کوردستان تریبون/ بەشی دووهەم
چۆن مامەڵە لەگەڵ حیزبە کوردیەکانی دیکەدا دەکەن؟
وەلام: سەبارەت بەچەشنی مامەلمان دەگەل حیزبە کوردیەکانی دیکەدا، دەبەێ عەرزبکەم کە بزوتنەوەی کۆماریخوازی رۆژهەڵاتی کوردستان هەروەکی لە مەنشووری بزووتنەوەکەدا ئاماژەی پێکراوە، خۆی بە دژبه‌ر، جێگره‌وه و ئاڵترناتیڤی حیزب‌و رێکخراوه‌كانی رۆژهه‌ڵاتی كوردستان نازانێ. هه‌موو لایه‌نه‌كان وەک دۆست و هاوخه‌بات دەنرخێنێ‌و بۆ سه‌رخستنی پڕۆژه‌ی ده‌سته‌به‌ركردنی سەروەری سیاسیی هه‌موویان به‌هاوكار و هاۆرێیانی سەمیمی خەباتی سەروەریسازی پێناسه‌ده‌كات. هەربۆیەشە وە لەراستای ئەم سیاسەتەدایە کە بزووتنەوە لە سه‌ره‌تای دەسپێک و راگه‌یاندن و ئاشكراكردنی تێكۆشان و كرده‌ی سیاسیدا، دەستی دۆستی‌و هاوکاری بۆ لای سه‌رجه‌م حیزب و رێكخراوه‌كانی کوردی درێژ کردووە و له‌چوارچێوه‌ی پەێرەۆکردنی سیاسەتی دامه‌زراندنی پێوه‌ندی دۆستانە و په‌ته‌و و هاوتا له‌گه‌ڵ ئه‌كته‌رە سیاسیه‌كانی رۆژهه‌ڵاتی كوردستاندا، هه‌نگاوی یه‌كه‌می بەکردەوە هه‌ڵەێناوە. له‌ئاستی كوردستانی گه‌ورەش‌دا و له‌گه‌ڵ پارت و رێكخراوەی پارچه‌كانی دیكه‌دا، سیاسەتی دامەزراندنی پێوه‌ندی و هاوكاری دووقۆلی و چەند قۆلی پەێرەۆ دەکات.
پرۆژەتان بۆ پێکەوە کارکردن (دەستەجەمعی) لەم قۆناغەدا چیە؟
وەلام: سەبارەت بە پرۆژەمان بۆپێکەوە کارکردن لەم قۆناغەدا، جەهەتدارکردنی گشت هەلسووکەۆتی مێدیاتیکی و سیاسی و دیپلۆماسی نێوانحیزبی‌یە، لەپێناۆ سەرخستنی ئیستراتێژی یەکدەنگیسازی و ساغکردنەوەی ئیجماعێکی نەتەوەیی بۆ خۆرهەلاتی کوردستانە، بۆیەشە لەمراستایەدا گشت قورسایی كار و تێكۆشان و پێوه‌ندییه‌كانمان روو له‌رۆژهه‌ڵاتی كوردستان ئۆرگانیزە و ئاراستەدەکەیین. دیارە ئەم ئەرکە پێویستی بە هەۆلدانی ماندوونەناسانە لەپێناۆ کولتورسازی بۆ سه‌رخستنی بیرۆكه‌ی خاوەن پرۆژە، بۆ كۆكردنه‌وه‌ی رێكخراو و پارته‌سیاسییه‌كان هەیە، هەر بۆیەشە لەم پێناوەدا ئاماده‌ی هاوكاری به‌كرده‌وه‌ین و له‌ریزی پێشه‌وه‌ی ئه‌و رێكخراوانەدا ده‌بین، كه‌بۆ خوڵقاندنی به‌ستێنی گوونجاۆ بۆ تێكۆشانی هاوبه‌ش هه‌نگاو هه‌ڵده‌گرن.
