^{ئا : فرێشتە گەڵوانی}

^{تەمەنم ١٩ساڵ بوو ئەوەڵ جار کە لە دایک و بابم دوور کەوتم و ڕۆیشتم بۆ زانکۆ ، بابم هەموو ئێواران کە لە دوکانێ دەچۆوە بۆ ماڵ و دەیدیت کە من لە ماڵ نیم، تەلەفونی بۆ دەکردم و بەدەم گریانەوە قسەی لەگەڵ دەکردم، دەگریا دەیكوت کەس ئازارت نادا؟ هیچت پێ ناڵێن چون کوردی؟ رەفیقت هەیە؟؟ دەمکوت: "کورە نا نا بابە... ئەو هەمۆ رەفیقەم هەیە لێرە، شەقایەق، مەهدییە، فلۆر، رۆیا، سپیدە و..."ئەوەندە سەرخۆش بووم لەوە کە خەریکم ژیانێکی تازە تەجرووبە دەکەم ،کە بابم بۆم دەگریا و من پێدەکەنیم و دەمکوت:"کورە چ نییە نی، خۆ من هەمیشە بۆ تۆ نامێنم" ، قاقا پێدەکەنیم و بابم بە دڵێکی پڕ لە نیگەرانییەوە گریانەکەی لێ دەبوو به پێکەنینێکی کاتی و دوای}

^{نێوەڕاستی هەفتاکانی هەتاوی(نەوەدەکانی زایینی)بوو کە یەکەمین بەرهەمی شیعریی “فەرید زامدار”م بەردەست کەوت. ئەم بەرهەمە شیعرییە،هیچ ناونیشانێکی لەسەر نەبوو هەر بۆیە بە دەفتەرە شیعری “بێ ناونیشان”ناوی دەرکرد و ساڵی 1990 بڵاو بووەوە. ئەو سەردەمە نازانم هۆکار چبوو ئەوەندە سەوداسەری خوێندنەوەی شیعری نوێ بووم. شتێک لە دەروونەوە بەردەوام هانی دەدام پتر بە نێو ئەو دنیا خەیاڵاوییەدا ڕۆ بچم. ڕەنگبێت وشە و چەمک و دەستەواژە نوێباوەکانی لای فەرید زامدار کە لە ناخێکی پاکژەوە هەڵدەقوڵان،یەک لە هۆکارەکانی ئەم پرسە بووبێت.
هەر لە نێو ئەو بەرهەمە شیعرییەدا،فەرید زامدار خاوەنی جیهانێکی شیعریی تایبەت بە خۆ بوو. کەمتر لە دووی لاساییکردنەوە بوو و هەردەم بیری لە داهێنان و نوێگەری دەکردەوە. دیارە نغرۆبوونی ئەم شاعیرە لە نێو دنیای ڕەنگدا ئەوەندەی دی لەسەر قووڵبوونەوەی لە نێو شیعردا دەوری بینیوە. ئەرچی شیعری فەرید زامدار،هەر لە هەمان سەرەتای نووسینەوە،مۆرکی خۆی پێوە دەبێت و کاتێک ڕوو لە نووسین دەکات،تیف تیفەی ڕۆح دەدات. بۆیە بۆ خۆی دەنووسێت:”نووسین،شێوەیەکە لە شێوەکانی کڕنۆش بردن بۆ وەحی ڕووح،تا حاڵەتی ڕووحیانەی شیعر پێنەگا و دروست نەبێ،شاعیری ڕەسەنیش دروست نابێ”.}

