مەلا بەختیار
لەسلێمانی لەبارەگای مەكتەبی سیاسی یەكێتیدا ، زۆر بە دڵنیاییەوە دەیگوت ژمارەی دەنگەكانی یەكێتی لەو شارەدا و بەگشتی زۆرتردەبێ لە هەڵبژاردنەكانی داهاتوودا، چەند مانگێكیشە خۆیان بۆ هەڵبژاردنی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان ئامادەكردووە ، ئەو هەڵبژاردنەی كە رەتیدەكاتەوە لەسەر داوای ئەوان دواخرابێت . مەلا بەختیار، بەرپرسی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی یەكێتی نیشتمانی كوردستان، لەبارەی بارودۆخی یەكێتی ، كوردستان، عێراق وەڵامی پرسیارەكانی (رووداو)ی دایەوە.
هەڤپەیڤین: سەهین موفتی
فۆتۆ : فەرزین حەسەن
عێراق و كوردستان
رووداو: چەند ساڵێك لەمەوبەر لەو باوەڕەدابوون نوری مالیكی، سەرۆك وەزیرانی عێراق بەو شێوەیە هەڵسوكەوت بكات؟
مەلا بەختیار: سەبارەت بە دەوڵەتمەداری عێراق بەڕێز مالیكی، بێگومان من وای بۆی دەچم، هەتا ئەو رۆژەی لە عێراقدا هێزە دیموكراتە راستەقینەكان، هێزە مەدەنیخوازە راستەقینەكان، ئەوانەی فەلسەفەی دنیاییان هەیە، تاوەكو ئەو رۆژەی ئەوانە باڵادەست نەبن لەو وڵاتەدا، هیچ دەستەبەرێك نابینم بۆ ئەوەی تەواوی مافە دیموكراسییەكان لەسەرانسەری عێراق، هەروەها مافە دەستوورییەكانی كورد و كوردستان جێبەجێ ببن. ئەو كێشمە كێشەیە سەرچاوەكەی ناگەڕێتەوە بۆ كەسایەتییەك، یان دووان، یان سێیان. سەرچاوەكەی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، كە ئایا لە وڵاتێكدا دەژین، سەرەڕای ئەوەی دەستوورەكەی بە تەوافوق دانراوە، ئایا ئەو وڵاتە بزووتنەوەی دیموكراسی و جەماوەری، هێزە دیموكراتەكان، سەندیكاكان، رێكخراوە دیموكراتەكان، باڵادەستن یان نا؟ سەرچاوەی بڕیار لە بیر و بۆچوون و فەلسەفەی هێزە دیموكراتەكانەوە رەنگدەداتەوە یان نا؟ ئەوە گرنگترین بابەتە لەلام، كە لەهەموو كۆبوونەوەكانی حیزبە سیاسییەكان، لەگەڵ جەنابی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، لە بەغداش قسەمان كردبێ لەسەر ئەو بابەتە قسەم كردووە. كەوابێ لە بنچینەدا، كە باوەڕمان بەدیموكراسی هەیە، دەبێ بیر لەوە بكەینەوە كێشەی گەورەی عێراق نەبوونی باڵادەستیی هێزە دیموكراتەكان و لاوازی هێزە چەپەكانە . ئەوەش هاوسەنگی سیاسی، هاوسەنگی یاسایی و هاوسەنگی كۆمەڵایەتی و چۆنیەتی بڕیاردان، هەتا یاساڕێژیشی لە ناو پەرلەماندا تێكداوە. سەبارەت بە بەڕێز دەوڵەتمەدار مالیكی، ناتوانین شتێك لە دەوڵەتمەدار داوابكەین جیاواز لە حیزبەكەی. حیزبەكەی حیزبی دەعوەیە، كە حیزبێكی شیعەیە، تایبەتمەندی خۆی هەیە، پەیڕەو و پرۆگرامی خۆی هەیە. بێگومان مەعلومە، كە سنووری باوەڕی حیزبی دەعوە بەدیموكراسی دیاریكراوە، هەروەكو بەچۆنیەتی جێبەجێكردنی دەستوور دیاریكراوە. من دەپرسم بۆ هێزە ئیسلامگەراكان، بەتایبەتی شیعە، هەوڵیانداوە نیوەی دەستوور رەنگدانەوەی ئەندێشەی شیعەگەرایی و ئیسلامگەرایی بێ، بۆ؟ دیارە بۆ ئەوەیان كردووە خۆیان باڵادەست بن. خۆ بۆ ئەوەیان نەكردووە، تەنیا قەواعیدی خۆیان رازی بكەن. ئەگەر سەیری دەستوور بكەی، بەشێكی پەیوەندی بە زاڵبوونی هێزە ئیسلامگەراكانەوە هەیە، ئەگەر سەیری هەڵبژاردن بكەی، هەموو هەڵبژاردنەكانی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق، سەرەنجام سێ دەورەی سەرۆك وەزیران دەورەیەك بەڕێز جەعفەری و دوو دەورەش بەڕێز مالیكی، پێشتریش بەڕێز عەللاوی بووە. عەللاوی راستە پیاوێكە لیبراڵە، بەڵام ئەویش بنەچەكەی شیعەیە، ئەوان ئێستا ئەو دەسەڵاتی جێبەجێكردنە بە شایستەی خۆیان دەزانن. پشتیشیان بە كۆمەڵێك بڕگەی دەستوور بەستووە، بۆ ئەوەی ئەو فەلسەفەیەی خۆیان بسەپێنن. لێرەوە باش نییە بە دابڕاوی سەیری كەسایەتی بەڕێز مالیكی بكەین، بیخەینە ناو ئەو چوارچێوەیە كە لە عێراقدا بزووتنەوەی دیموكراسی لاوازە. لە عێراقدا هێزە شیعەكان لە سێ خولی هەڵبژاردن بردوویانەتەوە، هەروەها لە ناو هێزە شیعەكاندا حیزبی دەعوەی دەوڵەتمەدار باڵادەستە. لەمەوە سەیری بكەین مالیكی لە نێوان پابەندبوون بە فەلسەفەی مەزهەبی خۆی و پابەندبوون بە رێككەوتنە سیاسییەكان، بەشبەحاڵی خۆم تائێستا وایدەبینم پابەندبوون بە فەلسەفە و سیاسەتی حیزبەكەی خۆی و ئەو جەماوەرەی كە دەنگی پێداوە، تائێستا ئەوەی لە بڕیاری حوكمڕانیدا زاڵكردووە. هەندێك رووداو هەیە لە رووداوەكەی خانەقینەوە بۆ زوومار، بۆ فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنی دیجلە، پێموابێ هیچ پێویستی نەدەكرد دەوڵەتمەدار خۆی دووچاری ئەو شتانە بكات. ئایا دەوروبەرەكەی زانیاری هەڵەی دەدەنێ، بەهۆی كێشمە كێشمە سیاسییەكانەوە ئەو بڕیارانە دەدات، كۆنە بەعسییەكانی ناو سوپاو دەزگا ئەمنیەكان راپۆرتی هەڵبەستراوی بۆ بەرزدەكەنەوە، ئایا كاردانەوەیە، هەرچییەك بێ ئەنجامەكەی دەركەوت لە خانەقین و زوومار بڕیارەكان نەچووە سەر، ئەنجامەكەی فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنی دیجلەش دەركەوت خراپتر لەوەی خانەقین و زوومار دۆخەكەی ئاڵۆزكرد، بەشێوەیەك هەتا ئەو هێزانەی نەرمیش بوون بەرامبەر دەوڵەتمەدار ئێستا نیگەرانن لەو بڕیارانە.
