سەروەر حەمە ئەحمەد

^{لە پێناسەی ئاڵادا ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان دەڵێت: (ئاڵا، واتە هێما‌و ناسنامەی گەل‌و نەتەوە‌و دەوڵەت‌و هەرێم‌و حزب‌و گرووپەكان و، شانازییەكی بەردەوامی بەرجەستەكراوی هەر یەكەیانە). وەك لە بەڵگە مێژووییەكاندا ئاماژەی پێ كراوە، تەمەنی هەڵكردنی ئاڵا دەگەڕێتەوە بۆ نزیكەی دوو هەزار ساڵ پێش زایین ‌و، بۆ یەكەم جار لە شارستانییەتی میزۆپۆتامیا _كوردستانی گەورە_ ئاڵا هەڵدراوە و، دەوڵەتی ماد‌و شارستانییەتی سۆمەرییەكان‌و ئاشوورییەكان‌و میدیاكان، ئاڵایان وەك نیشانەیەك بۆ دەسەڵاتدارێتیی خۆیان هەڵداوە و، میسرییە كۆنەكان‌و ئیمپراتۆرییەتی چین‌و ژاپۆن‌و ڕۆمانییەكانیش خاوەنی مێژوویەكی دەوڵەمەندن لە هەڵكردنی ئاڵادا. كەواتە، لەمەوە ئەوەمان بۆ ڕوون دەبێتەوە كە هەر لە مێژەوە سازكردن‌و هەڵكردنی ئاڵا، بووەتە پیشەی مرۆڤەكان ‌و، وەك بەشێك لە ناسنامە‌و هێمای تایبەت بە خۆیان سەیریان كردووە.}

^{بیرمەندی ئەمریكی، "مایكل بیلگ"، ئاڵا بە یەكێك لە سیمبۆلە سەرەكییەكانی دەوڵەتی نەتەوەییی مۆدێرنەوە دەبەستێتەوە و، پێی وایە ئاڵای وڵات‌و نیشتمان‌و نەتەوە، ئەو هێما دیارەیە كە ڕۆڵێكی گرنگ‌و بەردەوام لە بەرهەمهێنان‌و پاراستنی گوتار‌و ناسنامەی نەتەوەییدا دەبینێت و، لەگەڵ ئەوەیشدا مایكل پێی وایە، ئاڵا یەكێكە لە سیمبۆلە سەرەكییەكانی ناسیۆنالیزم.}

^{بە درێژاییی سەدەی بیستەم ‌و، دوای كۆتاییهاتنی جەنگە جیهانییەكان‌و دروستبوونی دەوڵەتان‌و ڕێكخراوی گەورەی سەر ئاستی جیهانی بە نموونەی نەتەوە یەكگرتووەكان، دەبینین ئاڵا، بە بەراورد بە ڕەمزە نەتەوەیییەكانی تر، ڕۆڵێكی بەرچاوی لە یەكخستنی گەل‌و نەتەوەی ناو دەوڵەتەكاندا گێڕاوە، بە جۆرێك ئاڵای نەتەوەیی، بوو بە بەشێك لە پرۆسەی دروستكردنی سنووری نەتەوە‌و نیشتمان، كە كۆمەڵگە بە سنووری جیاكردنەوەی خۆی لە دونیای دەرەوەی خۆی دەزانێت. بەمەیش ئاڵا، بوو بە چەقی سیمبۆلێكی پیرۆزی نەتەوەیی‌و نیشتمانی لە سەدەی بیستەمدا، بە جۆرێك كە هەر دیاردەیەكی وەك سووتاندنی ئاڵا‌و ژێرپێنان‌و سووكایەتیپێكردنی، بە ڕەمزی لەناوبردن‌و بێنرخكردن‌و ئیهانەكردنی نەتەوە سەیر دەكرا. واتە ئاڵا بە ڕاددەیەك بەرز‌و پیرۆز ڕاگیرا، كە لەگەڵ نەتەوە‌و نیشتمان هاوشان‌و یەكسان دەكرا و، نەتەوەیان وەك درێژكراوەی ئاڵا دەبینی، بەمەیش ئازاردانی ئاڵاكە، وەك ئازاردانی نەتەوەكە خۆی وێنا دەكرد. لە ئێستایشدا بەپێی عورفی دیپلۆماسی، دانان‌و هەڵكرنی ئاڵا لە ڕێوڕەسمە پرۆتۆكۆلییەكانی پێشوازی لە سەرۆكی وڵات‌و شاندی باڵایان، گرنگی‌و بایەخی خۆی هەیە، بە جۆرێك هەر مامەڵەیەكی ناتەندروست لەگەڵ ئاڵای وڵاتی میوان لە لایەن وڵاتی خانەخوێوە، بە پێشێلكاری لە سەروەریی وڵاتی بەرامبەر دادەنرێت و، بەپێچەوانەیشەوە ڕاستە، كە هەر مامەڵەیەكی تەندروست لەگەڵ ئاڵای نەتەوەییی وڵاتان، بە ڕێزگرتن لە سەروەری‌و شكۆ‌و سیمبۆلی نەتەوەی وڵاتان هەژمار دەكرێت.}