^{هەر ئەم خاڵە جەوهەرییە کە فەرید زامدار ئاماژەی پێ دەدات واتە”کڕنۆش بردن بۆ وەحی ڕووح”لە شیعری ئێستادا کەمتر دەور دەبینێت هەر بۆیە مەودایەک کەوتووەتە نێوان شیعر و بەردەنگ و هەتا دێت خوێنەری شیعر کەم دەبێتەوە. هەڵبەت شیعری هەنووکە بەدەست گەلێک ئارێشەوە دەناڵێنێت کە دیارە ئەم پرسە پێویستی بە خەسارناسیی هەیە و لێکۆڵینەوەی تایبەتی گەرەکە. لەم ئاشووفتە بازاڕەی شیعردا پڕ ڕوونە کە خراپ دەکارگرتنی تەکنۆلۆژیایش دەور دەگێڕێت.شیعری ئێستا}

^{فه‌وزیه‌ سوڵتانبه‌گی}

^{به‌ چاوخشاندنێك به‌ مێژووی رۆژهه‌ڵاتی ناویندا، به‌تایبه‌ت كوردستان، ئه‌و راستییه‌مان لا روون ده‌بێته‌وه‌ كه‌ فه‌رهه‌نگی زاڵی كۆمه‌ڵایه‌تی له‌و به‌شه‌ی جیۆگرافیادا فه‌رهه‌نگێكی دژه‌ ژن و پیاوانه‌ بووه‌، تێیدا ژن پێگه‌ی شیاوی خۆی به‌دی نه‌كردووه‌. داونه‌ریته‌ باڵاده‌سته‌كانی پیاو ئه‌و ده‌رفه‌ته‌ی به‌ ژن نه‌داوه‌ خۆی بداته‌ به‌ر خوێندن و فێربوون، تا بتوانێ هاوشانی پیاو قۆناغه‌ فیكری و زانستی و ئه‌ده‌بییه‌كان تێپه‌ڕ بكات، تا ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی سیستمی قوتابخانه‌ هاته‌ ئاراوه‌ و ده‌رفه‌تی خوێندن بۆ ژنیش ره‌خسا.}

^{هه‌رچه‌ند له‌ ئه‌ده‌بی فولكلۆردا ژن ئاماده‌یی مێژوویی هه‌یه‌، به‌ڵام له‌ كۆتایی سه‌ده‌ی بیسته‌مدا به‌شێوه‌یه‌كی رژد و به‌ربڵاو هاته‌ مه‌یدانه‌وه‌ (ئه‌وه‌ جیا له‌ مه‌ستووره‌ی ئه‌رده‌ڵان كه‌ به‌هۆی بارودۆخی ماڵباته‌كه‌ی و پێگه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی جیاوازییه‌كی به‌رچاوی له‌گه‌ڵ ژنانی تری كۆمه‌ڵگه‌ هه‌بوو)، هه‌رچه‌ند ئه‌و هه‌وڵه‌یش دیسان زۆرتر له‌ ژێر كاریگه‌ری و هاندانی پیاوان و ده‌سه‌ڵاتی پیاوسالاریدا بووه‌، به‌جۆرێك ژن به‌رده‌وام ناچار به‌ خۆ سانسۆركردن بووه‌ و له‌ رووی نه‌هاتووه‌ یان نه‌یوێراوه‌ به‌ ئاشكرا و بێ په‌روا هه‌ست و ویستی خۆی ده‌رببڕێ.}

^{لێره‌دا مه‌به‌ست ئه‌وه‌ نییه‌ ئه‌ده‌بیاتێكی جودا له‌ ئه‌ده‌بیاتی پیاو له‌ رۆژهه‌ڵات له‌سه‌ر ژن بخه‌ینه‌ به‌رباس، ئه‌گه‌ر بمانه‌وێ له‌ رۆژهه‌ڵاتدا باس له‌ ره‌وتێكی شێلگیر و گشتگیر له‌ ئه‌ده‌بیاتی}

