وەجدی حاتەمی، سەرۆكی ئەنستتیۆتی رۆشنبیری و هونەریی ئەحمەدی خانی لە ورمێ دەڵێ ئەوان تاكە دەزگەی مەدەنی كوردین لە شاری ورمێ لە رۆژهەڵاتی كوردستان، بەڵام بەهۆی نەبوونی مێدیایەكی بەهێزی كوردی لە ناوچەكە لە دەرەوەی رۆژهەڵاتی كوردستان نەناسراون. ئەو ئەنستتیۆتە، نزیكەی 10 ساڵە دامەزراوە. وەجدی حاتەمی، سەبارەت بە ئامانجە سەرەكییەكانیان دەڵێ "كاری ئەنستتیۆتی ئەحمەدی خانی لە ورمێ ئەنجامدانی چالاكی كولتوری، هونەری و لێكۆڵینەوەی كۆمەڵایەتی و سیاسییە لەنێو كۆمەڵگەی كوردیدا". سەبارەت بە چۆنیەتی بەڕێوەبردنی ئەنستتیۆتەكەیان وەجدی حاتەمی دەڵێ ئەنستتیۆتەكەیان خاوەن سەرچاوەی دارایی سەربەخۆ نییە و پارە لە حكومەتیش وەرناگرێت و تەنیا پشت بە كۆمەكی ئەندامانی دەبەستێ، هەروەها دەڵێ ئەندامانیان خۆبەخشانە كار دەكەن "هەموویان بە هەستێكی كوردانە كار دەكەن".
"دەمانەوێ بەرەیەك دروستبكەین"
وەجدی دەڵێ ئەنستتیۆتەكەیان تاكە دەزگەی مەدەنییە لە شاری ورمێ، سەبارەت بە نەبوونی رێكخراو و دەزگەی دیكەی كوردی لەو پارێزگایەی رۆژهەڵاتی كوردستان، دەڵێ "بەداخەوە كاری رۆشنبیری لەو وڵاتانەی كە دەسەڵاتیان تێیدا قۆرخكراوە، زۆر قورس و دژوارە"، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا خەڵك بە پەرۆشە بۆ ئەو جۆرە دەزگایانە، بەڵگەشی بۆ ئەمە "بەشداری زۆری خەڵكە لە چالاكییەكانماندا". ئەنستتیۆتی رۆشنبیری و هونەریی ئەحمەدی خانی لە ورمێ ساڵی رابردوو هەموو دەزگاكانی كۆمەڵگەی مەدەنی لە رۆژهەڵاتی كوردستان كۆكردەوە. سەبارەت بە ئامانجی ئەو كۆبوونەوەیە وەجدی حاتەمی گوتی "ویستمان بەرەیەك لە هەموو دەزگا كوردییەكان دروستبكەین، ئەمە كارێكی قورسە ، بەڵام گرنگە، بەتێپەڕبوونی كات ئەو كارە دەكەین، بەڵام دەبێ هەلومەرجمان بۆ بڕەخسێ".
گۆڤارەكەیان داخرا
ئەو ئەنستتیۆتە پێشتر چەند بڵاوكراوەیەكی هەبوو، لەوانەش گۆڤاری (خانی)، گۆڤاری (چاند)، گۆڤاری (خاتوون) كە تایبەت بوو بە ژنان، هەروەها گۆڤاری (ئەندێشەی مرگەڤەر). گۆڤاری چاند بە تیپی لاتینی و بە كرمانجی بڵاودەكرایەوە، حاتەمی دەڵێ "بەداخەوە (چاند) قەدەخەكرا و شانسی ئەوەی پێنەدرا ببێتە گۆڤاری هەموو پارێزگاكە". یەكێك لە چالاكییەكانی ئەو ئەنستتیۆتە كردنەوەی كۆرسی زمانی كوردییە "كۆرسی زمانی كوردی بە ئازادی دەكەینەوەو خەڵكیش بەشداری تێدا دەكەن. زمانی كوردی ناسنامەی ئێمەیە و بایەخپێدانی كاری سەرەكی ئێمەیە". ئەوەش بۆ كوردانی رۆژهەڵاتی كوردستان گرنگە، كە سەرەڕای بوونی 10 ملیۆن كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران بەگشتی تاوەكو ئێستا مافی خوێندن بە كوردی نادرێتە كورد.
سەبارەت بە رەوشی رۆشنبیری و كولتوری كوردیش لە پارێزگای ورمێ كە جگە لە جوگرافیاكەی زۆربەی خەڵكەكەیشی كوردە، حاتەمی دەڵێ "ئێمە ناتوانین بڵێین رەوشی كولتووری باشە یان خراپ، بەڵام دەتوانم بڵێم هەستی نەتەوەیی شتێكی بەرچاوە، خوێندەواری لەنێو كوردی ورمێدا زۆربووە و ئێستا بڕوانامەی گرنگی زانستی وەردەگرن، هەروەها ئاستی رۆشنبیریش بەرەو باشی دەڕوات".
"كورد لە ورمێ دەسەڵاتی نییە"
دانیشتووانی پارێزگای ورمێ لە دوو نەتەوە پێكدێن (كورد و ئازەری) بە قسەی حاتەمی 50%ی دانیشتووانی سنووری پارێزگای ورمێ كوردن، بەڵام دەسەڵاتی رامیاری و ئیداری ناوچەكە بە دەست ئازەرییەكانەوەیە و كورد لێی بێبەشە. حاتەمی دەڵێ "لە بواری سیاسیدا كورد لە گۆشەیەكی داخراوی سیاسیدا ماوەتەوە".
لە كەناڵی تەلەڤزیۆنی ورمێ، كە سەر بە دەزگای سەداو سیمای كۆماری ئیسلامی ئێرانە، تەنیا بەرنامەیەكی یەك كاژێری بە زمانی كوردی هەیە، بەڵام حاتەمی دەڵێ "بەرنامەكە كەموكوڕی زۆرە و بە دڵی خەڵكەكە نییە". سەرەڕای ئەوەی حیزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان داوایانكرد كە بایكۆتی هەڵبژاردنی خولی نۆیەمی پەرلەمانی ئێران بكەن، بەڵام كوردی ورمێ ئەمجارە بە رێژەیەكی زیاتر بەشدارییان كرد. سەبارەت بە هۆكارەكە، وەجدی حاتەمی دەڵێ "جاری پێشوو كورد هیچ نوێنەرێكی نەبوو لە پەرلەمان، بۆیە ئەمجارەیان بەهێزێكی گەورەوە بەشداربوون بۆ ئەوەی كورد بگەنە پەرلەمان . بەشداری ئەمجارەی كورد كاردانەوەی جاری پێشوو بوو. زۆر كورد بەشداربوون و ئەمە ركابەرییەكی ناوچەیی بوو نەك گشتی".