حكومەتی ئێستا بە چاكی هەڵدەسەنگێنین
رووداو: مادام تاوەكو ئەوكاتە هێزە چەپ و دیموكراتیخوازەكان لە عێراقدا لاوازن، ئومێد هەیە سیستمی حوكمڕانی لە عێراق بەرەو دیموكراسی هەنگاو بنێ؟
مەلا بەختیار: جارێ سەبارەت بەو هەلومەرجە، هاوسەنگی هێز ئەو دۆخەی راگرتووە. هاوسەنگی هێز لەنێوان كورد، لەنێوان شیعە، لەنێوان هەندێك لە سوننەكانیش، ئەو هاوسەنگییە بۆ ئەو قۆناخە، كە قۆناخی گوزەرە. لەوانەیە خولێكی دیكە، دوو خولی دیكەی هەڵبژاردنیش ئەو هاوسەنگییە گرنگ بێ، ئەو هاوسەنگییە ئەگەر بتوانین بیپارێزین دەستەبەردەبێ لانیكەم بۆ ئەوەی دەسەڵاتەكانی عێراق بەدەسەڵاتی هاوبەشی خۆمان و بەدەسەڵاتی بەشداری خۆمانی بزانین، هەروەها بتوانین مافە نەتەوەیی و دیموكراسییەكانیشمان لە سایەی ئەو هاوسەنگییە بپارێزین، بەڵام ئەگەر ئەو هاوسەنگییە لەو هەلومەرجەدا تێكبچێ، زۆر مەترسیدارە، تاوەكو ئەوكاتەی بزووتنەوەی دیموكراسیخوازی لە وڵاتدا دەبووژێتەوە، خەڵك بە ئەزموون بۆی دەردەكەوێ، كە دەبێ سیستم و ئیدارەی دیكە لەو وڵاتەدا هەبێ، دەبێ هەڵبژاردن دەستاودەستی تێدا بكرێ، ئاڵوگۆڕ لە رەمزەكانی ئەو وڵاتەدا بكرێ، بەڵام تاوەكو ئەو هەلومەرجە دیموكراسییە دێتەدی، پاراستنی هاوسەنگی لەعێراقدا دەستەبەرە بۆ كوردستان. نەك ئاراستەو بڕیاری دیكە. ئایا دەبێ ئەوە ببێ؟ من خۆم باوەڕم بە حوكمی مێژوو هەیە، باوەڕم بە گەشەكردن و گۆڕانكاری هەیە. پێموانییە لە تەواوی رۆژهەڵاتەوە بە عێراقیشەوە هێزە ئیسلامگەراكان و هێزە مەزهەبییەكان لە هەلومەرجی جیهانگیریدا، هەروەها لەو گۆڕانكاریانەی كە جیهان و ناوچەكە و وڵاتانی گرتووەتەوە، ئەو هێزانە هەتا سەر بتوانن هەژموونگەریان هەبێ بەسەر رای گشتیدا.
رووداو: چەند مانگێك لەمەوبەر لە نامەیەكی كراوەدا بۆ مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستانت نووسیبوو، ئێوە لەگەڵ ئەوەدا نەبوون جارێكی دیكە مالیكی ببێتەوە بە سەرۆك وەزیران، بەڵام ئێمە داوامان لێكردی ئەمجارەش رازی ببی ببێتەوە بە سەرۆك وەزیر، ئێستا ئێوە لەوە پەشیمان نین؟
مەلا بەختیار: نەخێر. چونكە هەر ئێمە نەبووین، كە دەمانویست لە نێوان كاندیدەكانی ئەوكاتە لە روانگەی ئێمەوە، باشترینیان بەڕێز مالیكی بووە. خۆ نەماندەتوانی لە دەرەوەی ئەو كاندیدانە كاندیدی دیكە بسەپێنین، لە ناو شیعەدا دوو كاندیدی سەرەكی هەبوو بەڕێز مالیكی و بەڕێز جەعفەری، لە ناو عێراقییەش یەك كاندیدی سەرەكی هەبوو، كە بەڕێز عەللاوی بوو. عێراقییەمان پێنەدەسەپا، ئەزموونیشمان لەگەڵ جەعفەری هەبوو، تەنیا مالیكی مابووەوە، كە زوو یان درەنگ دەنگی پێبدرێ. وەك یەكێتی چارەسەری دیكەمان نەدەدۆزیەوە و كاندیدی دیكە لە ئارادا نەبوو، دەتوانم بڵێم لە كۆبوونەوەكاندا لەگەڵ پارتی هاوپەیمانمان، بەشێكی بەرچاوی برادەرانی سەركردایەتی و مەكتەبی سیاسی پارتیش هەمان بۆچوونی ئێمەیان هەبوو، وەنەبێ بەتەنیا ئێمە ئەو بۆچوونەمان هەبووبێ. چونكە بەدیل نەبوو ئەوكاتە. ئێستاش ئەگەر مێژوو دووبارە ببێتەوە بەدیل نەبێ، دەتوانرێ ئەو كەسەی، كە كەسایەتی سەرەكییە لەپێكهاتەی شیعە بەڕێككەوتننامە ببەسترێتەوە، ناتوانرێ رەفز بكرێ. چونكە شیعە كاندیدی خۆی هەڵدەبژێرێ، خۆ ئێمە كاندیدیان بۆ دیاری ناكەین، بەڵام رێككەوتنەكەمان لەگەڵی دەگۆڕین، جۆری پێكهێنانی حكومەتی لەگەڵ دەگۆڕین، ئاڵوگۆڕ لەسەر شتەكان دەكەین، ئەوە هەقی خۆمانە.
رووداو: ئێستا لەو ناكۆكیانەی كە هەن چارەسەر چییە، ئایا توانای ئەوە هەیە لایەنە سیاسییەكان كار بۆ ئەوە بكەن مالیكی لابدەن؟
مەلا بەختیار: رێگەی سەرەكی لەلای ئێمە ئێستاش هەمواركردن و راستكردنەوەی سیاسەتە لە بەغدا. هیچ بڕیارێك نەدراوە لەلایەن حیزبە عێراقی و كوردستانییەكانەوە، كە بڵێن تاقە رێگە گۆڕینی مالیكییە. بڕیاری وامان نییە و بڕیاری واش جارێ بە بەغدا نەگوتراوە، ئەو بڕیارە بەدۆستانی عێراقیش نەگوتراوە. ئێستا ئێمە لە قۆناخی هەوڵدانین بۆ ئەوەی دەوڵەتمەداری عێراق سیاسەتەكەی راستبكاتەوەو بگەڕێتەوە بۆ رێككەوتننامەی هەولێر و بریارە هاوبەشەكانی دیكە، بەتایبەت 18 خاڵی مۆركراوی نێوانمان كە بنەمای متمانە پێدانمان بوو بە دەڵەتمەدار. ئەگەر ئەوەی پەسەندكرد، هێزە كوردستانییەكان پێمانخۆش دەبێ، سەرلەنوێ جارێكی دیكە فۆرماتی ئەو بڕیار و رێككەوتنانەی نێوانمان دەكەینەوە و لەگەڵ هەڵومەرجی ئێستا دەیگونجێنین، ئەگەر ئەمەی نەكرد، بێگومان دەستەوەستان ناوەستین بەدیلی ئەو سیاسەتەمان هەیە، ئەویش ئەوەیە هەوڵدەدەین لەگەڵ هاوپەیمانی شیعە بیر لەچارەسەری دیكە بكەینەوە، ئەگەر هیچ چارەیەك نەما، ئەوكات بەشیعە دەڵێین دەبێ بیر لە كاندیدێكی دیكە بكەنەوە.
ئەو حكومەتە توانیویەتی لە ماوەیەكی كەمدا ئەركە هاوبەشەكانی جێبەجێبكات
رووداو: بەڵام مالیكی دەڵێ لە خولی داهاتووشدا خۆی دەپاڵێوێتەوە، تووشی كێشەی زیاتر نابن؟
مەلا بەختیار: بەشبەحاڵی خۆمان ئەگەر جەنابی مالیكی سیاسەتی خۆی راست بكاتەوە، پابەندی جێبەجێكردنی دەستوور و رێككەوتننامەكان و بەتایبەتیش جێبەجێكردنی ماددەی 140ی دەستوور بێت، ئەوە كێشەكە بە شەخسەنە ناكەین، مافی خۆكاندیدكردن، یان نا، ئەوە خۆیانن و حیزبەكەیانە بڕیار دەدات ، ناتوانین هیچ ڤیتۆیەكمان لەسەر ئەوان هەبێ، ئەوانیش ناتوانن ڤیتۆیان لەسەر هیچ كەسایەتییەكی ئێمە هەبێ.
