^{هاونیشتمانە بەرێزەکان،
خەڵکی بە شەرف و مافخوازی کوردستان،}

^{رۆژی ٢٦ی سەرماوەز، ۷۵ سال بەسەر دەستبەسەرداگرتنی دوایین مۆڵگەی رێژیمی داگیرکەر ئێران لە مەهاباد و هەڵکردن و شەکاوەراگرتنی ئالای کوردستان وەک رەمزی سەرکەوتن لەلایەن پۆلێک لە لاوانی وڵات پارێز وکوردپەرەوەر و سەرەنجام دەستخستنی سەروەری سیاسی نەتەوەییمان، لە شکلی کۆماری کوردستان‌دا، تێپەر دەبێ. لە ماوەیەی ئەم ۷۴ساڵەدا و بگرە دوابەدوای نەمانی کۆماری کوردستان ( کە لە حەوزەی تەعاموولاتی سیاسی و دیپلۆماتیکدا، وەک حکومەتێکی دفاکتۆ و سەروەریسازی قۆناغی رزگاری نەتەوەیاتیمان ئەرک و رۆلی دەسەلاتداریەتی سیاسی/نەتەوەیی دەگێرا )، مێژوویی ژیان و مەکۆی حەوانەوە و بەردەوامی و بەرقەراری کۆمار، هاۆرێ دەگەل رەمز و هێماکانی وەک ( سرود و ئالا)، تووشی ژیانی خەباتی ژێرزەوینی و نەهێنیکاری دەبن، عەمەلەن لە دونیای واقیع را بەرەو عالەمی زەین و رەوتی خەباتی نەهێنکاری دەرباز دەبن. بەواتەیەکی دیکە دەتوانرێ بگووترێ لەمەر بەردەوامی خەبات و هەبوونی ئیرادەیەکی بەرز و بەهێزی نەتەوەیی لەپێناو دەستخستنی سەروەری سیاسی و نەتەوەیی‌دا، کۆمار لە عالەمی زەین و هەست و خەیاڵدا نەک نەرووخاو، بەڵکوو زیندوو و بەرقەرار ماوەتەوە، و دیاردەی نەمانی کۆمار لەسەر عەرزی واقیع‌دا، دەبێ وەک پاشەکشەیەکی تاکتیکی، و نەک ئیستراتێژیکی بێتە نرخاندن. هەربۆیەشە ئامانجی راستەقینەی گشت خەباتکارانی پرۆسێسی خەباتی سەروەریسازی ۷۴ دوای پاشەکشەی تاکتیکی کۆمار، هەوڵ و تێکۆشانی نەپساوە لەپێناو دووبارە ساغکردنەوە و دامەزراندنەوەی کۆمار لە شکلی موومکین و هەنووکەیی خۆیدا بووە.
بزووتنەوەی کۆماریخوازانی رۆژهەلاتی کوردستان دەگەل بەرز و پیرۆز راگرتنی رۆژی مێژوویی ٢٦ی سەرماوەز، ئەم رۆژە لە خەڵکی کوردستان و گشت حیزب و لایەنەکان پیرۆز دەکات،و هیواخوازە بەزوویی نەتەوەکەمان لەرۆژهەلاتی}

^{چ بۆ شەڕ و چ بۆ ئاشتی باڵانسی هێز گرنگە}

^{ئازاد محەممەدزادە}

^{لە چوارچێوەی حکومەتی دیفاکتۆی تەوافقی و ئینتقاڵی لە تەبعییدایە کە کورد لە ئێران دەبێتە خاوەنی ئادرەسێکی موحەد و موشەخەس و دیار و کاریگەر، هەروەها خاوەن ساختار و دامەزراوەیی نەتەوەیی، سەندوقی ماڵی نەتەوەیی، میدیایی نەتەوەیی، دیپڵۆماسی و لابی نەتەوەیی، هێزی پێشمەرگەی نەتەوەیی، مودیریەتی شۆرشی جەماوەری لەناوخۆی وڵاتدا، دەیان سەکۆی فکری، ناوەندی توێژینەوە و لێکۆلینەوە کە بە هەزاران پسپۆر و شارەزا و ئاکادیمیای تێیدا چالاکی بکەن.
حکومەتی دیفاکتۆ بە پێی توانا و زەرفیەتەکانی بەردەستی کورد لە ئاستی}

