به‌ڕێزان ( عوسمان عه‌به پێنجوێنی یان عوسمان قه‌ڵادزه‌یی) و( جه‌واد حه‌یده‌ری) به‌داخه‌وه وتیان به‌ڵێ ڕاسته و كۆچی دوایی كردووه؟
هونه‌رمه‌ند و پێشمه‌رگه ، سروودبێژ و گۆرانیبێژ...
کۆڕەوو شەنگال وتووەو دەیڵێت و بەشداریی کاریگەری لەئاهەنگەکانی سەرفیرازیدا بووەو دەبێت.
مستەفا داداری موکریانی مەهابادی خۆی بەخوێندکاری (مام هێمنی شاعیر ١٩٢١-١٩٨٦) دەزانێ و کاتێک قسە دەکا...
باسمان بۆ بکەن، ئەو ئۆرکێسترەی ئێوە چەنساڵێک ژەنیاری بوون؟ئەو ئۆرکێسترە بە ئۆرکێستری رادیۆ کرماشان ناسراو بوو و لە سەرەتاشەوە سەرپەرەشتییەکەی بەدەستی بەڕێز عەبدولسەمەدیان بوو کە...
بەر دەکەوێت بەڵام لەو لایشەوە هەر بە پاڵپشتی ئەو سامانە دەوڵەمەندە،خۆی دوو هێندە لە نێو ڕووبەری فەرهەنگیی کورددا دەردەخات. هێشتاکەیش کتێبخانەکەی پڕیەتی لە دەیان بەرهەمی...
هه‌فته‌ى داهاتوو جێگرى سه‌رۆك كۆمارى ئێران به‌مه‌به‌ستى به‌شدارى كردن له كۆنفڕانسى هاوبه‌شى ئابوورى وه‌به‌رهێنان و بازرگانى ده‌گاته هه‌رێمى كوردستان.
ئاژانسى ده‌نگوباسى (فارس نیوز)ى ئێران رایگه‌یاند "عه‌لى سه‌عیدلو جێگرى مه‌حمود ئه‌حمه‌دى نه‌ژاد، سه‌ركۆمارى ئێران بۆ كاروبارى نێوده‌وڵه‌تى، سێشه‌ممه‌ى داهاتوو 13/11/2012 به‌مه‌به‌ستى به‌شداریكردن له كۆنفڕانسى هاوبه‌شى ئابوورى وه‌به‌رهێنان‌و بازرگانى به سه‌رۆكایه‌تى شاندێك سه‌ردانى هه‌ولێر ده‌كات".
بڕیاره كۆنفڕانسى هاوبه‌شى ئابوورى كۆمپانیاكانى هه‌رێمى كوردستان و ئێران، سێشه‌ممه‌ى داهاتوو له شارى هه‌ولێر به‌ڕێوه‌بچێت.
حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران و کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران لە بەیاننامەیەکی هاوبەشدا پاڵپشتی لە مانگرتووانی باکووری کوردستان دەکەن. رۆژی دووشەممە، حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران و کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران لە بەیاننامەیەکی هاوبەشدا کە وێنەیەکی بۆ (رووداو) نێردراوە، پاڵپشتی خۆیان لە مانگرتووانی باکووری کوردستان دەربڕی و رایانگەیاند "ئێمە پشتیوانی خۆمان لەمافە رەواكانی گەلی كورد لە باکووری كوردستان و ئەو چالاكییە مەدەنیانە دەردەبڕین كە لە ئارادایە، هەروەها داوا لە حكومەتی توركیا دەكەین چیتر داخوازی مانگرتووان پشتگوێ نەخات".
لە بەشێکی دیکەی بەیاننامەکەدا داوا لە رێكخراوەكانی جیهانی ماڤی مرۆڤ کراوە لەم راستایەدا هەڵویستی بە كردەوە لە خۆیان نیشان بدەن و ئەركی مرۆیی خۆیان بەجێ بگەیەنن. هەروەها حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران و کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران رێگە خەباتی ئاشتیانە بە باشترین رێگە چارەی پرسی کورد لە هەر چوارپارچەی کوردستان دەزانن و دەڵێن "لەم بارودۆخەدا بە گونجاوی دەزانین هەموو ئەو لایەنانەی بواری خەباتی مەدەنییان بۆ ئاواڵەیە لە رێگای ئاشتی و دیموكراسییەوە یارمەتیدەری چارەسەر كردنی كێشە سیاسی و نەتەوەییەكان بن. بێگومان هەبوون و كەڵك وەرگرتن لە فەزای سیاسی كراوە، باشترین رێگەیە بۆ مسۆگەر كردنی مافە رەواكانی كورد لە هەموو بەشەكانی كوردستاندا".
دوێنێ دووشممە، مانگرتنی بێ وادەی زیاتر لە 700 زیندانی سیاسی کورد لە گرتووخانەکانی تورکیا، پێی نایە ناو 55مین رۆژەوە. تا ئێستا زۆربەی پارت و لایەنە سیاسییەکانی کوردستان پاڵپشتی خۆیان بۆ مانگرتووانی باکووری کوردستان دەربڕیوە و داوایان لە حکومەتی تورکیا کردووە، بەدەنگ داواکاری مانگرتووانەوە بچێت.
رۆژی یەکشەممە، ژمارەیەک چالاکڤانی هەرێمی کوردستان کە بۆ پشیوانی لە مانگرتووانی باکووری کوردستانرۆژ بۆ ماوەی 3 رۆژ مانیان لە خواردن گرتبوو، بە خۆپێشاندانێکی هێمنانە بۆ بەردەم کۆنسولگەری تورکیا لە هەولێر، کۆتاییان بە مانگرتەنەکەیان هێنا.
رۆژی دووشەممەش، هەر بۆ ئەو مەبەستە، ژمارەیەک چالاکڤانی سیاسی و مەدەنی خۆپێشاندانێکی هێمنانەیان بۆ بەردەم نووسینگەی پەرلەمانی کوردستان لە شاری سلێمانی ئەنجامدا.