پرسی ئێران، پرسێکی ئاڵۆزە. چارەسەری پرسی کورد تێیدا و گەیشتن بە مافەنەتەوایەتیەکان، لەئێستا و ئایندەی نادیار و دوورمەودادا، نەخشەڕێگاتان چیە؟
وەلام: هۆکاری ئەوەی کە پرسی ئیران وەک پرسێکی ئالۆز و خاوەن گرێپووچکەی کورد چاۆ لێدەکرێ، بۆ ئەوە دەگەرێتەوە کە سروشتی پێکهاتەی جووغرافیایی و تەرکیبی حەشێمەتی واتە دێمۆگرافی ئیران، سروشتێکی مووزایکییە واتە ئێران وەلاتێکی فرە ئێتنیکی، فرە زمانی وە فرە کوولتوری و فرە ئاینی‌یە، کەوایە گەر ئەم سێ ئلێمێنتە وەک سێ خالی سەرەکی بۆ تاریفی ساغکردنەوەی نەتەوە لەبەرچاۆ بگرین، زۆر ئاسایە و بگرە مەنتیقیە ئەگەر بلێین ئێران وەلاتێکی فرە نەتەوەییە. ئێستاس مادام لەسەر ئەوە ساغبووینەوە کە ئێران وەلاتێکی فرە نەتەوەیە، مەنتیقیە باس لە مافی دیاریکردنی چارەنووس و خۆبەرێوەبەری خۆجەیی ئەم نەتەوانە، وەک پرسێکی مافەوانی باسی لێبکرێ. بۆیە وەک ئاکام و کۆبەندی ئەم ئیستیدلالە دەبێ راشکراوانە بلێین، مادام ئێران وەلاتێکی فرە نەتەوەیە، و هەموو نەتەوەکانیش سرووشتەن چ وەک نەتەوە، و تاک و هاۆوەلاتی، خاوەنی مافی وەکوو یەکن، کەوایە گەر بێتوو مافی ئەم نەتەوانە بە دوور لەدەمارگرژی، وە لەچوارچێوەی عەقلیەتی سیاسی و بە سوودوەرگرتن لە مکانیزمگەلی یاسایی و مافەوانی دابین نەبن، مەنتقیە لەم حالەتەدا کە سرووشتی پرسی ئێرانی فرە نەتەوە، وەک پرسێکی ئالۆز و چەقبەستوو لە کەشوو هەوایەکی ناگوونجاۆ بۆ حەللی پرسە نەتەوەیەکان، تەعریفی بۆ بکرێت. کەوایە بۆ ئەوەی پرسەکە ئالۆز و ئالۆزتر خۆ نەنوێنێت، پێویستە نیزامی کۆماری ئیسلامی ئێران، سەرەرای دابینکردنی مافە ئیسلامیەکان بۆ ئوومەتی ئیسلامی ئیران، پێویستیشە لە چوارچێوەی ئەسلی کۆمارییەتی نیزامدا، بە بەشدارکردنی خەلک لەبەرێوەبەری وەلات و گەراندنەوەی مافی خۆبەرێوەبەری خۆجەیی بۆ نەتەوەکان و یەک لەوان کورد، ناوەرۆکی دێمۆکراتیەتی کۆماری ئیسلامی مسەۆگەر بکات.
ئایا چۆن دەتوانن هاوپەیمانێتی لەگەڵ کەمەنەتەوایەتیەکانی تردا پێکبهێنن – وەک ئازری و تورکمانەکان؟
وەلام: بەخوێندنەوەی ئێمە، کورد وەک کەمەنەتەوەیەک لە چوارچێوەی جوگرافیای مووزایکی ئێراندا، ئەخلاقەن خۆی بە هاۆپەیمانی گشت کەمەنەتەوەکانی‌تری ئێرانی وەک: تورک، تورکمان، بەلووچ، عەرەب، تەنانەت کەمەنەتەوەی سەردەست و خاوەن دەسەلات واتە فارسیش دەزانێ. پێمانوایە هەمووی ئەم کەمەنەتەوانە لە ئاست خەبات لە پێناویی ئازادی و مافی خۆبەرێوەبەری خۆجەیی، ئەگەریش لەمەیدانی کرداریدا، تاکوو ئێستا دۆخی گوونجاۆیان لەپێناۆ هاۆخەباتی و هاۆپەیمانیەتی بۆ نەرەخساوە، بەلام دەبێ لەبوواری روحی و ئەخلاقیەوە خۆیان لەچەشنێک هاۆپەیمانیەتی ئیستراتێژیک‌دا، هەست پێبکەن. بەۆحالەش کورد نابێ سەبارەت بە خەبات لە پێناۆ ئازادی و مافی خۆبەرێوەبەی، خۆی بە وەکیلی هیچکام لەم کەمەنەتەوەییانە بزانێت.