^{چوار ڕێکخراوی فەرهەنگی و ئەدەبی و ژینگەپارێزی لە ناوچەی لەیلاخ بە درکردنی بەیاننامەیەک بە بۆنەی ٢ی ڕەشەمە باسیان لە گرینگی زمان و مافی نەتەوەیی کردوە.
لە سەرەتای بەیاننامەکە‌دا بە ئاوردانەوەیەک لە پرسی زمان لە باری زانستی و مێژوویدا، پێویستی و کاریگەریی زمانی دایک لە شکڵگرتنی کێیەتی و پەروەدەبوون خراوە بەر باس.
لە بەشێک لەو بەیاننەمەدا هاتووە؛
زمانی دایکی لە هەر ناوچەیێکی جیهاندا ئامرازی ناوچەیی ونەتەوەیی شوێنگە و ژینگە جوراوجۆرەکانی جیهانە کە ژینگەیێکی شیاوی خۆباوڕی و بەستێنێکی لە باری چەکەرەکردنی شوناسی تاکەیی و گشتیی کۆمەڵگا و دەرفەتێکی ناوازەی ئاوەزی مێژوو و پلانی داهاتوو،بۆ کۆمەڵگا و نەتەوە جۆراوجۆرەکان دادەمەرزێنێت.
لە درێژەی بەیاننامەی هاوبەشی}

^{"کوشتنی زمانی دایکیی هەمان ڕەگەزپەرەستی و پاکتاوی نژادییە. کۆمەڵگایەک کە تاکە یەک زمان بە سەر زمانەکانی دیکەدا دەسەپێنیت، کۆمەڵگەیەکی ڕەگەزپەرەستە. هیچ جیاوازییەک نییە ئەگەر ئێوە ڕەگەزێک داسەپێنن بە سەر ڕەگەزەکانی دیکەدا یا زمانێک، یا ئایینێک، یا ئیدئۆلۆژییەک؛ هەمووی هەر ڕەگەزپەرەستییە."(دوکتۆر موحسێن ڕەنانی - ١٣٩٥)
لە کۆی ٢٠٠ وڵاتی جیهان، ئێران لەو دەگمەن وڵاتانەیە کە خوێندن و فێربوونی زمانی دایکیی تێیدا ڕێگەپێنەدراوە. دیارە لەبەرچاو نەگرتنی جیاوازییە زمانی و نەتەوەییەکان و سەپاندنی زمان و ئەدەبیات و فەرهەنگی یەک نەتەوە، خزمەت بە هەمان پرۆژە شکست خواردوەکەی "یەکدەست کردن"ی وڵاتە. ئەو پرۆژە و ڕوانگە، تەنیا یەک زمانی لا گرێنگە و بایەخێکی ئەوتۆ بۆ زمانی دایکیی دەیان ملوێن مرۆڤی دیکە لە وڵاتێکی پان و بەرینی وەک ئێران دانانێت.
زمانەکانی کوردی، تورکی، عەرەبی، بەلوچی و تورکەمەنی}

^{هۆمەر نۆریاویی}

^{مێژووی بازرگانیکردن بە بواری فەرهەنگ و ڕۆشنبیرییەوە لە ئاستی جیهاندا،دیرۆکێکی کۆن و دێرینی هەیە و سەدان کەس، لایەن، بنکە و ناوەندی ناڕۆشنبیریی لەم ڕێگەوە سامانێکی بەرفرەوانیان بۆ خۆ گلێر کردۆتەوە کە هەرگیز سەتی یەکی ئەو سەرمایە و داهات و سامانە لە پێناو پێشخستن و گەشەپێدانی فەرهەنگ و ڕۆشنبیرییدا دەکار نەهێنراوە.
ئەم پرسە بە درێژایی مێژوو لە جیهانی سێیەمدا، زەقتر و هەژێنەرتر بووە و لە نێو ڕووبەری چاندیی ئێمەی کوردیشدا بە زەقی دەبینرێت و کەم نین ژماری ئەو کەس،لایەن،بنکە و ناوەندە ناڕۆشنبیرییانەی کە بەناڕەوا و لە ڕێی جۆربەجۆرەوە،دەمێکە دەسەڵات و کلیلەکەی دەروازەی فەرهەنگیان گرتۆتە دەست خۆ و لەمێژە لەم بوارەدا تەراتێن دەکەن و پارە و سامانێکی خەیاڵی لە نێو تەنکەی گیرفان دەنێن. کەچی مخابن بۆ خۆ ئەوەندە پرسی فەرهەنگ و چاندی کوردییان لا گرینگ نییە و تەنێ چاو لە دەسکەوتە مادییەکەی ئەم بوارە دەکەن؛هەر بۆیە دۆخی فەرهەنگیی کۆمەڵەی ڕۆشنبیریی کوردیی ئەوەندە شپرز و ئاڵۆزە و کەمتر هەژان و تەکانێکی ڕاستینە بە خۆوە دەبینێت. چونکە لە ڕاستیدا ئەم جۆرە کەس،لایەن،بنکە و ناوەندانە،گەشە و بەرەوپێشڤەچوونی پرسی فەرهەنگ و ڕۆشنبیرییان}