یانه‌ی هاوڕێیانی لومۆند دیپلۆماتیک له کوردستان به هاوکاری ئه‌نستیتوی فهڕهنسی هه‌ولێر کۆڕێک بۆ لویس مارتینێز، به‌ڕێوه‌به‌ری بەشی توێژینەوەی نێودەوڵەتی لە زانکۆی سیانس پۆ- پاریس ساز ده‌کات.
كاژمێر 5ی ئێوارەی ئەمڕۆ 6/11/2012 لە ئەنستیتۆی فەرەنسی لە هەولێر، یانەی هاوڕێیانی لومۆند دیپلۆماتیك لە كوردستان كۆڕێك بۆ لویس مارتینێز، به‌ڕێوه‌به‌ری بەشی توێژینەوەی نێودەوڵەتی لە زانکۆی سیانس پۆ- پاریس بەناونیشانی (نەوت وەک ئامرازێک بۆ پێشکەوتنی کوردستان) ساز ده‌کات. کۆڕه‌که به زمانی فهڕهنسی ده‌بێ و هاوکات وه‌رده‌گێڕدرێته سه‌ر زمانی کوردی. ئەم كۆڕە بە هاوكاری لومۆند دیپلۆماتیكی كوردی كە لەلایەن كۆمپانیای رووداو دەردەچێت، ساز دەكرێت.
ئەمڕۆ دووشەم باڵوێزی ئێران لە بەغدا بەتوندی رەخنەی لە دەسەڵاتدارانی عێراقی گرت بەرامبەر پشكنینی فرۆكە ئێرانییەكان كە بەئاسمانی عێراقدا بەرەو سووریا دەفڕن و پڕۆپاگەندەی دژی ئێرانی ناوبرد و گوتی نابێ ئەو كارە جارێكی تر دووبارە بێتەوە.
حەسەن دانایی گوتی، ئەو هەنگاوەی حكوومەتی عێراق وروژاندنی كێشەكانە دژی ئێران و جگە لە بڵاوكردنەوەی ترس و پڕوپاگەندە لەلایەن ئەمەریكاوە لە دژی ئێران هیچی تری لە پشتەوە نییە. دانایی بەئاژانسی هەواڵی فارسی ئێرانی راگەیاند، لایەنی عێراقیمان ئاگادار كردووەتەوە كە ئەو كارە پێچەوانەی پرەنسیپی هاوسێیەتی و پێوەندیی بەهێز و رێككەوتننامە ئیمزاكراوەكانی نێوان هەردوو وڵاتە و دەخوازین جارێكی تر دووبارە نەبێتەوە.
رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆكوەزیرانی توركیا، لە وەڵامی پرسیارێكی پەیامنێری (رووداو)دا لە بەرلین گوتی “لە زیندانەكانی توركیادا تەنیا یەك كەس مانی گرتووە و ئەوەی كە هەیە تەنیا شۆیە”. ئەردۆغان ئەو قسەیەی رۆژی 31/10/2012 لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا لە شاری بەرلین كرد كە لەگەڵ ئەنجێلا مێركل، راوێژكاری ئەڵمانیا بۆ رۆژنامەنووسان سازیاندابوو.
پەیامنێری (رووداو) لە ئەردۆغانی پرسی “لە زۆر شوێنی توركیادا مانگرتن دەستیپێكردووە، مانگرتووان هەندێك داواكارییان هەن و دەبینین كە لە توركیا لە مافی ئەو كەسانە ناپرسرێتەوە، ئایا ئێوە جگە لە بەكارهێنانی هێز ئەڵتەرناتیڤێكی دیكەتان هەیە بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشەیە؟”، ئەردۆغان لە وەڵامدا گوتی: “تائێستا لە توركیا تەنیا یەك كەس بڕیاریداوە تاوەكو مردن مان بگرێت، ئەویش لە گرتووخانە لەژێر چاودێریی پزیشكدایە”.
وەك ئاماژەیەكیش بۆ PKK و بۆ پارتی ئاشتی و دیموكراسی BDP، گوتی “ئەو پارتە سیاسییە یان ئەو رێكخراوە تیرۆریستییەی بە كەسانی دیكەیان گوتووە مانبگرن تاوەكو دەمرن، بۆخۆیان كەباب دەخۆن. (ئەردۆغان كاخەزێكی لە باخەڵی دەرهێنا)... رۆژی 17ی تەمموزی 2012، هەندێك پەرلەمانتار و ئەندامانی رێكخستنی تیرۆریستی، لە (قزلتەپە)ی سەر بە ماردین لە (كۆشكی قانجۆ)، بەڵێ ناویشی دەهێنم، میوانی ئەحمەد تورك بوون و بەخۆشییەوە كەبابی مەڕیان دەخوارد”. بەردەوامبوو لەسەر قسەكانی و گوتی: “ئەوان لەلایەكەوە ئەمە دەكەن، لەلایەكی دیكەشەوە بە خەڵك دەڵێن بمرن. دەربارەی هەڵمەتی برسیبوونیش شتێكی وا هەر نییە و ئەوەی كە هەیە شۆیە. من وەزیری خۆمانم ناردە گرتووخانەكان، نیوەی ئەوانەی بانگەشەی ئەوە دەكەن مانیان گرتووە وازیان لێهێناوە”.
لەوەڵامی ئەو قسانەی ئەردۆغان، گوڵتان كیشاناك هاوسەرۆكی BDP گوتی ئەو وێنەیەی ئەردۆغان لە ئەڵمانیا نیشانیدا پێش سێ مانگ گیراوە، گوتیشی “ ئەو شتەی ئەردۆغان دەیڵێ بێ ئەخلاقییە”.
