سامانی وەستا بەکر

^{ئەگەرچی کوردستانی سوور لە ئێستایا جوگرافیەکی دابڕاوە لە کوردستانی گەورە بەڵام ئەوە ناگەیەنێ کە دانیشتوانی ئەو ناوچەیە کوردی ڕەسەنن بە یەزیدی و موسوڵمانەکانیشەوە وە شانازی بە کورد بوونی خۆیانەوە ئەکەن و هەمیشە و بێ وچان لە هەوڵی پاراستنی ناسنامەی کوردی خۆیانان تا ئێستاش بەردەوامن و چەندین جار هەوڵی دروستکردنی وڵاتێکی سەربەخۆیان بۆ کورد یاوەو مەخابن بەرژوەندی و نەتەوەخوازی وڵاتانی ناوچەکە ئەو هەڵانەی لەبار بردووە.}

^{ئویەزدی کوردستان، کوردستانی سوور، کۆماری ئارتساخدا، پارچەی پێنجەمی کوردستان، ئەو پارچەیەی کوردستان کە هیچ گرنگی پێنایرێ لەلایەن کوردانی چوار پارچەکەی ترەوە نە سیاسیەکان و نە ڕۆشنبیر و بیرمەندانیش. ئەو کۆمارەی لەسەردەستی لینین دامەزرێنراو لەسەر دەستی ستالینی دیکتاتۆر هەڵوەشێنرایەوە بە ڕێکەوتن لەگەڵ کەمال ئەتاتورکی نەتەوەپەرست.}

^{کوردستانی سوور یەکەمین هەرێمی کوردستان کە لەلایەن یەکێتی سۆڤیەتەوە دانیپیانرا، کوردستانی سوور ئەو ناوچانە ئەگرێتەوە کە نزیکی ھەرێمی ناگۆرنی کاراباخی سەر ئازربایجانە وە ھاوسنوری ئەرمینیا و جۆرجیا و ئازەربایجانە، رووبەرەکەی 6210کم٢.}

^{پێشگرتن بە شەڕی بەردەوامی ئازەری و ئەرمەنەکان بۆ یەکیەتی سۆڤیەت مەحاڵ بوو، لەوکاتەیا بە بڕیاری یەکیەتی سۆڤیەت لیژنەیەک پێکهات بۆ لێکۆڵینەوە لەپرسی کورد لەو ناوچەیە، ویستیان هەرێمێکی ناوبەند دروست بکەن، ئەو هەرێمە لە دوو ڕووەوە بۆ سۆڤیەت سودی هەبوو:}

^{یەکەم، ئەبوو بەناوبەنێک لە نێوان ئەرمەن و ئازەرەکان و کۆتای بە ئاڵۆزەکانی ئەوان ئەهێنا.}

^{دووەم، هەوڵێک بوو بۆ ڕاکێشانی سۆزی کورد، بەتایبەت لەو کاتەیا کە کوردەکان بەهۆی پەیمانی سیڤەری}

^{رەسوڵ سێلەکە}

^{رۆژهەڵاتی کوردستان دەکرێ وەکوو شوێنی وەرچەرخانی بزاڤی رزگاریخوازیی کورد سەیر بکرێ کە لە شێوازێکی سوننەتی و لە مۆدێلێکی ناوچەیی و مەزهەبییەوە، خۆی گواستەوە بۆ مۆدێلێکی سەردەمیانە، ئەویش چوونە نێو سیستەمێکی حیزبی و رێکخراوەی سیاسی مۆدێرن بوو کە \"ژێ-کاف\" لە ساڵی ١٩٤٢ دا خاڵی دەستپێکی بوو، و ئەنجامەکەشی کۆماری کوردستان بوو لە ساڵی 1946 دا کە خاوەن دامەزراوە و دامودەزگای دەوڵەتی مۆدێڕن بوو.}

