جنگ سوریه تاکنون هزینه‌های کلانی را برای حاکمیت ایران به همراه داشته و بعید است دولت ایران بتواند یک جنگ دیگر در عراق را مدیریت کند. اما واقعیت آن است که ایران در آستانه ورود به جنگی دیگر در کنار جبهه سوریه است و رئیس جمهور عملگرای جدید قادر نیست جناح تندروی حاکم در ایران را قانع سازد از ورود به جبهه عراق پرهیز کند.
سخنان اخیر علی خامنه‌ای درباره عراق نشان می‌دهد که وی از سیاست فرماندهان سپاه برای حفظ نوری مالکی به شدت حمایت میکند و عقب‌نشینی در این قضیه را به عنوان عقب‌گرد در بقیه جبهه‌ها میدان
از سوی دیگر وضعیت حاد عراق گزینه‌ای جز عقب‌نشینی در برابر خامنه‌ای قرار نمی‌دهد. ایران تمام تلاش‌های خود را به کار برد تا نوری مالکی را پیروز میدان نشان دهد، اما پیشروی مخالفان هم چنان ادامه دارد و بعد از پاکسازی مناطق سنی‌نشین و افتادن پالایشگاه بیجی و سد حدیثه به دست نیروهای مخالف، نبرد بغداد فرا می‌رسد و این احتمال وجود دارد که جنگ در بغداد هزینه هنگفتی روی دست حکومت ایران بگذارد.
فتوای مراجع شیعه و گسیل کمک‌های نظامی و لجستیکی برای نوری مالکی، تاکنون نتوانسته وضعیت وی را بهبود بخشد. بخشی از داوطلبان شیعه بعد از گرفتن ۶۵۰ دلار حق داوطلبی، از پیوستن به جبهه‌های نبرد سرباز زده‌اند و موجی از آشفتگی و بی‌برنامگی را در اردوگاه مالکی حاکم کردند.
آنها اگرچه به ظاهر به فتوای جهاد علی سیستانی لبیک گفته‌اند، اما عواملی چون ضعف مدیریت و سازماندهی، قدرت کوبنده مخالفان و نگاه امریکا و کشورهای منطقه به راه‌حل سیاسی، موجب می‌شود که این جوانان برای دفاع از مالکی استقامت نشان ندهند.
جان کری وزیر خارجه آمریکا در سفر خود به بغداد و دیدار با نخست وزیر عراق، آنچه را که مالکی دوست نداشت بشنود، به وی گفت. در این دیدار که از سوی خبرگزاری آسوشیتدپرس «غیردوستانه» توصیف شده، نماینده سیاست خارجی آمریکا از نوری مالکی خواست که استعفا دهد اما او در واکنشی بریده از واقعیت، از امریکا تقاضا کرد که از نخست‌وزیری‌اش برای سومین مرتبه حمایت کند. مالکی همچنین خواستار آن شده که جنگنده‌های آمریکایی برای متوقف کردن پیشروی مخالفان به سوی بغداد، حملات هوائی بر ضد شورشیان انجام دهند.
اما برای امریکا بسیار مهم خواهد بود که این حملات تلفات جانی برای شهروندان عراقی به بار نیاورد و به ایستادن امریکا در کنار شیعیان بر ضد سنی‌ها تعبیر نشود. برای این منظور باید تغییرات سیاسی عمده‌ای در تشکیل دولت جدید صورت گیرد. از نظر امریکا همراه شدن گروه‌ها و شخصیت‌های سیاسی سنی با دولت جدید می‌تواند حمله به شورشیان را آسان کند، زیرا وجود آنها در کنار نیروهای امریکائی به تلقی جنگ امریکا علیه سنی‌ها پایان خواهد داد.
این برداشت به احزاب سیاسی سنی کمک میکند تا بیشتر بر کناره‌گیری مالکی اصرار کنند و ایالات متحده و کشورهای منطقه به غیر از ایران، این گزینه را تنها راه‌حل ممکن می‌دانند. اما ایران راه‌حل سیاسی را که منتهی به برکناری نوری مالکی می‌شود، قبول ندارد.