رۆژی جەژنی قوربان، كە هاوكات بوو لەگەڵ ئەو زریانە بەهێزەی چەند ویلایەتێكی ئەمریكای گرتەوە، لەكاتێكدا خەڵكی نیویۆرك، نیوجێرسی و ویلایەتەكانی دیكە لەترسی زریانی ساندی نەدەوێران لە ماڵەكانیان بچنە دەرەوە، سەتان خۆپێشاندەری كورد لەبەردەم كۆشكی سپی لە واشنتن كۆبوونەوە و پشتگیریی خۆیان بۆ مانگرتووانی زیندانەكانی توركیا پیشاندا.
په‌رله‌مانتارێكى ئێران رایده‌گه‌یه‌نێت، وڵاته‌كه‌ی به‌رهه‌مهێنانی یۆرانیۆمی به رێژه‌ى 20% راگرتووه، وه‌كو نیشاندانی نیه‌ت پاكی بۆ سه‌ركه‌وتنی كۆبوونه‌وه‌ی شه‌ش قۆڵی. محه‌مه‌د حه‌سه‌ن ئه‌سفه‌ری، ئه‌ندامی لیژنه‌ی ئاسایشی نیشتیمانی و سیاسه‌تی ده‌ره‌وه له په‌رله‌مانی ئێران به راگه‌یاندنه‌كانى وت "ئێران 20%ى به‌رهه‌مهێنانی یۆرانیۆمی راگرتووه، وه‌كو ئاماده‌كاریه‌ك بۆ ئه‌وه‌ی رۆژئاوا سزا ئابوورییه‌كانی له‌سه‌ر ئه‌و وڵاته هه‌ڵگرێت".
ئه‌سفه‌ری، گه‌شبینی خۆشی ده‌ربڕیوه بۆ ئه‌وه‌ی وڵاتانی 5+1 هه‌نگاوی ئیجابی بنێن بۆ هه‌ڵگرتنی سزا ئابووریه‌كانی سه‌ر ئێران گوتى "ئێران جارێكی دیكه نیه‌تى باشی خۆی نیشان ده‌دات له باره‌ی چالاكیه ئه‌تۆمیه‌كانی".
په‌رله‌مانتاره‌كه‌ى ئێران، ئه‌مه‌ریكا و ئیسرائیل به‌وه تۆمه‌تبارده‌كات كه رێگری له دروستكردنى یۆرانیۆمى ئێران ده‌كه‌ن بۆ گه‌یشتن به رێگا چاره، كه له كۆبوونه‌وه‌ی پێشوودا ئێران چه‌ند رێگا چاره‌یه‌كی پێشنیار كردووه، به‌ڵام له‌لایه‌نه ئیسرائیل و ئه‌مه‌ریكاوه ره‌تكراوه‌ته‌وه.
ئاژانسی هه‌واڵی (فارس)یش، راگرتنی به‌رهه‌مهێنانی یۆرانیۆمی ره‌تكردووه‌ته‌وه و رایگه‌یاندووه "هه‌ر بابه‌تێك په‌یوه‌ندی به دۆسیه‌ی ئه‌تۆمیه‌وه هه‌بێت، له‌لایه‌ن ئه‌نجوومه‌نی باڵای ئاسایشی نیشتیمانیه‌وه باسی لێوه ده‌كرێت".
ئه‌مڕۆ یه‌كشه‌ممه لایه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆنی سووریا له ده‌وحه‌ی پایته‌ختی قه‌ته‌ر كۆده‌بنه‌وه، ئه‌و كۆبوونه‌وه‌یه‌ش به گه‌وره‌ترین كۆبوونه‌وه داده‌نرێت له‌كاتی سه‌رهه‌ڵدانی خۆپیشاندن و ناڕه‌زایه‌تییه‌كانی سووریاوه.
كۆبوونه‌وه‌كه‌ى ئه‌مڕۆ بۆ دووباره بنیاتنانه‌وه‌ی په‌یكه‌ره‌ی ئه‌نجوومه‌نی نیشتمانی و یه‌كخستنی ریزه‌كانی ئۆپۆزسیۆن و تاوتوێكردنی (حكومه‌تی مه‌نفا) ده‌بێت، هه‌روه‌ها تاوتوێی پێشنیازه‌كه‌ی رایاز سه‌یف ده‌كرێت، كه پێشنیازی دامه‌زراندنی سه‌ركردایه‌تییه‌كی سیاسی له عه‌مان كردبوو كه ببێته جێگره‌وه بۆ ئه‌نجوومه‌نی نیشتمانی سووریا.
له كۆبوونه‌وه‌كه‌دا سه‌رۆكی نوێی ئه‌نجوومه‌نی نیشتمانی دیاریده‌كرێت‌و 3 كه‌سیش پاڵێوراون بۆ وه‌رگرتنی ئه‌و پۆسته ئه‌وانیش (عه‌بدولباست سه‌یدا، سه‌رۆكی ئێستای ئه‌نجوومه‌ن‌و بورهان غه‌لیون، سه‌رۆكی پێشوو و ریاز سه‌یف، چالاكوانی ئۆپۆزسیۆن)ن.
یەکینەکانی پاراستنی گەل هەڕەشەی تۆڵەسەندنەوەی فەرماندەی کوژراوەکەی دەکات و دەڵێت "ئەو کوشتنە بێ وەڵام نامێنێتەوە". فەرماندەیی گشتی یەکینەکانی پاراستنی گەل YPG لە راگەیەندراوێکدا سەبارەت بە کوشتنی (شاها عه‌لی عه‌ڤدۆ) ناسراو به (نوژین دێرکی)، فەرماندەی هێزی YPG لە حەلەب، هەڕەشەی لە کەتیبەی سەلاحەدینی ئەیوبی کرد.
لە راگەیەندراوەکەدا هاتووە "ئێمه به‌ر له هه‌موو شتێک ئه‌و گرووپه کورده خائینه‌ی ناوی سه‌لاحه‌دینی ئه‌یوبی له‌خۆی ناوه به‌رپرسیار ده‌بینن و به‌ڵێن ده‌ده‌ین که زۆر به توندی تۆڵەی ده‌ستێنینه‌وە".