^{محەمەد ئەمینی}

^{کۆنسولی ئێران لە سلێمانی لە نوسینێکدا بە ناونیشانی "تیرۆریزمی حکومی، گەورەترین ھەڕەشە بۆ سەر ئاشتی و ئاسایشی ناوچەکە و جیھان"، کە بە زمانی کوردی لە چەند ماڵپەڕێکی کوردی بڵاویکردوەتەوە، بە ئاماژەدان بە کوژرانی موحسین فەخریزادە کاربەدەست لە بەرنامە ئەتۆمیەکەی وڵاتەکەی، ئەو کردەوەیەی بە پێشێلکردنی یاسا و رێسا نێودەوڵەتیەکان ناوبردوە.}

^{کۆنسولەکەی ئێران داواشی لە وڵاتانی بانگەشەکاری مافەکانی مرۆڤ کردوە بە وتەی ئەو دەست لە دووفاقی ھەڵبگرن و ئەو کردەوەیە سەرکۆنە بکەن.}

^{ئەو قسانە و تەنانەت بڵاوکردنەوەشی بە کوردی مافێکی خۆیەتی وەک نوێنەرێکی ئێران بیکات، بەڵام پێویستە ھەر بەو زمانە و بە ستانداردانەی خۆی لە نوسینەکەیدا باسی کردوون چەند راستییەکی بە بیر بھێنرێتەوە.}

^{رۆژی ٢٧ی نۆڤەمبەری ٢٠٢٠، واتە ھەمان ئەو رۆژەی کە فەخریزادە لە نزیک تاران کوژرا، لە بەلژیکا دانیشتنی دادگایی کردنی دیپلۆماتێکی پێشووی ئێران بەڕێوەچوو کە تۆمەتبارە بەوەی پلانی}

جەلال جەوهەر

^{بەشی حەوتەم :}

^{روسیاو کورد و جوڵانەوەی سیاسی و چەکداری لە کوردستان}

^{بۆ سێ سەد ساڵ دەچێ روسیا یەکێکە لە زلھێزەکانی جیھان وناوچەکە، کاریگەری دیاری ھەبووە ( بە باش وبە خراپ) لەو ماوەیەدا لەسەر پرسە گرنگ وچارەنوسەکانی ئاسیا و ئەوروپا بەتایبەت، و لە نێویشیاندا پرسی کورد. رسلان مامیدۆف، کە ئەندامی ئەنجومەنی کاروباری نێودەڵەتیە لە روسیا، و لەلایەن وەزارەتی دەرەوەی ودەزگاکانی تری روسیا کۆمەک و یارمەتی ئەو ئەنجومەنە ئەکرێ، زۆر بە ڕاشکاوی لە باسێکی خۆیدا بە ناوی ( بعد الخلافە : آفاق العلاقات الروسیە العراقیە، ێ 9 الرێد الاستراتیجی ـ العدد : الخامس عشر، آژار 2019 ) ئەڵێ : ( مۆسکۆ ھەرگیز ستراتیجێکی روون و ئاشکرای نەبوە لە بەرامبەر کورد).
دیارە مۆسکۆ لە هیچ یەکێک لە سەردەمەکانی روسیای قەیسەری، یەکێتی سۆڤیەت، و ڕوسیای ئەمڕۆ، بەرنامەو ستراتیجێکی دیاریکراوی نەبووە بۆ پرسی گەلی کورد لە کوردستان.
وەک ئەوەی ڕۆڵی باشی نەبووە لە پرسی کورد، ڕوسیا هەڵوێستی دوژمنکارانەی دیاریشی هەبووە لە هەندێ سەردەم و قۆناغی زۆر هەستیاردا. بۆ سەلماندنی ئەو ڕاستیە، و بە سود وەرگرتن لەو ڕاستیە مێژوویانەی کە لە بەردەست دایە، وا لێرەدا بە کورتی بەشێک لە هەڵوێستەکانی ڕوسیای قەیسەری و یەکێتی سۆڤیەت و ڕوسیای ئەمڕۆ دەخەمەڕوو:
هەڵوێستی ڕوسیای قەیسەری لەسەر پرسی کورد}