رووداو: دەكرێ بڵێین ئێستا مالیكی بووەتە دیكتاتۆر؟
مەلا بەختیار: ناتوانم وا بڵێم. دیكتاتۆر سیستەمە، تەواوی سیستمەكە دەبێتە سیستمێكی تاكڕەوی، ملهوڕی، هەرچی ئومێد هەیە نامێنێ لەگەڵ ئەو سیستەمە.
رووداو: ئەو هەڵسوكەوتانەی ئێستای مالیكی تاكڕەوی نین؟
مەلا بەختیار: ئەوە تاكڕەوییە، بەڵام تاكڕەوی جیاوازە لەگەڵ دیكتاتۆری. دیكتاتۆری واتە سیستمێكی سیستماتیكی پڕ لەفەردییەت، هەموو بوار و جومگەكانی ئەو دەسەڵاتە لە عەقڵ و یاساو فەلسەفەی حوكمڕانی لە سیاسەتی تاكڕەوی دەئاخنێ. ئێستا مالیكی ئەو بڕیارانەی داویەتی، كە بەرپرسە سەربازییەكان بە وەكالەت دادەنێ، پێچەوانەی دەستوورە. فەرماندەیی دیجلە دروستدەكات، پێچەوانەی دەستوورە، رێككەوتننامەكان جێبەجێناكات، پێچەوانەی دەستوورە. بێگومان ئەوە كاریگەری نێگەتیڤی هەیە لەسەر پەیوەندییەكانمان . هەموو ئەوانە هەن، بەڵام باسمكرد ئێستا سیاسەتی ئەوەمان گرتووەتە بەر تەعدیلی سیاسەتی مالیكی بكەین. ئەگەر سیاسەتەكەی راستكردەوە بە دیكتاتۆری نازانین. كە سیاسەتەكەی راستنەكردەوە، داوای گۆڕینی دەكەین، داوای رووخاندن ناكەین. نە راپەڕین و نە شۆڕشی چەكداری بەرپا ناكرێن. داوا لە هاوپەیمانی شیعە دەكەین كاندێكی دیكە دابنێ. ئەگەر تۆ بگەیە ئەو باوەڕە كە دەتوانی داوابكەی سەرۆك وەزیران بگۆڕی و قابیلی گۆڕین بێت، واتە تۆ دیكتاتۆرێكت لەبەردەم نییە. دیكتاتۆر بە مانای دیكتاتۆرێكی وەك سەدام، وەك بەشار ئەسەد، وەك قەزافی، كە هیچ رێگایەك لەبەردەم نییە تەنیا رێگەی شۆڕشگێڕانە نەبێ. ئەمەیان جارێ بەڕاستی ئێستا ئەو هەلومەرجە لە عێراقدا نابینم.
رووداو: بە بڕوای تۆ لەو لاملیكردنەی مالیكی بەرامبەر كوردستان هیچ هەڵەیەكی بەرپرسانی كوردی لە بەغدا تێدا نییە؟
مەلا بەختیار: لەكۆبوونەوەكانی خۆماندا كە دادەنیشین كەمتەرخەمییەك دەبینین لە چاودێریكردنی ئەو رێككەوتننامانەی هەمانە، تاوەكو چ راددەیەك جێبەجێدەكرێ و تاوەكو چ راددەیەك جێبەجێناكرێن. لەكۆبوونەوە دوو قۆڵییەكانمان لەگەڵ پارتی ئەوەمان باسكردووە، لەگەڵ هەندێك لە بەرپرسانی بەغداش باسمان كردووە. جەنابی مام جەلال چەند جارێك ئەو قسانەی لەكۆبوونەوە هاوبەشەكان كردووەو لەكۆبوونەوەكانی ئێمەشدا گوتوویەتی دەبێ ئۆفیسێك لە مەكتەبی سیاسی هەردوولا لە بەغدابێ و چاودێری كارەكانی هەرێمی كوردستان و چاودێری رێككەوتنەكان و چاودێری بەرپرسانی كورد بكات.
یەكێتی لە دوای مام جەلال-ەوە بیر لەوە ناكاتەوە لەگەڵ پارتی یەكبگرێت
رووداو: بەبوونی عەقلییەتێكی وەك مالیكی پێتوانییە ناوچە دابڕاوەكان وەك ساڵی 1974 شەڕیان لەسەر دروست دەبێتەوە، ئەمڕۆبێ یان سبەی؟
مەلا بەختیار: بۆ وەڵامدانەوەی ئەوە، سێ هەفتە لەمەوبەر لەسەر مادەی 140 و كەركووك و سنووری كوردستان لە هەفتەنامەی چاودێر وتارێكم نووسی. دەڵێم: دەبێ بەكۆی شێوازی گفتوگۆدا بچینەوە لەگەڵ بەغدا. دەبێ بەڕاستی پێ لەسەر سنووری فیدراڵ بە ناوچە كێشەلەسەرەكانیشەوە دابگرین. من رام وایە ئەو دانوستاندنەی تائێستا كردوومانە رەنگە شتێكی دیكە بەدیبێنین، بەڵام لەوە زیاتری تێدا بەدینایێت. ئەو ستراتیژە گفتوگۆیەی لە ساڵی 2003وە تائێستا گرتومانەتەبەر، بەدژواری دەبینم گۆڕانكاری زۆر گەورە بەدیبێت. وایدەبینم كە دەبێ پێداگیری لەسەر سنووری كوردستان بكەین، ئەوە زۆر گرنگە. سیستمی فیدراڵی نییە لە دونیادا سنووری فیدراڵەكانی دیاری نەكردبێ. بۆ ئەو سنووری فیدراڵە دیارینەكرێ؟ لەڕاستیدا لەوبارەیەوە كەمتەرخەمین، دەبێ ئەوە بكەین بە بنەمای سیاسەتی گفتوگۆی سەرەكیمان بۆ ئەوەی شەڕ لەسەر ئەوە نەكەین لە كوێ زۆرین و لە كوێ كەمین؟. باململانێ لەسەر ئەوە بكەین بەپێی بەڵگەنامە مێژووییەكان سنووری كوردستان لە كوێیە. هەر شوێنێك كەوتە ناو ئەو سنوورە زۆرینەی عەرەب بن یان كورد، یان توركمان ئەوە سنووری كوردستانە. گرنگ ئەوەیە لە ناو ئەو سنوورە مافە سیاسی و دیموكراتییەكانی ئەو شوێنانەی كە عەرەبی زۆرە یان توركمان، زەمانی بكەین . بەچ حەقێكەوە دابنیشین بڵێین مادام شوێنێك ئێستا، دوای دەیان ساڵ تەعریب كردن، زۆرینەی كورد نییە و لەناو كوردستانیشدایە وازی لێبێنین، كێ ئەو مافە مێژووییەی داوەتە ئێمە؟
رووداو: ئەگەری شەڕ هەیە لەسەر ئەو ناوچانە؟
مەلا بەختیار: تۆ ناتوانی بەڕەهایی هیچ شتێك رەفز بكەی، ئەگەری چارەسەركردن بەهێزترە لە ئەگەری چارەسەرنەكردن. بەڵام ئایا لە دونیای سیاسەت و هاوكێشەكاندا ئەو ئەگەرە لە ئارادایە، كە چارەسەر نەكرێ و لە شوێنێك لەولا شتەكە بگاتە بنبەست، جۆرێك لە تەقینەوەش رووبدات، ناكرێ ئەوە بەتەواوی لە حیسابات دەربكەین.
لە بڕیارەكەی بارزانی دا (لە) پێویست نەبوو
رووداو: بە بڕوای تۆ باشە ئێستا بەبێ هەڵوەشاندنەوەی فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنی دیجلە، كورد هێزی پێشمەرگە لە ناوچە دابڕێندراوەكان بكێشێتەوە؟
مەلا بەختیار: ئەوە وابەستەیە بەوەی چ رێككەوتنێكی تازە لەگەڵ بەغدا دەكەین. هەروەها چ زەمانێكی دەستووری و سیاسی، هەروەها رێككەوتنەكان لەگەڵ بەغدا و هاوپەیمانی نیشتیمانی و هێزەكانی دیكە دەكەین و ماوەی دیاریكراویشی چەند بۆ دیاری دەكەین.
