هێمن خۆشناو

تایبەت بە رووداو

رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك وەزیرانی توركیا رایگەیاند زیانی ئابووری شەڕی سوپای توركیا و گەریلاكانی پارتی كرێكارانی كوردستان PKK نزیكەی 350 ملیار دۆلارە، بەڵام PKK دەڵێ زیانەكان زۆر لەوە زیاترن. رۆژی 3/5/2012 لە شاری ئیستەنبۆل پێنجەمین كۆنفرانسی جلی ئامادە، بە وتارێكی رەجەب تەیب ئەردۆغان دەستی پێكرد. سەرۆك وەزیرانی توركیا ئاماژەی بە بەهێزبوونی ئابووری توركیا كرد لەم ساڵانەی دواییدا "سەرەڕای قەیرانی ئابووری، كە جیهانی گرتووەتەوە، بەڵام ئەمڕۆ توركیا لە دوای چین لەڕووی گەورەبوونی ئابوورییەوە بە پلەی دووەم دێت". لە بەشێكی دیكەی قسەكانیدا ئەردۆغان بۆ یەكەمجار ئاماژەی بە زیانە داراییەكانی شەڕی دەوڵەتی توركیا و PKK لە ماوەی 30 ساڵی رابردوودا كرد و گوتی "هەژاری لە باشووری رۆژهەڵاتی وڵات رەنگدانەوەی كێشەی تیرۆرە. تاوەكو ئەمڕۆ دەوڵەت 350 ملیار دۆلاری لە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆردا خەرج كردووە". 

هەرچەندە یەكەمجارە لەماوەی 10 ساڵی دەسەڵاتیدا، رەجەب تەیب ئەردۆغان بە ژمارە ئاماژە بە زیانە داراییەكانی شەڕی دەوڵەتی توركیا و PKK دەكات، بەڵام تائێستا ئەو ژمارەیە لەلایەن هیچ دەزگایەكی تایبەتمەندی توركیا پشتڕاست نەكراوەتەوە. لەهەمانكاتدا هەندێك سەرچاوەی نزیكی سوپای توركیا لەساڵی 1998بەر لەوەی عەبدولڵا ئۆجەلان خاكی سووریا بەجێبێڵێ، ئاماژەیان بەوەكردبوو كە زیانە داراییەكانی دەوڵەتی توركیا لە 350 ملیار دۆلار تێپەڕیوە. 

 بەڵام رۆژ وڵات، ئەندامی كۆمیتەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی كۆما جڤاكێن كوردستان KCK لە لێدوانێكدا بۆ (رووداو) رایگەیاند "بۆ ئەوەی بزانین زیانەكان چەندن، پێویستە لێكۆڵینەوەیەكی زانستی هەمەلایەن و مەیدانی بكرێت. بەڵام گومانمان لەوەدا نییە  زیانی دارایی توركیا زۆر لەوە زیاترە كە سەرۆك وەزیر دانی پێدادەنێت". رۆژ وڵات پێیوایە شەڕی 30 ساڵی رابردوو لەنێوان گەریلاكانی PKK و دەوڵەتی توركیا جگە لە زیانە داراییەكان، زیانێكی مەعنەوی ئێجگار زۆریشی بە توركیا گەیاندووە "لە دەرەنجامی ئەو شەڕە چەتەگەری لەنێو شادەمارەكانی دەوڵەتی توركیا پەنگی خواردەوە، بازرگانیكردن بە ماددە هۆشبەرەكان هەموو كایەكانی دەوڵەتی گرتەوە. بەگوێرەی ئامارە فەرمییەكانی دەوڵەتی توركیا ئەو شەڕە 40 هەزار قوربانی لێكەوتووەتەوە كە 17 هەزار و 840یان مەدەنین". دەربارەی زیانەكانی گەریلاش رۆژ وڵات دەڵێ "زیانی گیانی گەریلا نزیكەی 15 هەزار شەهیدە".  لە ماوەی شەڕی نێوان PKK و سوپای توركیا كە لە 15/8/1984 لەلایەن PKK ەوە راگەیێندراوە، تائێستا چەند ئامارێكی نافەرمی لە بارەی زیانەكانی ئەو شەڕە بڵاوكراونەتەوە. 

حوسێن یامان، پسپۆڕی كێشەی كورد و مامۆستای زانكۆی گازی لە ئیستەنبۆڵ لەوبارەوە بە (رووداو)ی گوت "لەوەتەی شەڕی دەوڵەتی توركیا و PKK دەستی پێكردووە، ئاماری جیاواز لەبارەی زیانەكانی ئەو شەڕە بڵاوكراونەوە، ئەو ئامارانە لە 250 ملیار دەستپێدەكەن  تاوەكو دەگاتە 500 ملیار دۆلار. پارتی داد و گەشەپێدانی دەسەڵاتدار لە پرۆگرامی خۆی دان بەوە دادەنێ كە كێشەی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر لەسەر توركیا زۆر بە گران كەوتووەو پارەیەكی زۆری تێدا خەرجكراوە. ئەوەش گوشارێكی گەورە دەخاتە سەر دەوڵەت و ناچاری دەكات ئەو كێشەیە چارەسەر بكات".  پڕۆفیسۆر یامان پێیوایە تائێستا ژمارەیەكی دروست لەبارەی زیانەكانی هەردوولا نییە " لەنێو دەوڵەتی توركیادا دەزگای ئەمنی ئامارێكی هەیە، سەرۆكایەتی ئەركانی سوپاش ئامارێكی جیاوازتری هەیە".  هەروەها دەڵێ "ئەگەر ئەو بڕە پارەیەی بۆ نۆژەنكردنەوەی سوپای توركیا پێویستبوو، لە باشووری رۆژهەڵات لە وەبەرهێنان خەرج بكرابووایە ، كە بەهۆی شەڕەوە خەرج نەكرا، هەروەها ئەگەر زیانەكانی كشتوكاڵ و كەرتی ئاژەڵداری و ئاستەنگكردنی بازرگانی سنوور كۆبكەینەوە، زیانەكانی توركیا لەساڵێكدا دەگاتە 10 ملیار دۆلار. بەڵام تائێستا هیچ دەزگایەكی دەوڵەت لێكۆلینەوەیەكی لەوبارەوە نەكردووەو ئەوەی هەیە، پێشبینی و لێكدانەوەیە".

