فه‌رهه‌نگ‌ و هونه‌ر

2017-03-23-08-10-09گه‌وره‌ و درێژخایه‌ن. له‌ دڵڕا خوازیارم پێشه‌نگی هه‌موو موسڵمانانیش له‌ جه‌نگی هزری دژ به‌ تیرۆریزم كوردانی موسڵمان بن، هه‌روه‌ك چۆن له‌ جه‌نگ و مه‌یدانی نه‌به‌رد له‌...
aamasiaitairan ئاكاری گونجاو و كرداری میانەڕەوانە رۆیشت و دەستكەوتی باشی بۆ ئێران هەبوو. لەلایەكیترەوە توانی فشارەكانی ناو موحافیزكارە نوێیەكان لەبارەی بەرنامەی ناوەكیەوە بەڕێوەببات. بەشێوەیەكە كە...
pegayausaaamrica سه‌ره‌تا له‌باره‌ی فاكتەرەكانی هاتنەكایەی هەلومەرجی سیاسەتی نێودەوڵەتی‌ یاخود چی وا دەكات كە فاكتەری نوێ بێتە كایەوە. د. شێرزاد نه‌جاڕ رایگه‌یاند ده‌بێت...
ferhangaroshanbiry هەڵەیەک کە پێموابێ لە زمانی عەرەبییەوە هاتۆتە نێو زمانی کوردی و لە‌ ئاخاوتنی کۆمەڵێک خەڵک و خوێندەوار تێپەڕیوە، خۆی بە هەموو دەقێکی نووسراوی کوردیدا کردووە...
ataanahaii عەتا نەهایی: ئەوەی راستی بێت من یەكەمجارە رووبەڕووی پرسیارێكی لەم شێوە دەبمەوە. ئەگەر مەبەست لە رۆمانی نەتەوەیی هەمان رۆمانی كوردی بێت، ئەوە هەموو ئەو رۆمانانە...

په‌یوه‌ندی راسته‌وخۆ

گه‌ڕان

 

ATANAHAIIپرسی زمان و گرفتی هاوچەرخ بوون

عەتا نەهایی

من پێموایە ئەمڕۆکە پرسی "زمان"، لە فەزای فکری و فەرهەنگی و رۆشنبیریی کۆمەڵگەی کوردی‌دا گرینگترین بابەتی بیرکردنەوە و لێدوانە. بابەتێکی هەستیاری فرە رەهەند و فرە لایەن کە بە قەدەر قورسایی خۆی و دەور و کاریگەریی لە سەر پرس و بابەتەکانی دیکەی کۆمەڵگە، بەهای پێویستی پێ‌نەدراوە و ئاوڕی ژیرانە و خەمخۆرانەی لێ نەدراوەتەوە. زمانی کوردی، وێڕای ئەوە کە سەرەکیترین فاکتەری شناسی نەتەوەییە و دەبێ کۆمەڵگەی پارچە پارچە و پەرتەوازە و لێک‌ترازاوی کوردی پێکەوە ببەستێتەوە، هاوکاتیش دەبێ وەک هەموو زمانێکیتر،‌ جێگە و پێگەی ئەم کۆمەڵگەیە لە نێو جیهانی مۆدێڕنی سەردەم‌دا دیاری بکات.


ئێمە زۆر جار قسە لە کۆمەڵێک قەیرانی گەورە و بچووکی مێژوویی، کۆمەڵایەتی، فکری و فەرهەنگی دەکەین کە کۆمەڵگەی کوردی لە سەد ساڵی رابوردوو، بە ‌تایبەت لەم بیست سی ساڵەی دواییدا بە ‌دەستیانەوە ‌دەناڵێنێت. زۆرجار باسی چۆنییەتی ناسین و شیکاری و رووبەڕوو بوونەوە لەگەڵ ئەو قەیرانانە دەکەین کە بەری بە پێشکەوتن و پەرەسەندنی هەموو بوارەکانی ژیانی تاکە کەسی و کۆمەڵایەتیمان گرتووە و ناتوانین خۆمان لە دەرهاوێشتە نیگەتیڤەکانی بدزینەوە. بەشی زۆری ئەم قەیرانانە بەرئەنجامی سروشتیی کرانەوەی مرۆڤ و کۆمەڵگەی کوردی و رووبەڕوو بوونەوەی لەگەڵ مۆدێڕنیتە و جیهانی مۆدێڕنە.

