كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان لەسەر بەڕێوەبردنی خەباتی مەدەنی و پەرلەمانی بۆ بەدەستهێنانی مافەكانیان هاوڕا نین. چالاكوانە مەدەنی و سیاسییەكانی رۆژهەڵات دەڵێن پێویستە بە وریاییەوە مامەڵە لەگەڵ رەوشەكە بكەن، بەڵام حیزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان پێیانوایە هیچ دەرفەتێك بۆ خەباتی مەدەنی و سیاسی لە ئێراندا نییە.
هەرچەندە حیزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان چەندین ساڵە هاوار دەكەن و داوا لە هاووڵاتیانی كورد دەكەن بایكۆتی هەڵبژاردن و چالاكییە سیاسییەكانی ئەو وڵاتە بكەن، بەڵام ساڵ بەساڵ بەشداری خەڵك لە هەڵبژاردنەكاندا پتر دەبێ و چالاكوانانی كوردی ناوخۆی ئێرانیش داینەمۆی بەشێك لە هاندانی خەڵكن بۆ بەشداریكردن لە پرۆسەی سیاسی.
لە باكووری كوردستان، خەباتی چەكداری لە دژی حكومەتی توركیا لە رێی پارتی كرێكارانی كوردستان PKK، هەروەها خەباتێكی مەدەنی و پەرلەمانی لە رێی پارتی ئاشتی و دیموكراتی BDP شانبەشانی یەكدی چوونەتە پێشەوە. ئێستا چالاكوانانی رۆژهەڵاتی كوردستان لە ناوخۆی وڵات دەیانەوێ بە خەباتی مەدەنی لە دەسەڵاتدارانی ئێران نزیك ببنەوەو داوای مافە سیاسی و كولتووریەكانیان بكەن، بەڵام ئەوەی تا ئێستا بەلای زۆربەی حیزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستانەوە مەتلەبە، رووخاندنی رژێمی ئێستای ئێرانە و پێیانوایە ئەو رژێمە هیچی پێ نییە بۆ كورد.
ئەوە لەكاتێكدایە كە ئەوان ئێستا دەستبەرداری خەباتی چەكداری بوونە و لە ئۆردوگاكانەوە كە لە باشووری كوردستان بۆیان دروستكراوە سەیری رەوشەكە دەكەن. كەچی PKK وەك لە پرۆسەی كێشانەوەی هێزەكانیدا دەركەوت، تەنیا لە نێو خاكی توركیا 2500 گەریلای هەبووە كە ئێستا دەستیان بە كشانەوە كردووە بۆ باشووری كوردستان.
د.رەحیم فەرهمەند، وتەبێژی پێشووی بەرەی یەكگرتووی كورد لە تاران، سەبارەت بەوەی كە چالاكوانانی ناوخۆ دەبنە BDPی باكووری كوردستان دەڵێت "هەر وڵاتێك تایبەتمەندیی خۆی هەیە، نامانەوێ چاو لە خەڵكی دیكە بكەین، بەڵكو دەمانەوێ رۆڵی خۆمان وەك كوردی رۆژهەڵاتی كوردستان بگێڕین. كوردی ئێران خاوەن بیری خۆیانن. بۆیە ئەگەر رۆڵی خۆمان بگێڕین زۆر سەركەوتووتر دەبین".
حیزبەكانی دەرەوەی رۆژهەڵاتیش پێ لەسەر ئەوە دادەگرن كە ئێران و سیستمی سیاسی ئەو وڵاتە تایبەتمەندیی خۆی هەیە. ئەوان دەڵێن توركیا وڵاتێكی نیمچە دیموكراتیكەو رێگە بە كاری سیاسی و پەرلەمانی دەدات. بەڵام لە ئێران ئەو جۆرە چالاكیانە نین.
حەمەنەزیف قادری، ئەندامی دەفتەری سیاسی حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران (حدكا) پێیوایە "فەزای سیاسی ئێران بە پێچەوانەی توركیایە و فەزایەكی داخراوە، چاوەڕوان ناكرێ دەرفەتی چالاكی سیاسی و خەباتی مەدەنی بە هێزە سیاسییەكان بدات. بۆیە هیچ ئاسۆیەك بەدی ناكرێ كە بوار بۆ خەباتی سیاسی و مەدەنی كورد بڕەخسێ".
لە رۆژهەڵاتی كوردستان پاش هاتنە مەیدانی ریفۆرمخوازان وەك هێزێكی سەرتاسەریی لە ساڵی 1997، دەرفەتێك بۆ هەندێ چالاكی مەدەنی و رێكخراوەیی هاتە ئاراوە. ئەوكات نوێنەرانی ریفۆرمخوازی كورد لە خولی شەشەمی پەڕلەمانی ئێراندا فراكسیۆنی نوێنەرانی كوردیان پێكهێنا بە مەبەستی دانوستاندن لەگەڵ بەرپرسانی ئێران. ئەم فراكسیۆنە لە خولەكانی دواتریشدا پێكهاتەوە، بەڵام خاوەن كاریگەرییەكی ئەوتۆ نەبووەو تەنانەت لە هێنانە گۆڕی داخوازییە یاساییەكانی كورد كڵۆڵ بووە.