^{سینەماكارێكی كوردستانی ڕۆژهەڵات ڕایدەگەیەنێت “ساڵانە چەندین فێستیڤاڵی جۆراوجۆری سینەمایی بە هەزینە و تێچوویەكی زۆرەوە لە چەند شارێكی كوردستانی باشوور بەڕێوە دەچێت، بەڵام نە دەسەڵات ویستوویەتی پشتی سینەماكارانی كورد بگرێ و نە فێستیڤاڵەكان بوونەتە هۆكار بۆ بەرهەم هێنانی فیلمی كوردی و خۆماڵی”.}

^{لەیلا مەجیدی سینەماكار و شانۆكاری كوردستانی ڕۆژهەڵات لە نوسراوێكدا كە لە پەڕەی خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك بڵاویكردووەتەوە، ئاماژە بەوە دەكات “زۆر و بۆر قازانجی نییە، یەك فێستیڤاڵی ساڵانە لە یەك شاری كوردستان بەسە بۆ ئەوەی سینەماكاران و هونەرمەندان هان بدا كار و ئیشی سینەمایی كوردی بكەن، فێستیڤاڵێكی بەهێز لە چەشنی (كانی فەڕانسە، هالیوودی ئەمریكا یا لانی كەم ڤێنیزی ئیتالیا)”.}

^{دەشڵێت “بایەخ دان بە فیلمی بیانی و ئەكتەری غەیرە كورد بە داخەوە ڕۆژ بە ڕۆژ پەرە دەستێنێت و بەڕێوەبەرانی فێستیڤاڵەكان پێیان وایە ئەگەر فەڕشی سووریان بۆ ئەكتەرێكی ئێرانی و فارس یا تورك و عەڕەب ڕاخست، ئەوە نیشانەی پێشكەوتنی سینەمای كوردییە”.
ئاماژە بەوەش دەكات “ئەركی دڵسۆزانی سینەمای كوردییە كە ئەو چەشنە فێستیڤاڵانە كە زیاتر وەك پێشانگای ئەكتەرە غەیرە كوردەكان دەچێت، بایكۆت بكەن”.}

^{هەروەها دەڵێت “ئایا بۆ كەس ناپرسێتەوە فێستیڤاڵی فیلمی كوردی چەندین ساڵە لە كوردستان بەڕێوە}

<sup>رەزا شوان                                                                       

خاتوو (یۆهانا لویزە هۆیسەر) کە بە نازناوی ئەدەبی (یۆهانا شپیری) یەوە چیرۆکەکانی نووسیون و ناوبانگی دەرکردووە، کەڵە چیرۆکنووسێکی سویسری و جیهانی ناسراوە لە بواری نووسینی چیرۆک بۆ منداڵان، بە ناوبانگترین چیرۆکیشی "هـایدی" یە.</sup>

<sup>یۆهانا شپیری لە (١٢ی/ یۆنیۆ /١٨٢٧) لە دێی (هێرتزل) سەر بە کانتۆنی (زیوریـخ) لە سویسرا لە دایک بووە. باوکی (یۆهـان یاکوب) پزیشک بوو، دایکیشی (میتا هۆیەر شڤایتسەر) شاعیر بوو، کچی یەکێک لە قەشەکانیش بوو. یۆهانا لە شەش خوشک و برا، منداڵی چوارەمی خێزانەکەی بوو.