لە رێکەوتی 26/10/2012، بەهۆی هاتنی هێزێکی سوپای ئازادی سووریا بۆ ناو گەڕەکە کوردنشینەکانی حەلەب، شەڕ و پێکدادان لەنێوان YPG و سوپای ئازادی سووریا روویدا کە 20 کوژراو و چەندین برینداری لێکەوتەوە.
بەپێی راگەیەندراوی YPG، "دوای شەڕەکە، که‌سانێک بۆ ناوبژێوانی که‌وتنه ناوبه‌ینه‌وه و گروپه‌که به‌مه‌رجێک که جارێکی دیکە نزیکی ناوچەکە نەبنەوە، داوای ته‌رمی کوژراوه‌کانیان کرد. ئێمه‌ش به‌شێوه‌یه‌کی ئه‌رێنی ته‌ماشای راده‌ستکردنه‌وه‌ی کوژراو و برینداره‌کانی گروپی چه‌ته‌کانمان کرد. له‌سه‌ر ئه‌وه‌ش ده‌سته‌یه‌ک له هه‌ڤاڵانمان به پێشه‌نگایه‌تی نوژین دێرک، فه‌رماندەی YPG لە شاری حه‌له‌ب بۆ راده‌ستکردنه‌وه‌ی کوژراو و برینداره‌کانی چه‌ته‌کان، چونه شوێنی دیاریکراو. به‌ڵام گروپی چه‌ته‌کان دوای وه‌رگرتنه‌وه‌ی کوژراوه و برینداره‌کانی خۆیان، به‌نارنجۆک هێرشیان کرده‌وه سه‌ر هه‌ڤاڵانمان و شه‌ڕ و پێکدادان هاته ئاراوه و له ئه‌نجامدا هه‌ڤاڵ (نوژین دێرکی) به برینداری له‌لایه‌ن چه‌ته‌کانه‌وه رفێنڕا و دواتر پێمان راگەیەندرا کە کوژراوە".
فەرماندەیی YPG کوشتنی دیل بە کارێکی نامرۆڤانە ناو دەبات و دەڵێت "ئێمه وه‌کو YPG له‌به‌رامبه‌ر کوژرانی هه‌ڤاڵ نوژین دێرکی زۆر تووڕه و دڵپڕ له نه‌فرینین، ئه‌و هه‌ڤاڵه‌مان ته‌نیا ئه‌رکی سه‌ر شانی جێبه‌جێ ده‌کرد. به‌و شێوه‌یه کوشتنی دیلێک، نه له ئه‌خلاقی مرۆڤایه‌تیدا و نه له ئه‌خلاقی زینده‌وه‌رانی سه‌ر رووی زه‌میندا به‌هیچ شێوه‌یه‌ک جێگه‌ی نییه، له هه‌مانکاتدا له هیچ یاسایه‌کی جه‌نگدا شتێکی وا نییه و به یه‌کجاری قه‌ده‌خەیە".
سه‌باره‌ت به که‌سایه‌تی نوژین دێرکی YPG رایگەیاندووە "هه‌ڤاڵی شه‌هیدمان، شه‌هید نوژین که‌سێکی تێکۆشه‌ر و فیداکاربوو، له‌ناو تێکۆشانی ئازادیدا زیاتر له (16) ساڵ تێکۆشانی بێ وێنه‌ی هه‌بوو و هه‌رگیز له فیداکاری و قاره‌مانێتی نه‌گه‌ڕاوه‌تە دواوە. دوای راپه‌ڕینی گه‌لانی سوریا، به ئامانجی له ئه‌ستۆ گرتنی ئه‌رکی پاراستنی گه‌له‌که‌مان ده‌ربازی رۆژئاوای کوردستان بوو. له سه‌ره‌تاوه تا ئێستا خه‌بات و تێکۆشانێکی ئه‌رێنی و سه‌رکه‌وتووی به‌ڕێوه‌برد. له دامه‌زراندنی YPG شدا وه‌کو هه‌ڤاڵێکی فه‌رماندار ئه‌رکی به‌رپرسیارێتی هه‌رێمی حه‌له‌بی گرته ئه‌ستۆ. ئێمه وه‌کو YPG به‌ڵێن ده‌ده‌ین له که‌سایه‌تی شه‌هید نوژیندا هێزه سه‌ربازییه‌کانمان له رۆژئاوای کوردستان مه‌زنتر بکه‌ین و زیاتر به‌ره‌و پێشی ببه‌ین".
حکومەتی ئەمریکا، تاکە دەوڵەتی زلهێزی جیهانە لەڕووی سەربازییەوە و لە ٢٩ ووڵاتی جیهاندا بنکەی سەربازیی هەیە. ئەوانیش" بولگاریا، ئەڵمانیا، ئیسرائیل، ئیتاڵیا، تورکیا، یابان، کۆسۆڤۆ، کوەیت، کۆریای باشوور، ئەفگانستان، عێراق، ئوسترالیا، بەحرەین، بەرازیل، کوبا، جیبۆتی، یۆنان، ئیسپانیا، ئیمارات، گرینلاند، هۆڵەندا، قرقزستان، عومان، پورتوگال، قەتەر، عەرەبستانی سعودی، سەنگاپوور و بەریتانیا".
کڵاوەئەتۆمیەکان
ئەمریکا
حکومەتی ئەمریکا، یەکەم پێگەی ووڵاتی خاوەن چەکی کۆکوژی ئەتۆمیی جیهان و خاوەنی ٥١١٣( پێنج هەزار و سەد و سیانزە) کڵاوەی ئاشکرای ئەتۆمیە. بێجگەلەوەش، دەزگا فەرمییە هەواڵگریەکانی ڕوسیا و چین و ئیسرائیل و ئەڵمانیا و بەریتانیا، ئاشکرایان کردووە، ئەمریکا، وێڕای ئەو ژمارەیە، خاوەنی ١٧٢٢( هەزار و حەوت سەد و بیست و دوو) کڵاوەی ئەتۆمیی نهێنییە و ٥٠٠ ( ٥٠٠) کڵاوەی دیکەش لەدروستکردندان.