گرووپێك لە باكووری كوردستان كە خۆیان بە ئایندار دەزانن، دەڵێن تاوەكو كۆتایی ئەم مانگە حیزبێكی ئیسلامی كوردستانی دادەمەزرێنن. پارتی ئاشتی و دیموكراتی BDP، ئەو هەنگاوە بە دەوڵەمەندی سیاسی دەزانێ، پەرلەمانتارێكی پێشووی پارتی داد و گەشەپێدان AKPش دامەزراندنی بۆ بۆشایی سیاسی لەباكووری كوردستان دەگەڕێنێتەوە.  پاش هەڵبژاردنەكانی پەرلەمان و شارەوانی كە تێیدا هەردوو پارتی BDP و AKP زۆرینەی دەنگەكانیان لە باكووری كوردستان بەدەستهێنا، دەنگۆی دامەزراندنی حیزبێكی ئیسلامی لە باكوور بووەتە بابەتی گفتوگۆ. لەو رووەوە ئاماژە بەناوی چەند پەرلەمانتارێكی كوردی پێشووی AKP دەكرێ وەك دامەزرێنەرانی ئەو پارتە.  بەڵام سدقی زیلان،كە بە رێبەری ئەو گرووپە دەناسرێ، دەڵێ ئەوان هیچ پەیوەندییەكیان لەگەڵ پەرلەمانتارانی پێشووی AKP نییە. پارێزەر سدقی زیلان، كە كوردێكی زازایە بە (رووداو)ی راگەیاند "پارتەكەی ئێمە پارتێكی سەربەخۆی ئیسلامی كوردستانی دەبێت. پەیوەندی ئۆرگانی لەگەڵ AKP و BDP نییە و جەخت لەسەر ناسنامەی ئیسلامی و كوردستانی دەكەینەوە".

 بەگوێرەی یاساكانی توركیا، هەر شتێك ناوی كورد و كوردستانی پێوەبێ قەدەخەیە و رێگا بە دامەزراندنی هیچ حیزبێك نادرێ بەو پاشناوانەوە. هەروەها حیزبەكان لە توركیا، بەگشتی ناوی توركیاشیان پێوە نییە. سدقی زیلان لەوبارەوە گوتی "بە گوێرەی یاسا دامەزراندنی پارتێكی ئیسلامی بەناوی كوردستانەوە مەحاڵە، بەڵام ئێمە دەبێ بوێر و رچەشكێن بین. لە توركیا پارتی كۆمۆنیست و سۆسیالیست هەیە، بەڵام بەناوی كورد و كوردستانی هیچ شتێك نییە، چونكە رژێمی كەمالیست دژی ناسنامەی ئیسلامی و كوردستانییە". گوتیشی "ئەگەر رێگەیان بە پاشگری كوردستانی یان ئیسلامی نەدا، پەنا دەبەینە بەر دادگا، یان سەرەتا ناوێكی نەرمی لێدەنێین و لە دوای دامەزراندن و بەستنی كۆنگرە جەخت لەسەر هەردوو تایبەتمەندی سەرەكی ناسنامەی پارتەكە دەكەینەوە".  زیلان لە درێژەی قسەكانیدا گوتی كە ئەوان مۆدیلی ئیسلامەتی كوردستانی بە بنەما دەگرن و بەشێك نابن لە مۆدێلی ئیخوان موسلیمین كە لە چەند وڵاتێكی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست هەیە "ئیخوان بە مۆدیلی خەباتی خۆمان نازانین، خۆمان بە نزیكی شێخ سەعید، ئەحمەدی خانی و سەعید نەورسی كوردی دەبینین. رێز لە ئیخوان دەگرین، بەڵام ئێمە نە لەلایەنی ئایدیۆلۆژی و نە لەلایەنی سیاسی هیچ پەیوەندییەكمان پێیانەوە نییە. ئێمە ئیسلامەتی خۆمان بە ئیخوان نەناسیوە. بەر لە هەزاران ساڵ باب و باپیرانمان ئیسلام بوون".

دامەزرانی ئەو پارتە هاوكاتە لەگەڵ زیاتر بڵاوبوونەوەی دەزگاكانی جەماعەتی فەتحوڵڵا گولەن لە باكووری كوردستان، كە زۆر لە چاودێرانی كورد ئەوە بە مەترسییەكی گەورە دەبینن لەڕووی داگیركارییەكی نوێی فیكریی توركیا بەسەر كوردستاندا، بۆیەش وەستانەوەیەك بەرامبەر ئەو تەوژمە بە پێویست دەبینن. عەبدولڕەحمان كورت، كەسایەتی دیاری ئایینی و پەرلەمانتاری پێشووی AKP پێیوایە دامەزراندنی پارتێكی ئیسلامی مەسەلەیەكی نوێ نییە و ماوەیەكە لە باكووری كوردستان گفتوگۆی لەسەر دەكرێت. لەوبارەوە بۆ (رووداو) گوتی "لە دیموكراسیدا هەموو كەس دەتوانێ گوزارشت لەخۆی بكات. لەجیاتی ئەوەی پرسیار بكەین بۆچی دادەمەزرێ؟ پێویستە بڵێین ئەوە خزمەت بە فرەڕەنگی دیموكراسی دەكات. واتە لەم رووەوە بۆشاییەك هەیە و ئەو گفتوگۆیەش دەرئەنجامی ئەو بۆشاییە سیاسیەیە". سەبارەت بە كاریگەری دروستبوونی ئەو پارتە ئیسلامییە لەسەر رێژەی دەنگەكانی AKP لە باكووری كوردستان، پەرلەمانتارەكەی پێشووی AKP گوتی "ئەوەیان پەیوەستە بە هەڵوێست و سیاسەتی AKPەوە، ئەگەر جیاكاری نەهێڵێ و موسڵمانانی كورد رازی بكات، كاریگەری لەسەر رێژەی دەنگدەرانی نابێ". 

