رووداو- Hürriyet Daily News
حکومەتی تورکیا دانانی چەکی پارتی کرێکارانی کوردستان كرده‌ مەرجى ئازادکرنی عەبدوڵڵا ئۆجەلانى رێبەری پارتى كرێكارانى كوردستان له‌ بەندیخانەوە بۆ باری نیشتەجێبوونى بەزۆر. له‌ وه‌ڵامى قسەکانی پەرلەمانتاری کورد لەیلا زانا کە داوای کردبوو ئۆجەڵان ئازاد بکرێت‌و بخرێتە ژێر باری نیشتەجێبوونى بە زۆر، بولێنت ئارینج، جێگری سەرۆک وەزیرانی تورکیا رایگه‌یاندبوو "حکومەتى توركیا لەوانەیە گفتوگۆ بکات لەبارەی نیشتەجێ کردنی بەزۆری رێبەری بەندکراوی پارتی کرێکارانی کوردستان، ئەگەر پەکەکە ئامادەبوو چەک دابنێت".

6 مانگە چارەنووسی عەبدوڵڵا ئۆجەلان دیارنیە‌و، لەمبارەوە دەوڵەت باخچەلی، سەرۆكی پارتی بزووتنەوەی میللی راستڕەو MHP رایگه‌یاند "هیچ زیندانییەك لە دوورگەی ئیمرالی نەماوە، ئەمەش گومانی لەلای گەڵێک له‌ لایەنگرانی PKK دروست کردووه‌ بەوەی ئۆجەلان لەوانەیە گواسترابێتەوە بۆ شوێنێکی دیكه‌ یاخوود مردبێت".
 بولێنت ئارینج لە دیمانەیەکیدا لەگەڵ Haber TV گوتی "جێبەجێ نەکردنی بڕیاری نیشتەجێبوونی بەزۆری عەبدوڵڵا ئۆجەلان مانای ئەوە ناگەیەنێت كه‌ پارتی ئاشتی‌و دیموکراتی داوای کردووە، بەڵکو لەبەرئەوەیە PKK لەکاتی ئێستادا شەڕ‌و توندوتیژی ڕاناگرێت ئەگەر (ئۆجەلان)یش ئازاد بکرێت و بخرێتە ژێر باری نیشتەجێبوونی بەزۆر".

جێگری سەرۆک وەزیرانی تورکیا گوتی "ئەم مەسەلە ناکرێ وەک بابەتێکی جودا باسی لێوەبکرێت، بەڵکو دەبێت بەپێی نەخشە رێگا ئەنجام بدرێت یان بەپێی پرۆسەیەک بێت لەگەڵ دانانی چەک لەلایەن PKK، ئازادکرنی ئۆجەلانیش لە بەندیخانەوە بۆ ماڵ لەژێر نیشتەجێبوونی بەزۆری دەچێتە بواری جێبەجێکردنەوە". ئه‌مڕۆ له‌باره‌ى قسه‌كانى ئارینج، به‌شیر ئه‌ته‌ڵ جێگرى وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى توركیا رایگه‌یاند "ئێمه‌ به‌رنامه‌ى له‌و جۆره‌مان له‌به‌رده‌ست نییه‌ به‌ دانانى چه‌كى PKK ئۆجه‌لان نیشته‌جێى به‌زۆر بكه‌ین". عەبدوللـە ئۆجەلان 15ى شوباتى 1999 لە کینیا لەلایەن دەزگای موخابەراتی تورکی MIT دەستگیر کرا و لە دورگەی ئیمرالی لە دەریای مەڕمەڕە زیندانی کرا.

نەوزاد مەحموود

رووداو -سلێمانی

نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردستان لە تاران، خوێندنی 34 خوێندكارە دیپۆرتكراوەكەی زانكۆی سنە بە "خوێندنی لە دەستچوو" نێودەبات و دەڵێ "ئێستا رەنج بە خەسار ببن باشترە لەوەی دوو ساڵی دیكە بخوێنن و پارەیەكی زۆر خەرج بكەن و بڕوانامەیەكی دانپێدانەنراو وەربگرن". نازم عومەر، نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردستان لە تاران بە (رووداو)ی گوت ئەوان و وەزارەتی خوێندنی باڵای هەرێمی كوردستان ناتوانن كێشەی ئەو خوێندكارانە چارەسەر بكەن "كێشەكە لەوە ئاڵۆزتر بووە بتوانین چارەسەری بكەین، زانكۆی کوردستان (سنە) هەر لەخۆیەوە و بەبێ گەڕانەوە بۆ رێنماییەكانی خوێندنی باڵای ئێران ئەو خوێندكارانەی وەرگرتووەو خوێندكارەكانیش لەسەرەتاوە نەهاتوونەتە لای ئێمە، تاوەكو بتوانین شتێكیان بۆ بكەین".