^{1- ڕوسیای قەیسەری دیدو بەرنامەیەکی دیاریکراوی نەبوو، بۆ پرس و مافەکانی گەلی کورد لە سنوری دەسەڵاتی ڕوسیای ئەو سەردەمە، و مافەکانی گەلی کورد لە کوردستان و ناوچەکە، روسیای}

^{شوان ئادەم ئەیڤەس}

^{خۆھەڵقورتاندن و دەستوەردانە نێو ژیانی تایبەتیی کەسەکان و فزولیەتی پێشلکردنی مافی تایبەتمەندێتی؛ کەسایەتییە گشتییەکان و ئەستێرەکان و تەنانەت ھاووڵاتیانی ئاسایی-ش ھەر بەتەنیا پەیوەندیی بەشەپۆلی تەکنۆلۆژیای میدیایی و بڵاوبوونەوەی ئینتەرنێت و خزمەتگوزارییە بێسنوور و بێسانسۆرەکانی ئەمڕۆی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانەوە نییە، بەڵکو مێژووییەکی دێرینتری ھەیە و تەریب بەقۆناغەکانی ھەڵکشانی ئایین و ئایینزا جیاوازەکان و کولتوری باوی پیاوسالاری، بنەماڵە و خێزانی فرەنەوەی کۆمەڵگە سەرەتایی و پێشکەوتووەکان؛ گەشەی کردووە (Aivas, ٢٠١٧).}

^{مافی تایبەتمەندێتیی (The right to privacy)؛ لەبنچینەدا دەربڕی خواست و ویستی ئازادانەی کەسەکانە بۆ ھێشتنەوەی نھێنییەکانیان، دۆخی خەڵوەتنشینیی و مانەوە بەتەنھایی، دەستگەیشتن بەزانیارییە تایبەتییەکان و پاراستنیان، کەسایەتیی تاکەکەس و ژیانی پەنھانی رۆژانەی کەسە سروشتیی و ناسروشتییەکان کە ئەگەر لەدۆخی ئاساییدا ناچار نەکرێن؛ نایانەوێت بەویست و رەزامەندیی خۆیان وردەکاری ئەو تایبەتمەندێتیانەیان بۆ ھەمووان ئاشکرابکەن یاخود بڵاوی بکەنەوە (Solove, ٢٠٠٩). بەپێی بڕگە و بەندەکانی جاڕنامەی جیھانیی مافەکانی مرۆڤ و یاسا ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکانیش؛ ھیچکەسێک مافی خۆھەڵقورتاندن و دەستوەردانی بۆ نێو وردەکارییەکانی}

^{رێبین سەلام}

^{ھەمووان قسەی خۆیان کرد بەندەی دڵسۆزیشتان ھەروا بە وردی گوێ دەگرم، بە کورتی زەینی بەرێزتان رادەکێشم بۆ ئەم کورتە بیرۆکانە ئەگەر بوارتان ھەبێ، بەستنەوەیان بەجێدەھێڵم بۆ ئێوەی ئازیز و خۆشەویست:}

^{ئەمریکا بە لانکەی دیموکراتی دادەنرێت و بە ناوی ئەم چەمکەوە لە پاش دووەم جەنگی گێتی ١٩٤٥ بووە یەکەمین زلھێزی دونیا ھەتا ئەمڕۆ.}

