مریەم عەباس مستەفا
كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی له كوردستان وه‌ك هه‌ریه‌كێك له وڵاته جیاجیاكانی تر له ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا، له‌باره‌ی پرسی ژن، ده‌كه‌وێته ڕیزبه‌ندی ئه‌و وڵاتانه‌ی كه ژن تێیدا له ئارامی و ئاسایشدا نییه. ژنبوون و دنیای ژن به ئاستێكی زۆر، كورت كراوه‌ته‌وه بۆ پێكهاته‌كانی جه‌سته و هه‌ندێك له ئاداب و نه‌ریتی كۆن كه پیاوی پێوه گرێ دراوه و وه‌ك شه‌ره‌ف لێی ده‌ڕوانن. كه‌مترین ژن بڕیارده‌رن؛ چ له خێزان و چ له ناو كۆمه‌ڵگه، چ له سیاسه‌ت و چ له شوێنی كار و.. هتد.
ژن له وێنه‌یه‌كدا كورت ده‌كرێته‌وه كه پیاو بۆی دروست كردووه و ئه‌مه‌ش ژن ده‌نێژێت. ژن له بنیاتنان و گه‌شه‌كردنی كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی پێشكه‌وتووخواز، به ئاستێكی یه‌كجار زۆر په‌راوێز خراوه و هه‌لی به‌شداریی له گه‌شه‌كردن و بنیاتناندا نادرێت. به‌های ژن له كوردستان ده‌به‌سترێته‌وه به پێناسه كۆنه‌خوازییه‌كانه‌وه كه كۆمه‌ڵگه‌ی پاتریاركاڵ بۆی داتاشیون. ئه‌مه هۆكاری سه‌ره‌كییه بۆ به‌ستنه‌وه‌ی ژن به كاری ماڵه‌وه، دنیایه‌كی یه‌كجار بچووكتر خراوه‌ته به‌رده‌م ژن له‌وه‌ی كه نه‌توانێ داهێنه‌رانه بیر بكاته‌وه یان گوزارشت له خۆی بكات. هه‌ر ئه‌م وێنه نادادوه‌ره‌ی پیاوسالاری ئه‌م كۆمه‌ڵگه‌یه بۆ ژنی دروست كردووه، هۆكاره بۆ هه‌ستی جیاوازیی نێوان ڕه‌گه‌ز كه ئه‌مه‌ش جێی قبووڵ نییه.
دیارده‌ی ئه‌م كۆمه‌ڵگه‌یه‌ی ئێمه كه كوشتن و خۆسووتاندن و هه‌ژاریی ئابووری ژنه. واتا به پشتبه‌ستن به ئاماری زیاتر، ژماره‌ی كوشتنه‌كان زیاترن، چه‌ندان دۆسیه‌ی خۆكوژی هه‌ن به‌داواداچوونیان بۆ ناكرێت تا هۆكار بدۆزرێته‌وه، به‌داخه‌وه هه‌ر ئه‌وه‌نده ده‌زانین له تۆڕه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان و میدیاكان گوێبیست ده‌بین كه ژنێك خۆی كوشتووه یان خۆی سووتاندووه. ئایا ئه‌و ژنانه‌ی كه نامرۆڤانه ده‌كوژرێن، جگه له بیانووی نامووس، چ بیانوویه‌كی تر هه‌یه بۆ كوشتنیان؟. ئه‌گه‌ر ڕاستتر بڵێین كوشتن به‌هۆی نامووس كوشتنێكه وه‌ك كوشتنی ئاسایی نییه، واته پێوه‌ندی به هیچ بابه‌تێكی یاسایی و ته‌نانه‌ت ئه‌خلاقیشه‌وه نییه، جگه له‌م وێناكردنه نه‌بێت كه دنیا خه‌ون و ژیانی ژن له جه‌سته‌یدا كورت ده‌كاته‌وه و خاوه‌نداری ئه‌م جه‌سته‌یه‌ش له خودی ژن خۆی ده‌ستێنێت و ده‌یدات به پیاو، ئه‌ویش ده‌یان به‌ربه‌ستی كۆمه‌ڵایه‌تی و ئابووری بۆ ژن دروست ده‌كات كه توانای بڕیاری لێ ده‌ستێنێته‌وه، زۆرجار مه‌حكوومی ده‌كات له دۆزه‌خێكدا بژی كه كۆتاكه‌ی بۆ نابینرێت.