رۆژی 6/6/2012 هێزە ئەمنییەكانی سنووری ئێران، بە بیانووی نەبوونی ڤیزای خوێندن 34 خوێندكاری كوردیان دیپۆرتی هەرێمی كوردستان كردەوە، ئەو خوێندكارانە، كە دانیشتوی شار و شارۆچكە جیاوازەكانی هەرێمی كوردستانن و بۆ بەدەستهێنانی بڕوانامەی ماستەر، لەسەرەتای ئەمساڵی خوێندنەوە لە زانكۆی سنە دەیانخوێند، بەڵام دوو رۆژ پێش تاقیكردنەوەكانی كۆتایی دەركران. ئەو خوێندكارانە لەلایەن سنوورپارێزانی ئێرانەوە پێیانراگەیێندراوە ناتوانن جارێكی دیكە بچنەوە نێو خاكی ئێران. لە كاتێكدا ئەوان دوو كۆرسی ماستەرەكەیان لە زانكۆكە خوێندووە.

وەك نازم عومەر، بە(رووداو)ی راگەیاند، ئەو خوێندكارانە لە رێگەی ئینتەرنێتەوە پەیوەندییان بە زانكۆی سنەوە كردووەو زانكۆكەش بەبێ گەڕانەوە بۆ خوێندنی باڵا وەریگرتوون "دەبووایە خوێندنی باڵای ئێرانی ئاگاداربكردایەتەوە تاوەكو ڤیزای خوێندنیان بۆ دابین بكات. كارەكەشیان لە رێگەی حكومەتی هەرێمی كوردستان و نوێنەرایەتی حكومەتیش لە تاران نەبووە". زانا حەسەن، یەكێكە لە خوێندكارە دیپۆرتكراوەكان و دەڵێ، زانكۆی سنە چەند جارێك بەڵێنی چارەسەركردنی كێشەكەیانی پێداون "سەردانی سەرۆكی زانكۆی كوردستانمان كرد لە سنە ئەویش گوتی، كاری ئێوە تەنیا خوێندنە و ڤیزا ئێمە دروستی دەكەین بۆتان، تاوەكو كار گەیشتە ئەوەی نزیك ببینەوە لە تاقیكردنەوەكان، كەچی رێگەمان پێنەدرا بگەڕێینەوەو دوای هەفتەیەك مانەوە لە ئێران بەشێوەیەكی سەرسوڕهێنەر دیپۆرت كراینەوە".

نازم عومەر، پێیوایە ئەو كێشەیە لە دەست دەرچووەو دەڵێ "هیچمان پێناكرێ بۆیان"، هەروەها گوتی "ئەگەر تاقیكردنەوەش ئەنجامبدەن بڕوانامەكانیان دانپێدانراو نابێ، ئێستا رەنج بە خەسار ببن باشترە لەوەی دووساڵی دیكە بخوێنن و پارەیەكی زۆر خەرج بكەن و دواتریش بڕوانامەیەكی دان پێدانەنراو وەربگرن". وەك زانا حەسەن دەڵێ چەند خوێندكارێكیان هەوڵیانداوە جارێكی دیكە بچنەوە بۆ ئێران تاوەكو بخوێنن لە زانكۆكە، بەڵام رێگەیان پێنەدراوە. نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردستان لە تاران دەڵێ "ناویان دراوەتە كۆمپیوتەری پۆلیس و ئەگەر بچنەوە دەستگیر دەكرێن، چونكە ڤیزایان نییە، تەنیا ئەوەندەمان پێكرا، نەهێڵین بدرێنە دادگا".

رووداو -هەولێر

توێژەرانی رۆژئاوایی وای بۆ دەچن كە هۆكاری سەرەكی نزیكبوونەوەی ئەنقەرە و هەولێر لەم چەند ساڵەی دواییدا، بەرژەوەندییە ئابوورییەكانە و لەو بڕوایەشدان هاوهەڵوێستی لەسەر پێویستی نەمانی رژێمی ئەسەد هۆكارێكی دیكە بێت. ماوەی چەند ساڵێكە پەیوەندییەكانی نێوان توركیا و هەرێمی كوردستان سەرباری ئەو گرژیانەی ناوبەناو بەهۆی هێرشەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان PKK و بۆردوومانی سوپای توركیا لەناوچە سنوورییەكان روودەدەن، رۆژ لەدوای رۆژ پتەوتر دەبێ و مانگی رابردووش وەزیری سامانە سروشتییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئاشكرای كرد كە تاوەكو ساڵی 2013 تۆڕی بۆڕی نەوتی بۆ گواستنەوەی نەوت لەهەرێمی كوردستانەوە بە رێگەی توركیادا دادەمەزرێنن. سەرەتای ئەم هەفتەیەش، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان سەردانی ئەنقەرەی كرد و لەوێ بەشداری كۆڕبەندی ئابووری ئیستەنبوڵی كرد لەگەڵ چەند گەورە بەرپرس و كۆمپانیاكانی وڵاتانی جیهاندا.