^{ھەڵبژاردنەکانی ئەم جارەی ئەمریکا بە سیعری (١٠٠) ساڵە یاخود گەڕانەوە بۆ (٢٠١٦) ، چونکە ھەروەک کۆمارییەکان دەڵێن ئەگەر دەرچوون ئەوا پاوانخوازی سەد ساڵەی ھەندێک وڵاتی دونیا بەتایبەتی رۆژھەڵاتی ناوین رادەگیرێت، بە دیوەکەی دیکەشدا ئەگەر دیموکراتەکان دەرچوون واتە گەڕانەوە بۆ ٢٠١٦ و رێکەوتنی ئەتۆمی ئێران و بەرجام (کردنەوەی لغاوی سەفەوی وعوسمانی).}

^{گەل (شعب) لە سیستمی دیموکراتیدا یەکێکە لە سێ پایەکەی ھەر کیانێکی سیاسی (گەل، خاک، دەسەڵاتێکی سەربەخۆ) گەل سەرچاوەی سەروەرییە لە سیستمی دیموکراتیدا و بە دەنگدان ئیرادەی گەل دەردەکەوێت کە ئیرادەیەکی کامڵ و رەشیدە و پلانی ھەیە و ئاڕاستە دەکرێت.
پۆپۆلیزم (شعبوی) ئیرادەی گەل دەردەکەوێت لە رێگەی خۆپیشاندان و رژانە سەر جادە، کە زۆر جار ئیرادەیەکی کامڵ و رەشید نییە و}

^{ڕیوئێل مارک گەرەشت/ وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە: کەماڵ حەسەن‌پوور}

^{ئەگەر جۆ بایدن هەڵبژاردنی سەرکۆماریی ئەمریکا} بباتەوە لە خۆرهەڵاتی نێوەڕاست چ دەقەومێ؟ ئورووپاییەکان هیوادارن سەرکەوتنی دێموکڕاتەکان بە مانای گەڕانەوەی وڵاتە یەکگرتووەکان بێ بۆ ڕێککەوتنی ناوکیی ٢٠١٥، (بەرجام) لەگەڵ ئێران و، بە هەمان شێوە هەوڵی دڵفراوانە بدەن تا ئێرانییەکانیش بگەڕێننەوە. ئەوان بە هەمان شێوە خوازیاری تێوەگلانی ئەمریکا لە دۆخی ئاڵۆزی نێوان ئیسڕائیل و فەلەستینن. بۆ هەردوو دێموکڕاتەکان و ئورووپاییەکان، ئەوەی بە شێوەی سەرەکی پرسێکی ستراتێژیک بوو (جێبەجێ کردنی گیروگرفتی وڵاتی پیرۆز پێش بە مەترسیی مەزنتر لە خۆرهەڵاتی نێوەڕاست دەگرێ و پێگەی وڵاتە یەکگرتووەکان و ئورووپا لە نێو عەڕەبان و موسوڵمانان بەهێزتر دەکا) ئێستا بە شێوەیەکی بەرچاو بۆتە پرسێکی ڕەوشتی (دادپەروەریی بۆ فەلەستینییەکان و پاراستنی لیبراڵ دێموکراسی لە ئیسڕائیل). زۆر جار بۆ لیبڕالەکان، بنەما ڕەوشتییەکان سەرنجڕاکێشترن تا سیاسەتی واقعگەرییانەی کۆنی بێ‌هێز.