سەردار بوڵەند یڵماز، سەرۆكی ناوەندی ئۆزگوردەر لە ئامەد پێیوایە لەبەرئەوەی ركابەری سیاسی لە باكووری كوردستان لەنێوان AKP و BDP قەتیس بووە و بۆشاییەكی سیاسی دروستبووە، ماوەیەكی درێژە كوردە ئیسلامییەكان بە پێویستی دەزانن پارتێكی ئیسلامی كوردستانی دابمەزرێنن. سەردار بوڵەند یڵماز لە لێدوانێكدا بۆ (رووداو) گوتی "BDP نوێنەرایەتی موسڵمانانی كورد ناكات. بەشێكی دیكەی موسڵمانانی كورد بەهۆی هەڵوێست لەبارەی كێشەی كورد لە AKP دوورن. هەرچەندە ئەم دوو پارتە نەیانتوانیوە نوێنەرایەتی كوردە ئیسلامییەكان بكەن، بەڵام خەڵك ناچاربووە بەهەر هۆیەك بێ دەنگیان پێبدات".  بەڵام سەردار بوڵەند بە دووری دەزانێ دروستبوونی ئەو پارتە هاوسەنگی سیاسی لە باكووری كوردستان بگۆڕێ و، رۆڵی ئەو پارتەش بە جەختكردنەوە لە ناسنامەی سیاسی ئیسلامییەكانی كورد دەبەستێتەوەو دەڵێ " ئەگەر ئەو پارتە دامەزرا دیسان ئەوانەی سیاسەتی BDP بە راست نازانن دەنگ بۆ ئەم پارتە نوێیە ئیسلامییە كوردستانییە نادەن. چونكە ئەوان دژی AKP دەنگ بۆ BDP دەدەن. لەهەمانكاتدا دەنگدەری AKP دەنگ بۆ ئەو پارتە نوێیە نادات، چونكە ئەوان BDP بە ئاستەنگ دەزانن. لەبەرئەوەی ئەو دوو پارتە لە ناوچەكەدا ركابەری یەكترن، پارتێكی دیكە ناتوانێ دەنگبێنێ".

سەبارەت بە ناسنامەی حیزبەكەش كە دامەزرێنەرانی بە پارتێكی "ئیسلامی كوردستانی" ناوزەدی دەكەن، سەردار گوتی "ئەو حیزبە بەشێوەیەكی راشكاوانە ناوی كوردستانی لە خۆی دەنێت و لە بەرنامەكەشیدا جەخت لە كوردستانیبوون دەكاتەوە لەوانەیە دروشمی فیدراڵی یان سەربەخۆیی بەرز بكاتەوە، بەڵام لەڕووی یاساییەوە ناتوانێ ئەو كارە بكات، دادگای دەستووری یەكسەر دایدەخات، بەڵام دەتوانرێ ناوی شتێكی دیكە بێ و ناوەڕۆكی كوردستانی بێ".  لە ساڵانی نەوەتەكانی سەتەی رابردوودا لەنێوان PKK و حیزبوڵڵا شەڕێكی سەخت هاتە ئاراوە كە بە سەدان قوربانی لێكەوتەوە، ئەمە برینێكی قوڵی لە جەستەی كۆمەڵگەی كوردیدا دروستكرد. بۆیە ترس لەوە هەیە دروستبوونی ئەو حیزبە برینەكان بكولێنێتەوە، یان دووبەرەكی لەنێو كۆمەڵگەی كوردیدا زیاتر بكات، هەرچەندە ئەو حیزبە تازەیە و حیزبوڵڵاش دەڵێن پەیوەندییان بە یەكترەوە نییە.  سدقی زیلان، دەڵێ ئەوان هێڵێكی سیاسی جیاوازن لە حیزبوڵڵا و PKK "پەیوەندی دۆستانەمان لەگەڵ هەموو پارتە كوردییەكانی ناوچەكە دەبێت. هەوڵدەدەین لەگەڵ پارتە یاساییەكان هاوپەیمانی دروستبكەین. پشتگیری لە داواكاری 4 پارتە كوردییەكە بۆ دەستووری داهاتووی توركیا دەكەین". پەرلەمانتارێكی BDP دامەزراندنی ئەو حیزبە بۆ كۆمەڵگەی كوردی بە "دەوڵەمەندی" وەسفدەكات. لەوبارەیەوە ئاڵتان تان پەرلەمانتاری BDP كە بە كەسێكی ئیسلامی ناسراوە، بۆ (رووداو) گوتی "ئێمە بۆ لە دژی كەمالیزمین؟ چونكە كەمالیزم هەموومان دەخاتە تای یەك تەرازووەوە. من نامەوێ هەموو كەس لەنێو تای یەك تەرازوو بێ. با ئاینداری كورد، لیبراڵی كورد، سۆسیال دیموكراتی كورد و سۆسیالیستی كوردیش هەبن".

