^{هاونیشتیمانە بەرێزەکان}

^{‎خەڵکی مافخوازی کوردستانی رۆژهەلات}

^{‎رۆژی ٢٢ی پووشپەڕ رۆژێکی پر لەکارەساتە لە مێژوویی خەباتی حیزبی دێمۆکرات و بزووتنەوەی رزگاریخوازی کوردستانی رۆژهەڵات‌دا. دروست ٣٣ساڵ لەمەوپێش لەم رۆژە شوومەدا، گەورە سیاسەتوان و دیپڵۆماتکار و بگرە دەوڵمەردی بلیمەتی کورد، دکتور عەبدولڕەحمان قاسملوو سکرتێری گشتی حیزبی دیمۆکراتی کوردستانی ئێران وکاک عەبدوڵای قادری ئازەر و دوکتۆر فازل رەسووڵ، کە لەپێناو چارەسەرکردنی ئاشتیانەی پرسی کوردی رۆژهەڵات دەگەل نوێنەرانی دەسەڵاتی ئێران لە ویەن پێتەختی وەڵاتی ئوتریش لە ووتوێژ و مزاکرەدا بوون، شەهید دەکرێن.}

^{‎دوکتور قاسملوو هەر لەسەرەتای دەستپێکی شۆرشی گەلانی ئێران و هاتنەسەرکاری کۆماری ئیسلامی، بڕوای قووڵی بە رێگاحەللی ئاشتیانەی کەیسی کورد لە کوردستانی رۆژهەڵات هەبوو، هەر بۆیەشە لە‌م‌پەیوەندییەدا گشت چالاکیی سیاسی، دیپلۆماتیک و مێدیاتیکی حیزبی لەپێناو چەسپاندنی گووتاری ئاشتی و سوودوەرگرتن لە مکانیزمی دیالۆگ و دانووستاندنی ئاشتەوایی بۆ حەللی کێشەکان دەگەل تاران، تەرخان کردبوو، وە هەر لەم راستایەشدا دوای شەری ٣مانگە و ئیعلامی لەببەیک بە "پەیامی سولحی خومەینی"، وەک گووتەبێژی هەیئەتی حووسنی نییەتی کوردستان دەگەڵ هەیئەتی نێردراوەیی تاران، واریدی ووتوێژ و دانووستاندنی ئاشتەوایی بوو، وە چەندین دانیشتنیان بەمەبەستی دۆزینەوەی رێگاحەللی ئاشتیانەی پرسی کورد، دەگەڵ هەیئەتی نێردراو کرد. بەڵام بەداخەوە شەرخوازان سەرئەنجام توانیان رەوتی ئاشتەوایی بەرەو گرژی و سەپاندنی شەری بەرگری نەتەوەیی جهەتدار و هیدایەت بکەن، شەرێک کە ئێستاشی دەگەلڵدا بێت، هەر درێژەی هەیە.}

^{‎کارەساتی دڵتەزێنی ٢٢ی پووشپەر دەگەڵ ئەوەش کە خەسارەکان و لێکەوتە سەلبییەکانی، بە روخسار و پەیکەری بزووتنەوەی رزگارخوازی کوردستانی رۆژهەڵات و بە تایبەتی حیزبی دێمۆکراتەوە هەنووکەش هەر بەزەقی دیارن، بەڵام لەهەمانکاتیشدا دەکرێت ئەم کارەساتە وەک نووقتە گۆرانێکی مێژوویی لە خەبات و رەوشی کاری ئەکتەرەکانی دەخیل لە خەباتی نەتەوەخوازی کورد دا حیسابی بۆ بکرێت. نووقتەگۆرانێک کە رەوتی خەباتی لە لووتکەوە بەرەو نزمی و لاوازی وەرچەرخاند، وە سەرئەنجام ئافەتی کەمپ‌نشینی و چەقبەستوویی نەخوازراویی، تووشگیر ی تێکۆشەران و رەوتی خەبات کرد.}