اهمیت نوری مالکی برای ایران کمتر از اهمیت بشار اسد نیست و در چنین شرایط سخت، راه‌حل سیاسی از دید حلقه نزدیک به علی خامنه‌ای در تهران، به مثابه خارج کردن عراق از گردونه ایران تعبیر می‌شود که می‌تواند آغاز شکست سیاست منطقه‌ای ایران را رقم زند.
جمهوری اسلامی تاکنون تمام وسائل ممکن را در اختیار مالکی قرار داده، اما بر سر مسائلی چون احیای وحدت شیعیان بر سر نخست وزیری او و تغییر در وضعیت جبهه شکست خورده است. این شکست‌ها و عدم توانائی خروج از باتلاق عراق می‌تواند گرفتاری‌های زیادی برای حاکمان ایران ایجاد کند.
این گرفتاری‌ها نه فقط موجب می‌شود در آینده‌ای نه چندان دور، جمهوری اسلامی هم عراق و هم سوریه را از دست بدهد، بلکه ممکن است انعکاس این زورآزمائی جدید به داخل ایران کشیده شود و سر از خیابان‌های تهران دربیاورد.
دولت روحانی از پیامدهای چنین رویکردی در سیاست منطقه‌ای خامنه‌ای آگاهی دارد و تلاش کرده بر سر مفاهیم مبارزه با تروریسم و پرونده هسته‌ای گشایشی با دولت‌های غربی و به ویژه آمریکا ایجاد کند. حسن روحانی معتقد است بدون همکاری با آمریکا، ایران نمی‌تواند منافع خود را در منطقه تأمین کند اما این همکاری با منافع گروه‌های تندرو در داخل ایران در تضاد است.
هر گونه گشایش در روابط ایران و غرب مستلزم بهبود وضعیت حقوق بشر، بهبود اقتصادی و پرهیز از سیاست‌های تندروانه در منطقه است و این می‌تواند جناح خامنه‌ای – نظامی حاکم را با چالشی جدی مواجه کند. تضاد منافع میان گروه‌های حاکم در ایران مانع از آن می‌شود که جمهوری اسلامی سیاستی متفاوت از آنچه اکنون در عراق اتخاذ کرده، پیش بگیرد.
اگرچه در روزهای اخیر صداهای دیگری از ایران شنیده شد که خواهان تشکیل یک دولت فراگیر در عراق بود و فردی مثل رفسنجانی مستقیما به این موضوع اشاره کرد، اما احتمال دارد که خامنه‌ای همچنان سیاست فعلی خود را در عراق ادامه دهد و بر راه حل امنیتی- نظامی تأکید کند.
راه‌حل امنیتی – نظامی خامنه‌ای، سناریوی سوریه را یک بار دیگر در عراق تکرار خواهد کرد و بر گرفتاری‌های ایران در منطقه خواهد افزود. اما آنچه که خامنه‌ای و سرداران نظامی وی نمی‌خواهند بفهمند این است که علی‌رغم تمام شعارهای ولی فقیه درباره وحدت جهان اسلام و با وجود تمام دستگاه‌های تبلیغاتی ایران در جهان عرب که می‌کوشند جمهوری اسلامی را محور مقاومت و یاور مظلومان و ستم‌دیدگان منطقه نشان دهند، فروپاشی برق‌آسای نیروهای مالکی در مناطق سنی‌نشین عراق پیام مهمی برای حاکمان ایران دارد.
سیاست سرکوب خونین مردم در سوریه چنان خشم و نفرتی علیه آنان برانگیخته که حوادث اخیر عراق درآمدی بر آن است و می‌توان انتظار داشت که بخش بزرگ این نفرت و ضدیت با جمهوری اسلامی و سیاست‌های آن، بیش از پیش بروز کند.
25/06/2014