سەرچاوە: رووداۆ

ەسەر داوای پارتی سه‌وز، لیبراڵ و چه‌پڕه‌وه‌کانی سوید، پرسی کورد لە پەرلەمانی سوید تاووتوێکرا و بۆ ئەو مەبەستەش پەرلەمانتاران پرسیاریان ئاراستەی کارڵ بیڵد، وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی سوید کرد. لە بەشێک لەو دانیشتنەدا، بۆدیل کیباڵۆس، پەرلەمانتاری پارتی سەوزی سوید لە وەزیری دەرەوەی وڵاتەکەی پرسی "ئایا له‌ دانیشتنه‌کانتاندا له‌گه‌ڵ‌ تورکیا و یه‌کێتی ئه‌وروپا پێشێلکردنی مافه‌کان له‌ تورکیا و زیندانیکردنی 100 رۆژنامه‌وان ده‌هێننه‌ رۆژه‌ڤه‌وه‌؟".

وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی سوید لە بەشێک لە وەڵامەکانیدا رایگەیاند "لە تورکیا گۆڕانکاری ئەرێنی دەکرێن". ناوبراو نەشیشاردەوە کە "رۆژنامەوانان لە تورکیا لە چوارچێوەی یاسای دژە تیرۆر دەسبەسەر کراون" و داواشی لە بەرپرسانی تورکیا کرد سەر لەنوێ سیستەمی یاسا دابڕێژنەوە و دەستووورێکی سەردەمیانه بۆ تورکیا دابندرێت. وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی سوید ئاماژەی به دیدار و چاوپێکەوتنەکانی نێوان PKK و حکومەتی تورکیا کرد کە به دیدارەکانی ئۆسلۆ ناسراون و رایگەیاند "هه‌ندێک هێزی نیاز خراپ ئه‌و قۆناغه‌یان به‌ربه‌ست کرد". بیڵد داوای لە PKK و حکومەتی تورکیا کرد بۆ چارەسەری کێشەکان سه‌رله‌نوێ له‌سه‌ر مێزی گفتوگۆ دانیشبنیشن و ده‌ست به‌ دیالۆگ و رێکه‌وتن بکه‌ن.

بۆدیل کیباڵۆس، پەرلەمانتاری پارتی سەوزی سوید وه‌ڵامی وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی به‌ که‌موکورت له‌ قه‌ڵه‌مدا و گوتی"پرسیاره‌که‌م له‌سه‌ر ئه‌وه‌بوو که‌ حکومه‌تی سوێد له‌و باره‌یه‌وه‌ چی کردووه‌، که‌چی وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ باسی ریفۆرمه‌کانی تورکیامان بۆ ده‌کات. ئەوەی بۆ پەرلەمانی سوید گرنگه کاره‌کانی حکومه‌تی سویده".  فرێدریک مالم، په‌رله‌مانتاری پارتی لیبراڵه‌کان وێڕای ئاماژەکردن  به پاڵپشتی حکومەتی سوید بۆ ئەندامێتی تورکیا لە یەکێتی ئەوروپا، داوای لە حکومەتی سوید کرد که بۆ چارەسەری پرسی کورد زیاتر هەوڵ بدات.

ناوبراو راشیگەیاند "له‌نێوان کێشه‌ی کورد و پێشێلکردنی مافه‌کانی مرۆڤدا په‌یوه‌ندی زۆر به‌هێز هه‌یه‌، بۆ ئه‌وه‌ پێویسته‌ سه‌ره‌تا کێشه‌ی کورد چاره‌سه‌ر بکرێت. به‌ڵام له‌جیاتی هه‌نگاونان بۆ پێشه‌وه‌ بچن، هه‌نگاو به‌ره‌و دواوه‌ نراوه‌".  ئه‌مینه‌ کاکه‌باوه‌ش، په‌رله‌مانتاری پارتی چه‌پڕه‌و که‌ به‌ ره‌چه‌ڵه‌ک کورده‌، ئاماژەی به گۆشەگیری سەر ئۆجەلان کرد و گوتی "ئه‌و هه‌لو مه‌رجەی ئۆجەلان تێیدایه‌، هیچ جیاوازییه‌کی له‌گه‌ڵ‌ گوانتانامۆدا نییه‌، پێویسته‌ به‌ر له‌ هه‌موو شتێک گۆشه‌گیری سه‌ر ئۆجالان لاببرێت و هه‌لومه‌رجی ژیانی له‌بار بکرێت."

هەفتەی داهاتوو، پێشانگایەکی بەرفراوانی جل و بەرگی کوردی لە ناوەندی شاری سنەی رۆژهەڵاتی کوردستان دەکرێتەوە. لەو پێشانگایەدا، جل و بەرگی ژنانەی سەرجەم ناوچە کوردیەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان نمایش دەکرێت. ئامانج لە کردنەوەی ئەو پێشانگایە، ئاشنایی ژنان بەتایبەت جیلی نوێی به کەلتور و داب و نەریتی کوردەواریه. هەرچەند جلی کوردی بەپێی شوێن و هەڵکەوتەی جوگرافیایی، گۆڕانی بەسەر دێت و لە ناوچەیەکەوە بۆ ناوچەیەکی دیکە دەگۆڕدرێت، بەڵام سەرجەمیان لە رووی جوانی و هونەرەوە خاڵی لێکچوویان هەیە.

بە پێچەوانەی پارچەکانی دیکەی کوردستان، جیلی نوێ لە رۆژهەڵاتی کوردستان بۆ زۆربەی بۆنه و شوێنە گشتییەکان جلی کوردی لەبەر دەکەن و تەنانەت زۆرجار لە زانکۆکانی ئێراندا، قوتابیە کوردەکان بەهۆی لەبەرکردنی جلی کوردی، لە چوونە ناو زانکۆ رێگریان لێکراوە. پێش هاتنی مۆدێرنیتە بۆ کوردستان، سەرجەم کەرەستەکانی جل و بەرگی کوردی لە کوردستان بەرهەم دەهات، بەڵام ئێستاکه تەنیا لە ناوچەی هەورامان و ئەویش بە رێژەیەکی کەم، جل و بەرگی کوردی دروست دەکرێت.