کۆماری ئازەربایجان، نەخشەیەکی بەهاوکاری ئەمەریکا و تورکیا و ئیسرائیل، بۆ گێڕانەوەی ئازەربایجانی ڕۆژئاوا بۆ سەر نیشتیمانەکەی داڕشتووە، بەم پێیە، ناوچەگەلێکی زۆری کوردستانی دەکەونە بەر مەترسیەوە، ئێوە، چارەسەرتان بۆی چییە و چۆن بەرخوردی لەگەڵدا دەکەن؟
وەلام: ئێمەوەک بزووتنەوەی کۆماریخوازی رۆژهەلاتی کوردستان، وەک دەستپێشخەر، تاکە هێزی رۆژهەلاتی بووین کە بەرامبەر ئەم نەخشەیە هەلویستمان گرت و لەم پەیوەندیەشدا، داخوازی گۆنگرێسمەنی ئەمریکایی "دینا ڕۆرباکێر"، مان بە تووندی ئیدانە و مەحکووم کرد. وەک رێگای چارە بۆ ئەم پرسە، پێویستە هەر لە ئێستاوە بۆ سرینەوەی ناوویی پارێزگای ئازەربایجانی رۆژئاوا لەسەر شار و ناۆچە کوردنشینەکان، هەۆلبدرێت لەبوواری یاسایی و لە چوارچێوەی نیزامی تەقسیماتی کیشوەری ئیراندا، کاری پێویست و لەم راستایەدا کوولتورسازی هەدەفمەندانەی بۆ بکرێت و بە جێگای ئازەربایجانی رۆژئاوا، ناوویی پارێزگای ورمێ‌ی، بۆ دابنرێت.
لوڕەکان و کەلهوڕەکان، بەشێکی دابڕاوی بەرچاوی ناو هاوکێشە سیاسیەکانی ئێرانن وەکو ناسینەوەیان بە پرسی کوردەوە. ئێوە، چ ڕێگاچارەیەکتان بۆ پێکەوە لکاندنیان بە کوردبونەوە داڕشتووە، لەکاتێکدا، فەیلیەکان، لەعێراقدا، پاش ٢٢ ساڵ، هێشتا پەردەوازەن و لەکوردبوون دابڕاون. ئێوە ئەمە دووبارە ناکەنەوە؟ ڕێگا و شوێن گرتنەبەرتان بۆ ئەو پرسە چیە و چۆنە و کامەیە؟
وەلام: بێگوومان هەموومان باش دەزانین کە فاکتەرگەلێکی دیاریکەرانەی وەک جووغرافیا، مێژوو، زمان و ئێتنیک و کوولتور و ئاین، لەئاست تەشخیسی پەێوەندی ئۆرگانیکی نێوان نەتەوەیەک و بەشە دابراوەکانی لە جەستەی خاک و نیشتیمان و پەێوەستبوونی نەتەوەییان دا، رۆلی کارگەر دەگێرن، بۆیە ئەگەر لە کار و کردار و تەحقیقی مەیدانی‌دا، ئەم فاکتەرانە وەک معیار بۆ هەلسەنگاندنی ئاستی کوردبوونی لور و کەلهوورەکان بەکار بێنین، بە بێ هیچ شەک و گوومانێک بۆمان دەردەکەوێ کە بە درێژایی زەمەنی و مێژوویی، لور و کەلهوور لە بنەمالەی گەۆرەی نەتەوەی کورد بە حیساب دێن و بەحیسابیش هاتوون، کەوایە مادام بە پێ‌ی پێوەرە زانستیەکان بۆمان مسەۆگەرە کە لۆر و کەلهوور کوردن، لەم‌پەێوەندیەشدا باشترین و گوونجاۆترین رێکار لەهاۆکێشە سیاسیەکانی ناۆ ئێران، بۆ پێکەوەلکاندنی ئەم بەشە دابراوانە بە کۆمەلگای فەرهەنگی و سیاسی کوردەوە، دەتوانرێت گەرانەوە بۆ دەنگی خەلکی ئەم ناۆچانە و ئەنجامدانی راپرسی گشتی، واتە رێفراندۆم بێت.