رووداو: بە بۆچوونی خۆت تاوەكو فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنی دیجلە هەڵنەوەشێتەوە پێشمەرگە نەكشێتەوە؟
مەلا بەختیار: نا نەكشێتەوە، بەڵام كشانەوە بە مانای كشانەوەی رەها نا، دابەشكردنەوەی هێز، دووركەوتنەوەی هێزەكان، دووركەوتنەوە لە شوێنە مەترسییەكان، نەوەك تێكچڕژان و نزیكبوونەوە ببێتە مایەی تەقینەوەیەكی ناوەخت، ئەوە مەترسیدارە.
• یەكێتی و پارتی
رووداو: لەدوای نەورۆزەوە ئەوە بەدیدەكرا كە نیگەرانی و نا یەك هەڵوێستی هەیە لەنێوان تالەبانی و بارزانی و پارتی و یەكێتی دا. هاوكاری و لێك نزیكی تاڵەبانی و بارزانی گەڕاوەتوە بۆ پێش نەورۆزی ئەمساڵ؟
مەلا بەختیار: لەباری رێككەوتننامەوە نەگۆڕاوە و باشتریش بووە و باشتریش دەبێت. پەیوەندی ستراتیجی ئێمە و پارتی هیچ نەگۆڕاوە، ئێستا هەردوولامان لەبیركردنەوەی ئەوەداین گەشە بە رێككەوتننامەكە بدەین و لەگەڵ ئاڵوگۆڕ و رووداوە تازەكاندا بیگونجێنین . لەڕووی پێویستی پێكەوە هەڵكردنی یەكێتی و پارتی و مام جەلال و كاك مەسعود هیچمان باوەڕمان نەگۆڕاوە، بەڵام ئایا ئەو كێشەو بێشانەی لە ئارادابوون، بەشێوەیەك لەشێوەكان كاریگەری لەسەر پەیوەندی یەكێتی و پارتی بەشێوەیەكیش لە شێوەكان نیگەرانی لەنێوان جەنابی مام جەلال و جەنابی كاك مەسعود لەناو رای گشتی دروستكرد یان دروست نەكرد؟ بەڵێ دروستیكرد! بەڵام زۆر كەمبوو، نەمانهێشت نیگەرانییەكە زۆریش بخایێنێت.
رووداو: ئێستا بەسەر نیگەرانییەكەدا زاڵبوون؟
مەلا بەختیار: ئێستا نیگەرانییەكەمان رەواندووەتەوە، پەیوەندییەكە وەك خۆی لێهاتووەتەوە.
رووداو: هاوپەیمانێتی یەكێتی و پارتی تاكەی پێویست دەبێ هەروابێ وەك ئەوەی ئێستا هەیە؟
مەلا بەختیار: هەتا دۆخی ئیقلیمی وابێت، هەتا دۆخی ناو عێراق وابێت، هەتا دەستوور پەسەند دەكەین. تاوەكو بنەمای دەستاودەستكردنی دەسەڵات و جێبەجێكردنی دەستوور دەچەسپێ و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان دێنەوە سەر كوردستان، پێمانوایە نەك هەر هاوپەیمانێتی ئێمە و پارتی گرنگە، بگرە جۆرێك لە تەوافوقی سیاسی یان رێككەوتنی سیاسی نێوان یەكێتی و پارتی و لایەنەكانی دیكەش گرنگە، هەروەك چۆن ئێستا بۆ ئەو هەڵبژاردنە لە پارێزگاكانی كوردستانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان، ئەوەی كە بەڕێز سەرۆكی هەرێمی كوردستان تازە بڕیاریداوە، من پێموایە دەبووایە بیگوتایە پارێزگا كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان، یان ناوچەكانی كوردستانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان، نەك ناوچە كوردستانییەكان لە دەرەوەی هەرێمی كوردستان. چونكە (لە دەرەوەی هەرێم) رەنگە مانای رستەكە وابگەیێنێ قەیدی ناكات، ناوچەكان كوردستانین و واش بمێنێت، بەڵام كە گوتت ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم، ئیللا دەبێ بێنەوە سەر هەرێمی كوردستان، لەڕووی زمانەوانییەوە ئەو (لە)یە لەوێ لەنگی دەخاتە جەوهەری ستراتیژی بڕیارەكەوە. ئێستا ئەو رێككەوتنە لەو پارێزگایانە، كارێكی زۆر گەورەیە، بۆیە پەرەپێدانی ئەو هاوپەیمانییە پێویستییەكی سیاسی چارەنووسسازە.
پەیوەندی ستراتیژیمان لەگەڵ پارتی نەگۆڕاوەو باشتریش دەبێت
رووداو: بەڵام زۆرجار لێرەو لەوێ لەلایەن بەرپرسانی هەردوو پارتەكە گوێمان لەوە دەبێ كە هۆكاری مانەوەی ئەو هاوپەیمانێتییە بارزانی و تاڵەبانین؟
مەلا بەختیار: بە بڕوای من ، ناتوانین ئەو دوو جوامێرە بە هیچ شێوەیەك لە هیچ بڕیارێكی سیاسی فەرامۆش بكەین، بەڵام خۆم قەناعەتم وایە ئەگەر هەلومەرجەكە وابمێنێتەوە، گریمان مام جەلال و كاك مەسعود خۆشیان هەڵنەبژێرنەوە بۆ سكرتێر و سەرۆك، یان وەك هەموو مرۆڤێك ئەگەر لە ژیانیش نەمان، من پێموابێ زەروورەتی هاوپەیمانی نێوان پارتی و یەكێتی، ئەگەر هەلومەرجەكە وابمێنێتەوە،ئەو كاتەش زیاتردەبێ كەمتر نابێ، بەڵام بە گەشەپێدراوی.
رووداو: پێتان باشە لە هەڵبژاردنی داهاتوودا لەگەڵ پارتی بە یەك لیست دابەزن یان جیا؟
مەلا بەختیار: پێمان باشە بەجیا دابەزین، چونكە كۆمەڵێك هۆكار هەیە رەنگە لیست بە لیست هەردوولامان بەهێزتر بكات. هەروەها كاریگەری خیتابی سیاسی بۆ لیستەكانمان، بۆ كاندیدەكانمان لە ناو رای گشتی خۆشناوتر بكات. هیچ گرفتێكی سیاسی و سایكۆلۆژی دروستنەكات لەنێوان بنكەی ئێمە و ئەواندا. بەڵام لە دوا ئەنجامدا هەر لایەكمان بەپێی كۆبوونەوەی خەڵك لە دەوری لیستەكانمان هەمان هاوپەیمانی ستراتیژی و هەمان لیستی ستراتیژیمان لەپەرلەمان هەبێ.
رووداو: پێتانباشە كەی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان بكرێ؟
مەلا بەختیار: هەر كاتێك كاتی هاتە پێشەوە بكرێ، هیچ لارییەكمان نییە. كەی حكومەت و پەرلەمان بڕیاریاندا، كۆمیسیۆنی هەڵبژاردن ئامادەیی سەرپەرشتیكردنی لەهەموو بارێكەوە هەبوو، وەك یەكێتی نیشتمانی كوردستان چەند مانگێكە خۆمان ئامادەكردووە.
رووداو: بەڵام دەگوترێ لەسەر داواكاری ئێوە هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكان لە مانگی ئەیلولی ئەمساڵ نەكرا؟
مەلا بەختیار: هەرگیز ئەوە داواكاری ئێمە نەبووە.
رووداو: بە لەبەرچاوگرتنی دوو هەڵبژاردنی رابردوو ( هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی كوردستان و پەرلەمانی عێراق) ، ئەگەر هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكان بكرێت، پێشبینی ناكەن سلێمانی بكەوێتە دەست گۆڕان؟
مەلا بەختیار: جارێ فاڵگرتنەوە بۆ ئەنجامی هەڵبژاردن بۆ هەر پەیمانگەیەكی پسپۆڕ لەوبارەیەوە زەحمەتە، هەموویان بە رێژە دەتوانن تەقدیری ئەنجامی هەڵبژاردن بكەن. پەیوەندی ئێمە و گۆڕان ئێستا وەك جاران نییە، ئارامترە، لێكتێگەیشتنی سیاسی و لێكتێگەیشتنی یاسایی لەنێوانماندا هەیە، ئەو پرسانەی پەیوەندییان بە رەهەندی نیشتمانییەوە هەیە، ئێستا لێكتێگەیشتنی هاوبەشمان هەیە. دۆخی خۆمان وادەبینین لە هەڵبژاردنی داهاتوودا لە سلێمانی و سەرتاسەری كوردستان رێژەیەكی باشتر دەنگ دێنین. دۆخی بەرامبەرەكانمان تێكڕا وانابینین لە هەڵبژاردنەكانی پێشوو زیاتر دەنگ بێنن. لێكۆلینەوەكانیشمان وادەگەیێنن لەناو رای گشتیدا.