حکومەتی ڕوسیا
حکومەتی ڕوسیا، دووەم پێگەی ووڵاتی خاوەن چەکی کۆکوژی ئەتۆمی و خاوەنی ١٤٩٩( چووارسەد و نەوەد و نۆ) کڵاوەی ئەتۆمیی ئاشکرایە و ١٠٢٢ ( هەزار و بیست و دوو) کڵاوەی ئەتۆمیی نهێنیشی هەیە و ٢٠٠٠ ( دوو هەزار) کڵاوەی ئەتۆمیشی لەدروستکردندایە.
چین
حکومەتی چین ، سێیەم ووڵاتی خاوەن چەکی کۆکوژی ئەتۆمییە و خاوەنی ٢٤٠( دوو سەد و چل) کڵاوەی ئەتۆمیی ئاشکرا و ١٠٠ ( سەد) کڵاوەی ئەتۆمیی نهێنی هەیە.
فەرەنسا
حکومەتی فەرەنسا، خاوەنی ٣٠٠ ( سێ سەد) کڵاوەی ئەتۆمییە.
بەریتانیا
حکومەتی بەریتانیا، خاوەنی ١٦٠ ( سەد و شەست) کڵاوەی ئەتۆمیی ئاشکراو ٢٢٥ ( دووسەد و بیست و پێنج) کڵاوەی ئەتۆمیی نهێنییە.
هندستان
حکومەتی هندستان، خاوەنی ١٠٠( سەد) کڵاوەی ئەتۆمییە.
ئیسرائیل
حکومەتی ئیسرائیل، خاوەنی ٢٠٠ ( دووسەد) کڵاوەی ئەتۆمییە.
پاکستان
حکومەتی پاکستان، خاوەنی ١١٠ ( سەد و دە) کڵاوەی ئەتۆمییە.
ئێران
حکومەتی ئێران، خاوەنی ١٢ ( دووانزە) کڵاوەی ئەتۆمیی نهێنییە.
کۆریای باکوور
حکومەتی کۆریای باکوور، خاوەنی ١٠ ( دە) کڵاوەی ئەتۆمییە.
هەندێك لەووڵاتانی وەکو بلەڕوس، کازاغستان، یۆکرانیا، پێشتر خاوەنی کڵاوەی ئەتۆمی بوون، بەڵام بەهەڵوەشانەوەی یەکێتی سۆڤێتی جاران و جیابوونەوەیان لەڕوسیای ئێستا، کڵاوە ئەتۆمیەکانیان لەلایەن ڕوسیاوە دەستی بەسەردا گیرا و لێیان وەرگیرایەوە.
حکومەتەکانی کۆریای باشوور و تایواند، لەهەوڵی بەدەستهێنانی کڵاوەی ئەتۆمیدان و کارخانەی تایبەت بەو پرۆژەیەیان بنیاد ناوە و لەماوەی ئایندەدا بەدەستی دەهێنن.
پێنوسەکان
هەرسێ حکومەتی ئەمریکا و ڕوسیا و بەریتانیا، لەمەڕ مانەوەی بۆ ماوەیەکی نادیاری حکومەتی سوریای ئێستا بەسەرۆکایەتیی بەشار ئەسەد، لەکۆبوونەوەیەکی نهێنی هەرسێ وەزیری دەرەوەی ئەو ووڵاتانە، لە تەلئەبیب، ڕێککەوتن. بەپێی ئەو زانیاریانەی بەردەستی پێنوسەکان کەوتووە، دەزگای هەواڵگری مۆساد ی ئیسرائیلی، تەواوی گرێ نهێنیەکانی مانەوەی دەسەڵاتی بەشار ئەسەدی لەسوریا، ئاشکرا کردووە و هاتووە" هەرسێ ووڵات( ڕوسیا، ئەمریکا، بەریتانیا) لەمەڕ پرسی مانەوەی بەشار ئەسەد بۆ کاتێکی نادیار ڕێککەوتن".
لەئاشکراکردنەکەی مۆساددا هاتووە" لەبەرامبەر دڵنیایی بوونیدا، وەزیری دەرەوەی ڕوسیا، داوای لەئەمریکا کردووە، تەواوی هاوکاریەکانی بۆ ئەنجومەنی سەرۆکایەتی سوپای ئازادی سوریا ببڕێت". لەبەرامبەریشدا، ئەمریکا و بەریتانیا، داوایان لە وەزیری دەرەوەی ڕوسیا کردووە" حکومەتەکەی دەست لەپێشخستنی بنکە ژێرئاویە ئەتۆمیەکەی لەسوریا هەڵبگرێت". ئاشکراکردنەکەی مۆساد، لەکاتێکدایە، بەشار ئەسەد، مەیلی لەئاڵ و وێڵی دەسەڵاتیدا زیادی کردووە و بڕیاریداوە لەساڵی ئایندەدا، حکومەتێکی سەربەخۆی دوور لەخۆی دەستنیشان بکات و ئایندەی سوریا بگرێتە ئەستۆ.
شاعیری ناسراوی کورد، شێرکۆ بێکەس پشتیوانی خۆی لە مانگرتووانی کورد لە باکووری کوردستان دەربڕی و داوای لە حکومەتی تورکیا کرد بە پیر داواکاری مانگرتوانەوە بێ. شێرکۆ بێکەس لە پەیامێکی تەلەڤزیۆنی دا، کە لە کەناڵی ئاسمانی 'ستێرک' بڵاو بۆوە، رایگەیاند هیچ کات زەخت و زۆر نەیتوانیوە پاشەکشە بە گەلی کورد بکا.