تا ئێستا چەندین جار لە پێشانگا نێودەوڵەتییەکاندا، جل و بەرگی کوردی وەک پۆشاکی نمونە هەڵبژیردراوە و لە لای نەتەوەکانی دیکەش پەسەندە. لە ئێران زۆرێک لە نەتەوەکانی دیکە و لەوانەش تورکە ئازەریەکان بۆ بۆنە و زەماوەندەکان جل و بەرگی کوردی لەبەر دەکەن.

هەفتەی داهاتوو، پێشانگایەکی بەرفراوانی جل و بەرگی کوردی لە ناوەندی شاری سنەی رۆژهەڵاتی کوردستان دەکرێتەوە. لەو پێشانگایەدا، جل و بەرگی ژنانەی سەرجەم ناوچە کوردیەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان نمایش دەکرێت. ئامانج لە کردنەوەی ئەو پێشانگایە، ئاشنایی ژنان بەتایبەت جیلی نوێی به کەلتور و داب و نەریتی کوردەواریه. هەرچەند جلی کوردی بەپێی شوێن و هەڵکەوتەی جوگرافیایی، گۆڕانی بەسەر دێت و لە ناوچەیەکەوە بۆ ناوچەیەکی دیکە دەگۆڕدرێت، بەڵام سەرجەمیان لە رووی جوانی و هونەرەوە خاڵی لێکچوویان هەیە.

بە پێچەوانەی پارچەکانی دیکەی کوردستان، جیلی نوێ لە رۆژهەڵاتی کوردستان بۆ زۆربەی بۆنه و شوێنە گشتییەکان جلی کوردی لەبەر دەکەن و تەنانەت زۆرجار لە زانکۆکانی ئێراندا، قوتابیە کوردەکان بەهۆی لەبەرکردنی جلی کوردی، لە چوونە ناو زانکۆ رێگریان لێکراوە. پێش هاتنی مۆدێرنیتە بۆ کوردستان، سەرجەم کەرەستەکانی جل و بەرگی کوردی لە کوردستان بەرهەم دەهات، بەڵام ئێستاکه تەنیا لە ناوچەی هەورامان و ئەویش بە رێژەیەکی کەم، جل و بەرگی کوردی دروست دەکرێت.

تا ئێستا چەندین جار لە پێشانگا نێودەوڵەتییەکاندا، جل و بەرگی کوردی وەک پۆشاکی نمونە هەڵبژیردراوە و لە لای نەتەوەکانی دیکەش پەسەندە. لە ئێران زۆرێک لە نەتەوەکانی دیکە و لەوانەش تورکە ئازەریەکان بۆ بۆنە و زەماوەندەکان جل و بەرگی کوردی لەبەر دەکەن.

رووداو- هەولێر

سەرۆکى حکومەتى هەرێمى کوردستان  رایگەیاند حکومەت هەموو ڕێکارێکى یاسایى بەرامبەر هەر کەس و لایەنێک  دەگرێتەبەر کە دەستیان لە نانەوەى ئەو پشێوى و پەلامارانەدا هەیە و  و دەبێ بە سزاى یاسایى خۆیان بگەن.

دوای گەڕانەوەی شاندی باڵای حکومەتی هەرێمی کوردستان بەسەرۆکایەتی عیماد ئەحمەد لە کەرکووک، ئێوارەی دوێنێ چوارشەممە 9ى ئایارى 2012‌، بە سەرۆکایەتیى نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان و بە ئامادەبوونى عیماد ئەحمەد، جێگرى سەرۆکى حکومەت، کۆبوونەوەى ژمارە چوارى ئەنجوومەنى وەزیرانى هەرێمى کوردستان ئەنجامدرا کە تێیدا ڕەوشى تەندروستى و پەروەردە و چەند بابەتێکى دیکە تاتوێ کران و چەند بڕیارێکى گرنگ دران. 

دەربارەى ئەو ئاڵۆزى و پشێویانەى رۆژی سێشەممە لە هەولێر نرانەوە و تێیدا هەوڵى پەلاماردانى پەرلەمانى کوردستان و چەند شوێنێکى گشتى و تایبەتى درا، سەرۆکى حکومەتى هەرێمى کوردستان رایگەیاند کە حکومەت هەموو ڕێکارێکى یاسایى بەرامبەر هەر کەس و لایەنێک دەگرێتەبەر کە دەستیان لە نانەوەى ئەو پشێوى و پەلامارانەدا هەیە و و دەبێ بە سزاى یاسایى خۆیان بگەن. 

ئەنجوومەنى وەزیرانى هەرێمى کوردستان ڕەوشى تەندروستى و ئەو کێشە و گرفت و کەموکوڕیانەى کە لە بوارى تەندروستیدا هەن، بە درێژى خستە بەر باس و گرنگترین ئەو خاڵانەى دەستنیشان کرد کە هەندێکیان پێویستیان بە چارەسەرى هەنووکەیى و هەندێکى تریشیان پێویستیان بە چارەسەرى درێژخایەن هەیە. بۆ ئەم مەبەستەش دەستەیەکى بەدواداچوون لە سەرۆک و جێگرى سەرۆکى حکومەت و وەزیرى تەندروستى و لایەنە پەیوەندارەکان پێک هات؛ بۆ ئەوەى لە نزیکەوە بەدواداچوونى بەردەوام بۆ میکانیزمى چارەسەرى بکەن و هەموو پێداویستییەکانى دابین بکرێن. ئەولەویەتیش درایە کێشەى دەرمان و کێشە کارگێڕییەکان. 