ئەم جموجوڵە لەدوای ئەو پەیوەندییە ئابوورییە بەهێزەی چەند ساڵی رابردووی نێوان هەردوولا دێت و بەپێی ئامارێكی حكومەتی هەرێمی كوردستان تاوەكو كۆتایی 2011، زیاتر لە 900 كۆمپانیای توركی هاتوونەتە هەرێمی كوردستان كە ئەمەش دەكاتە 55%ی ئەو كۆمپانیا بیانیانەی لە هەرێمی كوردستان خەریكی كاری وەبەرهێنانن. رۆبەرت ئۆڵسن، مامۆستای زانستە سیاسییەكان لە زانكۆی كینتاكی لە ئەمریكا و شارەزا لە پەیوەندییەكانی نێوان توركیا و كورد، لەبارەی بەهێزبوونی ئەو پەیوەندییە بۆ (رووداو) گوتی "پێموابێ بەرژەوەندی ئابووری فاكتەری سەرەكییە بۆ نزیكبوونەوەی توركیا و هەرێمی كوردستان. توركیا لەوە تێگەیشتووە كە پێویستی بە سەرچاوەی وزەیە لەناوچەكەدا، ئەگەر توركیا دەیەوێ ببێتە دەوڵەتێكی بەهێزی ناوچەكە هەرێمی كوردستان دەتوانێ هاوكارێكی گرنگی بێت". بەپێی قسەی ئایدن سەلجان كونسوڵی گشتی توركیا لە هەولێر، لەساڵی 2010دا قەبارەی هەناردەی كەلوپەلی توركیا بۆ عێراق 7.5 ملیار دۆلار بووە و لەو بڕوایەشدان كە 70%ی ئەو بڕە بۆ هەرێمی كوردستان بووە. هەروەها بۆ پێشكەوتنی زیاتری پیشەسازی روو لە گەشەی توركیا، ئەو وڵاتە پێویستی بە سووتەمەنییە و ئەوەش لە هەرێمی كوردستان هەیە. لەو نێوەندا بوونی كێشەی كورد لە توركیا، یەكێكە لەو خاڵانەی لەنێوان هەردوولادا هەیە، كە زۆر لە چاودێران پێیانوایە ئەو كرانەوە رێژەیەیی توركیا بەرامبەر كورد لە توركیاش بەهۆی فراوانبوونی پەیوەندییەكانیەتی لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا. هەر لەسەردانەكەی ئەم هەفتەیەی نێچیرڤان بارزانیدا بۆ ئەنقەرە، سەرۆكی حكومەت ئەوەی دووپاتكردەوە كە دیالۆگ و سیاسەت تاكە رێگای چارسەركردنی كێشەی كوردە لە توركیا، نەك ئۆپەراسیۆن و هێرشكردنە سەر یەكتر.

د.ستافن وۆڵف، مامۆستای زانستە سیاسییەكان لە زانكۆی بێرمینگهامی بەریتانی و شارەزا لە كێشەی كورد لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بە (رووداو)ی راگەیاند "ئەنقەرە دەیەوێ لەرێگەی هەرێمی كوردستانەوە، كاریگەری خۆی بگەیێنێتە ناوچە كوردییەكانی سووریا و نایەوێ ئەو ناوچەیە بكەوێتە ژێر كۆنترۆڵی PKKوەو بەرەیەكی نوێ لەو ناوچەیەوە بكاتەوە".

ساکار عەبدوڵڵازادە

رووداو- هەولێر

ئێوارەی ئەمڕۆ، نەوزاد هادی، پارێزگاری هەولێر و وەحید جەلال زادە، پارێزگاری ئازەربایجانی رۆژئاوایی (ورمێ) پڕۆتۆکۆلێکی هاوبەشیان واژۆ کرد.نەوزاد هادی، پارێزگاری هەولێر لەبارەی ناوەڕۆکی ئەو پرۆتۆکۆلە به (رووداو)ی راگەیاند "لەو پڕۆتۆکۆلەدا لەسەر هەڵسەنگاندنی بارودۆخی ئێستای سنووری نێوانمان و چارەسەرکردنی کێشە سنوورییەکان (کۆنتڕۆل کردنی کوالیتی کاڵاکان، هاتووچۆی ئۆتۆمبێلی بارهەڵگر و ئۆتۆمبێلی هاوڵاتیان) رێکەوتن کرا". نەوزاد هادی راشیگەیاند "لەرێگەی ئەو پڕۆتۆکۆلە لێژنەی هاوبەشمان پێک هێناوە. قایمقامەکانی چۆمان و پیرانشار و بەڕێوەبەری گومرگی هەردوو لا رۆژانە پەیوەندیان بەیەکەوە دەبێت بۆ ئەوەی رێگاچارەیەک بۆ کێشەکانی ناو پرۆتکۆلەکە ببیندرێتەوە و کێشەی هاوڵاتیان چارەسەر بکرێت".