لە بەشێکی پەیامەکەی دا، شێرکۆ بێکەس رایگەیاند 'ئەوە دەیان ساڵە ئەوان جاڕی دامرکاندنەوە ئەدەن و کەچی بە پێچەوانەوە ئەو ئاگرە زیاتر کڵپەی سەندوە. لە ئێستەشا حکومەتەکەی ئەردۆغان کە دەمامکی دیموکراسی هەڵبەستوە، لە هەموو کاتێکی تر زیاتر، درۆکانی گەورەتر و زەق تر بوونەتەوە. لەو لای تریشەوە ئەوەتا، میللەتەکەمان بە هەموو چین و توێژێکی راپەڕیویەوە، لەم رۆژگارەی ئەمڕۆ دا، لە تەواوی شار و شارۆچکەکانی باکوورا، مانگرتنێکی سەرتاسەریان راگەیاندوە. مانگرتن و هاوارێ کە نیشانەی جەخت کردنەوەیەتی لە سەر گەیشتن بە مافی چارەنووسی خۆی و جێگیر کردنی ئەو مافانە لە دەستوری تورکیا دا.'
شێرکۆ بێکەس پێی وایە ئەم مانگرتنە خەباتی مەدەنی و شارستانیانەی کوردە لە رێگەی ئاشتی و لە رێی گفتوگۆ و دیالۆگەوە بۆ گەیشتن بە مافی رەوای خۆی. هەروەها دەڵێ 'میللەتی ئێمە، میللەتێکی شەڕخواز نییە، ئەگەر زۆریشی بۆ نەهاتبێ پەنای نەبردۆتە بەر چەک و سەنگەر. ئەوا هەر حکومەتی تورکیا بووە کە زمانی ئاگر و ئاسنی زیاتر بووە و هەر ئەو زمانەشی بە کار هێناوە.' رەخنەی توندیشی لە حکومەتی ئەردۆغان گرت و بەمجۆرە بەردەوام بوو 'دەمامکەکان کەوتنە خوارەوە، گەمەکانی ئەردۆغان لە مناڵێکی کوردیش شاراوە نییە. میللەتی ئێمە ئیرهابی نیە، ئیرهابی ئەو رژێمەیە کە نایەوێ مافی میللەتێک بسەلمێنێ و هەمیشە لە رێگەی هێرشی سەربازیەوە ویستویەتی مل بە خەڵکی کوردستان کەچ بکا. مایەی پێکەنین و گاڵتەجاڕییە ئەو کاتەی ئەردۆغان باس لە ئازادی و دیموکراسی و مافی مرۆڤ ئەکات و کەچی بە تەنیشت خۆیەوە، مافی میللەتێک خەڵتانی خوێن ئەکا.'
شێرکۆ بێکەس بەمجۆرە کۆتایی بە پەیامەکەی هێنا 'مانگرتنی باکوور، مانگرتنی باشوور و رۆژهەڵات و رۆژئاوایشە. ئەمە مانگرتنی میللەتێکە نەک مانگرتنی ئایدیۆلۆژیایەک. ئەمە دروشمی حزبێک نییە، بەڵکوو هاواری نەتەوەیەکە. ئەمە بانگەوازی ئاشتی و خۆشەویستیە.'
دەزگا ئەمنیەکانی شاری سەردەشت لە چەند هەفتەی رابردوو دا، حەوت دۆلارفرۆشی شاری سەردەشتیان بە تۆمەتی تێکدانی بازاڕ و بەرزکردنەوەی نرخی دۆلار قۆڵبەست کرد. بە پێی هەواڵێکی 'سەرچاوە'، ئیدارەی ئیتلاعاتی شاری سەردەشت هەڕەشەی لە فرۆشیارانی دراو کردوە کە دەبێ فرۆشتنی دۆلار رابگرن و بازاڕ دابخەن.
هەر لەم پەیوەندییە دا، ئیتلاعاتی شاری سەردەشت حەوت دۆلارفرۆشی قۆڵبەست و زیندانی کردوە. مەئمورەکانی ئیتلاعات بە شەو هەڵیانکوتاوە سەر ماڵی ئەو هاوڵاتیانە و رێژەیەکی زۆر پارە و زێڕی ئەو کەسانەیان لە گەڵ خۆیان دا بردووە. ئەو حەوت هاوڵاتیەی سەردەشت نزیکەی مانگێکە دەست بە سەر کراون و لە ژێر گوشاری لێپرسینەوەکانی ئیدارەی ئیتلاعاتی شاری سەردەشت دان.
لە لایەکی ترەوە، ماوەیەک لەمەوپێش، سەرمایەدارێکی کورد لە لایەن هێزە ئەمنییەکانی ئێرانەوە دەستبەسەر کرا کە بە گەورەترین 'تێکدەری بازاڕی دراوی ئێران' لە قەڵەم درابوو. بەگوێرەی راپۆرتێکی ئاژانسی 'مێهر'ی ئێران، گەورەترین تێکدەری بازاڕی دراوی ئێران سەرمایەدارێکی کورد بەناوی یەدوڵا روز چەنگە کە ئێستا لەژێر لێکۆڵینەوەی ناوەندە ئەمنی و ئیتلاعاتییەکانی ئێراندایە.
بە پێی ئەو زانیارییانەی بە (NNSROJ) گەیشتوون، یەدوڵا و ئەنوەر روز چەنگ کوڕی ئەحمەد روز چەنگ ناسراو بە 'ئەحە نەجاڕ' و خەڵکی شاری مەریوانن، ئەو دوو برایە ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەر و دامەزرێنەری سەڕافی 'زرێوار'ن کە یەکێکە لە گەورەترین سەڕافیەکانی ئێران.
هەروەها خاوەنی گەورە کۆمپانیاکانی 'خۆرشیدی زرێوار' و 'ئیستەک'ن. کۆتاییەکانی مانگی خەرمانانی ئەمساڵ ئەو دوو برایە لە لایەن دەزگای ئیتلاعاتەوە قۆڵبەست کراون و مۆڵەتی چاوپێکەوتنیان لە گەڵ بنەماڵە پێنادرێ.