لە بوارى پەروەردەشدا؛ بە هەمان شێوە کێشە و گرفت و کەموکوڕیەکان بە سەر دوو جۆرى هەنووکەیى و درێژخایەندا دابەش کران و دەستەیەکى ترى بەدواداچوون لە سەرۆک و جێگرى سەرۆکى حکومەت و وەزیرى پەروەردە و لایەنە پەیوەندارەکان پێک هێنرا و میکانیزمى کارکرن بۆ چارەسەرى کێشەکان دانرا کە بە پێى ئەو میکانیزمە لە ماوەى یەک ساڵى داهاتوودا، ژمارەیەکى بەرچاو لە قوتابخانە بە پێوەر‌ و کوالیتیى بەرز لە هەرێمى کوردستان دروست دەکرێن. بۆ ئەم مەبەستەش وەزارەتى شارەوانى و گوشتوگوزار ڕاسپێردرا کە لە شوێنى گونجاو؛ زەویى پێویست دابین بکات. 

هەر لە بارەى پەروەردەوە سەرۆکى حکومەتى هەرێمى کوردستان ڕایگەیاند کە ئەولەویە‌تى حکومەتى هەرێمى کوردستان پەروەردەیە و دەبێ کارى زۆر جددى بەپەلەى بۆ بکرێت‌. لە لایەکى ترەوە؛ بڕیار درا ساڵى خوێندن بە شێویەک ڕێک بخرێت کە هاوسەنگیەک لە نێوان ڕۆژەکانى خوێندن و ڕۆژەکانى پشوودا هەبێت، بە جۆرێک کە لە گەڵ ستانداردەکانى دنیا یەک بگرێتەوه. ‌ 

لە دوایین بەشى کۆبوونەوەکەدا، پڕۆژەى قەرزى بچووک بۆ لاوان و گرنگیى پرۆژەکە و مەوداى سوودمەندبوون لە پێدانى ئەم قەرزە تاوتوێ کرا و بڕیار درا بەدواداچوونێکى ورد بۆ کاریگەرى و ئەنجامەکانى ئەو پرۆژەیە بکرێت و کەموکوڕییەکانى چاک بکرێت. 

لە کۆتاییدا؛ سەرۆکى حکومەتى هەرێمى کوردستان داواى لە هەموو وەزارەتەکان کرد کە دەسە‌ڵاتى زیاتر بدەن بە پارێزگاکان و پێویستە هەموو وەزیرەکان دەسەڵاتەکانیان دابەزێننە خوارووى خۆیان؛ بۆ ئەوەى سنوورى دەسەڵاتى پارێزگان و دامودەزگانى خواروو زیاتر بکرێت و هەموو دەسەڵاتەکان لە وەزارەت و لە دەستى وەزیر خۆیدا نەمێنێتەوە. هەروەها داواى کرد کە هەماهەنگییەکى زیاتر لە نێوان وەزارەتەکان و پەرلەماندا هەبێت و گرنگییەکى زۆر بە هاوکارى و هەماهەنگیى نێوان حکومەت و پەرلەمان بدرێت. 

دواى نيوه‌ڕۆى ئه‌مڕۆ، سه‌رۆكى حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان له‌ ئۆفيسى خۆى له‌ ئه‌نجوومه‌نى وه‌زيران پێشوازى له‌ باڵيۆزى كۆمارى ئيسلاميى ئێران له‌ به‌غدا ئاغاى حه‌سه‌نى دانايى فه‌ڕ و شاندێكى ياوه‌رى كردو نامه‌یه‌کی پیرۆزبایی وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئێرانیان گه‌یانده‌ نێچيرڤان بارزانى.
له‌ ديداره‌كه‌دا ئاغاى سه‌يد عه‌زيمى حسێنى سه‌ركونسلى كونسلخانه‌ى كۆمارى ئيسلامى ئێران له‌ هه‌ولێر ئاماده‌ى بوو، باڵيۆزى كۆمارى ئيسلامى له‌ به‌غدا، پيرۆزبايى ده‌ستبه‌كاربوونى وه‌ك سه‌رۆكى حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان له‌ نێچيرڤان بارزانى كرد و هيواى سه‌ركه‌وتنى بۆ خواست.
له‌ به‌شێكى ديكه‌ى ديداره‌كه‌دا باس له‌ په‌يوه‌نديى دووقۆڵيى نێوان هه‌رێمى كوردستان و كۆمارى ئيسلامى و چۆنيه‌تيى به‌ره‌وپێشه‌وه‌بردنى په‌يوه‌ندييه‌كانى نێوان هه‌ردوولا به‌ تايبه‌تى له‌ بوارى ئابوورى و ئاڵوگۆڕى بازرگانى و كه‌لتووريدا كرا.
هه‌روه‌ها ڕه‌وشى سياسيى ئێستاى عێراق و په‌يوه‌ندى و كێشه‌كانى نێوان هه‌ولێر و به‌غدا و چۆنيه‌تيى چاره‌سه‌ركردنيان خسته‌ به‌ر باس و گفتوگۆ.
هه‌ر له‌و ديداره‌دا باڵيۆزى كۆمارى ئيسلاميى ئێران له‌ به‌غدا نامه‌يه‌كى پيرۆزبايى وه‌زيرى ده‌ره‌وه‌ى كۆمارى ئيسلاميى ئێران ئاغاى عه‌لى ئه‌كبه‌ر ساڵحى گه‌يانده‌ نێچيرڤان بارزانى و پيرۆزبايى ده‌ستبه‌كاربوونى وه‌ك سه‌رۆكى حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان لێ كرد.