^{‎بزووتنەوەی کۆماریخوازانی رۆژهەڵاتی کوردستان، وەک بزووتنەوەیەکی سەردەمییانە و خاوەن پرۆژەی ئاشتەوایی، کە ئیستراتێژی و ئامانجی ئیستراتێژیکی بزووتنەوەی لەسەر ئاستی بنەما فیکری و فەلسەفییەکانی سەردەمی کۆمارە کە بە رێبەرایەتی پێشەوا و پشتیوانی هێزی نەمر بارزانی،و هەروەها ئازموونە بەنرخەکانی رەوشی کاری شەهید دوکتور قاسملوو لەپێناو ئاشتی دا دارشتووە، خۆی بە رێبواری راستەقینەی رێبازی ئاشتەوایی ئەم شەهیدانە دەزانێ،و هەر لەسەر ئەم بنەمایەش پرۆژەی ئاشتەوایی حەللی کێشەی کوردی رۆژهەڵاتی بۆ گشت حاڵەتەکان، لەسەر ئاستی بنەما یاسایی و حقوقییەکان دارشتووە، کە لەم سۆنگەیەوە سوودوەرگرتن لە بژاردەی دیالۆگی ئاشتەوایی بە گوونجاوترین و کاراترین گووزینەی سەرخستنی پرۆژەکە دەقەبلێنێ.}

^{‎هەر بۆیەشە لە گرژترین حالەتەکاندا، بزووتنەوە لەسەر درێژەدان بە پرۆسەی دیالۆگی ئاشتەوایی سوور و پەیگیر، چالاک و چالاکتر دەبێت و دەمێنێتەوە. بەڵام ئاشکرایە سەرخستن و چێ‌کردنی پرۆژەی ئاشتەوایی، پێویستی}

^{هەواڵی کۆچی دوایی کەسایەتی خۆشناو و ناودار، گەورەی بنەماڵەی شەمامی، حاجی رەحمانی شەمامی، کە جێگای رێز و خۆشەویستی گشت لایەکمان بوو، بوو بە مایەی خەمباری و دلگرانیمان.}

^{بزووتنەوەی کۆماریخوازی رۆژهەڵاتی کوردستان کۆچی دوایی حاجی رەحمانی شەمامی کەسایەتی خۆشناو و دیار و سیمای ناسراوی سەردەشت و دەورووبەری و مامی ئازیزی دوکتۆر مستەفای شەمامی رێکخەری گشتی بزووتنەوەی کۆماریخوازانی رۆژهەڵاتی کوردستان ، کە هاوکات کۆچکردوو حاجی رەحمان کەساییەتێکی سیاسی و نەتەوەیی و نیشتمانی بوو، بوەک خەسارێکی گەورە و قەرەبوونەکراوە دەنرخێنێت. بۆیە لەم پەیوەندییەدا بزووتنەوەی کۆماریخوازانی رۆژهەلاتی کوردستان سەرەخۆشی لە گەلی کوردی هێژا و تێکۆشەر و سەرجەم بنەماڵەی سەربەرزی شەمامییەکان، و تێکڕای کەس}

^{هەواڵی کۆچی دوایی کەسایەتی سیاسی و خۆشناو و کوڕی پێشەوای نەمر قازی محەممەد، کاک عەلی قازی، کە جێگای رێز و خۆشەویستی گشت لایەکمان بوو، بوو بە مایەی خەمباری و دلگرانیمان.}

^{بزووتنەوەی کۆماریخوازی رۆژهەڵاتی کوردستان کۆچیدوایی کاک عەلی قازی تاقانەکەی پێشەوا قازی محەممەد سەرۆک کۆماری کوردستان، کە کەساییەتێکی سیاسی و نەتەوەیی و نیشتمانی بوو، وەک خەسارێکی گەورە و قەرەبوونەکراوە دەنرخێنێت. بۆیە لەم پەیوەندییەدا بزووتنەوەی}