بەرئەنجامی پشێوییەکی زهنی کە لە نەبوونی مەجالی تێگەیشتن، خوێندنەوە و شیکاری دروستی گۆڕانکارییەکان لە سەر بەستێنی مێژوو، فەرهەنگ و زمانی کۆمەڵگەوە سەرهەڵدەدات. هەموو بوارەکانی ژیانی سیاسی، کۆمەڵایەتی، ئابووری و فەرهەنگی بە رێژەیەکی کەم یان زۆر، خاو یان خێرا، لە حاڵی گۆڕاندایە و ئەم گۆڕانە بەردەوامە، بە شێوەی جۆراوجۆر کار دەکاتە سەر ژیان و هزر و هەست و مەعریفەی مرۆڤ و کۆمەڵگە.

مرۆڤ بۆ ئەوەی بتوانێت تەعبیر لەو هزر و هەست و مەعریفە نوێیەی خۆی بکات، بۆ ئەوەی بتوانێت ئەو ژیانە تازەی خۆی بگێڕێتەوە، بۆ ئەوەی بتوانێت ماک و جەوهەری ئەو گۆڕانکارییانە بناسێ و بیانخوێنێتەوە و شییان بکاتەوە، پێویستی بە زمانێکی کراوەی نوێ هەیە. بە بێ ‌زمانێکی کراوە کە دەرەقەتی تەعبیر و گێڕانەوەی واقیعی سەردەمەکە بێت و مەجالی تێگەیشتن و خوێندنەوە و شیکاری جەوهەری گۆڕان و گۆڕانکارییەکان بە مرۆڤ ببەخشێت، نەک هەر مرۆڤ و کۆمەڵگە‌ تووشی پشێوی و ئاڵۆزییەکی بێ چارەسەری زهنی و ئیفلیجی مەعریفی دەبێت، بەڵکوو رەوتی گۆڕان و گۆڕانکارییەکانی ژیانیش بە لاڕێدا دەڕوات.


لەم روانگەوەیە کە دەڵێم پرسی زمانی کوردی تەنیا پرسی زمان نییە، بەڵکوو پرسی چۆنییەتی رووبەڕوو بوونەوەی کۆمەڵگەی کوردی لەگەڵ‌ مۆدێڕنیتە و پرسی چارەنووسی ئەمڕۆ و داهاتووی کوردە لە جیهانی مۆدێڕنی هاوچەرخدا. هەموو جۆرە خەمساردی و بێدەربەستییەک بەرامبەر بە پرس و کێشەکانی زمانی کوردی لە راستیدا خەمساردی و بێدەربەستییە بەرامبەر بە چارەنووسی کورد و کۆی ئەو قەیرانانە کە ژیانی سیاسی و کۆمەڵایەتی و فکری و فەرهەنگیمان دەخاتە سەر لێواری هەڵدێرەوە.


کورتی بکەمەوە زمانی کوردی جیهانێکە کە مرۆڤ و کۆمەڵگەی کوردی تیایدا دەژی، کێشە و گرفتەکانی ئەم زمانە رەنگدانەوەی کێشە و گرفتەکانی ژیانی مرۆڤ و کۆمەڵگەی کوردییە. هیچ بیر کردنەوە و دەربڕینێک، هیچ هەست و سۆز و هەڵوێستێک، هیچ نووسین و داهێنانێکی فکری زانستی، فەرهەنگی و ئەدەبی بەم زمانە، ناتوانێ لەم کێشە و گرفت و پشێوی و ئاڵۆزییە زهنی و زمانییە پارێزراو بێت. ئەم زمانە بۆ ئەوەی بتوانێ مەجالی رووبەڕوو بوونەوەی تەندروستی مرۆڤ و کۆمەڵگەی کوردی لەگەڵ مۆدێڕنیتە و جیهانی مۆدێرن بڕخسێنێ و، دەروازەی مۆدێڕن بوون و هاوچەرخ بوونمان لێ بکاتەوە، پێویستی بە گۆڕین و نوێ کردنەوەی بەردەوام هەیە.

٢٣/١٢/٢٠١٣

دواین هه‌واڵ

به‌رنامه‌ی کۆماریخوازان