پارێزگاری هەولێر لەسەر ئەو باوەڕەیە کە دوای کردنەوەی سنووری نێودەوڵەتی حاجی ئۆمەران، کێشەکان بەرە بەرە چارەسەر کراون و ئێستاکە جموجۆڵی سنوورەکە لە ئاستێکی باشدایە "سنووری نێودەوڵەتی حاجی ئۆمەران قۆناغ بەقۆناغ ئاستەکانی باشتر کراوە و ئێستا ئاستی ئاڵوگۆڕی کاڵا لەو سنوورە ساڵانە 1 میلیارد دۆلارە، کەچی ئەو رێژەیە پێشتر ساڵانە 200 ملیۆن دۆلار بوو".

ناوبراو راشیگەیاند "ئێمە هەندێک کێشەی سنووریمان هەیە کە پێویستە چارەسەر بکرێن. بۆ نمونە ماوەیەکە کۆماری ئیسلامی بەهۆی نەبوونی بیمە و دڵنیایی چوونی ئۆتۆمبێلی هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان بۆ ناو ئێرانی راگرتووە. هەروەها ئێمە دەمانەوێ ئۆتۆمبێلە بارهەڵگرەکانی هەرێمی کوردستان راستەوخۆ لە خاکی ئێراندا بار هەڵبگرن. جگە لەوە دانانی سیستەمی کۆنتڕۆلی جۆری یەکێکی دی لە کێشەکانە کە کۆماری ئیسلامی دەیەوێ ئێمە ئەو سیستەمە پەیڕەو نەکەین".

بە گوتەی نەوزاد هادی "ساڵانە لە سنووری حاجی ئۆمەرانەوە نزیکەی 200 هەزار کەس سەردانی کۆماری ئیسلامی ئێران دەکەن کە کێشەی ڤیزەیان هەیە و ئێمە داوامان لە لایەنی ئێرانی کردووە ئاسانکاری لە ڤیزەی هاوڵاتیاندا بکەن". پارێزگاری هەولێر سەبارەت به پرسی تۆپبارانکردنی سنوورەکانی هەریمی کوردستان لە لایەن ئێرانەوە رایگەیاند "ئێمە لەو چاوپێکەوتنانە و تەنانەت لەناو پرۆتکۆلەکەش تەنها باسی خاڵی سنووری حاجی ئۆمەرانمان کردووە و بەهیچ شێوەیەک باسی بابەتی ئەمنی نەکرا".

دوێنێ چوارشەممە، شاندێکی ئیداری و ئابووری کۆماری ئیسلامی ئێران بە سەرۆکایەتی وەحید جەلال زادە، پارێزگای ئازەربایجانی رۆژئاوایی (ورمێ) گەیشتنە هەرێمی کوردستان. شاندی ئێران بە مەبەستی کردنەوەی حەوتەمین پێشانگای تایبەتی ئێرانی لە هەولێر و ئەنجامدانی چاوپێکەوتن و وتوێژ لەگەڵ بەرپرسانی ئیداری چۆمان و پارێزگای هەولێر، سەردانی هەرێمی کوردستانیان کردووە.

لەیلا زانا، پەرلەمانتاری شاری ئامەد لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ رۆژنامەی حوڕییەت، پاڵپشتی خۆی بۆ هەوڵەکانی رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک وەزیرانی تورکیا راگەیاند. لەیلا زانا لەو چاوپێکەوتنەدا کە لە ژمارەی ئەمڕۆ پێنج شەممەی رۆژنامەی حوڕییەتی تورکی بڵاو بووەتەوە، روانگەی خۆی بۆ چارەسەری پرسی کورد لە تورکیا خستەڕوو و رایگەیاند "لەسەر ئەو بڕوایەم رەجەب تەیب ئەردۆغان ئەو پرسە چارەسەر بکات. من هیوا و ئومێدی خۆم لەدەست نەداوە و نامەوێ بۆ چارەسەری پرسی کورد بێ ئومێد بم".

لەیلا زانا سەبارەت به رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک وەزیرانی تورکیا گوتی "ئەردۆغان لە سەرەتای هاتنەسەرکاری هەوڵی چارەسەری پرسی کوردی دا و لە پڕۆژەیەکی ئاشتەوایی کراوە نزیک دەبووەوە. منیش لەو سەردەمەدا پشگیریم لە هەوڵەکانی ئەردۆغان دەکرد". زانا لە وەڵامی ئەگەری چاوپێکەوتن لەگەڵ ئەردۆغان گوتی "بەبروای من ئەو چاوپێکەوتنە بەسود دەبێ. ئەگەر من وەک لەیلا زانا لەگەڵ ئەردۆغان کۆببمەوە جۆش و خرۆشێکی زیاتر دروست دەبێ. بەڵام کێشە چاوپێکەوتن یان چاوپێنەکەوتنی من و ئەردۆغان نییە. زۆرجاران لە کۆشکی دۆڵماباخچە کەسەکان بانگهێشت دەکرێن و ئەردۆغان گوێیان لێ رادەگرێت، بەڵام کێشەکە ئەوەیە ئەنجامێکی باش نابینین. باسی پرسی کرانەوەی دیموکراتیک بەڕووی کورد دەکرێ. من لەو کرانەوەیە تێنەگەیشتم! بۆ کرانەوەی زیاتر لەو وڵاتە پێویستە توندوتیژی و خوێن رشتن کۆتایی پی بێت".