^{بەڕێوەبەرایەتیی بایدن، کە وێدەچێ لە بەڕێوەبەرایەتیی ئۆباما زۆرتر جەخت لە سەر ئورووپا بکاتەوە، هەوڵ دەدا پێوەندیی دۆستانەی ئەمبەر و ئەوبەری ئاتلانتیک باشتر بکا، لە سەردەمی ترامپ‌دا وێران کراوە. تەنانەت بەربەرەکانی لەگەڵ پیلانەکانی پوتین لە خۆرهەڵاتی ئورووپا و خۆرهەڵاتی نێوەڕاست وێدەچێ ببێتە گۆڕەپانێک کە بایدن هەوڵ بدا هاوکاریی هاوپەیمانەکانمان لە ناتۆ بکا.}

^{بەڵام بڵێی سەرۆک کۆمار بایدن لە هەر کام لەو پرسانەدا سەرکەوتوو بێ؟ خۆرهەڵاتی نێوەڕاست لە دوای هەرەسهێنانی ڕێژیمی سەددام حوسێن و سەرهەڵدانە مەزنەکەی عەڕەبان -کە بە هەڵە وەک بەهاری عەڕەبی ناوبانگی دەرکردووە، کە حەوت ساڵ دواتر ناوچەی هێنایە هەژان- خەریکی لێک هەڵوەشانە. وڵاتە یەکگرتووەکان لە ٢٠٠٩ بەولاوە دەستی بە کشانەوە لە خۆرهەڵاتی نێوەڕاست کردووە. بێگومان ئەوە بە هاتنی بایدن ئاڵوگۆڕی بەسەردا نایە. ئەو هێشتا برینەکانی جەنگی عێراقی پێوە ماون کە سەردەمێک بە گەرمی پشتیوانیی لێ دەکرد. وێدەچێ ئەو بودجەی بەرگریی ئەمریکا بە شێوەیەکی بەرچاو کەم بکاتەوە، ئەگەرچی هێزی سەربازیی پێداویستییەکی بێ ئەملا و ئەولای ناوچەیە. جگە لە ئێران، ئیسڕائیل و فەلەستینییان، لەوانەیە هاتنی بایدن ئاڵۆگۆڕی دیکە لە سیاسەتی وڵاتە یەکگرتووەکان}

محەممەد ساڵح محەممەد

^{كۆچی به‌نی ئیسرائیل له‌ میسر و ئه‌و نه‌هامه‌تییه‌ جۆراوجۆرانه‌ی له‌ بیابانه‌كانی سینا له‌ ماوه‌ی نزیكه‌ی ٤٠ ساڵدا به‌سه‌ریان هات؛ یه‌كێك له‌ وێستگه‌ گرنگه‌كانی مێژووی كه‌وناره‌. ده‌گێڕنه‌وه‌ كه‌ له‌ برسیه‌تییه‌وه‌ بگره‌ تا تووڕه‌یی خوداوه‌ند و چه‌ندان كاره‌ساتی سروشتی حاڵی ئه‌و خه‌ڵكه‌ی زۆر شڕ كردبوو، به‌جۆرێك كه‌ له‌ڕووی باوه‌ڕ و ئومێد به‌ ژیان و داهاتووه‌وه‌ چه‌ندان جار تووشی داڕووخان بووه‌وه‌.}

^{رۆژهه‌ڵاتی كوردستان و به‌گشتی ئێرانیش، له‌ ماوه‌ی ئه‌و ٤٠ ساڵه‌دا له‌ڕووی ئه‌و نه‌هامه‌تییانه‌ی كه‌ خه‌ڵكه‌كه‌ تووشی بوون و ئه‌و دۆخه‌ی ئێسته‌ له‌ ئارادایه‌، وێكچوونێكی زۆری له‌گه‌ڵ ئه‌و سه‌رده‌مه‌ ڕه‌شه‌ و مه‌ینه‌تییه‌ی به‌نی ئیسرائیل هه‌یه‌. ئه‌و دۆخه‌ی ئه‌مڕۆی رۆژهه‌ڵاتی كوردستان، له‌وانه‌یه‌ ده‌ره‌نجامی كۆمه‌ڵێك به‌ڵا و موسیبه‌تی جیاواز و كاریگه‌رن له‌ ماوه‌ی ئه‌و ٤٠ ساڵه‌دا. هه‌رچه‌نده‌ باسه‌كه‌ له‌ تاقه‌تی وتارێك زیاتره‌، به‌ڵام جێی خۆیه‌تی به‌ كورتیش بێت چه‌ندێكیان باس بكه‌ین.}