^{هێمن عه‌بدولقادر}

^{پەیمانگای زانستی دەمار و دەورنناسی مەعریفی، لە (بۆدابست)ی پایتەختی هەنگاریا لە رێگەی (electroencefalograma) یان (eeg test)، واتا بەستنی کەللەی سەر لە جیهازی شیکاری کارەبایی مێشک،
کە توێژەران هاتن لەرێگەی ئەم ئامێرەوە بەستیان لە مێشکی ژمارەیەکی زۆر لە (سەگ) و (خاوەنی سەگەکان) بەمەبەستی وەرگرتنی ئەو گۆڕانکاریانەی لە مێشکی هەردوو لادا ڕودەدەن لەکاتی خەودا، لە کۆتاییدا گەیشتنە ئەو ئەنجامەی کە: ئەو سەگانەی کە خاوەنەکانیان رێزیان دەگرن و یارمەتیان دەدەن و ڕۆژانە خزمەتیان دەکەن، ئەو سەگانە لەگەڵ خاوەنەکانیان زیاتر هەست بە ئارامی دەکەن، زیاتر و باشتر دەچنە ناو خەوی قوڵەوە کەمتر خەبەریان دەبێتەوە..ئەم تاقی کردنەوانە بۆ دەرخستنی ڕادەی وابەستەیی منداڵ بەدایک و باوکانەوە ئەنجامدرا، هەروەها بۆ دەرخستنی هەندێک لە گرفتەکانی کەمخەوی منداڵ.
قسەکە لێرەدا ئەوەیە: ئەگەر ئەمە شعوری سەگێک بێت بەرامبەر بە مرۆڤێك، کە لەکاتی ئیحترام گرتن و ئەماندا باشتر و چاکتر بخەوێت و بەیانیان زوتر هەستێت و وزەیەکی زیاتر بداتە سەگەکە بۆ یاریکردن}

^{بەرێزان ئەندامانی سەرکردایەتی، ئەندامان و لایەنگران و جەماوەری خۆشەویستی حیزبی شیوعی کوردستان
بە بۆنەی دامەزراندنی ، یادی ۲۹مین ساڵرۆژی راگەیاندنی پارتەکەتان، حیزبی شیوعی کوردستان لە لایەن بزووتنەوەی کۆماریخوازانی رۆژهەڵاتی کوردستان پر بە دڵ پیرۆزبایی خۆمانتان ئاراستە دەکەین.
حیزبی شیوعی وەک جەریانێکی چەپی پێشکەوتن خواز و عیدالەت مێحوەر و نەتەوەیی بە دروشمی «نیشتمانێکی ئازاد و گەلێکی بەختیار» لە ماوەی ۲۹ساڵی تەمەنی پر لە سەروەری و تێکۆشانی دا، لە خەبات بۆ ڕزگاری مافی دیاریکردنی چارەنووس، یەکسانی و دادپەروەری، هاوژینی بە ئاشتی و تێکۆشان و هەوڵدان بۆ کۆتایی هێنان بە هەرجۆرە چەوساندنەوە یەکی نەتەوایەتی، چینایەتی، رەگەزی بەحەق}

^{لە ئاستی کوردستانی گەورەدا هەنگاوی کردەی هەڵگرتووە و تا ئاستێکی بەچاو پێشەنگ بووە، و لە مێژووی خۆیدا لاپەرەی پرشنگدار و زێرینی تۆمار کردوون کە بۆ هەموو گەلی کورد و ئازادیخوازان ئەزموون و دەستکەوتی بەنرخن.
وەک بزووتنەوەی کۆماریخوازانی رۆژهەڵاتی کوردستان لە گەڵ جەخت کردنەوە لە سەر هەرچی پتەوترکردنی دۆستایەتی و پەیوەندییەکانی نێوانمان، هیوادارین لە ئەرک و کاروتێکۆشانی نەتەوەیی و حیزبیتان}