ئه‌مه‌یه كه كوشتن به‌هۆی نامووس ده‌خوڵقێنێت له‌م كۆمه‌ڵگه‌یه‌ی ئێمه‌دا. ئه‌م جۆره له تاوان و كوشتن له به‌رانبه‌ر ژندا، جیاوازه له تاوان و كوشتنه‌كانی تری ژن له كۆمه‌ڵگه‌كانی تردا، له كۆتاشدا هۆكاره‌كانی بێده‌نگی كومه‌ڵگه به‌تایبه‌ت ژنان له‌سه‌ر توندوتیژییه‌كان، بریتین له ئه‌قڵی عه‌شایه‌ری و نه‌وێرانی ژنان كه قسه بكه‌ن. نه‌بوونی یاسای پێویست و ڕۆتینی دادگاكان كه به‌شێوه‌یه‌كی باش كه‌یسه‌كان كاریان له‌سه‌ر ناكرێت و یاسا به یه‌كسانی به‌رانبه‌ر به هه‌مووان ده‌ربكرێت، چونكه ناكرێ كه پیاوێك ژنێكی كوشت و پایه‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی هه‌بوو، نه‌یبه‌یته به‌رده‌م یاسا له‌به‌ر پێگه‌كه‌ی. یان زۆرجار بكوژانی ژن براونه‌ته گرتووخانه و جارێكی تر به لێبوردنێكی تایبه‌ت ده‌رهێنراون، به‌وه‌ش یاسا جێی خۆی نه‌گرتووه. له‌به‌رئه‌وه‌ی تاوانباران نه‌بوونه‌ته په‌ند كه تاوانه‌كه به‌رانبه‌ر به ژنان دووباره نه‌كه‌نه‌وه. بۆیه پێویسته سزاكان توندتر بكرێنه‌وه.
له‌گه‌ڵ ڕێزم بۆ رێكخراوه‌كانی ژنان و فه‌رمانبه‌ران و مامۆستایان، ھه‌موویان به مانگ شه‌قامیان به‌رنه‌دا بۆ پاره و مووچه، كه‌چی مامۆستایه‌كمان نه‌بینی ڕۆژێك بێته شه‌قام و داوای په‌روه‌رده‌یه‌كی سه‌رده‌میانه و میتۆدێكی دروست بكات بۆ پاشه‌ڕۆژی نه‌وه‌كانی. رێكخراوه‌كان و فه‌رمانبه‌رانمان نه‌بینی بێنه سه‌رشه‌قام و دژی كوشتنی ژن بوه‌ستن.
له كۆتادا ژنكوشتن به‌رھه‌می ئێوه‌یه كه كوشتنی ژنان له‌م ساڵانه‌ی دواییدا زیاتر بووه، كێشه‌كانی ژن نه‌بووه‌ته ستراتیجێك لای حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان كه ساڵانه به‌رنامه‌ی هه‌بووه، به‌ڵام كاری بۆ نه‌كردووه، به‌داخه‌وه دۆزی ژن نه‌بووه‌ته دۆزی كۆمه‌ڵگه. هه‌ر ئه‌مه‌ش وایكردووه ئاماره‌كان له‌م ماوه‌یه‌ی كۆتادا هه‌ڵكشانی ترسناكی به‌خۆوه بینیوه، "ئه‌و ده‌نگه‌ی ئێمه كه هه‌ر سه‌ركۆنه‌ی كوشتن و توندوتیژیی ژنان ده‌كه‌ین، به‌س نییه و پێویسته هه‌موومان به ڕێكخراوه‌كان و ژنان پێكه‌وه كار بكه‌ین تا ئه‌م ڕاستییه‌ی ئێسته به كۆتا بێنین"
٣٠/٥/٢٠٢٢