• حكومەت
رووداو: ئێوە وەك یەكێتی ئەو كابینەی حكومەت چۆن هەڵدەسەنگێنن؟
مەلابەختیار: بەچاكی هەڵیدەسەنگێنین. ئەو حكومەتە لە ماوەیەكی كەمدا توانیویەتی ئەركە هاوبەشەكانی جێبەجێبكات و بەشێكی بەرچاوی ئەو پەیمانانەی داویەتی بە هێز و لایەنەكان بەدیبێنێت. ئێستا پەیوەندی نێوان حكومەت و پەرلەمان، پەرلەمان و ئۆپۆزیسیۆن تاوەكو راددەیەك پەیوەندییەكی تەندروستە. دەبینن هیچ پڕۆژەیەكی ئابووری و خزمەتگوزاری پەكینەكەوتووە. لەگەڵ بەغداش تاوەكو رادەیەكی باش، كێشەی كەیسی نەوتیان چارەسەركرد. تاوەكو دێتیش ئومێدی زیاتر بەرەوپێشچوون و جێبەجێكردنی بڕیارەكان لەبەرچاو دەگیرێن. دیارە هێشتا كاروانی زۆری خزمەتگوزاری و جێبەجێكردنی پەیامەكانیان ماوە.
رووداو: هەست بەوە دەكەی یەك حكومەتە و دوو ئیدارەیی نەماوە؟
مەلا بەختیار: وەك سیاسی، وەك جێبەجێكردنی یاسا، وەك متمانەی جارێكی دیكە نەگەڕانەوە بۆ چوارگۆشەی یەكەم، بەڵێ هەستی پێدەكەم. بەڵام سەت لەسەت لە هەموو دەزگاكاندا توانیومانە ئەوە جێبەجێی بكەین، نا. تائێستا لە هەندێك وەزارەت هەندێك كێشە ماون، بۆ نموونە ئێستا ئاژانسی ئاسایش و ئەمانە، بەڕێوەبەری گشتی ئاسایشمان تێكەڵاوكرد و كۆتایی هاتووە، تائێستا نەتوانراوە بەڕێوەبەری گشتی ئاسایشی كوردستان كە بەڕێز د.خەسرەوە شوێنەكەی پێبدرێتەوە لە هەولێر. بۆ نموونە تائێستا نەمانتوانیوە جێگۆڕكێ بە قایمقامەكان بكەین. كۆمەڵێك گرفت لەسەر مەسەلەی پێشمەرگە، خانەنشینی، مافەكانی چوونیەك، هاوسەنگ لەنێوان هەردوولامان، نیگەرانی لەوبارەیەوە لەنێو قەواعیدی یەكێتی هەیە، نیگەرانی لەوبارەیەوە لە ناوچەكانی تائیستا یەكێتی باڵادەستە لەنێو قەواعیدی پارتیدا هەیە. چەند جارێك لەگەڵ هەڤاڵانی پارتی قسەمان لێكردووە، بەڵام تائێستا نەمانتوانیوە چارەسەرێكی بابەتیانەی بۆ بدۆزینەوە، خەریكین بە هەموومان، گفتیشمان پێدراوە، ئێمەش گفتمان داوە، بەتایبەتی دەوڵەتمەداری كوردستان بەڕێز نێچیرڤان خۆی و كابینەكەی بە رۆحیەتێكی زۆرباش بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشانە و تێپەڕینی لە گرفتەكانی كابینەكانی پێشوو بەڵێنیداوە. بەدڵنیاییەوە، چاوەڕێین بەڵێنەكان بەرەبەرە بهێنرێنە دی.
رووداو: كە داوای شوێنی بەڕێوەبەری گشتی ئاسایشتان لە پارتی كرد، هەڵوێستیان چی بوو؟
مەلا بەختیار: ئێستا بەنیازن بینایەكی بۆ دروستبكەن، بەڵام خۆی ئۆتۆماتیكی دەبوو ئەو بینایە بدرێت ، تاوەكو بینا تازەكە دروستدەكرێت.
لەو بڕوایەدا نیم جەنابی نەوشیروان بڕیاربدات بێتەوە ناو یەكێتی
رووداو: بۆچی ئەو بینایەتان نادەنێ؟
مەلا بەختیار: لە وەزارەتی ناوخۆ بپرسە!
رووداو: دەستوەردانی حیزبی لە كاروباری حكومەتدا ماوە؟
مەلا بەختیار: دەستوەردانی حیزبی لەلایەن كۆمیتەو ناوچەكان، لق و مەڵبەندەكان دەتوانم بڵێم (لە50%ەوە بۆ 75%) نەماوە، شوێنیش بۆ شوێن دەگۆڕێ، بەڵام یەكێتی و پارتی كە براوەی هەڵبژاردنن، ئایا مافیان بەسەر ئەو حكومەتەوە هەیە؟ سەرۆك وەزیران دوو حیزبی براوە دایدەنێت. سەرۆكی پەرلەمان و جێگرەكانی دوو حیزبی براوە دایدەنێن، وەزیرەكانیش بەهەمانشێوە. چۆن دەتوانی بڵێی ئەو دوو حیزبە بە تەواوی لەو حكومەتە بچنە دەرەوە؟ من پێموایە هەڵەی ئەو دوو حیزبە ئەوە نییە لە چۆنیەتی دەستنیشانكردنی كاندیدەكان و چۆنیەتی دارشتنی داو و دەزگاكانی ئەو حكومەتە و فەلسەفەی حكومڕانی ئەو حكومەتە كاریگەریان هەیە. هەڵەكە ئەوەیە كە تۆ دەزانی هێشتا قۆناخی گەشەكردنی دەوڵەت بەڕێوەبردن لەو ئاستەدایە لە كوردستان، تۆ بێی بە خەیاڵ بە تەواوەتی حیزب و دەسەڵات تەڵاق بدەی. ئەوە ئەگەر بكرایە بابكرێت.
رووداو: كەواتە دەستتێوەردان هەردەبێت؟
مەلا بەختیار: دەستوەردان نا، بەڵام كاریگەری بڕیاری سیاسی و حیزبیی ئەو دوو حیزبە هەر دەمێنێ.