^{سەلاحەددین دەمیرتاش- زیندانی ئەدیرنە}

^{وەرگێڕانی: رێدار فاتیح}

^{ەبێت؟ بە دڵنیاییەوە دەبێت. دۆزی کورد زو یاخود درەنگ، لە رێگەی دیالۆگ و دانوستانەوە، بە ئاشتی چارەسەر دەبێت.}

^{من ئەمە تەنها لەبەر ئەوە ناڵێم کە ماوەیەکە باس و خواسی پرۆسەی ئاشتی گەرم کراوەتەوە، بەڵکو وەکو بۆچونێکی مەبدەئی دەیڵێم.}

^{بەڕێز پەروین بوڵدان، لە کۆتا کۆبونەوەی فراکسیۆنی هەدەپەدا، ئەوەی بە رونترین شێوە ئاشکراکرد کە ئاکەپە بەدوای پرۆسەی ئاشتی -دا ناگەڕێت، بەڵکو بەپێچەوانەوە کەوتوەتە پرۆسەیەکی تەواو لاوازبونی خۆی و توانەوە.}

^{با راستییەکان بخەینە ڕو…
رێپێوانی گێملیک لە دژی گۆشەگیریی سەر ئۆجەلان و دواتریش ئەو دەنگۆیانەی باسی رێپێدانی بینینی ئۆجەلانیان دەکرد پێکەوە گفتوگۆیەکی چڕ و پڕیان دروست کرد.}

^{ئاخۆ نامەیەکی تایبەت بە هەڵبژاردنەکان لەلایەن ئۆجەلانەوە دێت؟ هەدەپە و ئاکەپە نزیک دەبنەوە؟ پرۆسەی ئاشتی دەست پێدەکاتەوە؟ کوردەکان لە هەڵبژاردنەکاندا بێلایەن دەبن؟}

^{ئەم جۆرە پرسیارانە و وەڵامی جیاجیای زۆریش بە دوای یەکدا هاتن.}

^{سەرەڕای ئەوەی رونکردنەوەکانی هەدەپە لە جێی خۆیاندا بون و رون بون، وا دیارە گفتوگۆکان ناوەستن. زەرەری نییە، هەموان دەتوانن گفتوگۆی بکەن، تەنانەت لە گفتوگۆکردنیدا سود هەیە. لەگەڵ ئەمەشدا گەر هەندێک راستی نەخرێنە ڕو، ئەو گفتوگۆیانەی دەکرێن ئەنجامی راستیان لێ هەڵناهێنجرێت.}

^{ئەم راستیانە چین؟ ئەمانەن...
گۆشەگیری، شێوازێکی ئەشکەنجەی نایاسایی و نائەخلاقییە. پشتگیری}

^{دكتۆر مەولود ئیبراهیم}

^{پێشەکی:}

^{تائێستا زۆر پێناسەی جوان و پێدا هەڵگوتنی جوانتر بۆ هونەرمەند (حەسەن زیرەک) کراوەو نووسراوەو گوتراوە، کە هەموویان باس لە گەورەیی و کەموێنەیی ئەو هونەرمەندە دەکەن، هەموو ئەمانەش رای کەسانی پسپۆرو شارەزا بووە. من خۆم لە هەمووان شیاوترو گرنگتر ئەو پێناسەیە بەجوان دەزانم کە دەڵێ: (حەسەن زیرەک..هونەرمەندێکی ئەفسانەییە!) رەنگە کەسانێکی بەڕێز..بپرسن حەسەن زیرەک هونەرمەندێکی بەرچاوو- واقیعی-مێژووییە! بۆچی ئەفسانەیە؟! لێرە من ئەفسانە بەمانا جوانەکەی وەک – بەرزترین ئاستی داهێنان – وەک مرۆڤێکی تەواو تاقانە بەکاردەبەم، تۆ سەیرکە کەکارێکی هونەری ئەدەبی یان هەر داهێنانێکی تر کە زۆر جوان و سەرنجڕاکێش بێ، وەختێ بمانەوێ سەرسامی خۆمان لەئاستیا دەربڕین! یەکسەر دەڵێن: ئەفسانەیە! ئەفسانە بەو مانایەی کە زیاتر لەشیکردنەوەیەک و مانا لێکدانەوەو بۆ چوونێک هەڵدەگرێ و کەمترین کەس دەتوانن داهێنانی ئاوا بکەن! بەڵێ، زیرەک خۆی و ژیان و هونەرەکەی، ئەفسانەیەکی سەردەم و زەمینەو مەیدان و کەرەستەی دەیان و سەدان لێکۆڵینەوەن؛ ئەگەر لێکۆڵەران شارەزای ژیان و هونەری ئەم – ئەفسانەیە – بن و بەوردو باریکی ژیان و هونەرەکەیدا بچنە}