زانا 3 پێشنیاری ئاراستە کرد و گوتی "بەر لە هەموو شتێک پێوسیتە وشەی (تیرۆر و کورد) لێک جیابکرێنەوە. بەکارهێنانی ئەو وشانە بەیەکەوە بەو مانایەیە ئەمە هەموو تیرۆریستین. دووەمین خاڵ؛ پێویستە لە دەستووری بنچینەیی تورکیا دان به مافی نەتەوەیی کورد بهێندرێت. خاڵی سێیەم ئەوەیە منداڵانی کورد لە پرۆسەی تواندنەوەی فەرهەنگی زۆر زەرەرمەند بوونە. بۆ چارەسەری ئەو پرسە پێویستە مافی پەروەردەی کوردی دەستەبەر بکرێت. سەرۆک وەزیر دەڵێ تواندنەوەی فەرهەنگی نییە. وەرن سەردانی هەرێمەکانی ئێمە بکەن. منداڵی کورد لەجیاتی ئەوەی منداڵ فێری فەرهەنگ و زمانی دایکی بێ، فێری تورکی دەکرێ".

زانا لە وەڵامی روانگەی بۆ هەڵمەتی گرتنی ئەندامانی کۆما جڤاکین کوردستان KCK گوتی "بە دەیان کەس دەناسم کە سەر به KCK نین بەڵام لە گرتووخانەن. لە تورکیا مرۆڤ دەخنە ناو گرتووخانەکان و لەوێ لەبیریان دەکەن. مادام ئێوە تۆمەتباریان دەکەن سزایان بدەن، بەڵام گیراوان سزاش نادرێن. حکومەت و دادگا هەنگاوێکی پێویست و شیاو هەڵناگرن. راستیەک هەیە وهەموومان پێویستە ئەو راستیە بزانین. هێزێک دەتوانێ ئەو گوشار و توندوتیژییە راوەستێنێ و ئەویش حکومەتە. رەجەب تەیب ئەردۆغانیش ئێستا سەرۆکی ئەو حکومەتەیە".

لەیلا زانا سەبارەت به روانگەی بۆ ئەردۆغان گوتی "لە مێژووی تورکیادا، کابینەی سەرۆک وەزیران ئەردۆغان بەهێزترین حکومەتە و تێیدا زیاتر لە هەموو حکومەتەکان ئیرادەی چارەسەری کێشەکان دەبیندرێت. ئەردۆغان دەسەڵاتی چارەسەری پرسی کوردی هەیە و من لەسەر ئەو بڕوایەم کە کێشەی کورد چارەسەر دەکات. من هیچکات هیوا و ئومیدی خۆم بۆ چارەسەری پرسی کورد لەدەست نەداوە و ناشمهەوێ ئەو هیوایە لەدەست بدەم. من ئەگەر بۆ چارەسەری پرسی کورد بێ هیوا بام ئێستا لە تورکیا نەدەژیام و دەڕۆیشتمە دەرەوە. ئێستا ئەو شتەی پێویستە بیکەین ئەوەیە کە بەهەموومان پاڵپشتی لە هەوڵەکانی ئەردۆغان بۆ چارەسەری پرسی کورد بکەین". زانا سەبارەت به رۆڵی جەلال تاڵەبانی، سەرۆک کۆماری عێراق و مەسعود بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە چارەسەری کورد لە باکوور گوتی "بەڕێزان بازرانی و تاڵەبانی کەسایەتی دیار و کاریگەرن و ئەگەر تورکیا بەرنامە و پلانێکی گونجاو بۆ چارەسەری پرسی کورد دابنێت، ئەوە دەتوانن رۆڵێکی گرنگتر و کاراتر بگێڕن".

رووداو- ئاژانسەکان

هەفتەی رابردوو، ئه‌نجوومه‌نی نیشتمانی سووریا چالاكوانی سیاسی كورد (عه‌بدولباست سه‌یدا)ی وه‌ك سه‌رۆكی نوێی ئه‌نجوومه‌نه‌كه‌ هه‌ڵبژارد. هەڵبژاردنی کوردێک بۆ سەرۆکایەتی ئەنجوومەنی نیشتمانی سوریا، سەرنجی زۆربەی میدیاکانی ناوچەیی و جیهانی بۆلای خۆی راکێشا و هەر یەکەوە لە روانگەی جیاوازەوە ئەو رووداوەیان خستە بەر باس و شرۆڤەوە.

