو ژنی كوردیش بەشداربێ.
رووداو: چەندان ساڵە باسی بەستنی كۆنفرانسی نەتەوەیی دەكرێ، كەچی تائێستا نەبەستراوە، بۆچی؟
لەیلا زانا: هەر كاتێك كە بڕیارێك بدرێ، دەبێ كاریگەری لەسەر كۆمەڵگە دروستبكات و ئەگەر كۆنفرانس بووە داوای گەل ئەوا سیاسییەكان ناچاردەبن ئەو كۆنفرانسە ببەستن، ئێستا بنەمای ئەو كۆنفرانسە لەنێو كۆمەڵگەدا دروستبووە. بەڵام كۆنفرانسی نەتەوەیی مەرجی خۆی هەیە، ئەویش ئەوەیە لایەنەكانی كورد شتی وا باسنەكەن و بڵێن ئەمە ناكرێ. راستە هەموو حیزبێكی سیاسی هێڵی سووری هەیە، بەڵام بۆ بەستنی كۆنفرانس نابێ هیچ حیزبێك باس لە هێڵی سووری خۆی بكات، بەڵكو دەبێ باس لە هێڵی سووری نەتەوەیی بكرێ، هەروەها ناسنامە و نەتەوە و ئابووری و كولتوری كوردی بیپارێزن و كاری لەسەر بكەن. تائێستا هەر حیزبێك و رێكخراوێكی كوردی دەڵێ من دەتوانم ئەوانە جێبەجێبكەم بۆ گەلی كورد، كەچی لەبواری جێبەجێكردندا نەیكردووە، بۆیە دەبێ لێژنەیەك پێكبهێنرێ كە كار بۆ هیچ حیزبێك نەكات و بە ویژدانەوە كار بكەت لەسەر ئامادەكاری ئەنجامدانی كۆنفرانسی نەتەوەیی.
رووداو: كلیچدار ئۆغلۆ، سەرۆكی پارتی گەلی كۆماری توركیا CHP دەڵێ تائێستا دانوستاندنی نێوان دەوڵەتی توركیا و PKK بەردەوامە، بەپێی زاننیارییەكانتان بەردەوامە؟
لەیلا زانا: منیش هیوادارم ئەو دانوستاندنە بەردەوامبێ. كێشەی كورد چەند لایەنێكە و دەبێ توركیا لەگەڵ هەموو لایەنێك دانوستاندن بكات، پێویستە بە رێزدار ئۆجەلان، BDP، PKK و هەرێمی كوردستانەوە بەردەوام بێ و هەر كاتێك ئەم هەموو لایەنە بەشداری دانوستاندنەكان بن كێشەی كورد زووتر چارەسەر دەبێ.
رووداو: پێشتر باسی ئەوەدەكرا كە بڕیارە عەبدوڵڵا ئۆجەلان، سەرۆكی PKK ئازاد بكرێ، ئایا هەوڵێكی جدی بۆ ئازادكردنی ئۆجەلان هەیە؟
لەیلا زانا: لەوبارەیەوە گلەییم لە هەموو لایەنە كوردییەكان هەیە، پێویستە كورد خاوەندارێتی لە بەڕێز ئۆجەلان بكەن، پێویستە باشوور و باكووری كوردستان بۆ كەسایەتیێكی ئەوها دەربكەون و داوای ئازادكردنی بكەن و پێویستە سەركردەكانی هەرێمی كوردستان كاتێك سەردانی دەوڵەتانی زڵهێز دەكەن، بەڕاشكاوی بڵێن كاتی گرتن بەسەرچوو و پێویستە ئازاد بكرێ. ماوەی 9 مانگە دەنگوباسی ئۆجەلان نییە، پێویستە كاك مەسعود بارزانی هەر هیچ نەبێ لە راگەیاندن بڵێ ئەوە 9 مانگە هیچ دەنگوباسێك لەسەر ئۆجەلان نییە بۆچی. ئەمە خۆشییەكە بۆ هەموو كورد كاتێك هەنگاوێكی وا بهاوێژرێ. ئێستا حكومەتی توركیا بە سەرۆكایەتی AKP دەتوانێ ئەو هەنگاوە بهاوێژێ و ئۆجەلان ئازاد بكات.
سەرچاوە: رووداۆ
ئەسەد، جێگری سەرۆكی ئەنجوومەنی نیشتمانی كورد لە سووریا پێیوایە شەڕی شاری حەلەب لەنێوان سوپای رژێمی سووریا و سوپای سووریای ئازاد شەڕی یەكلاكەرەوە دەبێ بۆ رۆژئاوای كوردستان. هەروەها پێیوایە ئەمریكا پشتگیری لە سووریایەكی فیدراڵ دەكات و تاوەكو هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكاش، ئەسەد لەسەر دەسەڵات دەمێنێتەوە.
Economic Development، كە ئاژانسێكی تایبەتە بە بڵاوكردنەوەی زانیاری و توێژینەوە لەبارەی ئابووری وڵاتانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست و بنكەی سەرەكی لەشاری (دوبەی)ی ئیماراتە. لەم هەڤپەیڤینەدا باسی گەشەی ئابووری هەرێمی كوردستان و كاریگەریەكانی ئەو گەشەكردنە دەكات لەسەر دۆخی سیاسی ناوچەكە.