^{عەلی عه‌بدولصه‌مه‌د}

^{لەنێو هەر گەل و میللەتێکدا بوونی زاناو فەیلەسوف نوسەر و داهێنەر کە خزمەتیان بەڕەوتی بەرەپێشچوونی وڵاتەکەیان کردبێت، جگە لەوەی کە سەروەتێکی گرنگ و بە بەهای ئەو گەل و میللەتەیە و شانازی پێ وەدەکەن، لەهەمان کاتیشدا لەدوای خۆیان و مردنیان،}

^{گۆڕ و شوێنی بەخاکسپاردنیان دەکەنە ناوەندێکی گەشتیاری و سنورێکی زۆری دەوربەری گۆڕەکەشی بە دیمەنی سەوزایی و بیناسازی جوان دەڕازێننەوە و جگە لەوەی کە مێژوو و شوناسی خۆیان دەپارێزن، لەگەڵ ئەوەشدا ساڵانە هەزاران گەشتیاری ناوخۆیی و بیانی سەردانی دەکەن و دەبێتە سەرچاوەیەکی داهاتیش بۆ وڵاتەکە خۆی...}

^{لەنێو وڵاتی ئێراندا چەندین ئارامگای شاعیر و فەیلەسوف هەیە کە شوێنی بەخاکسپاردنیان، کراوەتە شوێنێکی گەشتیاری و لەبەرانبەر چوونە ژوورەوەی گەشتیاریشدا بۆ نێو ئارامگاکە، پارەی لێ وەردەگیرێت.}

^{هەریەک لە ئارامگاکانی، "بابەتاهیری هەمەدانی" و "ئەبو عەلی سینا"ی فەیلەسوف" دوو}

^{شاناز هیرانی}

^{تا هه‌نوكه‌ بابه‌تی به‌شداری ژن له‌دروستكردنی بڕیار و رۆڵی له‌كایه‌ی سیاسیدا، بابه‌تێكه‌ جێگه‌ی بایه‌خی تیۆرسێنان و سیاسه‌توانانه‌، به‌تایبه‌تیش له‌وڵاتانی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌راست. له‌وڵاتانی رۆژئاوا تا راده‌یه‌كی زۆر ئه‌و قۆناغه‌یان تێپه‌ڕاندوه‌ و له‌وێ‌ ئێستا ژنان كار بۆ مه‌سه‌له‌ی هاوبه‌شی ده‌كه‌ن له‌ بڕیارو سیاسه‌تدا نه‌ك بۆ یه‌كسانی. به‌ڵام وڵاتانی ناوچه‌ی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌راست گیرۆده‌ی ده‌ستی جه‌نگ و ململانێكانن، ئه‌مه‌ش وایكردوه‌ وزه‌ی مرۆیی له‌وێدا به‌سه‌رقاڵبون به‌دۆخی ناسه‌قامگیری به‌هه‌ده‌ر بڕوات، دواجار ژنانیش به‌هۆی ئه‌و باره‌ ناله‌بار و بێ‌ كۆتاییه‌ی ئه‌و وڵاتانه‌ كه‌وتنه‌ ناو شۆرش و ململانێ‌ و كایه‌ی سیاسی به‌شێوه‌یه‌كی چرتر.
لێره‌دا پرسیاره‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌: ئایا ژنان ئێستا چۆن ده‌ڕواننه‌ جیهانی سیاسه‌ت، دیموكراسی، ئاشتی و ده‌سه‌ڵات و هێز...؟ ژنان تا چه‌ند توانیویانه‌ خۆیان بگونجێنن له‌گه‌ڵا گۆڕانكارییه‌كان و راده‌ی كاریگه‌ریان چه‌نده‌ به‌سه‌ر ژیانی سیاسی و حزبی و دامه‌زراوه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نییه‌وه‌؟
ساڵی 1995 له‌ كۆنگره‌ی جیهانی ژنان له‌ وڵاتی چین دان نرا به‌ زه‌روریه‌تی به‌شداری ژن له‌پرۆسه‌ی دروستكردنی بڕیارو گه‌یشتنی به‌ پۆست و پله‌ باڵاكان. به‌ڵام زۆرن ئه‌و هۆكارانه‌ی وا ده‌كه‌ن ژن}