رووداو: لەشاری سلێمانی هەندێك لایەن گلەیی زۆر لە دەستوەردانەكانی مەڵبەندی یەكێتی دەكەن لە كاروباری حكومەتدا، ئێوە تێبینیتان لەسەر ئەوە هەیە؟
مەلا بەختیار: ئێمەش گلەییەكی زۆرمان هەیە، كە یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە سلێمانی وەك جاری جاران پەیوەندی بە داو و دەزگاكانەوە نەماوە. كەی ئەوە وایە! بەڵام من گوتم ناتوانین ئەو دوو حیزبە بە تەواوی تەڵاق بدەین لە دەسەڵات. كە ئەوە دەڵێم بێگومان ئەوە تەنیا وەزارەتەكان ناگرێتەوە، پارێزگاكانیش دەگرێتەوە، بەڵام كێ دادەنرێ، ئیش بۆ كێ دەكەی؟ ئیش بۆ ئەوە دەكەی كە باشترین كەس دابنرێت. بۆ نموونە بۆ بەڕێوەبەری یەكێك لە بەڕێوەبەرایەتییەكانی سلێمانی رەنگە 10 كاندید هەبێ، سێیان گفتوگۆی لەسەر بێ، ئینجا یەكێكیان دادەنرێت. قسەكە لەوەیە كە كێ دادەنێی و بەچ میتۆدێكیش دادەنرێ. نەك قسەكە لەوەیە كە حیزب رۆڵی دەبێ یان نا. ئێستا ئۆپۆزیسیۆن ئەگەر هەڵبژاردن ببەنەوە ئەندامی یەكێتی و پارتی دادەنێن؟ یان ئەندامی حیزبی شیوعی دادەنێن؟ ئێستا لەمیسر كێشەكە لەوەدانییە، كە وەزیری بەرگری و سەرۆك وەزیران و وەزیرەكانی دیكە و قائیدی فەیلەقەكان و هەموو ئەوانەیان گۆڕیوە، كێشەكە لەوەدایە كە سەرۆكی میسر دەستوورێكی بە مناوەرە تێپەڕاندووە، كە بەپێی توێژەرانی دەستوور لە هەموو وڵاتانی عەرەبی هیچ دكتاتۆرێك ئەوەی نەكردووە. لەو دەستوورە تێكستی تێدایە، كە ئەنجوومەنی باڵای دادوەری ناتوانێ بڕیارەكانی سەرۆك بگۆڕێ ، واتە ئەنجوومەنی دادوەری دەسەڵاتی نەما. خۆ پێش ئەوە ئیخوان موسلمین دەیانگوت ئەوە دەكەین؟ هێزە ئیسلامییەكانی لای ئێمە چی دەڵێن ئیستا؟ ناڵێن ئەگەر بێینە سەر حكوم، حوكمێكی زۆر دیموكرات و باشتر لەحكومەتەكانی پارتی و یەكێتی دروستدەكەین، وا ناڵێن؟ باوەڕناكەم ئەوانەی ئێمە لەئیخوانەكانی میسر دیموكراتیتر بن، میسر كولتوورێكی هەیە لەمەدەنیەت و دیموكراسی. هەر حیزبێكی ئیسلامی بێتە سەر حوكم لەنێوان پابەندبوونی بە شەرع و تێكستە پیرۆزەكان و لەنێوان یاسا دونیاییەكان، كامیان هەڵدەبژێرێ؟ بێگومان یەكەم هەڵدەبژێرێت.
رووداو: لەو بڕوایەدای ئەگەر ئیسلامییەكانی كوردستان بێنە سەر حوكم هاوشێوەی ئیسلامییەكانی میسر و وڵاتانی دیكە دەبن؟
مەلا بەختیار: من خۆم بە كۆمەڵێك هۆ ناتوانم دۆخی كوردستان بە دۆخی وڵاتانی عەرەبی بچوێنم. لێرە بزووتنەوەی نەتەوەیی و خەبات لەپێناو رزگاركردنی كوردستان و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان و دیموكراسی زۆر گرنگە، ئێستا ئەوە بووەتە شتێكی سەرەكی لەلای رای گشتی، هیچ هێزێكی ئیسلامگەرا ناتوانێ بەئاسانی ئەوە بگۆڕێت، وەك چۆن پارتی دادو گەشەپێدان لە توركیا كە هاتە سەر حوكم، نەیتوانی كۆمەڵێك دەستكەوتی مەدەنی هەیە توخنیشی بكەوێت. بەڵكو بنەمای ئابووری خەڵكی گۆڕی و بەوە خۆی خۆشەویست كرد. نەهات دەستوور بگۆڕێت، نەهات دەستكەوتە مەدەنییەكان بگۆڕێت، ئەگەر دەستكاری ئەوانەی بكردایە دۆخی توركیا تێكوپێك دەچوو.
رووداو: ئیسلامییەكانی كوردستان دەتوانن وەك دادو گەشەپێدانی توركیا بكەن؟
مەلا بەختیار: قەناعەتم وانییە بتوانن ئەو كارە بكەن لە كوردستان، بەڵام پرسیاریش ئەوەیە ئەوانە بەو ئاراستە مەزهەبی و دینی و سیاسییەی هەیانە ئایا دەتوانن زۆرینەی رای گشتی بەلای خۆیاندا رابكێشن و بێنە سەر حوكم، بە بڕوای من ئەگەر یەكێتی و پارتی و حیزبە دیموكرات و عەلمانییەكان ئەدائی باشتریان هەبێ، كەموكوڕییەكانیان چارەسەر بكەن، پابەندبن بە مەسەلەی نەتەوەیی و رزگاری و دیموكراتی و مەدەنی و ئازادی، زەحمەتە هیچ هێزێكی ئیسلامگەرا لە كوردستان هەڵبژاردن بباتەوە.
• یەكێتی
رووداو: ئایا یەكێتی گەڕاوەتەوە دۆخی بەهێزبوونەوە بەتایبەتی لە سلێمانی یان هێشتا گۆڕان بە ركابەری خۆتان دادەنێن لە ناو شار و ئیسلامییەكانیش لە دەرەوەی سلێمانی؟
مەلا بەختیار: هەر هێزێك یەكێتی نەبێ، كە هاتە سەر هەڵبژاردن و لیستی جیاوازی هەبێ، ئەوە ركابەرمانە. جا ركابەری تووندبێ یان نەرم لە دەنگی ئێمە بخوات، دیارە حیسابی بۆ دەكەین . پێشتر گوتم ئێستا پەیوەندیمان لەگەڵ بزووتنەوەی گۆڕان لەگەڵ جاران جیاوازە، بەڵام ئایا لە سلێمانی و هەروەها لە كوردستاندا هێشتا ئەو لیستە نەیاری لیستی ئێمەیە یان ناكۆكە لەگەڵ لیستی ئێمە؟ بەڵێ ئەوە هێشتا ماوە. ئەو ناكۆكییە لەنێوانمان ماوە. ئێستاش گۆڕان بە نەیاری هەڵبژاردنی خۆمان دەزانین و حیسابیشی بۆ دەكەین، بەرنامەشمان بەپێی دۆخی گشتی كوردستان و دۆخی تایبەتی سلێمانی دادەنێین. نەیارەكانی ئێمە لە گۆڕانەوە، لە هێزە ئیسلامگەراكانەوە، لە هێزەكانی دیكەشەوە حیساب بۆ هەموویان دەكەین. بەڵام ئەركەكانمان بەجوانی راپەڕێنین و هەڵەی ئەوتۆ نەكەین، كە نەیارەكانمان لەدەرەوەی ئەو بازنەی جەماوەری دەنگدەرمان بتوانن ئیختراقمان بكەن، ئەوە ئەركی ئێمەیە.
رووداو: زۆرجار قسە لەبارەی ئایندەی یەكێتی دەكرێت لەدوای مام جەلال، ئێوە وەكو سیاسەتكار و توێژەرێكیش كە لە زۆر قۆناخی گواستنەوەدا رای خۆتان هەبووە بەتایبەتی پێش راپەڕین لەسەر راپەڕینی جەماوەری، ئایندەی یەكێتی دوای مام جەلال چۆن دەبینی؟
مەلا بەختیار: بێگومان جەنابی مام جەلال كەسایەتییەكە كەس ناتوانێ لەناو یەكێتی نیشتمانی كوردستان، جێگەی بگرێتەوە. ئەوە یەكەمینجاریشە ئەو قسەیە دەكەم، ئاواتەخوازم مام جەلال تەمەنی زۆر درێژبێت هەتا نەتەوەكەمان، هەتا دیموكراسی، هەتا یەكێتی لە خەم دەڕەخسێ. بەڵام هەموو كەسێك كۆتایی تەمەنی هەیە، باوەڕم وایە لە دوای جەنابی مام جەلال، قۆناخی دوای مام جەلال دەستپێدەكات سەبارەت بە یەكێتی. ئەو قۆناخە بۆ یەكێتی نابێ كەس بیر لەوەبكاتەوە جێگەی مام جەلال بگرێتەوە، وەك كەسایەتییەكی مێژوویی و رابەرێكی نەتەوەیی، قۆناخی دوای مام جەلال پێكهاتەی یەكێتی دەبێ بەجۆرێك بگۆڕێت، كە بگونجێ لەگەڵ قۆناخی دوای مام جەلال و گۆڕانكارییەكانی ئایندەش. پێكهاتەی یەكێتی و سەرپەرشتیكردنی یەكێتی دەبێ گۆڕانكاری ریشەیی تێدا بكرێ، بۆ ئەوەی لەگەڵ قۆناغی دوای مام جەلال، بگونجێ. كەس نابێ ئەو خەیاڵە بكات جێگەی مام جەلال دەگرێتەوە. مومكینە دوای 50 ساڵی دیكە بەهۆی هەلومەرجی سیاسی ئاڵوگۆڕ لە چۆنیەتی بیركردنەوەی نەوەكان هەلومەرج بێتە پێشەوە، كە سەركردەی مێژوویی گەورەی خۆی بەرهەمبێنێ. بەڵام قۆناخی دوای مام جەلال پرۆسەیەكە زۆر دەخایێنێ هەتا یەكێتی دەتوانێ وەك هێزێكی زیندوو و گەورە خۆی لەگەڵ ئاڵوگۆڕەكانی ئایندەدا، دەگونجێنێتەوە.