ئه‌مه‌ ده‌قه‌كه‌يه‌تى:

به‌ڕێز جه‌نابى نێچيرڤان بارزانى،

سڵاوى خواتان لێ بێ.
وه‌رگرتنى به‌رپرسيارى بۆ خزمه‌تى گه‌لى موسڵمان و شه‌رفمه‌ندى هه‌رێمى كوردستانى عێراق له‌ لايه‌ن به‌ڕێزتانه‌وه‌، مايه‌ى خۆشحاڵيمانه‌. دڵنياين له‌وه‌ى له‌ ڕێگه‌ى كار و ماندووبوونى جه‌نابتانه‌وه‌، په‌يوه‌نديى نێوان كۆمارى عێراق و كۆمارى ئيسلاميى ئێران له‌ سايه‌ى يه‌كپارچه‌يى و يه‌كێتيى خاكى عيراقدا، به‌رده‌وام له‌ گه‌شه‌دا ده‌بێت. له‌ خواى گه‌وره‌ ده‌پاڕێمه‌وه‌ كه‌ له‌و ئه‌ركه‌ مه‌زنه‌ى پێتان سپێردراوه‌ سه‌رفراز و سه‌ركه‌وتوو بن.

عه‌لى ئه‌كبه‌ر ساڵحى،
وه‌زيرى ده‌ره‌وه‌ى كۆمارى ئيسلاميى ئێران.

رووداو- هەولێر

دوێینێ سێ شەممە، فیدراسیۆنی ڕێكخراوه ‌ناحكوومیه‌كان لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا، ئیدانه‌ی قسه‌كانی عوزێم حوسێنی، سەرکۆنسولی گشتی كۆماری ئیسلامی ئێرانیان له‌شاری هه‌ولێر کرد. سیروان گه‌ردی، گوتەبێژی فیدراسیۆنی ڕێكخراوه‌ ناحكوومیه‌كان لەو بارەوە ڕایگه‌یاند "سه‌ركۆنسولی‌ كۆماری‌ ئیسلامی‌ ئێران له‌ هه‌ولێر، به‌بێ گوێدانه‌ پرانسیپه‌كانی‌ نێوده‌وڵه‌تیەکان‌ و ئه‌و په‌یوه‌ندیه‌ گرنگه‌ی‌ نێوان هه‌رێمی‌ كوردستان و ئێران، چه‌ند لێدوانێكی‌ بێ بنه‌مای‌ ئاراسته‌ی‌ هه‌رێمی‌ كوردستان كردووه‌".

سیروان گەردی ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا "سه‌ركۆنسولی‌ كۆماری‌ ئیسلامی‌ ئێران له‌ هه‌ولێر، بەبێ بوونی هیچ بەڵگەیەک، هەرێمی کوردستان بە بوونی پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل تۆمەتبار دەکات، کە ئەمەش دوورە لە راستیەوە چونکه هەرێمی کوردستان هەرگیز لە پەیوەندی لەگەڵ وڵاتاندا نەترساوە و بە ئاشکرا ئەمەی راگەیاندووە". ناوبراو ڕوونیشكرده‌وه‌ "ئه‌وه‌ی‌ جێگای‌ نیگه‌رانی ئێمه‌یه‌ وه‌ك فیدراسیۆنی‌ رێكخراوه‌ ناحكوومیه‌كانی‌ كوردستان و خه‌ڵكی‌ كوردستان ، سنور به‌زاندنی‌ سەرکۆنسولی ئێرانه له‌ ئاست راگه‌یاندنی‌ ده‌وڵه‌تی‌ كوردی‌، کاتێک ده‌ڵێت (راگه‌یاندنی‌ ده‌وڵه‌تی‌ سه‌ربه‌خۆی‌ كوردستان مه‌عقول نیه‌، ئێمه‌ ئێمه‌ له‌كوردستان ده‌ژین ئه‌مه‌ قسه‌ی‌ خه‌ڵك نیه‌) ". سیروان گەردی راشیگەیاند "چەندین ساڵه کورد خەون به دەوڵەتی کوردیەوە دەبینێت. تاک تاکی کورد به ئاواتە دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستان دابمەزرێت".

گوتەبێژی فیدراسیۆنی ڕێكخراوه ‌ناحكوومیه‌كان ئاماژەی به پەیوەندیە ئابووری، سیاسی و کۆمەڵایەتیەکانی هەولێر و تاران کرد و گوتی "لە کاتێکدا ئێمە رێز لە سەروەری کۆماری ئیسلامی دەگرین، پێویسته ئەوانیش دەست لە کاروباری ناوخۆی هەرێمی کوردستان وەرنەدەن. ئەم جۆرە لیدوانە فەرمییانەی بەرپرسانی ئێران دەبێتە دەستێوەردان لە کاروباری نێوخۆیی هەولێر کە ئەمەش بە هیچ شێوەیەک قبوڵ ناکرێت". لێدوانەکانی عوزێم حوسێنی، سەرکۆنسولی گشتی كۆماری ئیسلامی ئێران لە هەولێر، سەبارەت به تۆمەتبارکردنی هەرێمی کوردستانی بە بوونی پەیوەندی نهێنی لەگەڵ ئیسرائیل و هەوڵی تێکدانی یەکپارچەیی خاکی عێراق، ناڕەزایەتی زۆری لێکەوتەوە.

رووداو- هەولێر

ئەمڕۆ بەسەدان کەس لە دژى سووکایەتى کردن بە ئایین خۆپیشاندانیان بۆ بەردەم پەرلەمانى کوردستان کرد‌و لە خۆپیشاندانەکەشدا توندوتیژى لێکەوتەوە. خۆپیشاندانەکە لە کاژێر 11ى پێشنیوەڕۆ لەبەردەم پەرلەمانى کوردستان دەستى پێکرد‌و رووبەڕوو بوونەوە لەنێوان خۆپیشاندەران‌و هێزە ئەمنییەکان روویدا‌و بە ئاسن‌و بەرد لەلایەن خۆپیشاندەران‌و بە گازى فرمێسک رێژ‌و رێگرى کردن لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە، کە ئەمەش ژمارەیەک بریندارى لێکەوتەوە، دواتر خۆپیشاندانەکە لە بەردەم پەرلەمان تاوەکو بەرزەپردى عەنکاوە لە هەولێر درێژەى کێشا‌و کاژێر 2 بڵاوەى پێکرا. لە خۆپیشاندانەکەدا خۆپیشاندەران بە هوتافى (هەتا هەتا هەتایە محەممەد پێشەوایە، بڕوخێ چرپە بسوتێ چرپە، قبوڵ ناکەین قبوڵ سوکایەتى بە رەسوڵ) خۆپیشاندانەکەیان گەرم کردبوو ئاڵاى سەوز‌و سپى کە (لاالە الا اللە محمد رسول اللە) لەسەر نووسرابوو بەدەست دەیان گەنجەوە دەشەکایەوە.