NNSROJ
دوای ئەوەی ژمارەیەک لە گەنجانی کورد هێڕشیان کردە سەر تەلەفزیۆنێکی فەڕەنسا و داگیریان کرد، پۆلیسی ئەو وڵاتە 35 گەنجی دەستگیر کرد. دوێنێ چوارشەممە، له شاری رینیسی فه‌ڕه‌نسا گه‌نجانی کورد به ئامانجی پشتیوانی کردن لە مانگرتووانی کورد لە تورکیا و ئازاد کردنی عەبدوڵڵا ئۆجەلان، سەرۆکی بەندکراوی پارتی کرێکارانی کوردستان PKK خۆپێشاندانێکیان ئەنجامدا.
لەو خۆپێشاندانەدا ژمارەیەک لە گەنجانی کورد دوو شەقامی سەرەکی شاری رینیس-یان گرت و بۆ ماوەیەک رێگەیان لە هاتوچۆی ئۆتۆمبێل کرد. دواتر ژمارەیەک لەو گەنجانە هێڕشیان کردە سەر کەناڵی (France3) و بۆ ماوەیەک داگیریان کرد. دوای ئەو رووداوانە، پۆلیسی فەڕەنسا گەیشتنە شوێنی رووداوەکە و 35 گەنجی کوردیان دەسبەسەر کرد و دوای کۆتایی هاتنی لێپرسینه‌وه، سه‌رجه‌م گیراوان ئازاد کران.
داوا له ده‌وڵه‌تی تورکیه ده‌که‌ین ده‌نگی مانگرتووانی کورد ببیسێ
ئه‌مڕۆ په‌نجا رۆژه، زیاتر له 700 به‌ندکراویی سیاسیی کورد له نزیکه‌ی په‌نجا به‌ندیخانه‌ی تورکیه، مانیان له خواردن گرتوه. مانگرتووان داوا ده‌که‌ن:
1- بایکۆت له سه‌ر به‌ڕێزعه‌بدوڵلا ئوجه‌ڵان، سه‌رۆکی به‌ندکراوی پ. ک. ک لابچێت و له زیندان ئازاد بکرێت.
زمانی کوردی پێی بخوێندرێ و گیراوانی کورد له دادگاکاندا، به زمانی خۆیان داکۆکیی له خۆیان بکه‌ن -2.
3 - بارودۆخی به‌ندییه سیاسییه‌کان باش بکرێت.
له 12ی سێپتامبره‌وه که ئه‌م مانگرتنه ده‌ستی پێ کردوه، ژماره‌ی ئه‌و به‌ندییانه‌ی، پێیانه‌وه په‌یوه‌ست بوون، تا هاتوه زیادی کردوه و ژماره‌یه‌کی زۆر له نوێنه‌رانی پارلمان و شاره‌داره‌کانی شاره‌کانی باکووری کوردستان، به نیشانه‌ی هاوپێوه‌ندی و پشتیوانی له مانگرتووان مانیان گرتوه. جگه له‌مه‌ش ،دوێنێ 30ی ئۆکتۆبر،نه‌ک هه‌ر له کوردستان، به‌ڵکوو له‌شاره تورکنشینه‌کانیش خه‌ڵکی کورد هاتنه سه‌ر شه‌قام و به رێپێوان، پشتیوانیی خۆیان له داواکان و حه‌ره‌که‌تی مانگرتووان، به شێوه‌یه‌کی حه‌ماسی راگه‌یاند.
ده‌وڵه‌تی تورکیه دانی به‌م مانگرتنه سه‌رانسه‌رییه داناوه و وه‌زیری دادی ئه‌و وڵاته، به بۆنه‌ی جێژنی قوربانه‌وه، چاوی به ژماره‌یه‌ک له مانگرتووان که‌وت. سه‌عدوڵلا ئه‌رگین، داوای شکاندنی مانگرتنه‌که‌ی کرد و رای گه‌یاند ده‌نگتان بیستراوه. ئه‌وه له کاتێکدایه که جگه له‌وه‌ی بارودۆخی ژماره‌یه‌کی به‌رچاو له مانگرتووان خراپه، مانگرتنه‌که هه‌ر وا درێژه‌ی هه‌یه و به دوور نازانرێ هێندێک له‌وان گیانیان له ده‌ست بده‌ن. به کرده‌وه‌ش نیشانه‌یه‌ک له قبووڵکردنی داواکانیان له لایه‌ن ده‌وڵه‌تی تورکیه نه‌دیتراوه.
حیزبی دیموکراتی کوردستان، به چاوی رێزه‌وه ده‌ڕوانێته داوای مانگرتووان و شێوه‌ی خه‌باته‌که‌یان و پشتیوانیی جه‌ماوه‌ری له‌و حه‌ره‌که‌ته. داواکاریشین ده‌وڵه‌تی تورکیه که چه‌ند ساڵێکه گوتار وسیاسه‌تێکی نوێی له رووبه‌رووبوونه‌وه له گه‌ڵ پرسی کورد له‌و وڵاته دا گرتۆته به‌ر، هه‌م وه‌ک هه‌ست به به‌رپرسایه‌تیکردن له ئاست گیانی مانگرتووان و هه‌م وه‌ک ریز گرتن له ئیراده‌ی نه‌ته‌وه‌یه‌ک که داوای مافه ره‌واکانی ده‌کا، ئه‌م ده‌رفه‌ته بۆ دۆزینه‌وه‌ی چاره‌سه‌رێکی جیددی، بقۆزێته‌وه. ده‌وڵه‌تی تورکیه که ده‌یه‌وێ له ئاستی ناوچه‌دا، رۆڵی دژایه‌تیی رێژیمه دیکتاتۆره‌کان و بزووتنه‌وه‌ی دژ به سه‌ره‌ڕۆیی بگێڕێ، پێویسته له نێوخۆی وڵاته‌که‌شیدا،پێشوازی له دێموکراسیخوازی و چاره‌سه‌ری دادپه‌روه‌رانه‌ی کێشه‌کان بکا. هیوای ئێمه ئه‌وه‌یه به‌رده‌وامبوونی خه‌ڵکی باکووری کوردستان له سه‌ر داوا ره‌واکانیان و توانا و ئیراده‌ی نه‌ته‌وه‌یی ئه‌وان بۆ هێنانه گۆڕی ویسته‌کانیان به شێوه‌ی مه‌ده‌نی له لایه‌ک و زه‌رفییه‌تی ده‌وڵه‌تی تورکیه و سیسته‌می سیاسیی ئه‌و وڵاته، هانده‌ر و رێخۆشکه‌ری هه‌موو لا بۆ، چاره‌سه‌ری یه‌کجاریی پرسی کورد بێت.