رووداو: حیزبێك لە 1976ەوە خەبات بكات، لەكاتێكدا حیزبەكە سۆشیال دیموكرات بێ، خوێندنەوەتان بۆی چییە، كە نەتوانێ كەسێك بۆ دوای مام جەلال پێ بگەیێنێ؟
مەلا بەختیار: من وام نەگوتووە، دیقەت بدە لە قسەكەم، من مەبەستم ئەوەیە كە كەسایەتی زۆرە لە نێو یەكێتی، خەمی ئەوەمان نییە كەسایەتیمان نییە، بەڵكو خەمی ئەوەمانە كە یەكێتی دوای قۆناغی مام جەلال گۆڕانكاری تێدا بەدیبێ و كەسایەتییەكانی بتوانن بەپێی قۆناخی دوای مام جەلال یەكێتی رێكبخەنەوە و رابەرایەتی بكەن.
رووداو: توێژەرێكی ئەڵمانی بە ناوی گیدۆ شتێنبێرگ دوو ساڵ لەمەوبەر لە هەڤپەیڤینێكدا لەگەڵ (رووداو) گوتی دوای مام جەلال بەشی زۆری یەكێتی دەچێتە نێو گۆڕان و بەشێكیش دەچێتە نێو پارتی. ئێوە ئەو لێكدانەوەیە چۆن دەبینن؟
مەلا بەختیار: من پێموایە ئەوە خەیاڵی سەردەمی تووندوتیژی پەیوەندییەكانی نێوان گۆڕان و یەكێتی بوو، زادەی ئەو هەلومەرجە بوو. بەڵام من نە ئەوسا و نە ئێستاش ئەو قسەیەم قبوڵ نییە، ئەوسا من دەمزانی یەكێتی چۆنە و چی لێدێت لە ئایندەدا، ئێستاش دەزانم گۆڕان چی لێدێت و ئێمەش بەرەو كوێ دەڕۆین، بۆیە قەت ئەوەم قبوڵ نییە. من لاریم لەوە نییە ئێستاش و لە دوای مام جەلالیش خەڵك هەبێ بچێتە ناو گۆڕان و بە پێچەوانەش بێتە ناو یەكێتی. ئێستا كە من قسە لەگەڵ جەنابت دەكەم، زیاتر لە 250 كەس لەناو گۆڕان پەیوەندییان كردووە بێنەوە ناو یەكێتی. بەڵام دوو كەس و نیویش لەم هەفتەیەدا پەیوەندییان بەگۆڕانەوە نەكردووە. بە نیسبەت پارتیش هەندێكجار قسە لەوە دەكرێ كە بەشێكی یەكێتی دەچێتە ناو پارتی، بەڕاستی دەمەوێ بۆ مێژوو ئەو قسەیە بكەم، پێش هەموو شتێك دەزانم پارتی شوێنێكی كۆمەڵایەتی، نەتەوەیی، سیاسی و مێژوویی خۆی هەیە، هیچ رووداوێك و ئاڵوگۆڕێك و قۆناخە جیاوازەكانی سیاسی ئەو شوێنەی لە پارتی وەرنەگرتەوە، نە یەكێتی و نە هێزێكی دیكە نەیتوانی وەریبگرێتەوە، بەڵام لە پاڵ ئەو قسەیە، میللەتەكەم دڵنیا دەكەمەوە، یەكێتی دڵنیا دەكەمەوە، هەرچەند هیچ شتێك رەها نییە، بەڵام یەكێتی لە دوای مام جەلال-ەوە بیر لەوە ناكاتەوە لەگەڵ پارتی یەكبگرێتەوە. ئەوەی دەگوترێ بەشێكی زۆر لە یەكێتی دەچێتە ناو پارتی بەڕاستی ئەوە جگە لە پڕوپاگەندەیەكی سایكۆلۆژی بۆ رارایی دروستكردن لەناو یەكێتی و جەماوەرەكەی هیچی دیكە نییە. یەكێتی دەمێنێ و بەردەوام دەبێت. من چەند جارێكیش ئەو قسەیەم كردووە، كە ئێمە رۆژهەڵاتین لە دوای مردنی گەورەكەمان سۆزی یەكگرتنەوە زاڵ دەبێت بەسەرماندا. بە تایبەتی گەورەیەك وەك گەورەیی مام جەلال بێت. بۆ ئێمە مام جەلال قوتابخانەیەكی فیكری گەورەیە، من كە ئەو قسەیە دەكەم بەهیچ شێوەیەك لەگەڵ شەخسەنەی ژیانی حیزبی نیم، هەتا ئەگەر رابەرێكی گەورەی وەك مام جەلالیش بێت. بەڵام من دەزانم كاریگەری فێرگەی مام جەلال و فیكرو ماندووبوونی مام جەلال ئەوەندە قووڵە لەسەر قەواعیدی یەكێتی و لەسەر جەماوەری یەكێتی، بە وەفا دەمێنن بۆ ئەو فێرگەیەی مام جەلال.
• یەكێتی و گۆڕان
رووداو: لەو بڕوایەدای رۆژێك لە رۆژان نەوشیروان مستەفا بگەڕێتەوە نێو یەكێتی؟
مەلا بەختیار: ئەگەر لە من دەپرسی من لەو بڕوایەدا نیم جەنابی نەوشیروان بڕیاری وایدابێت یان بدات، بەڵام لە سیاسەتدا هیچ شتێك بەدوور نازانم، من لە تۆ دەپرسم ئەوەی پێیدەگوترا جەلالی و مەلایی چ شتێك هەبوو لەنێوانیان تەنیا ئەوە نەبێ هەلومەرجی بابەتی سیاسی گۆڕا، وەك یەك حیزبی مێژوویی یەكیانگرتەوە. چ شتێك هەبوو لەنێوان حیزبی سۆسیالیست و یەكێتی نیشتمانی كوردستان، بەداخەوە 200-300 كەسیشمان لە یەكدی شەهید و برینداركرد، لە ئەنجامدا كاك رەسول مەمەند، كە سكرتێری حیزبەكە بوو لەگەڵ زۆربەی زۆری قەواعیدی ئەو حیزبە نەهاتنەوە ناو یەكێتی؟ ئاڵای شۆڕش لەگەڵ یەكێتی یەكینەگرتەوە؟ نە لای یەكێتی بڕیاری واهەیە، نە لای بزووتنەوەی گۆڕانیش بڕیاری واهەیە، بەڵام من نامەوێ نازانستانە قسە بكەم. نامەوێ بەكار و كاردانەوە قسە بكەم، بۆیە دەڵێم لە دونیای سیاسەتدا هیچ شتێك بە دوور مەزانن، بەڵام هیچ شتێك لە ئارادا نییەو زۆریش زەحمەتە.
رووداو: بەڵام رەنگە مێژوو دووبارە ببێتەوە؟
مەلا بەختیار: رووداوەكانی مێژوو كتومت دووبارە نابنەوە، بەڵام كۆمەڵێك رووداو هەیە، كۆمەڵێك ئەنجامی رووداوەكان هەیە، هیچ بە دووری مەزانە بێنەدی. رەنگە ئەوە لەسەر دەستی نە جەنابی مام جەلال بێ ، نە لەسەر دەستی ئێمە و كاك نەوشیروانیش بێ، رەنگە درەنگ بخایێنێ، ئەگەر بێتەدی. بەڵام لە من دەپرسی ئایا ئەوە ئەگەرێكە لە ئەگەرەكان، دەڵێم ئەگەر لە سیاسەت دەرناهاوێژرێ.
رووداو: ئێستا كە لەگەڵ بزووتنەوەی گۆڕان دادەنیشن، هەستدەكەن ئێستا باشتر لە یەكدی تێدەگەن؟
مەلا بەختیار: بەڵێ هەردوولامان هەستدەكەین.