ساڵی 2005 بەرەی یەكگرتووی كورد وەك یەكەمین رێكخستنی سیاسی كورد پاش هاتنە سەركاری كۆماری ئیسلامی ئێران، لەلایەن ریفۆرمخوازان و چالاكوانانی سیاسی كوردەوە لە ناوخۆ پێكهات. بەڵام تا ئێستا مۆڵەتی یاسایی چالاكیی پێنەدراوە.
تاهیر خەدیو، خوێندكاری دكتۆرا لە بەشی زانستی سیاسی زانكۆی تاران، پێیوایە رەوتە سیاسییەكانی نێوخۆی رۆژهەڵاتی كوردستان "لە ئاستێكدا نین بتوانن بە دواداچوون بۆ داخوازیەكانی كورد بكەن و فۆرمولەی بكەن. چونكە ئەوانە تەنیا ناوەندێكن بۆ كاتی هەڵبژاردنەكان كە چەند هەفتەیەك چالاك دەبن و دواتر چالاكییان نامێنێ". هەروەها دەڵێت "كێشەیەكی دیكەی ئەوان ئەوەیە كە نەیانتوانیوە پێوەندیی لەگەڵ توێژی رۆشنبیرو دەستەبژێری كۆمەڵگای كوردستان دروستبكەن. بۆیە ئەم توێژانەش تا ئێستا متمانەیان بەو رەوتانە نییە".
پاش رووخانی سیستەمی پاشایەتی لەساڵی 1979، رێكخستنە سیاسییەكانی كورد وەك حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران، بەشدارییان لە خولی یەكەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی ئێراندا كرد. بەڵام نە وەك فراكسیۆنی حیزبی. هەروەها لە هەڵبژاردنەكانی خولی یەكەمی پەڕلەمانی شارەزایانی رێبەریدا، د.عەبدولڕەحمان قاسملوو وەك نوێنەری پارێزگای ورمێ دەنگی هێنا. بەڵام بەهۆی هەڕەشەی ئایەتوڵڵا خومەینی نەیتوانی بەشداری ئەو پەڕلەمانە بێت. لەوكاتەوە هیچ نوێنەرێكی كورد كە داوای پێكهێنانی حكومەتی ناوچەیی بۆ كوردو بەدەستهێنانی مافە بنەڕەتییەكانی كوردی كردبێت، رێگەی بەشداریی لە هەڵبژاردن پێنەدراوە.
د.فەرهمەند دەڵێ "ئێمە لە هەشت ساڵی رابردوودا زۆرمان هەوڵداوە داواكارییەكانی كورد بخەینەڕوو. كە سەرۆك كۆماری ئێستاش داواكارییەكانی ئێمەی بە یاسایی زانیوەو قبوڵی كردووەو بەڵێنی جێبەجێكردنی داوە. ئێمە هەوڵدەدەین لە وڵاتی خۆمان بەبێ گرژی داواكانی خۆمان بە راشكاوانە رابگەیەنین. شەڕو تووڕەیشمان لەگەڵ كەس نییەو حكومەتیش بە دوژمنی خۆمان نازانین".
تاهیر خەدیو دەڵێ ئەگەر رەوتە سیاسییەكانی ناوخۆی كوردستانی ئێران بتوانن خۆیان رێكبخەنەوە ـ هەم لە باری رێكخستن و هەمیش لەباری گوتارەوە ـ هەڵبەت گوتارێكی نەتەوەیی بەمەرجێك لەگەڵ هەلومەرجی هەنوكەیی ئێران بگونجێ، دەكرێ ببنە جێی هیوای كورد "بەڵام ئێستا توانای ئەوەیان نییە، چونكە چالاكی مەدەنی پێویستی بە رێكخستن هەیە".
چالاكوانانی كورد هاوكاری رووحانی دەكەن
"دەنگ مەدەن بەوانەی باوەڕیان بە چەوساندنەوەی گەل و ئاینە جیاوازەكان هەیە"، داوایەك بوو كە حەسەن رووحانی لە كاتی بانگەشەی هەڵبژاردنەكان لە خەڵكی رۆژهەڵاتی كوردستانی كرد.
حەسەن رووحانی لە بەیاننامەیەكدا بەڵێنی دا كە پارێزەری ماف و پێگەی كەمینە پشتگوێخراوەكان بێ، هەڵبەت لەچوارچێوەی دەستوور. بۆ دڵنیاكردنەوەشیان رایگەیاندووە كە جێگرێكی تایبەت دەستنیشان دەكات بۆ بەدواداچوونی مافی نەتەوە و ئایینە جیاوازەكان.
عەبدوڵڵا سوهرابی، چالاكوانی سیاسی كورد و یەكێك لە پشتیوانانی حەسەن رووحانی لەوبارەوە بە (رووداو)ی گوت "خەڵكی رۆژهەڵاتی كوردستان بە ئاگادارییەوە دەنگیان بە گوتاری جیاوازی ئەو پاڵێوراوە دا، چونكە بەرنامەی بۆ هێنانەدی بەشێك لە مافە سیاسی و نەتەوەییەكانی كەمینەكان هەبوو".
ئەو نوێنەرەی پێشووتری مەریوان لە پەرلەمانی ئێران پێیوایە چالاكوانانی كورد لە نێوخۆی رۆژهەڵاتی كوردستان ئامادەیی ئەوەیان هەیە بۆ جێبەجێكردنی بەڵێنەكانی، هاوكاری حەسەن رووحانی بكەن.
rudaw
26/06/2013