ئاژانسی فارس نیوزی ئێرانی لە راپۆرتێکدا لەژێر ناوی "بۆچی کوردێک بووە سەرۆکی ئۆپۆزسیۆنی سوریا؟"، بەو شێوەیە باس لە هەڵبژاردنی عەبدولباست سەیدا دەکات: بوڕهان غه‌لیون، سه‌رۆكی پێشووی ئه‌نجوومه‌نی نیشتمانی سووریا پێش ئەوەی حکومەتی سوریا بڕوخێنێت به‌هۆی رووبه‌ڕبوونه‌وه‌ی هه‌ندێ گرفتی نێو ئه‌نجوومه‌نه‌كه‌، خۆی لە کورسی سەرۆکایەتی ئۆپۆزیسیۆن هاتەخوار و چالاکڤانێکی کورد شوێنی غەلیونی گرتەوە. هەڵبژاردنی سەیدا دوای رێکەوتنی سەرکردایەتی ئەنجوومەنی نیشتمانی سوریا دێت کە بە زۆرینە، سەیدایان وەک تاکە پاڵیوراو بۆ سەرۆکایەتی ئەنجوومەن هەڵبژارد.

عەبدولباست سەیدا لە ساڵی 1956 لە "عامودا"ی پارێزگای "حەسەکە" کە زۆرینەی دانیشتووانی کوردن، لەدایک بووە. سەیدا بڕوانامەی دکتۆرای لەبواری فەلسەفە وەرگرتووە و ماوەی 20 ساڵە نیشتەجێی وڵاتی سویدە و سەرقاڵی وانە گوتنەوە و لێکۆڵینەوە لە زانکۆکانی ئەوروپایە. ئێستا ئەو پرسیارە دێتەپێش کە بۆچی کوردێک به سەرۆکایەتی ئەنجوومەنی نیشتمانی سوریا هەڵبژێردرا؟

کوردەکان 10% تا 15% دانیشتووانی سوریا پێک دێنن و لە ناوچەکانی باکوور و باکووری رۆژهەڵاتی سوریا نیشتەجێن. لەراستیدا هەڵبژاردنی کوردێک بۆ سەرۆکایەتی ئەنجوومەنی نیشتمانی سوریا بۆ راکێشانی سەرنجی کەمینەکانی سوریا بەتایبەت کوردەکان بووە. پارتە کوردەکانی سوریا بەهۆی پشت گوێ خستنی داواکارییەکانیان، تا ئێستا زۆربەی دانیشتنەکانی ئەنجوومەنی نیشتمانی سوریایان بایکۆت کردووە. هەڵبژاردنی سەیدا به سەرۆکایەتی ئەنجوومەن دەتوانێت لە چوارچێوەی بەشداری پێکردنی پارتە کوردییەکان لەناو ئەنجوومەنی نیشتمانی سوریادا بێت.

هەندێک لە شڕۆڤەڤانانی سیاسی لەسەر ئەو بڕوایەن کە هەڵبژاردنی سەرۆکێکی کورد بۆ ئەنجوومەنی نیشتمانی سوریا بەرهەمی رێککەوتنی سعودیا و مەسعود بارزانی، سەرۆکی هەریمی کوردستانە. دەگوترێت بارزانی لەچوارچێوەی ئاڵوگۆڕی ناوەندەکانی دەسەڵات و هێز لە ناوچەکە، بە فەرمی ئەو فایلەی رادەستی سعودیا و ئەمریکا کردووە. هەڵبژاردنی سەیدا به سەرۆکایەتی ئەنجوومەن لە کاتێکدایە کە سەیدا نە نوێنەرایەتی هیچ پارت و لایەنێکی سیاسی دەکات و نە ناوبانگێکی ئەوتۆی لەناو خەڵکدا هەیە و تەنها هۆکاری هەڵبژاردنی ئەوەیە کە "کوردە". هەڵبەت نابێ رۆڵی کوردەکانی تورکیا لەو هەڵبژاردنە فەرامۆش بکرێت. ئەنقەرە کە هەر لە سەرەتاوە رێبەرایەتی ئۆپۆزیسیۆنی سوریای بەدەستەوە گرتبوو هەوڵیدا کوردێک بە سەرۆکایەتی ئەنجوومەن هەڵبژێردرێت تا هەم پارتە کوردیەکانی سوریا بەشداری ئەنجوومەنی نیشتمانی بکات و هەمیش خۆی لە کوردەکان نزیک بکاتەوە و رابگەیەنێت کە لەگەڵ کوردەکان هیچ کێشەیەکی نییە.

عەبدولباست سەیدا لە یەکەمین لێدوانی فەرمی خۆیدا دوای هەڵبژاردنی به سەرۆکایەتی ئەنجوومەنی نیشتمانی سوریا "گرنگترین ئەرکی خۆی رێکخستنی ئەنجوومەن و لێک نزیک کردنەوەی ئۆپۆزیسیۆن" راگەیاند. بەپێی ئەوەیکە کوردێک سەرۆکایەتی ئۆپۆزیسیۆنی سوریای بەدەست گرتووە کە خۆی (وەک نەتەوە) داواکاری تایبەت بەخۆی هەیە، هیچکات ناتوانێ سەرجەم هێزە بەرهەڵستکارەکانی سوریا لە دەوری یەک کۆ بکاتەوە و رێگری لە هەڵوەشاندنەوەی ئەنجوومەنی نیشتمانی سوریا بکات.