^{وە ئاڵای كوردستان، ڕەمزی شۆڕشی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردە بە درێژاییی مێژوو تاكوو ئەمڕۆ و، ئەگەرچی ئاڵای كوردستان بە شێواز‌و ڕەنگی جیاواز لە پارچەكانی كوردستان تەمەنێكی دوورودرێژی هەیە و، هەر لە ساڵی 1919ەوە لە سەردەستی چەندین ڕێكخراو‌و شۆڕشی كوردی، هەڵكراوە، وەك ڕاپەڕینی بەتلیس لە ساڵی 1914، شۆڕشی شێخ مەحموودی حەفید لە ساڵی 1919، شۆڕشی سمكۆخانی شكاك لە ساڵی 1922‌، شۆڕشی شێخ سەعیدی پیران لە ساڵی 1925، كۆمەڵەی هیوا لە ساڵی 1937‌و كۆمەڵەی ژێكاف.}

^{بەڵام بە هەندێك دەستكارییەوە ئەم ئاڵایە _ئاڵای ئێستا_ بەفەرمی لە كانوونی دووەمی ساڵی 1946، لە ڕێوڕەسمی ڕاگەیاندنی كۆماری كوردستان لە گۆڕەپانی چوارچرای شاری مەهاباد هەڵدراوە و، كراوە بە ڕەمزی كۆماری كوردستان. واتە ئاڵای ئەمڕۆی كوردستان یادگاری بەجێماوی كۆماری سەربەخۆی كوردە لە مێژوودا، بۆیە یەكێكە لە سیمبۆلە هەرە گرنگەكان، كە دەبێت بیكەین بە هەوێنی بەیەكەوەبەستنمان، وەك چۆن ئاڵای كۆماری كوردستان بووبە چەتری كۆكردنەوەی تەواوی چین‌و توێژەكانی كۆمەڵگەی كوردی، كە دەستیان لە نەخشاندن‌و خزمەتكردنی ئەو كۆمارە كەمتەمەنەدا هەبوو.}

^{كەواتە هەموو گەل‌و نەتەوەیەك خاوەنی كۆمەڵێك بەها‌و سیمبۆلی تایبەت بە خۆیەتی، لەنێویشیاندا ئاڵا، كە لە دیارترین ئەو سیمبۆلانەیە ‌و، بایەخی گەورەی هەیە‌و هەموو ڕەنگ‌و ئاراستە جیاوازەكان لە دەوری خۆی كۆ دەكاتەوە ‌و، دەبێتە چەقی كۆبوونەوە‌و خاڵی بەیەكەوەگرێدانی هەموویان. لە لایەكی دیكەوە ئەگەر ئاڵا وەك سیمبۆلی نەتەوە، بۆ گەلە سەربەست‌و خاوەن دەوڵەتەكان سیمبۆلێكی پڕبەها بێت، ئەوا بۆ ئەو گەل‌و نەتەوانەی لە دۆخی بەرەو سەربەخۆییدان _وەك نەتەوەی كورد_ گرنگتر‌و پڕبایەخترە.}

23/8/2019