بەگشتی جم وجوڵی سیاسی و فەرهەنگیتان لە ئێراندا چیە و پەیوەندیەکانتان بە خەڵکەوە لە چ ئاستێکدایە؟
وەلام: بزووتنەوەی کۆماریخوازان، بە تەبیعەتی ئەوەی کە بزووتنەوەیەکی تازەدامەزراو و خاوەنی ستروکتۆری رایەلکەیی کۆمەلایەتیە، رەنگە بۆ ئێستا زۆر زوو بێت باس لە ئاستی راندوومانی کار و تێکۆشان و جم و جۆلی سیاسی و فەرهنگی بزووتنەوەکە لەناۆخۆی وەلات دا بکرێت، بەلام بەۆحالەش بە حەۆل و تێکۆشانی چالاکوانانی کۆماریخواز، توانراوە نەک لە دوونیای مجازی و مێدیاتیکی و سوودوەرگرتن لە کانالی کۆمار تی‌ڤی، بەلکوو لە دوونیای حەقیقی و مەێدانی و کرداری دا، سرنجی کۆمەلانی خەلک و ئێلیت و کەسایەتیە سیاسی، ئاینی، و کۆمەلایەتیەکانی رۆژهەلاتی کوردستان، بۆ پرۆژەی بەئاشتی کردنی پرسی کورد لە رێگای دیالۆگ و دانووستاندن دەگەل دەسەلاتی ناوەندی ئێران رابکێشین. واتە ئەگەر بۆ ئیستا بزووتنەوە بە هۆی تازەدامەزرانیەوە بلفعل هێزێکی گەۆرە نی‌یە، بەلام وەک ئیدە و پرۆژەی خاوەن پەیامی ئاشتی، دەتوانم بە بێ ئیغراق بلێم بلقوە هێزێکی گەۆرەیە و ئەگەر خەلک بە پەێوەست بوونیان بە هێلەکانی مجازی و حەقیقی بزووتنەوەوە، زەمینەی پشتگیری کرداری و هاۆکاری و هاریکاری لۆجیستیکی بۆ برەخسێنن، بێگوومان بزووتنەوە دەگەل ئەوەش کە دەتوانرێت وەک هێزێکی بلفعل گەۆرە لەناۆ معادلاتی ناۆچەیی پەێوەندیدار بە چارەنووسی کورد دا، رۆل بگێرێت و حیسابی بۆ بکرێت، بەلکوو دەتوانرێش وەک باشترین و گوونجاۆترین جەریانی سیاسی کارا و خاوەن پرۆژە بۆ حەللی کێشەی کورد لە چوارچێوەی سنوورەکانی کۆمارییەتی ئێرانی ئیسلامی دا، رۆلی کارگەر بگێرێت.
بۆ خوێندنەوەی بەشی یەکەم و دووهەمی ووتوێژەکە بە ئینگلیسی، سەردانی ئەم لینکەی خوارەوە بکەن:
http://www.komarixwaz.com/ku/index.php/13-2011-10-19-15-52-44/2011-10-19-16-35-41/1027-2012-09-24-15-16-11
٢/ http://kurdistantribune.com/2012/iran-multi-nation-country-must-give-kurds-others-right-self-governance/
درێژەی هەیە ......................