رووداو- ئاژانسه‌كان

بەڕێوەبەری گشتی خوێندنی كوردی لەوەزارەتی پەروەردەی عێراق رایگه‌یاند، ساڵى داهاتوو زمانى كوردى له‌ هه‌موو عێراق ده‌خوێندرێت‌و پلانى ستراتیژیشى بۆ داڕێژراوه‌. حوسێن جاف، بەڕێوەبەری گشتی خوێندنی كوردی لەوەزارەتی پەروەردەی عێراق رایگه‌یاندووه‌ "وەزارەتى په‌روه‌رده‌ى عێراق پلانێكی ستراتیژی بۆ خوێندنی زمانی كوردی لە قۆناغه‌كانى ئامادەیی داڕشتووە‌و ساڵی داهاتووش زمانی كوردی لە قۆناغی ئامادەییدا ده‌خوێندرێت".

خوێندنى زمانى كوردى له‌ قوتابخانه‌كانى عێراق بەپێی پلانەكەى وه‌زاره‌تى په‌روه‌رده‌ پۆلی (پێنجەم‌و شەشەمی ئامادەیی بەشى وێژەیی‌و زانستی) دەگرێتەوە، لەگەڵ پەیمانگاكانی پێگەیاندنی مامۆستایان‌و هونەرەجوانەكان، حوسێن جاف گوتى "بە پاڵپشتی سەرۆك وەزیرانی عێراق لە ساڵی 2015 بە شێوەیەكی (اجباری) وانه‌ى كوردى له‌ پۆلی شەشەم جێگیر دەكرێت". تاوه‌كو ساڵی 2003 لە دەرەوەی هەرێمی كوردستان‌و پارێزگاكانی دیالەو كەركووك‌و سەلاحەدین‌و موسڵ تەنها 50 خوێندنگە هەبووە كە زمانی كوردی تێداخوێندراوە، بەڵام ئێستا 1554خوێندنگە هەیە كە زمانی كوردی تێدا دەخوێندرێت.

کۆبوونەوەیەکی "ئەنجومەنی نیشتمانی کورد لە سووریا" و "ئەنجومەنی گەل" لە هەولێر، ڕێککەوتن لە سەر چۆنیەتی ئیدارەکردنی باشووری ڕۆژئاوای کوردستانی لێکەوتەوە. "ئەنجومەنی نیشتمانی کورد لە سووریا" و "ئەنجومەنی گەل"، لە ژێر چاوەدێری دیوانی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان، لە هەولێر کۆبوونەوە و بە گوێرەی م. ئەوێستا، لە سەر چۆنیەتی هاوکاری بۆ کۆنترۆڵکردنی باشووری ڕۆژئاوای کوردستان ڕێککەوتن.
کۆبوونەوەی ئەو دوو لایەنەی ئۆپۆزیسیۆنی کورد لە سووریا، پەیمانێکی 7 خاڵی لێکەوتۆتەوە و بڕیار دراوە بە مەبەستی هاوئاهەنگی زیاتر کۆمیسیۆنێکی هاوبەش پێکبهێنرێت و لەمەودوا بە هاوکاری هەر دوو لایەن، ڕۆژئاوای کوردستان کۆنترۆڵ بکرێ. هاوکات، لەو کۆبوونەوەی ئاماژەپێکراو دا، بەشداربووان، بە مەبەستی ڕێگری لە ئاڵۆزی و ناڕەزایەتییەکی هاوڵاتیان، داوایان کردووە کە هەر چەشنە هێزێکی چەکدار، لە کوردستان بکشێندرێنەوە. دەگووترێ مەبەستی سەرەکی ئەم خاڵە، چەکدارانی سەر بە "پارتی یەکێتی دێمۆکراتیک"ە.
"ئەنجومەنی نیشتمانی کورد لە سووریا ENKS"، ڕێکخراوێکی چەترئاسایی ئۆپۆزیسیۆنی کوردە کە زستانی 2011 وبە بەشداری 15 حیزب و لایەنی سیاسی و چەند گرووپی خۆڕسکی گەنجانی ڕۆژئاوای کوردستان پێکهاتووە و ئەندامی "ئەنجومەنی نیشتمانی سووریا"یە. "مەجلیسی گەل"یش ڕێکخستنێکی تری ئۆپۆزیسیۆنە کە لە 7 ڕێکخراوی تری کورد لە سووریا پێکهاتووە کە بەرچاوترین لایەنی، پارتی یەکێتی دێمۆکراتیک [PYD]یە.