رووداو: پێتان باشە گۆڕان هەروا بمێنێتەوە، یان وەك خۆتان دەڵێن بگەڕێتەوە نێو ماڵە گەورەكە؟
مەلا بەختیار: ئەگەر گۆڕان ئەو سیاسەتەی گرتوویەتییەبەر نزیكایەتی و گفتوگۆ لەگەڵ یەكێتی بەرەو هەندێك رێككەوتنی سیاسی لەگەڵ یەكێتی ببات، ریزی هەموو حیزبە كوردستانییەكان لە بەرامبەر داخوازییەكانمان لەبەغدا، ئێمە هیوادارین ئەو سیاسەتە پەرەپێبدات . دووچاری هیچ كێشەیەكی گەورە لە ناوخۆی نەبێت. سەرئەنجام لە چوارچێوەی ئەرك و مافدا بەرامبەر بە پەرلەمان، بەرامبەر بە حكومەت، بەرامبەر بە حیزبە سیاسییەكان، بەرنامەی خۆی دابڕێژێت و لە كۆنگرەی ئایندەدا ستراتیژ و سیاسەت و فیكری خۆی ساخ بكاتەوە. ئاواتی ئەوە بۆ گۆڕان دەخوازین، بەڵام ئەگەر گۆڕان بگەڕێتەوە بۆ سەرەتای جیابوونەوەو تووندوتیژییەكانی و دروشمە تووندەكانی بەرامبەر بە دەسەڵات، پەرلەمان، یەكێتی و پارتی، پێموابێ هەڵە گەورەكان دووبارە دەكاتەوە.
رووداو: حەزدەكەن بگەڕێنەوە ناو یەكێتی؟
مەلا بەختیار: تائێستا ئەو حەز و ئارەزووە نییە لەلای ئێمە، نەشمانبیستووە لەلای گۆڕان هەبێ.
رووداو: پێتانباشە بە ئۆپۆزیسیۆنێكی باش بمێننەوە؟
مەلا بەختیار: ئا، ئۆپۆزیسیۆنێكی ئیجابی. لە ئەوروپا پێیدەگوترێ ئۆپۆزیسیۆنی پۆزەتیڤ، ئۆپۆزیسیۆنی پۆزەتیڤ ئەوەیە كە لە چوارچێوەی دەستووردا پابەندە بە یاسا، بە شتە چاكەكانی حكومەت دەڵێت چاك، رەخنەش لەلایەنە خراپەكانی حكومەت دەگرێت. پەرۆشی پێشكەوتنە، پەرۆشی دیموكراتییە. رقەبەرایەتی حیزبایەتی ناكرێ، بەڵكو ململانێی سیاسی و فەلسەفی هەیە.
رووداو: ئەو حاڵەتە ئیجابییەتان لە بزووتنەوەی گۆڕان بینیووە؟
مەلا بەختیار: ئێستا ئاڵوگۆڕ لە نەهج و سیاسەت و بیركردنەوە و پەیوەندییەكانیان دەبینین. ئامادەبوونیان لە دواكۆبوونەوەی حیزبە كوردستانییەكان و ئامادەبوونیان بۆ لیستی هاوبەش لە پارێزگاكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان، ئەوە گرنگ بوو.
• سووریا و رۆژئاوای كوردستان
رووداو: پێتوایە رژێمی بەعس و بەشار ئەسەد لە سووریا ئیدی تەواو دەڕووخێت؟
مەلا بەختیار: بەڵێ، 134 دەوڵەت لە جیهاندا دانی نا بە ئیئتیلافی نیشتمانی سووریا لە دوایین كۆبوونەوە لە مەغریب. لە زلهێزەكانەوە بۆ نەتەوە یەكگرتووەكان و بۆ ئەنجوومەنی ئاسایش بۆ تەواوی وڵاتانی عەرەب، جەزائیری لێ دەربچێت. ئەوە تەواو بووە، شەڕ لە دیمەشق گەرمە، رووسیا بە هەموو پشتیوانییەكانی بۆ بەشار دەڵێ تەواوبووە.
دواخستنی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان لەسەر داوای ئێمە نەبووە
رووداو: كورد لە رۆژئاوای كوردستان بەوشێوەیەی ئێستا دەتوانن هیچ بەدەستبێنن؟
مەلا بەختیار: رۆژی هەینی رابردوو ئۆپۆزیسیۆنی سووریا دانی نا بە مافی كورد، ئەوە هەنگاوێكی گەورەبوو، چاوەڕێی وردەكاری مافەكانین، پێمانوایە ئەنجوومەنی نیشتمانی كورد كە لە دیمەشق دامەزرا، لەگەڵ رێككەوتننامەی هەولێر، باشترین دوو چەتر و باشترین بنەمان بۆ كاركردن. ئەوە بەهیچ پاساوێك تێكنەدرێ باشە. هەر تەكەتولێكی سیاسی لەدەرەوەی ئەو دوو بڕیارە بەزیانبەخش دەبینین. ئەو دۆخەی لە رۆژئاوای كوردستان هەیە، ئەو ناكۆكیانەی لە رۆژئاوای كوردستان زۆر مەترسیدارن، وردە وردە رایانبكێشێت بۆ شەڕی چەكداری، شەڕی چەكداریش وردە وردە پەرەبستێنێ بۆ شەڕكردن لەگەڵ PYD، ئەوە بە مەترسیدارترین تەمی رەشی ئەو دۆخە رەخساوە دەبینین.
رووداو: ترستان لەوەیە شەڕی ناوخۆ لە رۆژئاوای كوردستان سەرهەڵبدات؟
مەلا بەختیار: تاوەكو راددەیەكی بەرچاو مەترسیمان هەیە. وەك یەكێتی نیشتمانی كوردستان هەمیشە پێداگیریمان لەسەر ئەوە كردووە، كە ئەو كۆبوونەوە نیشتمانییەی قامشلۆ كارێكی زۆر گەورەبوو. هەروەها ئەو رێككەوتننامەی هەولێر كارێكی گەورەبوو، ئەوە بپارێزرێت لە پاڵ ئەوانەش شتی دیكە نەكرێت. بەتایبەتی لەسەر دروستكردنی هێزی چەكدار لە رۆژئاوای كوردستاندا، كە پێمان باش نییە.
رووداو: نفوزی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە رۆژئاوای كوردستان تاوەكو چ رادەیەكە، بەتایبەتی كە حیزبەكەی حەمید حاجی دەروێش (پارتی پێشڤەڕۆی كورد) زۆر نزیكی ئێوەیە؟
مەلا بەختیار: ئەوەندەی حیزبەكەی پارتی پێشڤەڕۆی كورد گلەییان لە یەكێتی هەیە، حیزبەكەی عەبدولحەكیم بەشار ئەوەندە گلەیی لە یەكێتی نییە.
رووداو: لەگەڵ پارتی كۆكن لەبارەی هەڵوێست سەبارەت بە سووریا و رۆژئاوای كوردستان ؟
مەلا بەختیار: لەو چوارچێوەیەی كە باسم كرد، بەڵێ.
رووداو: دوای رووداوەكانی ئەودواییەی میسر، پێتوایە هەڵكشانی ئیخوانەكان لە ناوچەكەدا لە هەڵكشان دەكەوێت؟
مەلا بەختیار: من كاتی خۆی بۆچوونم وابوو بردنەوەی ئەو ئیخوانانە لە هەڵبژاردن سەت جار باشترە لە مانەوەی ئەو دیكتاتۆرانە لە حكومدا. هەروەها پێشموابوو ئەگەر ئەوانە لە حكومڕانیدا نەتوانن بیسەلمێنن لەگەڵ هەلومەرجی نوێی جیهانی و ناوچەیی دەگونجێن، زوو رای گشتی متمانەیان لێوەردەگرێتەوە. هێزە دیموكرات و ئازادیخوازەكان گرەوەكەیان لێدەبەنەوە. ئێستاش بۆچوونم وایە لە هەر هەڵبژاردنێكی پاكدا هەر هێزێكی ئیسلامگەرا لە كوردستان یان لە هەر ناوچەیەكی دیكەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەیباتەوە حەڵاڵی بێت. جگە لە هەڵبژار