^{هەرچەند ناکرێ لەگەڵ وڵاتانی پێشکەوتوو بەراورد بکرێ بەڵام بۆ ناوچەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاستی ئەو سەردەم شتێکی دەگمەن بوو. تەمەنی کۆماری کوردستان کەم بوو بەڵام توانی ببێ بە لەدایکبوونەوەی بزاڤی رزگاریخوازیی کورد لە هەموو بەشەکانی کوردستان. کەم نین ئەو حیزب و لایەنانەی ئیلهامیان لە کۆماری کوردستانو بنەماکانی بزووتنەوەی رزگاریخوازی رۆژهەڵاتی کوردستان وەرگرتووە. بەڵام ئەوەی کە ئەمڕۆ دیار نییە دۆزی کورد و بزاڤی رزگاریخوازی کوردە لە رۆژهەڵاتی کوردستان بە جۆرێک کە دۆزی کورد لەو بەشەی کوردستان لە دۆخێکی تەم و مژاوی دایە. پرسیار ئەوەیە کە رژیمی ئێران تا چەندە توانیویەتی دۆزی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان بەلاڕێدا بەرێ و کەمڕەنگی بکاتەوە و تا چەنده پارچەکانی دیکە رۆڵیان بینیوە؟}

^{بۆ وڵامدانەوەی ئەو پرسیاره لە بەشی یەکەمی بابەتەکەمدا باس لە بە قوربانیکردنی رۆژهەڵاتی کوردستان دەکەم لە نێوان ئێران و بەشەکانی دیکەی کوردستان، لە بەشی دووهەمیشدا دەچینە}

هاوار بازیان

^{بەپێی هەژمارێكی سەرپێیی دەبیین، زیاتر لە 10 كەناڵی ئاسمانی، 30 رادیۆ و بڵاوكراوەی هەفتانە و مانگانە و زیاتر لە 50 سایت و پێگەی ئینتەرنێتی جگە لە سەدان نووسەر و رۆژنامەنووس بەزمانی كوردی و كەمێك فارسی روویان لە خوێنەر و بینەر و بیسەری رۆژهەڵاتی كوردستانە، بەڵام لەگەڵ ئەو ژمارە زۆرەی}

^{كەناڵی میدیاییدا، تا ئێستەش راگەیاندن لەوپارچەی كوردستان رۆڵی سەرەكی خۆی وەرنەگرتووە كە هەمان درووستكردنی رای گشتی و دانانی كاریگەرییە. هۆكاری كاریگەرنەبوونی میدیا و راگەیاندنەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان زیاتر لەو 12 خاڵەدا دەبینرێتەوە كە بەكورتی باسیان دەكرێ:}

^{١ ـ زۆربەی هەرەزۆری كەناڵە كوردییەكان و راگەیاندنی بیسراو و بینراو و نووسراو (خوێنراو)ی رۆژهەڵات لەسەر بنەمایەك پەخش و ئاراستەیان هەیە و وتار دەدەن كە پێیان وایە بەرامبەرەیەكان تەنیا ئەندام و لایەنگرانی حزب و هێزەكەی خۆیانن. بۆیە كەسێكی ناحزبی یان دوور لە هێزی سیاسیی خاوەن كەناڵەكە یان رۆژنامەكە كاتێك بینەر و بیسەر و خوێنەری ئەو جۆرە لە راگەیاندن دەبێ، خۆی تێدا نادۆزێتەوە و لە روانگەی رۆژنامەگەریی پیشەیییەوە ئەو كەسە مافی خۆیەتی واز لەو كەناڵە بنێنێ. بەتایبەت كە ئێستە خەڵك توانای باشتری لە هەڵبژاردنی كەناڵێكی راگەیاندن هەیە و لە زۆر بواردا كەناڵە كوردییەكانی پارچەكانی تری كوردستان شوێنی لاوازیی راگەیاندنی رۆژهەڵاتییەكانیان پڕ كردووەتەوە، بەو جیاوازییەی كە ئەوان رەچاوی بەرژەوەندییەكانی خۆیان و هێزەكانیان بەرامبەر حكوومەتی ئێران دەكەن و كەمتر رەچاوی ئەوە دەكەن هێشتا كورد ژێردەستەی حكوومەتی تارانە.}

^{٢ ـ خەڵك لە رۆژهەڵاتی كوردستان ماوەیەكی زۆرە ئاشنای جۆرێك لە راگەیاندنی لایەنگر و ناڕاست بوونە كە رۆژانە لە كەناڵە گشتییەكانی كۆماری ئیسلامییەوە پێیان دەگات، واتە لە هەر}