یۆهانا شپیری لە دێی هێرتزل دەستی بە خوێندن کرد. لە (زیـوریخ) یش درێژەی بە خوێندنی زمانەکان زیندووەکان دا. یۆهانا زۆر حەزی لە خوێندنەوە بوو، بە تایبەتیش پەرتووکەکانی بیرمەندی ئەڵمانی (گۆتە) ی دەخوێندەوە، بە جوانیش پیانۆی لێدەدا. خۆشی لە رێنماییە ئایینیە باو و چاولێکەرییەکانی ئەو سەردەمە داماڵی، کە دایکی تەڵقین ئاسایی فێری کردبوون.</sup>

رەزا شوان

<sup>لای هەموو کوردێکی کوردستان پەروەر و دڵسۆز و بە ئەمەک و شیرپاک، کوردستان پیرۆزترین و خۆشەویسترین و جوانترین و شیرینترین و دڵگیرترین شوێنە. هییچ سۆز و پەرۆش و خۆشەویستییەک، ناگەنە سۆز و پەرۆش و خۆشەویستیمان بۆ کوردستان.
کوردستان نیشتمانی شیرینمانە، دایکی دڵسوزمانە، ناسنامەمانە، مێژوومانە، شکۆداری و شانازیمانە، ئابڕوومانە، دۆێنێ و ئەمڕۆ و داهاتوومانە، کوردستان گروپی خوێنمانە، هەناسەمانە، رووح و گیانمانە، بە بێ کوردستانمان ژایان و مانمان هیچ واتایەکی نییە.

کوردستان تەنها ناوێک نییە لەسەر زمانمان، کوردستان سۆز و هەستێکی قووڵە لە ناخی دەروونمان، خۆشەویستییەکی بێوێنەیە لە توێ دڵمان، هەمیشە لەبەر چاومانە.</sup>

^{کوردستان، جێی هەزاران هەزار ساڵمانە، خاک و خۆڵمانە، چیا و گرد و دۆڵمانە، بەرد و دەوەن و دارمانە، گوڵ و گوڵزارمانە، چەم و رووبارمانە، سەیرانگا و بەهەشتمانە، ماڵ و گوند و شارمانە، خزم و کەس و کارمانە، کوردستان هەموو شتێکمانە.}

^{شێعرێگ لەکی ئەڕا پشتیوانی لە ڕفراندوم باشوور کوردستان.ئێ شێعرە هەوجەس باس بوو لە سفارش و پێشنیار بەندە(سەردار زەنگنە)لە یەکێ وە شاعرەیل تەواناێ لەک بی کە ئەو شاعر بزرگواروقڵەم وە دەس توانا جۆر یە رساڵەت ملی لە رفراندوم پشتیوانی کردو وە شوورو شەوق ئێ شێعرە وەت و کل کردو لە خاتر بڕێگ شرایت خاستر زانست کە ناوێ ناریم وتەنیا جۆردەربڕین هەست نەتەوەیی خەڵک خوارین کوردستان و پشتیوانی و دڵخۆشی لە ڕفراندوم بڵاو بوود.}

ناوی شێعرەکە "بەڵێ ڕفراندۆم یا حەق چارەنووس"

^{ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مەخوەنم وە سۆز ڤە دڵ و ڤە گیان
وە ناخ زەخمی سینەێ پڕ ئەژ ژان
وە دەنگ بەرزێ تا خاڵ ئاسمان
وە ئیلام نەمر وە دڵ کرماشان}