^{ئەرلینگ فۆلکڤۆر}

^{و. لە نۆروێژییەوە: ئیسماعیل ئیسماعیل زادە}

^{کێ دەبێتە خاوەنی ڕووبارەکان؟ ئەمە گرنگترین پرسی سەدەی ٢١-ە کە کوردستان و زۆر شوێنی تر دەگرێتەوە. دەرھێنانی نەوت رووداوێکە لە مێژووی مرۆڤایەتی‌دا. (بەڵام) ڕووبارەکان ھەمیشەیین. دەیان ھەزار ساڵ لەمەوبەر فورات و دیجلە خۆراک و شێوەی ھیلالی بەپیتیان داڕشت کە بە بێشکەی بەشێک لە کۆمەڵگەی مرۆڤە کەونارییەکان دادەنرێت. ڕووبارەکان میزۆپۆتامیایان پێکھێنا. ئاوی فورات ژیان لە تورکیا و سوریا و ئێراق مسۆگەر دەکات. دیجلە کە لە چیاکانی باکووری کوردستانەوە دێت، لە باشووری کوردستان تێکەڵاوی لقەکانی زێی گەورە و زێی بچووک دەبێتەوە و گەشە دەکات.
کوردستان تا بە ئێستا سەرچاوەی ئاوی باکووری ڕۆژھەڵاتی ناڤین بووە. کاتێک تورکیا بەنداوی ئاراراتی لە سەر فورات سازکرد، سوریا و ئێراق کە کەوتوونەتە خوار بەنداوەکە، تازە تێدەگەییشتن کە ئەوە شتێکی ئاسایی نییە.
ھەردوو دەوڵەتی عەرەبی و دەوڵەتی تازە سازبووی ئیسرائیل ئاویان نییە. پلاندانەرانی تورکیا و ئیسرائیل بیریان لە ھاوپەیمانییەک کردەوە لە سەر بنەمای ئاو. ئەم دوو دەوڵەتە بە پێی بەرژەوەندیی ھاوبەش لە چەند بوارێکدا ھاوکاریی بەھێزیان ھەبووە. (بۆ نموونە) ئەندامە بە بڕشتەکانی ڕێکخراوە زایۆنییەکان ھەوڵیان داوە کە ئەمریکا ژینوسایدکرانی ئەرمەنییەکان لە لایەن تورکیاوە پەسند نەکا٢..
پۆڵ سیمۆن، سیناتۆری پێشووی ویلایەتی ئیلینۆی (ئەمریکا) لە کتێبێکی تایبەت بە کێشەکانی دابینکردنی ئاو لە جیھاندا دەڵێت: "لە ٤٠ بۆ ٩٠ ساڵی داھاتوودا رێژەی ٥.٩ ملیارد کەسی جیھان بۆ دوو قات بەرز دەبێتەوە، کەچی دابینبوونی ئاو ھەر ئەوندەیە کە ھەبووە، سەرەڕای ئەمە، بەکارھێنانی ئاو بۆ ھەر تاکێک لە جیھاندا دوو ھێندە خێراتر بووە". مەرج نییە}