^{رۆژهەڵاتی كوردستان ناوچەیەكی زۆر پڕبایەخی ئابوورییە، سەرەڕای سرووشتە جوان و دڵڕفێنەكانی دەوڵەمەندە بە كانزا جۆراوجۆرەكان، لەناویشیاندا زێڕو زیوو نەوت، ئەگەر لە باشووری كوردستان نەوت بە یەكێك لە كێشە سەرەكیەكانی ناسەقامگیریی و ناكۆكی نێوان هەرێم و بەغداد و ناتەبایی ناوخۆییە، ئەوا لە رۆژهةلاتی كوردستان زێڕ –ئاڵتوون- ئەو ڕۆڵە دەگێڕێت و كانەكانی ئاڵتوون لەوێ هۆكارێكی سەرەكییە بۆ ئەوەی ئێران جەخت لەسەر دەست بەسەراگرتنی تەواوی ئەو ناوچانەی لەبەرچاو بێت و بە هیچ شێوەیەك دانوستانی لەسەر نەكات.}

^{بە پێی سەرچاوە فەرمییەكانی ئێران 30% سەرجەمی زێڕی بەرهەمهاتووی ئێران لە ناوچە كوردیەكانی رۆژئاوای ئەو وڵاتەیە كە دابەش بوون بەسەر پارێزگاكانی (ورمێ و سنە) دا، بە پێی سەرچاوەیەكی فەرمی ئێران و تایبەتمەند لە بواری كانزاكاندا –روزگار معدن- باس لەوە دەكات كە ئەوان ئامارێكیان لەبەردەستدایە تیایدا هاتووە، ئێران لە ڕێزبەندی 57 هەمین وڵاتانی جیهاندایە لەبەرهەمهێنانی زێڕدا، لەنێو هەموو كانە ئاڵتوونیەكانی}

محه‌مه‌د ساڵح محه‌مه‌د

^{رۆژی پێنجشه‌م ١٣ی ئۆگستس ٢٠٢٠، له‌لایه‌ن دۆناڵد تره‌مپی سه‌رۆكی ئه‌مه‌ریكاوه‌ ڕێككه‌وتنی نێوان ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل له‌گه‌ڵ ئیمارات ڕاگه‌یه‌نرا، كه‌ وه‌ك "ڕێككه‌وتنی مێژوویی ئاشتی" پێناسه‌ی كرد و گوتی، ئه‌م ڕێككه‌وتنه‌ ده‌بێته‌ مایه‌ی كۆتاهاتن به‌ گرژی و دژایه‌تی نێوان هه‌ردوو وڵات و دابڕانیان له‌ ماوه‌ی ٤٩ ساڵی ڕابردوودا و ئاساییبوونه‌وه‌ی پێوه‌ندیه‌كانیان له‌ سه‌رجه‌م بواره‌كاندا.}

^{له‌ چه‌ندان ساڵ و مانگی رابردوودا، ئاستی دانوستان و پێوه‌ندی ئه‌و دوو وڵاته‌ ئه‌وه‌نده‌ په‌ره‌ی سه‌ندبوو كه‌ گه‌یشتن به‌م ڕێككه‌وتنه‌ چاوه‌ڕوانكراو بوو. به‌تایبه‌تی لێكتێگه‌یشتن له‌ مه‌ترسی هاوبه‌شی كۆماری ئیسلامیی ئێران بۆ سه‌ر هه‌ردوولا، گرنگترین هۆكاری توانه‌وه‌ی به‌سته‌ڵكی نێوانیان و هه‌نگاونانیان بووه‌ به‌ره‌و ئاراسته‌ی ئه‌م ڕێككه‌وتنه‌.}

^{بێگومان ئیداره‌ی تره‌مپ ڕۆڵێكی گرنگی له‌ لێك نزیككردنه‌وه‌ی ئیمارات و ئیسرائیل گێڕاوه‌. دۆناڵد تره‌مپ كه‌ له‌ زۆر بواره‌كانی سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌دا سه‌ركه‌وتوو نه‌بووه‌، زۆر پێویستی به‌م ئاساییبوونه‌وه‌یه‌ی پێوه‌ندی ئیمارات و ئیسرائیل هه‌بوو، بێگومان وه‌ك به‌رگێكی براوه‌ له‌ قۆناغی هه‌ڵبژاردنه‌كانی مانگی نۆڤێمبه‌ردا سوودی لێ ده‌بینێت و هه‌وڵی به‌ده‌ستهێنانی پشتگیری و گره‌نتی جووه‌كان ده‌دات له‌ ناوخۆ و ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكادا.}