حیزبی دیموکراتی کوردستان
ده‌فته‌ری سیاسی
31ی ئۆکتۆبری2012
10/8/1391
بە گوتەی فەرمانداری گشتی یەکینەکانی پاراستنی گەل YPG، فەرماندە دەستبەسەر کراوەکەی ئەو هێزە لە حەلەب کوژراوە. بە گوێرەی راگەیەندراوی فەرمی فەرمانداری گشتی یەکینەکانی پاراستنی گەل YPG، (شاها عه‌لی عه‌ڤدۆ) ناسراو به (نوژین دێرک)، فەرماندەی هێزەکانی YPG لە حەلەب لە لایەن چەکدارانی کەتیبەی سەلاحەدینی ئەیوبی کوژراوە. هەر لە راگەیەندراوەکەدا هاتوووە "نوژین دێرک لە 2012/10/26، لە کاتی رادەستکردنەوەی تەرمی ئەندامانی کەتیبەی سەلاحەدینی ئەیوبی، بەدیل گیرابوو و لە لایەن هەمان کەتیبەوە کوژراوە".
شاها عه‌لی عه‌ڤدۆ له ساڵی 1970 له شاری دێرکی رۆژئاوای کوردستان له دایکبووه و له ساڵی 1994 پەیوەستی ریزەکانی پارتی کرێکارانی کوردستان PKK بووە. لە رێکەوتی 26/10/2012، بەهۆی هاتنی هێزێکی سوپای ئازادی سووریا بۆ ناو گەڕەکە کوردنشینەکانی حەلەب، شەڕ و پێکدادان لەنێوان YPG و سوپای ئازادی سووریا روویدا کە 20 کوژراو و چەندین برینداری لێکەوتەوە.
یەکینەکانی پارستنی گەل YPG، هێزە کوردییەکانی لەو شەڕەدا بە بەرپرسیار زانی و رایگەیاند "چەند کەس لە کوژراوان سەر بە پارتی ئازادی کورد-ن". کەچی د. کاوە عەزیزی، ئەندامی سەرکردایەتی پارتی ئازادی کورد لە سووریا لە لێدوانێکدا بۆ (رووداو) ئەو تۆمەتانەی رەت کردەوە و رایگەیاند "پارتی ئازادی کورد هیچ پەیوەندییەکی لەگەڵ سوپای ئازادی سووریا نییە".
- ئەمڕۆ شاندی دەمپارتی بۆ گەیاندنی پەیامی ئۆجەلان لەگەڵ ئاکپارتی کۆدەبێتەوە
- خراپترین دراوەکانی جیهان لە ساڵی 2024 دا
- تولای حاتەمئۆگیولاری: دیدار بەس نییە، دەبێت دەرگاکانی ئیمراڵی بکرێنەوە
- کامیان مەترسیدارترن: ئێران یان ئیخوان؟
- ههسهده و چەک؛ هاوکێشە سەختەکە لە بنیاتنانەوەی سوپای سوریادا
- ئیدارەی نوێی سوریە ئەمیرێكی پێشوی بەرەی نووسرەی وەك سەرۆكی دەزگای هەوالگریی سوریە دیاری كڕد
- وەزیری دەرەوەی روسیە دەلێ دەگەل ئیدارەی تازەی سوریە پەیوەندیمان هەیە
- ئیسرائیل فرۆكەخانەی نێودەولەتی سەنعا لە یەمەن بۆمباران كرد
- شاندێكی بالای عێراقی دەگەل ئیدارەی نوێی سوریە دیداری كرد
- دوای روخانی رژیم بەعسی ئەسد، عەلەوییەكان چییان بەسەر دێت
- وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل دەلێت: هێرشەكان دژ بە كوردەكان دەبێ بوەستێنرێن
- چیروکی نەبیستراویی ناو زیندانەكانی سوریە
- حشدی شەعبی هەرشە لە توركیەدەكات
- ترامپ دەلێ: لە هیچ لایەك قەبوول ناكەیین جێگرەوەی دۆلار بەرهەم بێنێت
- ناوەرۆكی دیداری نێوان وەزیری دەرەوەی ئێران و بەشار ئەسەد بلاوبووە
- فەرانسە رێگای بەكارهێنانی مووشەكی دورمەودای بە ئوكرایین دا كە لە دژی روسیە بەكاری بێنێت
- جۆزف بۆرێل دەلێ: بیرت لە لێواری دارماندایە
- ئەگەری هێرشی ئیرائیل بۆ سەر عێراق هەیە
- گڕۆسی لە تاران: پێشگرتن لە "جەنگ" پەیوەستە بە "ئەنجامی بەرجەستە"ی دانوستانەکانەوە
- لیژنەیەکی نەتەوە یەکگرتووەکان داوای هەڵوەشاندنەوەی سزای لەسێدارەدانی وەریشە مورادی دەکات
- پیرۆزبایی بزووتنەوەی کۆماریخوازانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان بە بۆنەی جێژنی پیرۆزی قوربان
- پەیامی پیرۆزبایی بزووتنەوەی کۆماریخوازانی رۆژهەڵاتی کوردستان بە بۆنەی پێنجەمین کۆنگرەی ئاسایی هەدەپە
- پەیامی پیرۆزبایی بزوتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەڵاتی کوردستان بە بۆنەی جێژنی ڕەمەزانی پیرۆزەوە
- راگەیەندراوی بزووتنەوەی کۆماریخوازان بەبۆنەی رۆژی جیهانی کرێکاران
- بزووتنەوی کۆماریخوازان ئیدانەی هێرشەکانی رێژیمی تورکیە بۆ سەر باشووری دەکا