^{- رۆژهه‌ڵاتی كوردستان ڕێك نیوه‌ی ئه‌و ٤٠ ساڵه‌ گۆڕه‌پانی شه‌ڕ بووه‌. واتا هه‌شت ساڵ شه‌ڕی ئێران – عێراق، نزیكه‌ی ١٠ ساڵ شه‌ڕی ڕژێم و جووڵانه‌وه‌ی ڕزگاریخوازی كورد پێش ساڵی ٢٠٠٠، له‌و كاته‌شه‌وه‌ تا ئه‌مڕۆ به‌ پچڕپچڕیش بێت ئه‌و شه‌ڕه‌ هه‌ر به‌رده‌وامه‌. له‌ نیوه‌كه‌ی تریشدا هیچ هه‌وڵێك و به‌رنامه‌یه‌كی ستراتیجی بۆ چاره‌سه‌ری شوێنه‌واری شه‌ڕ له‌ ناوچه‌كه‌ نه‌بووه‌. بێگومان ناوچه‌ی شه‌ڕ واتا ناوچه‌ی ته‌ناهی، واتا باری نائاسایی، واتا}

رەزا شوان

^{هایکۆ هونەرێکی شێعری ساکار و کورت و ئاسان و کاریگەر و نایاب و زۆر کـۆنە لە شێعری ژاپـۆنی دا، تا ئەو رادەیەی کە منـداڵانیش هـۆگـری بـوونە و لاسایی دەکەنەوە. هایکۆ شێوازێکی جیاوازە و ژانـرێکە لە ژانرەکانی شێعری ژاپۆنی. هونەرێکی شیعری رەسەنی ژاپـۆنە. لە ژاپۆنـدا سەری هەڵـدا، رەگێکی مێـژوویی کـۆنی هـەیە و بۆ سەدان ساڵ پێش ئێستا دەگەڕێتەوە. تا ئەمـڕۆش بایـەخی هـایکـۆ کـاڵ نەبـۆتەوە و لە ژاپـۆنـدا بـاوی هـەیە و گـرنگی پێـدەدەن. هـەر لە منـداڵیشەوە بە شـێوازێـکی ئاسان و سـووک منداڵەکانیان فـێری خوێندنـەوە و نووسینی هـایکۆی ساکـار دەکەن.}

^{هایکۆ لە قۆناغی یەکەمیدا، لە سەدەی حەڤـدەمین دا. بە هەوڵی شاعـیری هایکۆنووسی بەناوبانگی ژاپـۆنی (ماتسـۆ باشـۆ: ١٦٤٤-١٦٩٤) گەشەی کـرد. بێ رکابەرێتی ماتسۆ بە مامۆستای یەکەمی ئەم هونەرە ناسراوە، یەکێکە لە بەناوبانگترین هایکۆنووسەکانی ژاپـۆن. رۆڵـێکی گـرنگی بینی لە بڵاوکردنەوە و لە بە باوکـردنی هـایکـۆ لە ژاپـۆن دا.
ماتسۆ، وازی لە مامۆسـتایی و لە ژیـانی خـۆشی شار هـێنا. وەکو شەیـدایـەکی هـایکـۆ، دێ بە دێ دەگـەڕا، بۆ وەرگـرتنی ئیلهـام بۆ هـۆنـراوە و بۆ هـایکـۆکـانی.}

^{(ماتسۆ باشۆ)، شاعیر و وێنەکێش (یۆسا بوسۆن: ١٧١٦-١٧٨٤ )، (كوبایاشی ئیـسا: ١٧٦٢ -١٨٢٦)، (ماساوكـا شـیـكی : ١٨٦٧-١٩٠٢ ) کە چـوار مامۆسـتای گـەورە و ناسراوی زامـانی ژاپـۆنی بـوون، بە کۆڵـەکـەکـانی هـایکـۆی ژاپـۆنی دادەنـرێن.}