^{ئیداره‌ی تره‌مپ به‌ گواستنه‌وه‌ی باڵوێزخانه‌ی ئه‌مه‌ریكا له‌ "ته‌ل ئه‌بیب"ه‌وه‌ بۆ "بیت المقدس"(ئۆرشه‌لیم)، پشتگیریكردن له‌ ئیسرائیل بۆ لكاندنی به‌رزاییه‌كانی جۆلان به‌ خاكی وڵاته‌كه‌ی، هه‌روه‌ها كشانه‌وه‌ له‌ ڕێكخراوی یۆنیسكۆ و ڕێكخراوی مافی مرۆڤی سه‌ر به‌ نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان كه‌ واشنتن}

باز ئەحمەد

^{له‌ ڕۆژێكی وه‌كو ئه‌مڕۆ 10ی ئاب/ئۆگه‌ست و 100 ساڵ به‌ر له‌ ئێسته‌، وڵاتانی براوه‌ی جه‌نگی یه‌كه‌می جیهان نه‌خشه‌ی ناوچه‌كانی ژێر ده‌ستی عوسمانیان داڕشته‌وه‌ و بۆ یه‌كه‌مجار كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی ددانی به‌ مافه‌كانی گه‌لی كوردستان نا و له‌ چوارچێوه‌ی ڕێككه‌وتنی سیڤه‌ر باس له‌ دروستكردنی ده‌وڵه‌تێك به‌ناوی كوردستان كرا. هه‌رچه‌نده‌ دواتر به‌ ڕێككه‌وتنی لۆزان سه‌رجه‌م ئه‌و به‌ڵێنانه‌ی به‌ كورد درابوون له‌ سیڤه‌ر كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی لێی پاشگه‌زبوونه‌وه‌، به‌ڵام وه‌ك به‌ڵگه‌نامه‌یه‌كی مێژوویی "سیڤه‌ر" بووه‌ یه‌كه‌م ڕێككه‌وتن كه‌ زۆرینه‌ی وڵاتانی زلهێزی ئه‌وكاتی جیهان واژوویان له‌سه‌ر كرد و ددانیان به‌ سنوورێك نا به‌ ناوی ده‌وڵه‌تی كوردستان.}

^{ڕۆژنامه‌ی لۆمۆندی فڕه‌نسی بابه‌تێكی له‌وباره‌وه‌ بڵاوكردووه‌ته‌وه‌ و ئاماژه‌ی داوه‌، له‌ ساتی كۆمه‌ڵكوژكردنی ئه‌رمه‌نه‌كان كورده‌ به‌كرێگیراوه‌كانی سوڵتان عه‌بدولحه‌میدی دووه‌م ڕۆڵێكی یه‌كجار خراپیان گێڕا، به‌شداربوون له‌و تاوانه‌ قێزه‌وه‌نه‌ی كه‌ عوسمانییه‌كان دژ به‌ ئه‌رمه‌نه‌كان ئه‌نجامیان دا، له‌ ماوه‌ی حوكمی سوڵتان عه‌بدولحه‌میدی دووه‌م له‌ 1876 تا 1909 حكوومه‌تی عوسمانی سه‌رجه‌م ڕاپه‌رینه‌كانی كوردی سه‌ركوت كرد و به‌ناوی ئایین سه‌رۆك هۆزه‌كانی كوردی هێنا سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌ی كه‌ بچنه‌ ناو هێزی سواره‌ی حه‌میدییه‌ و له‌ پێناوی ئیسلام شه‌ڕ به‌ دژی ئه‌رمه‌نه‌كان بكه‌ن.}

^{ئه‌مه‌ خواستی هه‌موو كورد نه‌بوو، به‌ڵكو چه‌ند هۆزێكی}

^{ڕێبوار سیوەیلی}

^{1. هه‌رگیز ئه‌وه‌نده‌ خۆ به‌كه‌مزان نابم، كه‌ له‌ پێناوی فه‌لسه‌فه‌/بیركردنەوەدا ده‌ست له‌ كوردبوونی خۆم هه‌ڵگرم، چونكه‌ ئه‌گه‌ر فه‌لسه‌فه/بیركردنەوە‌ نه‌توانێ ته‌عبیر له‌ چییه‌تی كوردبوونم بكات و كوردبوونی من نه‌بێته‌ ناوه‌ڕۆكێك بۆ مانه‌وه‌ی فه‌لسه‌فه‌، ئه‌وه‌ ده‌ست له‌ فه‌لسه‌فه‌، وەك جۆرێكی تایبەتی بیركردنەوە هه‌ڵده‌گرم و بۆ ده‌فرێكی تر ده‌گه‌ڕێم تا كوردبوونمی هه‌ڵڕێژمه‌ ناو..}