محەممەد عەبدوڵڵا گەنجێکى 19 ساڵى قوتابى ئامادەیى بوو کە ئاڵایەکى سەوزى لەدەستدابوو هوتافى دەکێشا، بە ماڵپەڕى (رووداو)ى راگەیاند "من لە قوتابخانەبووم کاتێ هاوڕێکانم پەیوەندییان پێوەکردم قوتابخانەم جێهێشت‌و هاتمە خۆپیشاندانەکە، چونکە ئەمەم بۆ دواڕۆژ بوو، هیچ سووکایەتییەک بە ئاینى ئیسلام قبوڵ ناکەم". محەممەد گوتیشى "ئێمە دژى هەموو سووکایەتییەک بە ئاینى ئیسلام لە بڵاوکراوە‌و گۆڤار‌و رۆژنامەکان خۆپیشاندانمان کرد، هەروەها دژى گۆڤارى چرپە‌و فیستیڤاڵى سۆران کە قسەى دژى دین گوترابوو، هەروەها داواش دەکەین وەزیرى رۆشنبیرى لەسەر کار لاببرێت چونکە دواى ئەوەى ئەو هاتووەتە سەرکار سووکایەتى بەدین دەکرێت لە نووسین‌و بڵاوکراوە‌و دەقە ئەدەبییەکاندا ئەویش بێ دەنگە". کچان‌و ژنانیش دەمى خۆیان پێچابوو قورئانیان بەرز دەکردەوە‌و هوتافیان دەکێشا‌و جار بەجاریش سەڵاوەتیان لێدەداو (لاالە الا اللە محمد رسول اللە) دەگوت، پیاو گونجەکانیش هەندێکیان پەڕۆیان لە ناوچەوانیان پێچابوو کە (لاالە الا اللە محمد رسول اللە)ى لەسەر نووسرابوو. 

نەتەوەی وڵات داگیرکراوی کورد!
لاوانی ناسیۆنالیست و جیاوازیخواز ی کوردستان!
هێز و لایه‌نه‌ سیاسیه‌کانی کوردستانی مەزن!

ئەمڕۆ ١٩ی بانەمەڕی ٢٧١٢ سێ ساڵ به‌سه‌ر له‌ سێداره‌دانی پێشەنگی نەوەی دواڕۆژی نەتەوەکەمان؛ نمونەی ئازایەتی و لەخۆبردویی مرۆڤی شۆڕشگێڕ؛ مامۆستا"فه‌رزادی که‌مانگه‌ر" و هاوڕێکانی دا تێدەپەڕیت، ٣ ساڵ بەر لە ئەمڕۆ و لە بڕیارێکی نایاسایی و دژە مرۆییانە دا ڕێژیمی داگیرکەری ئێران بڕیاری لە سێدارەدانی بەسەر مامۆستا فەرزاد و هاوڕێکانی دا جێ بە جێ کرد، هەرچەندە ڕێژیمی داگیرکەری تاران توانی فەرزادی کەمانگەر لە سێدارە بدات و منداڵە چاوگەشەکان لە داهێنان و بەهرەکانی مامۆستاکەیان بێبەش بکات، بەڵام گومانی تێدانی‌یە کە مامۆستا فەرزاد لەگەڵ گوتنەوەی هەر وانەیەک دا دەرسی شۆڕشگێڕی و جیاوازیخوازی و نەبەزینی فێری منداڵانی کورد کردووە، بۆیە هەرگیز ناتوانێ لە بیر و باوەڕ و ئاماجە پیرۆزەکانی مامۆستاکەیان کە بێ گومان سەربەخۆیی نەتەوەی گەورەی کورد و ڕاگەیاندنی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستانە دووریان بخاتەوە.

هەر بەم بۆنەوە و لە سێهەمین ساڵیادی بەبێ تاوان شەهید کردنی مامۆستا فەرزادی کەمانگەر و هاوڕێکانی دا "پارتی ئازادی و دێمۆکراسی کوردستان" پەیمان لەگەڵ ڕۆحی پاکی مامۆستا فەرزاد و سەرجەم شەهیدانی ڕێگای ئازادی و سەربەخۆیی کوردستان تازە دەکاتەوە؛ کە هەتا سەر وەفادار بێت بە ئامانجی شەهیدانی کوردستان کە خۆی لە سەربەخۆیی وڵاتەکەمان و وەدەرنانی دوا سەربازی ڕێژیمی داگیرکەر دا دەبینێتەوە. ئەندامانی "پادک" پەیمان بە نەتەوەی گەورەی کورد و ڕۆحی پاکی شەهیدانی ڕێگای ڕزگاری و قوتابیە چاوگەشەکانی مامۆستا فەرزادی کەمانگەر دەدەن کە هەتا سەر ڕێبواری بە وەفای ئامانجی شەهیدان بن و هەتا گەیشتن بە ڕزگاری و سەربەخۆیی بۆ ساتێکیش وچان نەدەن. 

سڵاو لە ڕۆحی پاکی شەهیدانی ڕێگای ئازادی و سەربەخۆیی

ئازاد و ئاوەدان بێت کوردستان

کۆمیته‌ی سەرکردایەتی

پارتی ئازادی و دێمۆکراسی کوردستانPADK 

١٩ی بانەمەڕی ٢٧١٢