^{لە ئێستادا شێعری هـایکۆ لە هەمـوو جـیهانـدا تەشەنەی کردووە. بە دەیـان شاعـیر لە ئەمریکا و ئەوروپـا و ئەفـریقیا و ئاسیادا هـەن، کە چـاویان لە هـایکۆنووسانی ژاپـۆن کردوون، بە سەدان هـایکۆیـان نووسیون و دەنـووسن. بەڵکـو منـداڵانێکی زۆریـش لە قوتابخانە بنەڕەتییەکانی جیهاندا، لەبەر سووکی و ئاسانی، شێعری هـایکـۆ دەنـووسن.
هایکۆی ژاپـۆنی هۆیەکیش بوو بۆ سەرهەڵـدانی (شێعری وێنـەیی) کە بزووتنەوەیەکی شێعری (ئینگـلۆ ـ ئەمریکی) بـوو، لە سەرەتای سەدەی بیستەمـدا باوی بوو. هەروەها هـایکۆ کارتێکـردنی}

^{سۆران حەمەڕەش}

^{وەک کەسێک کە بەدوای مێژووی کورد دا عەوداڵم، کاتێک ئەم زوڵموزۆرەی کە بەرامبەر بە کورد کراوە لەبەرامبەردا ئەو نائاگاییەی دەبینم بەرامبەر بەخۆی، ئازارێکی زۆر دەچێژم. کاتێک دەبینیت ئەمڕۆ خەریکە کورد لە ئازەربایجاندا ناھێڵرێت و ئەوەی کە ماویشە بەشێکی زۆریان لەم جەنگانەدا کەوتوونەتە کەمپی پەنابەرییەوە بێ ئەوەی کە کورد خۆی ئاگاداری ئەوە بێت، ھێندەی تر توڕە دەبم. سەرەڕای ئەوە میدیای کوردیش وەک وڵاتێکی نامۆ بە کورد ناوی ئەو وڵاتە داگیرکراوە دەھێنێت.}

^{ناوھێنانی ئازەربایجان بە دەوڵەتێکی کوردی لەم وتارەدا، ھەوڵێکی ناسیۆناڵیستانە نیە، ئەوە ڕاستیەکی مێژوویی حاشاھەڵنەگرە. ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ بنەچەی مێژوویی ئازەربایجان و چۆنێتی ناونانی ئەو دەوڵەتە و ھاتنی خێڵە تورکە دڕندەکان، بە ڕوونی ئەو مێژووە دەکەوێتە ڕوو. نزیکی سێ ھەزار ساڵ لەمەوبەر ئەو ناوچەیە بە وڵاتی مانا ناو دەھێنرا. ماناییەکان ھێندە ھاوفەرھەنگ و ھاوزمانی میدەکان بوون، لەگەڵ فراوانبوونی دەسەڵاتی میدیدا بوون بە بەشێک لە دەوڵەتی میدی. تەنانەت دواتر ناوی پادشای ماناییەکان و میدەکان، لە سەرچاوە یۆنانی و ئاشوریەکاندا تێکەڵ بوون. بۆ نموونە پادشای مەزن دیاکۆ کە لە سەرچاوە ئاشوریەکاندا بە مانایی باسکراوە، کەچی لای یۆنانیەکان کە سەرچاوەی نوێترن، بە میدی لەقەڵەمدراوە.}

^{لەگەڵ فراوانبوونی دەسەڵاتی میدیدا وڵاتی مانا ناوی بزربوو و بوو بەشێک لە میدیا و لە ژێر دەسەڵاتی میدەکاندا بوو ھەتاوەکو ھاتنی ئەسکەندەری مەقدونی. لە دوای ھاتنی ئەسکەندەرەوە تەنھا شوێن لە ھەموو ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاستدا کە بە سەربەخۆیی ھێڵرایەوە، ناوچەی سەرەوەی میدیا بوو کە درا بە پادشای}