^{2. هه‌رگیز كوردبوونم له‌ سه‌ره‌وه‌ی مرۆڤبوونمه‌وه‌‌ نابینم، چونكه‌ كوردبوونم، به‌و ڕیگایه‌ تێده‌گه‌م كه‌ ناوه‌ڕۆك به‌ مرۆڤایه‌تیبوونم ده‌به‌خشێت، ئه‌گه‌ر مرۆڤایه‌تی ئه‌و ده‌فره‌ بێت كه‌ كۆی گه‌لان و نه‌ته‌وه‌كانیتر به‌ قوربانیی و تێكۆشانه‌كانی خۆیان دروستیانكردووه‌.}

^{3. هه‌ر‌گیز ماف و ڕه‌وایه‌تی كێشه‌ نه‌ته‌وایه‌تیه‌كه‌م و كۆی ئه‌و یادوه‌ریانه‌ی له‌وباره‌ییه‌وه‌ بۆم بوونه‌ته‌ بار، بچووكناكه‌مه‌وه‌ له‌ ڕق و تێروانینمدا بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی داوای ئه‌م مافه‌م بۆ ده‌كه‌ن. من خۆشه‌ویستی و ڕقی خۆم بۆ كه‌سه‌كان، له‌ پشتگیریكردنی كێشه‌ نه‌ته‌وایه‌تیه‌كه‌م جیا ده‌كه‌مه‌وه‌، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌و كه‌سانه‌ دوژمنیشم بن، لێیان خۆش ده‌بم.}

^{4. من له‌ هیچ شوێنێك له‌به‌ر بڕوانامه‌كه‌م، یان پێگه‌ی ڕۆشنبیریی و ژماره‌ی كتێبه‌كانی بڵاومكردوونه‌ته‌وه‌، ڕێزلێگیراو نه‌بووم، هێنده‌ی ئه‌وه‌ی كوردبوونه‌كه‌م حورمه‌تی بۆ دروستكردووم، چونكه‌ له‌ هه‌موو شوێنه‌كانی جیهاندا نوسه‌ری چالاك و باشتر و خاوه‌ن بڕوانامه‌ی به‌رزتر و ڕۆشنبیرتر و خاوه‌نبه‌رهه‌می}

^{د. سەردار عەزیز}

^{ئێستا دەتوانین بڵێین کە بە سەرکردایەتی تورکیا، هەر سێ وڵاتی عێراق و ئێران و تورکیا لە فشار و هێرش و شەڕدان دژ بە کورد.}

^{توپبارانی ئێران بۆ سنورەکان، داوای عێراق بۆ کردنەوەی دەروازەیەکی تر لەگەڵ تورکیادا دوور لە دەستی حکومەتی هەرێم، لە گوندی ئۆڤاکۆی، هێرش و توپبارانەکانی تورکیا، هەموو لە یەککاتدا بەڵگە و نیشانەی ئەم دۆخەن.}

^{ئەندازیاری ئەم گەلەکۆمەیە لە ئێستادا تورکیایە،هەتا ماوەیەک لەمەوپێش چەند تێگەیشتنێکی هەڵە لە ئارادابوو کە ئەم ڕوداوانە هەمویانی پوچکردەوە.}

^{نمونەی ئەم تێگەیشتنە هەڵانە کە زۆر لە لایەن میدیای کوردییەوە بە گوێی خەڵكی کورددا دەدران:}

^{یەکەم، نەمانی ترسی دەرەکی لە سەر هەرێم، دووەم، نەبونی هەماهەنگی لە نێوان تورکیا و ئێران، بە تایبەتی دژ بە پەکەکە، سێیەم، نەمانی ترسی سەربازی لە لایەن حکومەتی عێراقەوە، یان هاوکاری نەکردنی عێراق بە مۆدێلی جاران دژ بە کورد.}

^{چۆن تورکیا توانی ئەم هێزانە کۆکاتەوە؟}

^{هەردوو عێراق و ئێران لە ژێر فشاری دارایی و ئابوری زۆردان، یەکێک لە ئامانجەکانی حکومەتی کازمی ئەوەیە کە داهاتی غەیرە نەوتی دەست بکەوێت، یەکێک لەو سەرچاوانە کە داهاتی زۆر دابین دەکات دەروازەکانە.}

^{بونی ئامانجی تورکیاش بۆ کردنەوەی دەروازەیەکی تر لە نێوان}

Read more...