رووداو- ئاژانسەکان

لێژنەی تایبەتی لێکۆڵینەوەی دەوڵەتی تورکیا به فەرمانی عەبدوڵڵا گویل، لێکۆڵینەوەیەکی بەرفراوانی سەبارەت به چۆنێتی مردنی تورگوت ئوزال، سەرۆک کۆماری پێشووی تورکیا ئەنجامدا. ئەمڕۆ چوارشەممە، دامەزراوەی تایبەتی لێکۆڵینەوەی دەوڵەتی تورکیا ئەنجامی لێکۆڵینەوەکانی خۆی ئاشکرا کرد و رایگەیاند "بەپێی لێکۆڵینەوەکان، مردنی تورگوت ئوزال، هەشتەمین سەرۆک کۆماری تورکیا گوماناوییە و لە وردبینی لە بەڵگەنامە پزیشکییەکان بەو ئەنجامە گەیشتووین کە لەکاتی جەڵتەی دڵ، بە شێوەیەکی ئامانجدار ئۆزال بە درەنگی گەیەندراوەتە نەخۆشخانە". ئەو دامەزراوەیە بە مەبەستی پشکنینی تەرمی ئوزال، داوای لە دەسەڵاتی دادوەری کردووە فەرمانی هەڵدانەوەی گۆڕی سەرۆکی پێشووی ئەو وڵاتە دەربکات.

تورگوت ئوزال هەشتەمین سەرۆک کۆماری تورکیایە کە لە ساڵی 1989 هاتە سەرکار و یەکەمین سەرۆک کۆماری تورکیا دوای کۆتایی هاتنی 9 ساڵ حکومەتی سەربازی بەسەر ئەو وڵاتەیە. ئوزال لە ساڵی 1993 و دروست لە کاتێکدا کە بۆ گەیشتن به ئاشتی لەگەڵ پارتی کرێکارانی کوردستان PPK نزیک ببووەوە، بەهۆی جەڵتەی دڵ کۆچی دوایی کرد. تورگوت ئوزال هەوڵی چارەسەری پرسی کورد و گەیشتن به ئاشتی لەگەڵ PKKی دەدا و تەنانەت پێش مردنی، ئەحمەد تورک و سری ساکیکی، پەرلەمانتارانی کوردی پەرلەمانی ئێستای تورکیای بە مەبەستی چاوپیکەوتن و وتووێژ بۆ لای عەبدوڵڵا ئۆجەلان، سەرۆکی بەندکراوی PKKی ناردبوو.

زۆرێک لە مێژوونووسان و شرۆڤەڤانانی تورکیا لەسەر ئەو باوەڕەن مردنی ئوزال لە لایەن توندڕەوەکانی تورکەوە بووە کە نەیاندەویست پرسی کورد لەو وڵاتە چارەسەر بکرێت.

  دووشه‌ممه‌ 11 – 6 مه‌لا ئه‌مینی‌ راستی‌ وتاربێژی‌ مزگەوتی “دارالاحسان”ی شاری سنە، كه‌ كوردێكی‌ سونی‌ مه‌زهه‌به‌، لە لێژنەی کولتووری پارێزگای کوردستانی‌ رۆژهه‌ڵات رایگەیاندووە لەبەر ئەوەی کە هەڵپەڕکێ کوردی دژی ئیسلامەو لە ناو دینی ئیسلامدا شتێکی وەها بوونی نیە، دەبێت قه‌ده‌غه‌بكرێت.
ئاژانسی‌ میهری‌ ئێران بڵاویكردوه‌ته‌وه‌ دوابەدوای ئەوە کە چەندین رێكخراوی بواری کەلەپووری کوردی و داموودەزگای حکوومی پرۆژەیه‌کیان بۆ ناساندنی هەڵپەڕکێ کوردی وەکوو میراتێکی پڕ بایەخ بۆ پەرەپێدان بەو کەلەپوورە و لێکۆڵینەوەی له‌ كوردستانی‌ رۆژهه‌ڵات بڵاوكرده‌وه‌، وتار بێژی مزگەوتی دارالاحسان دژایەتی خۆی بەرانبەر بەم هەوڵانە راگەیاندووە. مه‌لا ئه‌مینی‌ راستی‌ به‌ ئاژانسی‌ میهری‌ ئێرانی‌ وتوه‌ “لەبەر ئەوەی کە هەڵپەڕکێ کوردی هیچ پەیوەندیه‌کی بە دینی ئیسلامەوە نیە و لەم دینەش شتی وەها پەسەند ناکرێت، بە میراتی کەلەپووری راگەیاندنی هەڵەیه‌کی گەورەیە.” مەلا ئەمینی راستی وتیشی‌ “لە نێو هەڵپەڕکێ کوردیدا هه‌ندێك جووڵەی ناشیرین هەن کە مایه‌ی‌ قبوڵکردن نین لە ئیسلامدا، بۆیە دەبێ بەرەنگاری ئەم کەلەپوورە هەڵەیە بینەوه‌”.